Σίγουρα θα εκδήλωναν τη μεγάλη τους ικανοποίηση γιατί σήμερα στην Ελλάδα η Δημοκρατία, οι δημοκρατικοί θεσμοί έχουν εμπεδωθεί. Σίγουρα, θα σημείωναν με μεγάλη ικανοποίηση ότι η Ελλάδα σήμερα που συγκαταλέγεται στην ομάδα των ανεπτυγμένων χωρών, ισότιμο πια μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ισότητας, πράγματα που φαινόντουσαν ακατόρθωτα 140 χρόνια πριν. Θα ήταν επίσης ιδιαίτερα υπερήφανοι για εμάς, για τη συμβολή μας στους αγώνες για τη Δημοκρατία, για την Πατρίδα, στη μεγάλη μας συμβολή στις επιστήμες και στην οικονομική ανάπτυξη.
Θα έβλεπαν όμως με θλίψη τη δολοφονία του Επτανησιακού Πολιτισμού. Ο Επτανησιακός Πολιτισμός μπόλιασε την πολιτιστική ανάπτυξη της Ελλάδας, αλλά στην πορεία αποδυναμώθηκε, και έχει γίνει σήμερα, ουσιαστικά, μουσειακός. Θα έβλεπαν επίσης με θλίψη ότι το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι στα χέρια των τραπεζιτών και των λογιστών και ότι η εξέλιξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται με ένα εμπορικό παζάρι. Γι΄ αυτούς όμως το όραμα της Ευρώπης ήταν ένα όραμα πολιτιστικό, ήταν μια πρόταση κοινωνικής αλληλεγγύης, μιας Κοινότητας των Εθνών που, σε συνεργασία ανάμεσά τους, θα μπορούσε να προωθήσει τις βασικές αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, της Ελευθερίας, της Αλληλεγγύης και της Ισότητας. Θα έβλεπαν επίσης με ανησυχία τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, γιατί γι΄ αυτούς το όραμα του Ρήγα Φεραίου ήταν έντονο στη συνείδησή τους και έβλεπαν ολόκληρη την Ελλάδα μέσα σε μια πολυ-πολιτισμική ομοσπονδιακή ενότητα των Βαλκανίων. Σήμερα, θα παρατηρούσαν με βαθύτατη θλίψη τις βάρβαρες επεμβάσεις δυνάμεων έξω από τη Βαλκανική που προκαλούν διαμελισμό των Εθνών και εθνοκαθάρσεις.
Ο κατάλογος θα ήταν μεγάλος και θα μπορούσα να συνεχίσω με πολλά άλλα παραδείγματα. Αλλά πιστεύω ότι το ζύγιασμα των θετικών και των αρνητικών φαινομένων, έτσι όπως θα τα έβλεπαν οι Ριζοσπάστες, θα έδιναν μια σαφή υπεροχή στα θετικά και, οι Ριζοσπάστες θα ήταν ικανοποιημένοι από την πρόοδο που έχει γίνει τα τελευταία 140 χρόνια στην Ελλάδα και τα Ιόνια Νησιά.
Αλλά, σαν γνήσιοι Ριζοσπάστες και Κεφαλλονίτες, θα επεσήμαιναν και ορισμένα πράγματα σ΄εμάς. Θα μας τραβούσαν το αυτί γιατί ορισμένα πράγματα θα έπρεπε να τα είχαμε προσέξει. Αν τα είχαμε προσέξει θα είχαμε αποφύγει να επαναλάβουμε λάθη. Λάθη που είχαν γίνει 150 χρόνια πριν. Σίγουρα, θα είχαν πολλά να μας επισημάνουν, αλλά επειδή τους δίνουμε μόνο 20΄ να μας μιλήσουν, θα τους περιορίσουμε σε τρία ζωτικά ζητήματα για τη δική τους, αλλά και τη δική μας εποχή.
Πρώτον: Προσοχή στην ανάγνωση της ιστορίας.
Η ιστορία δεν μπορεί, δεν πρέπει να είναι ένας ωραιοποιημένος μύθος. Η ιστορία πρέπει να ενσωματώνει την πραγματικότητα, όχι μόνο τις ηρωικές πράξεις, όχι μόνο τις θυσίες, αλλά και τις προδοσίες, τα πισωγυρίσματα, τους συμβιβασμούς, τις προσωπικές φιλοδοξίες και τις μικρότητες, τη χειραγώγηση των λαών και, πάνω απ΄ όλα, τους ύπουλους χειρισμούς του διεθνούς παράγοντα. Μια παραποιημένη ιστορία είναι η χειρότερη παγίδα για τη χειραγώγηση της νεότερης γενιάς γιατί φυλακίζει την ελευθερία.
