1919: Ελληνικός στρατός στην Ουκρανία – Η προδοσία των Γάλλων

Τον Ιανουάριο του 1919, αποβιβάστηκαν Έλληνες στην Ουκρανία, κατ’ εντολήν του Ελευθέριου Βενιζέλου, για να πολεμήσουν κατά των Μπολσεβίκων, στο πλευρό γαλλικών, πολωνικών, ρουμανικών και Λευκών (φιλοτσαρικών) στρατευμάτων, όπως αναφερθήκαμε στο πρώτο μέρος αυτού του άρθρου. Την 4η Μαρτίου οι Μπολσεβίκοι προέβησαν σε σφοδρή επίθεση κατά του κέντρου και του ανατολικού (δεξιού) τομέα της συμμαχικής περιμέτρου. Ιδιαίτερα πιέστηκε το ΙΙ/34 Τάγμα και ο 10/1 Λόχος του Ι/1 Τάγματος. Η ρωσική επίθεση αποκρούστηκε με σοβαρές για τους Μπολσεβίκους απώλειες, ύστερα από αγώνα δύο περίπου ωρών.

Σύμφωνα με πληροφορίες από αιχμαλώτους, η επίθεση ήταν νυκτερινή, οι Μπολσεβίκοι ήταν σύνταγμα 3.000 ανδρών, υποστηριζόμενου από τρεις πεδινές και μια βαριά πυροβολαρχία και ενός θωρακισμένου σιδηροδρομικού συρμού. Οι ελληνικές απώλειες έφτασαν τους τέσσερις νεκρούς και οκτώ τραυματίες. Η μέρα της 4ης Μαρτίου κύλησε ήσυχα. Από τις περιπόλους που εκπέμφθηκαν έγινε αντιληπτό ότι οι Μπολσεβίκοι αποσύρθηκαν στην Κολοσόφκα.

Ακολούθησε σύσκεψη του διοικητή του συμμαχικού αποσπάσματος, Γάλλου αντισυνταγματάρχη Geay, με τον διοικητή του 1ου Σώματος Πεζικού, αντισυνταγματάρχη Νικόλαου Ρόκα. Ο Geay αποφάσισε να αναβληθεί η αντικατάσταση των γαλλικών τμημάτων από ελληνικά, καθώς οι ενδείξεις ότι οι Μπολσεβίκοι προετοιμάζονταν για μεγάλης κλίμακας επίθεση πλήθαιναν. Φαίνεται ότι, ο Geay θεωρούσε τα γαλλικά τμήματα πιο αξιόμαχα έναντι των ελληνικών.

Ο Ρόκας επεσήμανε στον Γάλλο διοικητή το ούτως ή άλλως αδύνατο της υπεράσπισης της τοποθεσίας με τις υπάρχουσες δυνάμεις, έναντι των ολοένα αυξανόμενων αντιπάλων δυνάμεων. Ο Geay αποφάσισε τότε να ζητήσει ενισχύσεις. Η γαλλική διοίκηση της Οδησσού υποσχέθηκε να τις αποστείλει, αλλά τελικά δεν έστειλε καμία, αφού το Ι/34 Τάγμα που προορίζονταν για την αποστολή αυτή, είχε ήδη δοκιμαστεί σοβαρά στη Χερσώνα και δεν είχε προλάβει να αναλάβει. Το δε ΙΙΙ/34 Τάγμα δεν μπορούσε να εγκαταλείψει την Οδησσό πριν αντικατασταθεί από γαλλικές δυνάμεις.

Διάταξη της μάχης

Η νύκτα πέρασε χωρίς επεισόδια ομοίως και η 5η Μαρτίου. Οι ελληνικές δυνάμεις στην Μπερεζόφκα αποτελούνταν από την ομάδα διοίκησης του 1ου ΣΠ με το Ι/1 Τάγμα (μείον ένας λόχος), συνολικής δυνάμεως 23 Αξιωματικών και 580 οπλιτών και το ΙΙΙ/1 Τάγμα, δυνάμεως 21 Αξιωματικών και 676 οπλιτών, το ΙΙ/34 Τάγμα, (μείον δύο διμοιρίες και ομάδα πολυβόλων), δυνάμεως 25 αξιωματικών και 620 οπλιτών – συνολικά 1945 άνδρες.