Είμαι σίγουρος ότι οι Ριζοσπάστες δεν θα ήθελαν να ακούσουν σε πανηγυρικούς για την Επέτειο ότι η Ένωση το 1864 ήταν άμεσο και αποκλειστικό αποτέλεσμα των δικών τους αγώνων και των εξεγέρσεων του Επτανησιώτικου λαού. Δεν θα ήθελαν να το ακούσουν, γιατί αυτή δεν είναι η ιστορική αλήθεια. Βέβαια, η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα ήταν απαίτηση του λαού. Ο λαός εξεγέρθηκε εναντίον των Εγγλέζων. Έδωσε μάχες πολλές, κυρίως στην Κεφαλλονιά, όπου οι Άγγλοι έπνιξαν την εξέγερση στη Σκάλα στο αίμα.
Παρά τους αγώνες του Επτανησιώτικου λαού, παρά τις πολιτικές προσπάθειες και την πολιτική καθοδήγηση των Ριζοσπαστών, η κίνηση της Ένωση βρήκε αντίθετη τη Μεγάλη Βρετανία γιατί η Ένωση δεν βόλευε τα στρατηγικά της σχέδια. Τα Επτάνησα αποτελούσαν τότε ζωτικό χώρο για τη στρατιωτική και πολιτική επικυριαρχία της Μεγάλης Βρετανίας στην περιοχή.
Στις 26 Νοεμβρίου του 1850, η κινητοποίηση είχε φθάσει στην κορύφωσή της. Ήταν μια αξέχαστη στιγμή στους αγώνες του Επτανησιώτικου λαού όταν ο Ριζοσπάστης βουλευτής Ιωάννης Δετοράτος – Τυπάλδος, σε μια ενθουσιώδη Βουλή, προτείνει το Ψήφισμα για την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα. Το Ψήφισμα έλεγε: «Επειδή η ανεξαρτησία, η κυριαρχία και η εθνικότης εκάστου λαού είναι δικαιώματα φυσικά και απαράγραπτα». Εδώ τελειώνει και η ανάγνωση του ψηφίσματος ενώπιον της Βουλής γιατί σε αυτό το σημείο διακόπτονται οι εργασίες της και η Βουλή κλείνει. Το Ψήφισμα όμως ολόκληρο κυκλοφορεί σε όλα τα νησιά και κάθε επτανησιώτης κρατούσε το κείμενο αυτό στο σπίτι του. Και το Ψήφισμα συνεχίζει και «διακηρύττει ότι η ομόθυμος, στερεά και αμετάτρεπτος θέληση του επτανησιακού λαού είναι η ανάκτηση της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπό έθνος του, την απελευθερωμένη Ελλάδα». Ας θυμηθούμε ποιοι υπέγραψαν αυτό το Ψήφισμα: Γεράσιμος Λιβαδάς, Ναδάλης Δομενεγίνης, Γεώργιος Τυπάλδος, Φραγκίσκος Δομενεγίνης, Ηλίας Ζερβός – Ιακωβάτος, Ιωσήφ Μομφεράτος, Τηλέμαχος Παΐζης, Ιωάννης Τυπάλδος, Άγγελος Σιγούρος – Δεσύλλας, Στ. Πυλαρινός, Χριστόδουλος Τοφάνης.
Η ανταρσία των Ριζοσπαστών δεν έμεινε αναπάντητη από τη μεριά της Μεγάλης Βρετανίας. Ακολούθησαν διωγμοί, συλλήψεις, φυλακίσεις, εξορίες και κλείσιμο των εφημερίδων. Οι δύο μεγάλοι πρωταγωνιστές, οι δύο μεγάλοι Ριζοσπάστες εξορίζονται. Ο Ηλίας Ζερβός στα Αντικύθηρα και ο Ιωσήφ Μομφεράτος, στην άλλη άκρη, βόρεια από την Κέρκυρα. στην Ερικούσα. Η οργάνωση των Ριζοσπαστών, κυρίως στην Κεφαλονιά, ουσιαστικά διαλύεται. Οι Ριζοσπάστες αποδιοργανώνονται. Μέσα σε αυτό το μεγάλο κενό, ο Ριζοσπαστισμός, σιγά σιγά, μεταλλάσσεται και περνάει στα χέρια των λεγόμενων «νέων Ριζοσπαστών» με επικεφαλής τον Ζακυνθινό γιατρό Κωνσταντίνο Λομβάρδο. Στα χέρια του ο Ριζοσπαστισμός χάνει τον κοινωνικό του χαρακτήρα και γι΄αυτό το σημαντικό θέμα θα σας μιλήσω σε λίγο. Αλλά ας επανέλθουμε στους αγώνες για την Ένωση.
Το 1850, όπως είπαμε, κάθε ιδέα για την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα ήταν αντίθετη στα συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας. Το 1863 όμως, οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Έχουν αλλάξει οι ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή. Είναι η εποχή που μεθοδεύεται η έξωση του Βασιλέα Όθωνα και η Μεγάλη Βρετανία βρίσκει την ευκαιρία να επεκτείνει την επιρροή, και ουσιαστικά την επικυριαρχία της, σε ολόκληρη την Ελλάδα. Βρίσκεται ο νέος πρίγκιπας από την Δανία, ο Ουίλλιαμ Χριστιανός, Γεώργιος επί το Ελληνικότερο, να αντικαταστήσει τον Όθωνα, και να εγκαθιδρύσει μια νέα δυναστεία βασιλέων στην Ελλάδα, μια δυναστεία η οποία θα λειτουργούσε σαφώς κάτω από την καθοδήγηση της Βρετανικής αυλής. Κερδίζοντας έτσι λοιπόν ολόκληρη την Ελλάδα, η Μεγάλη Βρετανία δεν είχε κανένα λόγο να κρατήσει χωριστά τα Ιόνια, γι΄αυτό το 1863, η ίδια η Μεγάλη Βρετανία προώθησε την υπόθεση της Ένωσης. Σίγουρα, η κίνηση αυτή, εκπλήρωνε το όραμα του επτανησιώτικου λαού αλλά είναι σαφές ότι η Ένωση αυτή δεν έγινε και δεν ήταν αποτέλεσμα των εξεγέρσεων του επτανησιώτικου λαού, ήταν αποτέλεσμα της αλλαγής των συνθηκών και των ισορροπιών στην περιοχή, ήταν αποτέλεσμα του νέου στρατηγικού σχεδιασμού της Μ. Βρετανίας. Αυτά άλλωστε καταγράφονται σαφέστατα στις συζητήσεις που έγιναν στο Λονδίνο για την υπογραφή της Συνθήκης της 17 (29) Μαρτίου 1864.
Η Ελληνική Κυβέρνηση είχε διαμαρτυρηθεί εντονότατα για τους ταπεινωτικούς όρους που εμπεριείχε το κείμενο της Συνθήκης, περικοπές του οποίου σας διαβάζω: «Η Α.Μ. Βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας, επιθυμούσα να πραγματοποιήση την ευχήν ήν η Βουλή της Ηνωμένης Πολιτείας των Ιονίων Νήσων εξέφρασεν υπέρ της μετά της Ελλάδος Ενώσεως των Ιονίων Νήσων, συνήνεσε να παραιτήση την προστασίαν των νήσων αυτών. Επομένως, οι τρεις Αυλές αναγνωρίζουσι την Ένωσιν ταύτην και διακηρύττουσι ότι η Ελλάς, συμπεριλαμβανομένων και των Ιονίων νήσων, αποτελέσει εν Κράτος Μοναρχικόν, Ανεξάρτητον και Συνταγματικόν, υπό την κυριαρχίαν της Α.Μ. του Βασιλέως Γεωργίου και υπό την εγγύησιν των τριών Αυλών». Και, στο άρθρο 2 της Συνθήκης: «Αι νήσοι της Κερκύρας και των Παξών, θέλουσιν απολάβη των πλεονεκτημάτων διηνεκούς ουδετερότητας. Ο βασιλεύς των Ελλήνων υποχρεούται να τηρήσει την ουδετερότητα ταύτη».
Εδώ βλέπετε ότι η Συνθήκη υπογράφεται όχι κατόπιν πιέσεων και εξεγέρσεων του επτανησιώτικου λαού αλλά γιατί «συναινεί» η Μεγάλη Βρετανία στην «ευχήν» της Βουλής των Ιονίων Νήσων. Και η ενσωμάτωση των νησιών στην Ελλάδα επιτελείται έτσι ώστε να υπάρξει εν κράτος υπό την κυριαρχία του βασιλέως Γεωργίου, αλλά και την εγγύηση των τριών Αυλών. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ένα μέρος του Ελληνικού κράτους, δεν έχει τα ίδια δικαιώματα, γιατί σε αυτό επιβάλλεται η «ουδετερότητα».
Το επιμύθιο αυτής της ιστορίας είναι ότι ένας ιερός θεσμός, μια ιερή ιδέα όπως η Ένωση, αν αποξενωθεί από το πατριωτικό και κοινωνικό της νόημα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί παραπλανητικά από τον διεθνή παράγοντα για να καλύψει τις πραγματικές του προθέσεις και τις δικές του στρατηγικές επιδιώξεις.
Αυτό με φέρνει στο δεύτερο θέμα: Πατριωτισμός και κοινωνικός Ριζοσπαστισμός.