Οι γαλλικές και ρωσικές δυνάμεις αριθμούσαν μόλις 600 άνδρες, συνολικά, συγκροτημένες σε ένα τάγμα Ζουάβων του 1ου Αφρικανικού Συντάγματος. Μετόπισθεν, δύο ρωσικές ίλες ιππικού, μια πεδινή πυροβολαρχία των 75mm, με τέσσερα πυροβόλα, ένας ουλαμός ορειβατικού πυροβολικού των 75mm, με δύο πυροβόλα, και ένας ουλαμός ορειβατικού πυροβολικού των 65mm, με δύο επίσης πυροβόλα, ένας γαλλικός ουλαμός ιππικού και πέντε άρματα μάχης.

Οι δυνάμεις αυτές αναπτύχθηκαν ως εξής : Αριστερός τομέας: ΙΙΙ/1 Τάγμα – 9/1 Λόχος (λοχαγός Διον. Παπαδόγκωνας), καλύπτοντας μήκος μετώπου 2 χλμ., ο 10/1 Λόχος (λοχαγός Γεώργιος Κατσούλης), καλύπτοντας μέτωπο μήκους 1.500 μ.. Ο 11/1 Λόχος (λοχαγός Νικόλαος Βαμβακόπουλος) αποτελούσε την εφεδρεία του τάγματος, με μια ομάδα να φρουρεί την γέφυρα, επί του ποταμού Τιλιγκιούλ, νότια της πόλης. Οι λόχοι πολυβόλων των δύο ταγμάτων του 1ου ΣΠ (Λόχος Πολυβόλων Ι/1 Τάγματος λοχαγός Σωτ. Στεργιόπουλος, Λόχος Πολυβόλων ΙΙΙ/1 Τάγματος, λοχαγός Βασίλειος Βραχνός) είχαν διατεθεί ανά ομάδες στους λόχους της πρώτης γραμμής του ΙΙΙ/1 Τάγματος.

Οι εφεδρείες

Δεξιά του Ι/1 Τάγματος, επί ενός λοφίσκου περίπου 1 χλμ. ΒΑ  της πόλης, είχαν εγκατασταθεί δύο διμοιρίες Ζουάβων, καλύπτοντας μέτωπο 600 μ. και αποτελώντας τον σύνδεσμο με τον δεξιό τομέα. Δεξιός τομέας: Ι/1και ΙΙ/34 Τάγματα – ο 7/34 Λόχος (λοχαγός Χρ. Ζυγούρης) μείον δύο διμοιρίες, επί μετώπου 700 περίπου μ. σε επαφή με τους Ζουάβους, ο 6/34 Λόχος (λοχαγός Κων. Παπαζαχαρίου), επί μετώπου 800 μ. περίπου, ο 5/34 Λόχος (λοχαγός Αγαμ. Μεταξάς), επί μετώπου 1.100 μ. περίπου, ο 3/1 Λόχος (λοχαγός Παν. Παπαγιαννάκος), στο άκρο δεξιό της παράταξης.

Ο Λόχος Πολυβόλων του ΙΙ/34 Τάγματος είχε διαμοιράσει τα πολυβόλα του ανά διμοιρία, στους λόχους του ΙΙ/34 Τάγματος. Πίσω από τον 3/1 Λόχο είχε ταχθεί ένας λόχος Ζουάβων. Τα άρματα μάχης και η πεδινή πυροβολαρχία, στο ύψος του σιδηροδρομικού σταθμού. Οι ουλαμοί των ορειβατικών πυροβόλων πίσω από τον 6/34 Λόχο, υποστηρίζοντας άμεσα το ΙΙ/34 Τάγμα.

Οι εφεδρείες αποτελούνταν από μια διμοιρία του 7/34 Λόχου, τον 2/1 Λόχο (λοχαγός Γεώργιος Λάβδας) με διμοιρία πολυβόλων, 80 περίπου οπλίτες του λόχου στρατηγείο του 1ου ΣΠ και έναν λόχο Ζουάβων. Ο αντισυνταγματάρχης Ρόκας έταξε τον σταθμό διοίκησής του επίσης στον σιδηροδρομικό σταθμό, όπου εγκαταστάθηκε και ένα πρόχειρο νοσοκομείο, υπό τον γιατρό του συντάγματος, Νικόλαος Πιττή.