Αυτές οι έννοιες, αλληλένδετες όπως τις είδαν οι Ριζοσπάστες, έπαιξαν βασικό ρόλο στην πορεία των Επτανήσων και της Ένωσής τους με την Ελλάδα, αλλά είναι έννοιες σημαντικές και σήμερα, στην Κύπρο, όπου προ μηνών ο ηρωικός Κυπριακός λαός είπε «Όχι» στο Σχέδιο Ανάν, αλλά και στην Ελλάδα που συζητείται πολύ, η σχέση του πατριωτικού, με την κοινωνική πολιτική. Οι έννοιες αυτές έχουν και ιδιαίτερη σημασία στη μεγάλη συζήτηση που γίνεται και στο δικό μου το κόμμα, ανάμεσα στο «παλαιό» και στο «νέο» ΠΑΣΟΚ. Ας δούμε λοιπόν πως θα έβλεπαν τα θέματα αυτά οι Ριζοσπάστες.
Οι Ριζοσπάστες ήταν βαθύτατα επηρεασμένοι από τα δημοκρατικά ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης, είχαν ιδιαίτερα επηρεασθεί από τις εξεγέρσεις του 1848 στην Ευρώπη και την Κομμούνα των Παρισίων. Πίστευαν στην εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος, και στην εξασφάλιση κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης. Πίστευαν ότι δεν είναι δυνατόν να προχωρήσει ένα πρόγραμμα κοινωνικής απελευθέρωσης των πολιτών, ένα πρόγραμμα κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας, έξω από μια ανεξάρτητη πατρίδα. Γι΄ αυτό η κοινωνική πρόοδος και ο πατριωτισμός πήγαιναν χέρι – χέρι. Γι΄ αυτό οι ριζοσπάστες είδαν ευθύς εξ΄ αρχής, τη σύμφυση των εννοιών του πατριωτισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Γι΄ αυτό και το κίνημά τους ήταν ταυτόχρονα πατριωτικό και κοινωνικό. Όπως, χρόνια πολλά αργότερα, ήταν και το Κίνημα που ξεκίνησε στην Ελλάδα μετά τη μεταπολίτευση, το ΠΑΣΟΚ.
Μετά την εξορία των βασικών ηγετών του Ριζοσπαστισμού, του Ηλία Ζερβού και του Ιωσήφ Μομφεράτου, αποδυναμώθηκε, απονευρώθηκε η πολιτική πρόταση των Ριζοσπαστών. Όπως σας είπα, ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος, απομακρύνθηκε από το δημοκρατικό αίτημα. Η άποψη του Λομβάρδου ήταν ότι ο Ριζοσπαστισμός είχε μόνο εθνικό περιεχόμενο και δεν έπρεπε να ταυτίζεται με τον «κοινωνισμό» ή τον «κομμουνισμό». Ήταν δε ιδιαίτερα ειρωνικός, στην αλληλογραφία του με τους Κεφαλλονίτες Ριζοσπάστες πάνω σε αυτό το θέμα. Γι΄ αυτόν ένα μόνο θέμα υπήρχε: Ένωση και μόνο Ένωση. Η διαμάχη ανάμεσα στους παλαιούς Ριζοσπάστες και στο νέο Ριζοσπαστισμό πέρασε από διάφορες φάσεις. Αλλά η διάσπασή του έγινε ανοικτή το 1862, όταν πια η ίδια η Μεγάλη Βρετανία υποκινούσε την υπόθεση της Ένωσης. Θυμίζω ότι οι παλαιοί Ριζοσπάστες ήταν εναντίον των μεθοδεύσεων κατά του Όθωνα και έβλεπαν πίσω από την εγκαθίδρυση μιας νέας βασιλείας στην Ελλάδα καθαρά το χέρι της Μεγάλης Βρετανίας και την πρόθεσή της να ελέγξει την πορεία του νέου ελληνικού Κράτους. Οι παλαιοί Ριζοσπάστες δεν έβλεπαν την Ένωση σαν μια κίνηση αποκομμένη από το κοινωνικό της περιεχόμενο. Ήταν εναντίον της βασιλείας και επιθυμούσαν μια ουσιαστική απελευθέρωση της Επτανήσου, μια δημοκρατική μεταμόσχευση στην Ελλάδα, όπου θα μπορούσε σε μια νέα ανεξάρτητη πατρίδα να προωθηθεί το κοινωνικό πρόγραμμα με βάση τις αξίες της Γαλλικής Επανάστασης. Κάτω από τους όρους που προγραμματιζόταν η Ένωση, η υπόθεση είχε χάσει για τους Κεφαλλονίτες Ριζοσπάστες κάθε θέλγητρο και, φυσικά, οι άκαμπτοι και ακραιφνείς ιδεολόγοι δεν μπορούσαν να προδώσουν την πολιτική τους πίστη και να συμμετέχουν σε ενέργειες οι οποίες σε τελευταία ανάλυση εξυπηρετούσαν άλλες σκοπιμότητες. Ήταν γι΄ αυτό όταν το 1862 ο Ηλίας Ζερβός, ως Πρόεδρος τότε της Βουλής, ανεβαίνει στο βήμα και εισηγείται μπροστά στο κατάπληκτο ακροατήριο την «αναστολή» του εθνικού ζητήματος και την ψήφιση διαφόρων βελτιώσεων με τις οποίες θα ανακουφιζόταν ο επτανησιακός λαός. Με την άποψη αυτή συντάχθηκε και ο Μομφεράτος, με πύρινα άρθρα που έγραψε εναντίον του βασιλικού θεσμού στον «Αληθή Ριζοσπάστη». Την ίδια στάση κράτησαν και άλλα στελέχη των «παλαιών» Ριζοσπαστών της Κεφαλλονιάς. Είναι χαρακτηριστικό της άποψης που επικρατούσε τότε στους «παλαιούς» Ριζοσπάστες το παρακάτω απόσπασμα από ένα φυλλάδιο του Παναγιώτη Πανά με τον τίτλο «Βιογραφία Ιωσήφ Μομφεράτου» που δημοσιεύθηκε το 1888. Να πως εξηγεί ο Πανάς τη σκέψη που οδήγησε τους δύο μεγάλους αγωνιστές τον Ζερβό και τον Μομφεράτο στην πιο κρίσιμη απόφαση της ζωής τους : «εν τούτοις, η αγγλική κυβέρνησις, το μεν όπως εξέλθη της δυσκόλου εν Επτανήσω θέσεώς της, το δε όπως εδραιώση την εν Ελλάδι επιρροή της, ήτις τότε ήτο στο κατακόρυφον αυτής σημείο, απεφάσισε να παραχωρήση τας υπ΄ αυτής δικαιώματι του ισχυρού κατεχωμένας νήσους, αλλ΄ υπό τον όρον της εκλογής αρεστού αυτή ηγεμόνος και αποχής από πάσας προς απελευθέρωσιν των δούλων ημών αδελφών ενεργείας. Έμπορος δεν ηδύνατο να λησμονήσει την πολιτική του συμφέροντος. Παρεχώρη την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα. Επίστευε ίσως ότι ούτως πράττουσα θα κατόρθου να μεταφέρει τον Αρμοστήν της από Κερκύρας εις Αθήνας, θέτουσα επικεφαλής αυτού βασιλικό στέμμα».
Οι γνήσιοι Ριζοσπάστες πίστευαν ότι πατριωτικοί στόχοι, στερούμενοι κοινωνικού περιεχομένου θα μπορούσαν εύκολα να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης των στρατηγικών επιλογών του διεθνούς παράγοντα και, αντίστροφα, ότι καμία ουσιαστική κοινωνική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να έχει θετική έκβαση έξω από το πλαίσιο μιας ανεξάρτητης και δημοκρατικής πατρίδας. Την πικρή αυτή εμπειρία τους είμαι βέβαιος ότι θα ήθελαν να μεταφέρουν σ΄ εμάς σήμερα, στις μεγάλες συζητήσεις που γίνονται και στην Κύπρο και στην Ελλάδα για τη διαμόρφωση μιας νέας εθνικής στρατηγικής για τον Ελληνισμό.
Και μπαίνω τώρα στο τρίτο θέμα: Ιόνιοι νήσοι και Κύπρος. Παράλληλοι βίοι.
Αυτό που θα έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στους Ριζοσπάστες σήμερα θα ήταν οι μεγάλες ομοιότητες που παρατηρούνται στο Κυπριακό με την πορεία των Επτανήσων. Και είναι βέβαιο ότι θα μας έλεγαν ότι, αν είχαμε προσέξει τη δική τους την εμπειρία, τα δικά τους προβλήματα, τους δικούς τους αγώνες, αλλά – γιατί όχι – και τα δικά τους τα σφάλματα, θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει πολλά από τα προβλήματα και τα ολισθήματα στην εξέλιξη του Κυπριακού. Θα είχαν πολλά να μας πουν για το θέμα αυτό αλλά πέντε θα ήταν τα σημεία στα οποία θα ήθελαν, ίσως, να επικεντρώσουμε την προσοχή μας:
1.Η παρουσία της Μεγάλης Βρετανίας.
Όπως και στην περίπτωση των Επτανήσων, έτσι και στο Κυπριακό, η μεγάλη δύναμη στο παρασκήνιο είναι η Μεγάλη Βρετανία. Στην περίπτωση των Ιονίων νήσων, η παρουσία της Μεγάλης Βρετανίας ήταν προφανής και απροκάλυπτη. Στην περίπτωση της Κύπρου η παρουσία της είναι κάπως παρασκηνιακή αλλά, χωρίς καμία αμφιβολία, η Μεγάλη Βρετανία είναι εκείνη που κινεί τα σχοινιά του διεθνούς παράγοντα και έχει ουσιαστικά αναλάβει υπεργολαβία για λογαριασμό των ΗΠΑ στο σχεδιασμό για τη διαμόρφωση των θεμάτων στο Κυπριακό. Η Μεγάλη Βρετανία λοιπόν, ο απαραίτητος σύνοδός μας, ο «δυνάστης» μας, ή ο «εφιάλτης» μας. Διαλέξτε εσείς τον όρο.