Η μάχη αρχίζει

Ταγμένα με τον τρόπο αυτό τα συμμαχικά τμήματα είχαν κάποιες πιθανότητες να αποκρούσουν τον αντίπαλο, αξιοποιώντας και τις εφεδρείες τους και ιδίως τα άρματα μάχης, έναντι των οποίων οι Μπολσεβίκοι δεν είχαν τίποτα να αντιτάξουν. Από την ανάπτυξη των δυνάμεων καθίσταται φανερό ότι ο Γάλλος ταγματάρχης Ζεϊρέ είχε ισχυροποιήσει το δεξιό, αφήνοντας εκτεθειμένο το αριστερό του πλευρό, υπολογίζοντας ότι οι Μπολσεβίκοι θα επιτίθονταν από την κατεύθυνση της Κολοσόφκα.

Η λανθασμένη αυτή εκτίμηση, σε συνδυασμό με τον τραγικό τρόπο με τον οποίο διεύθυνε τη μάχη δεν θα μπορούσαν παρά να έχουν καταστροφικά αποτελέσματα. Γύρω στις 10.00 το πρωί της 5ης Μαρτίου, με την εχθρική επίθεση να αναμένεται, ο αντισυνταγματάρχης Geay, διέταξε την εκκένωση των σιδηροδρομικών οχημάτων όπου βρίσκονταν το υλικό του 1ου ΣΠ και που χρησιμοποιούνταν και ως καταλύματα των ανδρών. Ο Geay είπε ότι χρειαζόταν ο συρμός για να μεταφερθούν ενισχύσεις από τη Οδησσό.

Αυτό φυσικά δεν ίσχυε καθώς στον σταθμό υπήρχαν άλλες εννέα ατμομηχανές και πάνω από 60 βαγόνια που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό. Παράλληλα, ο τραγικός αυτός Γάλλος διοικητής, αποφάσισε πως η ώρα ήταν κατάλληλη για να πραγματοποιηθεί η αντικατάσταση των γαλλικών από ελληνικά τμήματα, την οποία ο ίδιος είχε νωρίτερα αναβάλει. Σκόπευε μάλιστα να αναχωρήσει το μεσημέρι της 5ης Μαρτίου για την Οδησσό, μαζί με όλους τους Γάλλους στρατιώτες.

Την ίδια ώρα όμως έφτασαν καλπάζοντας Ρώσοι ιππείς που περιπολούσαν, οι οποίοι ανέφεραν την προσέγγιση δύναμης Μπολσεβίκων επιπέδου μεραρχίας, κινούμενης σε πέντε κύριους άξονες, με το κέντρο βάρους τους συγκεντρωμένο έναντι του συμμαχικού, αδύνατου, αριστερού πλευρού. Ακόμα και η πληροφορία αυτή όμως δεν επηρέασε κατ΄ ελάχιστο τον Geay, ο οποίος επέμεινε στην εκκένωση του ελληνικού συρμού και στην πραγματοποίηση της αντικατάστασης, με τους αντιπάλους να προσεγγίζουν!

Τραγική ανοησία

Γύρω στις 11.00 το υλικό του 1ου ΣΠ βρίσκονταν πεταμένο στο χώμα και ο διοικητής του Ι/1 Τάγματος, ταγματάρχης Κωνσταντίνου, επιχειρούσε την αντικατάσταση των τμημάτων των Ζουάβων. Την ίδια στιγμή το γαλλικό πυροβολικό άνοιξε πυρ κατά των αντιπάλων. Μέχρι τις 13.00 είχε πραγματοποιηθεί η αντικατάσταση ων γαλλικών τμημάτων από ελληνικά, πλην των δύο διμοιριών που κατείχαν τον λοφίσκο στο κέντρο της παράταξης. Τις δύο αυτές διμοιρίες θα αντικαθιστούσε ο 2/1 Λόχος με την προσκολλημένη σε αυτόν διμοιρία πολυβόλων.

Την ώρα όμως που θα άρχιζε η αντικατάσταση, οι Μπολσεβίκοι, μετά από σφοδρή προπαρασκευή πυροβολικού, επιτέθηκαν κατά του δεξιού και του κέντρου της συμμαχικής παράταξης. Η επίθεση αυτή, παρά την σφοδρότητά της, δεν ήταν παρά αντιπερισπασμός, που είχε σκοπό να “πείσει” την συμμαχική διοίκηση ότι σκοπός των Μπολσεβίκων ήταν η διάσπαση του συμμαχικού δεξιού και η αποκοπή της σιδηροδρομικής γραμμής, ανατολικά της πόλης.

Η επίθεση αυτή άλλωστε έπεισε τον Geay για την ορθότητα των απόψεών του και τον οδήγησε στο συμπέρασμα να καθηλώσει τις εφεδρείες του και τα πολύτιμα άρματα μάχης στον δεξιό του τομέα. Μέχρι τις 15.30, η εχθρική επίθεση κατά του συμμαχικού δεξιού συνεχίστηκε με σφοδρότητα. Κατόπιν όμως, οι απέναντι δυνάμεις των Μπολσεβίκων περιορίστηκαν σε κινήσεις επιδείξεως, επιδιώκοντας προφανώς να καθηλώσουν τις απέναντι συμμαχικές δυνάμεις. Παράλληλα, στις 16.15, ο λοχαγός Παπαδόγκωνας, του 9/1 Λόχου, ανέφερε στην διοίκηση του οικείου τάγματος (ΙΙΙ/1) και του 1ου ΣΠ ότι, εχθρική δύναμη δύο ταγμάτων –περί τους 1.500 άνδρες– ετοιμαζόταν να επιτεθεί στο υπερεκτεταμένο μέτωπο του λόχου.

Πίσω από το πρώτο αυτό κλιμάκιο, ανέφερε ο διοικητής του λόχου, αναπτύσσονταν και τρίτο εχθρικό τάγμα. Ήταν εμφανές ότι οι Μπολσεβίκοι ετοίμαζαν σοβαρή επίθεση κατά του άκρου αριστερού της συμμαχικής διάταξης, με σκοπό να την διασπάσουν, να καταλάβουν την πόλη από τα δυτικά και να αποκόψουν την οδό υποχώρησης των συμμαχικών δυνάμεων, καταλαμβάνοντας τον σιδηροδρομικό σταθμό. Αμέσως η διοίκηση του ΙΙΙ/1 Τάγματος διέταξε τον εν εφεδρεία 11/1 Λόχο να σπεύσει να ενισχύσει τον 9/1.

Παράλληλα ο αντισυνταγματάρχης Ρόκας ενημέρωσε με μήνυμα τον αντισυνταγματάρχη Geay «Ισχυραί εχθρικαί φάλαγγες, κατευθύνονται αριστερά της παρατάξεώς μας. (ΙΙΙ Τάγμα). Καταδηλούται πλέον πασιφανώς, ότι η κυρία επίθεσις του εχθρού κατευθύνεται προς το αριστερόν κέρας. Παρακαλώ, είναι ανάγκη να διατεθή Λόχος Ζουάβων προς ενίσχυσιν και τρία άρματα». Ο Geay όμως δεν πείστηκε. Θεώρησε απλώς ότι οι Έλληνες τρομοκρατήθηκαν, αφού ο ίδιος ήταν πεπεισμένος ότι οι Μπολσεβίκοι θα έριχναν το βάρος τους στο δεξιό πλευρό του. Για αυτό απήντησε ότι τους Ζουάβους και τα άρματα προόριζε για ενίσχυση του δεξιού και συνεπώς, δεν μπορούσε να διαθέσει για ενίσχυση του αριστερού πλευρού.