2.Λαϊκή Κυριαρχία
Για τους Εγγλέζους, τόσο η Επτάνησος όσο και η Κύπρος, είναι νησιά στρατηγικής σημασίας. Τους ενδιαφέρει η πολιτική και στρατιωτική παρουσία σε αυτά τα νησιά, γιατί τα νησιά αυτά αποτελούν απαραίτητη υποδομή στον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής. Υπάρχει βέβαια και γηγενής πληθυσμός στα νησιά αυτά. Και αυτός ο πληθυσμός, αυτός, είναι απλώς μπελάς. Καλύτερα να μην υπήρχε, εφ΄ όσον όμως υπάρχει, είναι ανάγκη να χειραγωγηθεί. Γι΄αυτό και στις δύο περιπτώσεις, και στα Ιόνια νησιά και στην Κύπρο, δεν δέχθηκαν ποτέ να αναζητηθεί λύση με βάση τη λαϊκή κυριαρχία. Το 1850 στα Ιόνια νησιά έγινε η μεγάλη κίνηση με την κατάθεση του ψηφίσματος στη Βουλή για την Ένωση των νησιών με την Ελλάδα. 100 χρόνια μετά στην Κύπρο έγινε ένα δημοψήφισμα όπου εκφράσθηκε πολιτικά ο Κυπριακός λαός και με συντριπτική πλειοψηφία, 92% νομίζω, τάχθηκε υπέρ της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Και στις δύο περιπτώσεις η πολιτική βούληση των λαών αντιμετωπίσθηκε από τη Μεγάλη Βρετανία με διωγμούς, εξορίες, φυλακίσεις, απαγχονισμούς. Με την εξορία των Ριζοσπαστών στην περίπτωση των Ιονίων νήσων και την εξορία στις Σεϋχέλλες του Μακαρίου στην περίπτωση της Κύπρου.
3.Ύπατος κριτής η Μεγάλη Βρετανία
Ακριβώς επειδή η λαϊκή κυριαρχία δεν ήταν, και δεν είναι, θεσμός αποδεκτός στη μεγάλη αυτοκρατορία, οι «πολιτικές» λύσεις που προτάθηκαν είχαν ως υπέρτατο κριτή, άτομο έξω από την δικαιοδοσία των λαών. Στην περίπτωση των Ιονίων νήσων, όπου με τη Συνθήκη της Βιέννης του 1815 δημιουργήθηκε «ελεύθερο και ανεξάρτητο Κράτος, τα Ενωμένα Κράτη των Ιονίων νήσων», τελικώς, αυτό το ελεύθερο κράτος ήταν κάτω από την προστασία της Μεγάλης Βρετανίας και τη διοίκηση της ασκούσε ο Λόρδος Ύπατος Αρμοστής! Στην πολιτική λύση που επιχειρήθηκε στην Κύπρο με το Σχέδιο Ανάν – και ας μην ξεχάσουμε ότι το Σχέδιο Ανάν είναι αγγλικής και αμερικανικής έμπνευσης – ο τελικός κριτής, ο ανώτατος κριτής, αυτός που θα είχε σε τελευταία ανάλυση τη δικαστική, εκτελεστική και νομοθετική εξουσία ήταν οι τρεις ξένοι δικαστές. Ένας αρμοστής Λόρδος στην περίπτωση των Ιονίων νήσων, τρεις ξένοι δικαστές στην περίπτωση της Κύπρου…
4.Διχοτόμηση
Η διχοτόμηση δεν είναι ένα τέχνασμα που εφευρέθηκε στην υπόθεση της Κύπρου. Είναι μια σατανική ιδέα που πάει πολλά χρόνια πίσω. Ήδη, το 1851, ο τότε πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, ο Λόρδος Πάλμεστον, είχε εξετάσει την περίπτωση διχοτόμησης των Επτανήσων. Οι Εγγλέζοι είχαν κατανοήσει ότι ήταν δύσκολο να καταπνίξουν τις εξεγέρσεις στην Κεφαλλονιά και τη Ζάκυνθο. Τα νησιά αυτά τους κόστιζαν πολύ. Από την άλλη μεριά, εκτιμούσαν ότι τα στρατηγικά τους σχέδια για την παρουσία τους στην περιοχή θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν με την μετατροπή σε αποικία των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών. Γι΄αυτό και είχαν σχεδιάσει τη διχοτόμηση των Επτανήσων, την παραίτησή τους από τα νησιά Λευκάδας, Κεφαλλονιάς, Ιθάκης, Ζακύνθου και Κυθήρων που θα μπορούσαν να παραχωρηθούν στην Ελλάδα, να γλιτώσουν δηλαδή από τους μπελάδες των κατοίκων αυτών των νησιών, και να μετατρέψουν την Κέρκυρα