Επική αντίσταση

Ύστερα από την απάντηση αυτή ο Ρόκας ειδοποίησε το ΙΙΙ/1 Τάγμα ότι μπορούσε να υπολογίζει μόνο στις δικές του δυνάμεις. Έτσι, χάρη στην γαλλική ανοησία ένας ελληνικός λόχος κλήθηκε να αντιμετωπίσει 2.000 αντιπάλους, ενισχυμένους και με πυροβολικό. Επρόκειτο για μια απολύτως άνιση σύγκρουση, στην οποία οι Μπολσεβίκοι υπερείχαν 20:1 σε άνδρες. Ακόμα και αν ο 11/1 Λόχος προλάβαινε να φτάσει, η αναλογία θα έπεφτε στο 10:1.

Στις 16.40′, ο Ρόκας έστειλε και νέο αγωνιώδες μήνυμα στον Γάλλο διοικητή : «Ο εχθρός, αλλάξας κατεύθυνσιν εκ του δεξιού, φαίνεται βαδίζων προς την χαράδραν της σιδηροδρομικής γραμμής. Νομίζω ότι θα ήτο επάναγκες να διατεθώσι δύο άρματα προς την κατεύθυνσιν εκείνην», του έλεγε, καθώς βρισκόταν σε συνεχή επαφή με τα τμήματά του, μέσω τηλεφώνου ή αγγελιοφόρων και γνώριζε επακριβώς τις κινήσεις του εχθρού. Στον τομέα του 9/1 Λόχου οι εχθροί πλησίαζαν στο άκρο αριστερό, μεταξύ των θέσεων του λόχου και της όχθης του ποταμού Τιλιγκιούλ, που καλύπτονταν από ένα αραχνοΰφαντο προπέτασμα τυφεκιοφόρων.

Και πάλι όμως ο Geay δεν άκουγε τίποτα. Είχε άλλωστε πληροφορηθεί από γαλλικό έφιππο περίπολο ότι εναντίον των Ελλήνων του 9/1 Λόχου βάδιζαν, το πολύ, δύο λόχοι μπολσεβίκων! Φυσικά η πληροφορία αυτή δεν ήταν ακριβής. Φαίνεται πως οι Γάλλοι έφιπποι ανιχνευτές δεν έδωσαν και μεγάλο σημασία στην αποστολή τους. Την ίδια ώρα στο κέντρο, στον λοφίσκο που δέσποζε της όλης διάταξης, ο Γάλλος διοικητής των δύο διμοιριών Ζουάβων που κρατούσαν την τοποθεσία, ζήτησε από τον 2/1 Λόχο του λοχαγού Λάβδα, να αναπτυχθεί επίσης στον λόφο.

Ο λόχος αυτός που υποτίθεται ότι θα αντικαθιστούσε τους Ζουάβους, αδυνατώντας να το πράξει λόγω της πρώτης εχθρικής επίθεσης, είχε αναπτυχθεί πίσω από τους Γάλλους, ως εφεδρεία αυτών. Ο λοχαγός Λάβδας ενημέρωσε τον διοικητή του και διατάχθηκε να συμμορφωθεί με το αίτημα του Γάλλου λοχαγού. Μόλις όμως οι Έλληνες ανέβηκαν στον λόφο και τάχθηκαν σε θέσεις μάχης, οι Γάλλοι απλά αποχώρησαν!

Αρχικά σταμάτησαν την φυγή τους στους νότιους πρόποδες του λοφίσκου, αλλά αμέσως μετά υποχώρησαν και πάλι προς τον σιδηροδρομικό σταθμό. Η φυγή των Γάλλων είχε επίπτωση επί των ανδρών του 2/1 Λόχου, αλλά χάρη στην επαγρύπνηση του λοχαγού Λάβδα οι άνδρες παρέμειναν στις θέσεις τους. Στις 17.00, οι Μπολσεβίκοι, υποστηριζόμενοι από το πυροβολικό, επιτέθηκαν κατά μάζες, κατά του 9/1 Λόχου.

Αναλογία 20:1

Οι Έλληνες πολέμησαν μανιασμένα, αλλά ήταν αδύνατον να συγκρατήσουν τόσο μεγάλο όγκο αντιπάλων. Ιδιαίτερα πιέστηκε η διμοιρία που κατείχε το άκρο αριστερό της παράταξης του λόχου, εκεί που ο Ρόκας είχε ζητήσει από τον Ζεϊρέ να διαθέσει δύο-τρία άρματα. Αν τα άρματα αυτά υπήρχαν στην εν λόγω θέση, εκείνη τη στιγμή, η εχθρική επίθεση θα είχε αναμφίβολα συντριβεί. Τώρα όμως η πίεση του εχθρού δεν μπορούσε να αναχαιτιστεί.

Η στο άκρο αριστερό διμοιρία του 9/1 Λόχου άρχισε σταδιακά να κάμπτεται, παρά το γεγονός ότι οι άνδρες της αμύνθηκαν με κάθε τρόπο, με τις χειροβομβίδες, τις ξιφολόγχες, ακόμα και με τα χέρια. Ίδιες σκηνές επαναλήφθηκαν άλλωστε ενώπιον του μετώπου και των λοιπών διμοιριών του 9/1 Λόχου. Οι Έλληνες στρατιώτες πολεμούσαν ηρωικά, αλλά δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν την εχθρική πλημμυρίδα.

Ο Παπαδόγκωνας υποχρεώθηκε να διατάξει την σύμπτυξη του λόχου εντός της πόλης. Εκεί όμως οι Έλληνες άρχισαν να δέχονται πυρά και από τα οικήματα. Ο λόχος υποχώρησε ξανά και κατέφυγε στην γέφυρα, νότια της πόλης, πλην μιας διμοιρίας υπό τον ανθυπασπιστή Κουρκούτη, η οποία αποκόπηκε από τον εχθρό, αλλά διασώθηκε από τον 11/1 Λόχο που, όπως αναφέρθηκε, είχε διαταχθεί να ενισχύσει τον 9/1, αλλά δεν είχε προλάβει να φτάσει πριν διασπαστεί η τοποθεσία.

Στη σύγχυση της μάχης

Ο 11/1 Λόχος, μαζί με τη διμοιρία Κουρκούτη, πιεζόμενος με τη σειρά του, κατέλαβε θέσεις στην δυτική παρυφή της πόλης, καλύπτοντας τον σιδηροδρομικό σταθμό. Εκεί απέκρουσε όλες τις εχθρικές εφόδους, με άγριο αγώνα εκ του συστάδην, όπου η ελληνική λόγχη θαυματούργησε. Η υποχώρηση όμως του 9/1 Λόχου είχε ως συνέπεια να υπερφαλαγγιστεί και ο 10/1 Λόχος, ο οποίος ταγμένος δεξιά του πρώτου, βρέθηκε να πιέζεται από συντριπτικά υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις και κατά μέτωπο και στο ακάλυπτο αριστερό του πλευρό.

Ο διοικητής του λόχου Γεώργιος Κατσούλης τραυματίστηκε θανάσιμα, μαχόμενος ηρωικά ανάμεσα στους άνδρες του. Ενώπιον αυτής της κατάστασης το ΙΙΙ/1 Τάγμα διέταξε την απαγκίστρωση και του 10/1 Λόχου. Ο λόχος πράγματι απαγκιστρώθηκε υποδειγματικά και έλαβε νέες θέσεις βορειοδυτικά του σιδηροδρομικού σταθμού, αφήνοντας πίσω τον 11/1 Λόχο.

Μέσα στη σύγχυση της μάχης ο 11/1 Λόχος και η διμοιρία Κουρκούτη αποκόπηκαν από μεγάλες δυνάμεις Μπολσεβίκων, οι οποίες κυρίευσαν την πόλη. Αν και κυκλωμένοι από παντού, πάντως, οι άνδρες αυτοί άντεξαν στην εχθρική πίεση. Η αντίστασή τους δε, έδωσε την ευκαιρία στον ταγματάρχη Κωνσταντίνου να κινηθεί με τους 80 περίπου διαθέσιμους άνδρες του, όπου συνάντησε τον υποχωρούντα 10/1 Λόχο, τον οποίο διέταξε να συνδεθεί με τον σκληρά, επίσης, αγωνιζόμενο, στον λοφίσκο 2/1 Λόχο, σχηματίζοντας νέο μέτωπο.