και τους Παξούς σε αποικία. Προσπάθησαν μάλιστα να αιτιολογήσουν τη διχοτόμηση αυτή παρατηρώντας ότι «η Κέρκυρα διαφέρει ως προς τη φυλή, τα αισθήματα και τη γεωγραφική της σχέση με όλα τα άλλα νησιά». Το σχέδιο αυτό δεν προχώρησε το 1851, αλλά ξαναζωντάνεψε το 1857, με μια επιστολή του τότε Αρμοστή στα Ιόνια Νησιά. Η επιστολή αυτή διέρρευσε και δημιουργήθηκε σάλος στη Βουλή των Ιονίων Νήσων. Εδώ πρέπει να πούμε ότι το οφείλουμε στη σθεναρή αντίσταση του Κωνσταντίνου Λομβάρδου στη Βουλή, που απέτρεψε το σχέδιο εκείνο, και μάλιστα, έδωσε τη δυνατότητα στους βουλευτές να επαναλάβουν το Ψήφισμά τους για την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα. Η διχοτόμηση λοιπόν που ουσιαστικά επιβλήθηκε στην Κύπρο, για να είμαι ακριβέστερος η τριχοτόμηση – κυρίαρχες βρετανικές βάσεις, ελεύθερη Κύπρος και στρατιωτικώς κατεχόμενα εδάφη στη Βόρειο Κύπρο – έχουν τις ρίζες τους σε μια βαθιά ριζωμένη παράδοση της Αγγλικής αυτοκρατορίας.
5.Αφοπλισμός
Ένα ανεξάρτητο Κράτος έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να προνοήσει για τη δική του ασφάλεια και άμυνα. Εάν με διεθνείς συμβάσεις τού αφαιρεθεί το δικαίωμα να εξοπλισθεί για την άμυνά του, η ανεξαρτησία του είναι σαφώς άνευ περιεχομένου. Στο σχέδιο Κόφι Ανάν επιβάλλεται ουσιαστικά ο αφοπλισμός της Κύπρου, ενώ επιτρέπεται να παραμένουν ξένα στρατεύματα στο νησί. Η Κύπρος, όχι μόνο δεν έχει το δικαίωμα δικού της αμυντικού συστήματος, αλλά δεν έχει καν το δικαίωμα συμμετοχής σε αμυντικές δραστηριότητες της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και εδώ όμως, ο αφοπλισμός δεν είναι καινούργια έννοια. Επιχειρήθηκε και επιβλήθηκε στην Κέρκυρα και στους Παξούς με τη Συνθήκη Προσχώρησης του 1864. Ήταν με πολύ μεγάλη δυσαρέσκεια που η τότε κυβέρνηση της Αθήνας δέχθηκε ότι ένα κομμάτι της δικής της επικράτειας, αποχωρίζεται από την κοινή αμυντική τύχη της υπόλοιπης Ελλάδας και αυτό γιατί το επέβαλαν τα συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας. Σημειώνω ότι ήταν μεγάλες οι ταραχές που έγιναν στην Κέρκυρα για το σχέδιο καταστροφής του Κάστρου, ένα έργο που τελικά δεν επιτράπηκε να ολοκληρωθεί.
Θα μπορούσαν σαφώς οι Ριζοσπάστες να αναφέρουν και πολλές άλλες ομοιότητες στα τεχνάσματα και τις διπλωματικές κινήσεις της Μεγάλης Βρετανίας στις περιπτώσεις των Ιονίων νήσων και της Κύπρου αλλά νομίζω ότι αυτά τα πέντε σημεία αρκούν για να μας δείξουν ότι όταν εμείς οι ίδιοι δεν προσέχουμε και δεν μελετάμε τη δική μας ιστορία, η ιστορία επαναλαμβάνεται και επαναλαμβάνεται με αρνητικές συνέπειες για μας.
Ολοκληρώνοντας αυτές τις σκέψεις που πιστεύω ότι θα ήθελαν να περάσουν σ΄ εμάς οι Ριζοσπάστες, θα ήθελα και εγώ να αποτανθώ σ΄ αυτούς και να τους πω ότι κατανοούμε τον πόνο τους, και την απογοήτευσή τους. Έφυγαν από τη ζωή με την πεποίθηση ότι ο Ριζοσπαστισμός ηττήθηκε στην Ελλάδα.
Στο νεκροταφείο στο Δράπανο, πάνω στον τάφο του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου είναι τούτα εδώ τα λόγια γραμμένα «Μόχθους πολλούς και πλείστας θυσίας υποστάς, υπέρ πατρίδος συνενεγκών. Αντί των οποίων, μόνον τας αδικίας και τας πικρίας του κόσμου συλλέξας, κείμαι ενταύθα».