Πλημμυρίδα

Ωστόσο η κατάσταση δεν μπορούσε να ανατραπεί εφόσον οι Μπολσεβίκοι είχαν ήδη καταλάβει την πόλη. Μόνο μια δραστήρια επέμβαση των εφεδρειών και ειδικά των αρμάτων μάχης θα μπορούσε να μεταβάλει την κατάσταση. Ο Geay, όμως, ήταν κυριολεκτικά ανύπαρκτος. Ο αντισυνταγματάρχης Ρόκας, στο μεταξύ, μετά από επαφή με τον ταγματάρχη Κωνσταντίνου, κατάλαβε την κρισιμότητα της κατάστασης και άρχισε να λαμβάνει μέτρα άμυνας της γέφυρας νότια της πόλης, η κατάληψη της οποίας από τους αντιπάλους θα σήμαινε την εκμηδένιση της συμμαχικής δύναμης.

Στο μεταξύ, η μάχη στο χωρίο και στον λοφίσκο είχε λάβει επικές διαστάσεις. Έλληνες και Μπολσεβίκοι είχαν εμπλακεί σε μια άγρια, άνευ προηγουμένου, εκ του συστάδην συμπλοκή, με κάθε διαθέσιμο όπλο. Ωστόσο οι λιγοστοί Έλληνες δεν μπορούσαν να αντιπαλέψουν εσαεί το πλήθος των αντιπάλων. Μοιραία οι θέσεις τους διασπάστηκαν. Ο 2/1 Λόχος έχασε τον λοφίσκο, αλλά κατάφερα να υποχωρήσει συντεταγμένα, μαχόμενος.

Ο ταγματάρχης Κωνσνταντίνου με 50 άνδρες αποκόπηκε εντός του νεκροταφείου, αλλά κατάφερε να διασπάσει τον κλοιό, με επίθεση με την λόγχη και να διασώσει τους περισσότερους άνδρες του, φτάνοντας, γύρω στις 21.10, στον σιδηροδρομικό σταθμό. Ένα τμήμα 40 περίπου ανδρών, των μαγείρων, γραφέων και ημιονηγών του 1ου ΣΠ, οργανώθηκε βιαστικά και συμμετείχε ισάξια στον αγώνα. Στο μεταξύ ο κυκλωμένος 11/1 Λόχος και η διμοιρία Κουρκούτη συνέχιζαν να πολεμούν.

Κάποτε όμως τα πυρομαχικά τους εξαντλήθηκαν. Τότε κάποιοι έκαναν λόγο για παράδοση. Η πρόταση όμως απορρίφθηκε και αποφασίστηκε έξοδος με την λόγχη προς διάσπαση του κλοιού. Έτσι οι Έλληνες εξόρμησαν, χωρίς σφαίρες στις θαλάμες των τυφεκίων, αλλά με περισσό θάρρος στις καρδιές και με την ιαχή “Αέρα” τσάκισαν την αντίσταση των Μπολσεβίκων και διασώθηκαν οι πολλοί, πλην 14 που σκοτώθηκαν και επτά που τραυματίστηκαν και περισυνελέγησαν μεν, αλλά χάθηκαν αργότερα. Ο 11/1 Λόχος κατάφερε να φτάσει στην γέφυρα, όπου συνάντησε και τον 9/1 Λόχο.

“Παιδιά θα μας σφάξουν… Καλή πατρίδα”

Η κατάρρευση του συμμαχικού αριστερού δεν επέτρεπε ψευδαισθήσεις σχετικά με την εξέλιξη της μάχης. Έχοντας επικρατήσει εκεί, οι Μπολσεβίκοι, επιτέθηκαν τώρα μαζικά και κατά του συμμαχικού δεξιού. Το γαλλικό πυροβολικό τους προκάλεσε σοβαρές απώλειες, αλλά όταν αυτοί πλησίασαν στην γραμμή μάχης του ελληνικού πεζικού, οι Γάλλοι πυροβολητές εγκατέλειψαν τα πυροβόλα τους και τράπηκαν σε φυγή! Ο Geay είχε δώσει το παράδειγμα. Μαζί με όσους άνδρες είχαν συγκεντρωθεί, επιβιβάστηκε σε έναν συρμό και έφυγε!

Ευτυχώς τόσο ο αντισυνταγματάρχης Ρόκας, όσο και ο ταγματάρχης Μακρής, μετά την κατάρρευση του αριστερού, είχαν την πρόνοια να διατάξουν την υποχώρηση των δυνάμεων του ΙΙ/34 Τάγματος προς τον σιδηροδρομικό σταθμό αρχικά. Εκεί ο ταγματάρχης Μακρής ανέλαβε αγόγγυστα την αποστολή να αγωνιστεί με τους Πειραιώτες του στον άγνωστο αυτό σιδηροδρομικό σταθμό, στη μέση του πουθενά, για να σώσει τους συναδέλφους του.

Το ΙΙ/34 Τάγμα ήταν άλλωστε η μόνη μονάδα που δεν είχε υποστεί, μέχρι τότε, σημαντική φθορά. Και πράγματι οι άνδρες του ΙΙ/34 πολέμησαν ηρωικά, υποστηριζόμενοι από την διμοιρία πολυβόλων του έφεδρου ανθυπολοχαγού Κατράκη. Αντιμετώπισαν τα στίφη των αντιπάλων με αυταπάρνηση, για ώρες, δίνοντας χρόνο στις λοιπές ελληνικές δυνάμεις να αποσυρθούν.

Στις 20.45′, διατάχτηκε η υποχώρηση των ελληνικών τμημάτων. Σχηματίσθηκαν δύο φάλαγγες. Η μεν πρώτη, υπό τον ταγματάρχη Παναγιώτη Μακρή και τον ταγματάρχη Βρατσάνο, μετά από δεκάωρη πορεία έφτασε στον σιδηροδρομικό σταθμό της Σέρμπας, 20 χλμ. νοτιοδυτικά της Μπερεζόφκας και από εκεί έφτασε, σιδηροδρομικά, στην Οδησσό. Η δεύτερη φάλαγγα, υπό τον αντισυνταγματάρχη Ρόκα και τον Ταγματάρχη Κωνσταντίνου, κινήθηκε προς νότο, μαζί με έφιππο τμήμα Ρώσων.

Η φοβερότερη πτυχή της μάχης

Την υποχώρηση κάλυψαν οι άνδρες του ταγματάρχη Κωνσταντίνου, πολεμώντας μέσα στον σιδηροδρομικό σταθμό, από βαγόνι σε βαγόνι. Μετά από πεντάωρη πορεία, η φάλαγγα έφτασε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Ραούχκοβα και από εκεί σιδηροδρομικώς, τα τμήματα επέστρεψαν στην Οδησσό. Όσον αφορά στην διμοιρία πολυβόλων του έφεδρου ανθυπολοχαγού Κατράκη, επίσης διασώθηκε μετά από επική πορεία.

Η φοβερότερη ίσως πτυχή της μάχης της Μπερεζόφκα αφορά την τύχη των Ελλήνων τραυματιών, οι οποίοι αφέθηκαν, κυριολεκτικά στη τύχη τους, από τους Γάλλους. Φεύγοντας ο Geay θα μπορούσε να τους έχει διακομίσει. Δεν το έπραξε όμως και κατά την υποχώρησή τους οι ελληνικές δυνάμεις δεν μπορούσαν να τους πάρουν μαζί τους, αφού δεν υπήρχε τραίνο για να τους μεταφέρει.

Έτσι, μοιραία, εγκαταλείφθηκαν. Στους αποχωρούντες από τον σιδηροδρομικό σταθμό συναδέλφους τους, οι επί των σιδηροδρομικών οχημάτων τραυματίες, έλεγαν απλά: «Παιδιά θα μας σφάξουν. Καλή Πατρίδα»! Δυστυχώς η πρόβλεψή τους επαληθεύτηκε. Όλοι τους κατακρεουργήθηκαν από τους νικητές. Ακόμα και ο ηρωικός γιατρός του 1ου ΣΠ Νικόλαος Πιττής, που παρέμεινε μαζί τους μέχρι το τέλος, είχε την ίδια τύχη.

Παντελής Καρύκας

ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 19/2/2022 #ODUSSEIA #ODYSSEIA