Ένας άλλος επιφανής του Ριζοσπαστισμού, ο Ρόκκος Χοϊδάς, πεθαίνει μέσα στις φυλακές το 1890 για εξύβριση του βασιλέως. Παρά το γεγονός ότι ήταν ασθενής, δεν δέχθηκε να αποφυλακισθεί υπό τον όρο ότι θα ζητούσε συγνώμη.
Το 1896, ο δημοσιογράφος, ποιητής και διεισδυτικός παρατηρητής, ο Ριζοσπάστης Παναγιώτης Πανάς αυτοκτονεί στο Ξενοδοχείο των Ξένων στον Πειραιά, πένης, ασθενής και παραγκωνισμένος.
Το 1907, το γνήσιο παιδί του Ριζοσπαστισμού, ο Μαρίνος Αντύπας, δολοφονείται στο Κιλελέρ.
Σ΄ αυτούς, και σ΄όλους τους Ρριζοσπάστες, θα ήθελα να πω ότι εμείς πιστεύουμε ότι ο Ριζοσπαστισμός δεν ηττήθηκε. Μπορεί οι εξελίξεις να ήταν τέτοιες που οι στόχοι που οι ίδιοι είχαν βάλει να μην υλοποιήθηκαν, μπορεί η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα να υλοποιήθηκε από τον πολιτικό τους αντίπαλο για άλλους λόγους. Όμως η ιδέα του Ριζοσπαστισμού πέρασε μέσα στο πετσί μας. Ακόμα και σήμερα, στις πολιτικές μας πράξεις κάποτε εδώ, κάποτε εκεί, ξεπηδούν ιδέες, εξάρσεις που είναι απόηχοι του δικού τους Ριζοσπαστισμού. Αλλά και εμείς, οι Κεφαλλονίτες, πιστεύουμε ότι μέσα στο δικό μας το DNA έχει περάσει ο Ριζοσπαστισμός.
Ψάχνω να βρω έναν καλό ορισμό για τον Ριζοσπαστισμό και, τούτη εδώ τη στιγμή, δεν βρίσκω καλύτερο από το ότι: «Ριζοσπάστης = Κεφαλλονίτης».
Και σαν περήφανοι απόγονοι των Ριζοσπαστών, αποτίοντας φόρο τιμής σε αυτούς, θέλουμε να τους πούμε ότι έχουμε την ίδια αποφασιστικότητα που είχαν αυτοί, έχουμε την ίδια αγωνιστικότητα με τη δική τους και με τις ίδιες Ριζοσπαστικές ιδέες είμαστε αποφασισμένοι να προχωρήσουμε μπροστά για μια καλύτερη πατρίδα, για μια πατρίδα ελεύθερη με κοινωνική δικαιοσύνη, για την πρόοδο και την προκοπή της Επτανήσου μας.
Ομιλία σε εκδήλωση της Αδελφότητας Κεφαλλήνων και Ιθακησίων Πειραιά, στις 22/5/03 που δημοσιεύθηκε στην πολιτιστική Επετηρίδα ΟΔΥΣΣΕΙΑ Κεφαλλονιάς και Ιθάκης, τ. 2005
WHAT THE RADICALS WOULD SAY TODAY
Gerasimos Arsenis
The Radicals would want us to celebrate the 140th anniversary from the Union of the Ionian Islands with Greece without speeches, without praises for them – praises they did not hear when they were alive. They would want us to look at our life today and our plans for the future, through their experience, their struggles and their mistakes.
Certainly they would be greatly satisfied with the establishment of Democracy in Greece. Being among the developed countries of Europe, an equal member of the European Union makes the country capable of confronting its social problems, something that seemed impossible 140 years ago. They would certainly be proud of us, of our part in the struggle for Democracy in our homeland and of our contribution to science and economic development.
But they would surely be sad at the death of the Ionian culture, which enriched the cultural development of Greece but unfortunately was weakened to the point of becoming obsolete.
They would be sad seeing the vision of the European Union in the hands of bankers and accountants. For them Europe was a cultural dream, a Union of Nations that could promote the basic principles of the French Revolution. They would be uneasy at the developments in the Balkan States as the vision of Rigas Ferreos was alive in their conscience. Today they would be appalled seeing the barbaric attacks by forces outside he Balkan peninsula that caused partition of Nations.
The list is long, but counting the positive and negative events, I believe that the Radicals would be satisfied with the progress made in the Ionian Islands and Greece in the last 140 years. But as real Kefallonians they would point out the mistakes made and perhaps give us advice on how to avoid more in the future.
First: Attention to the reading of history.
History must not be a glorified myth. It must contain not only the heroic acts and the sacrifices, but also the betrayals, the compromises, the personal ambitions and most of all the devious manipulations of the international factor. A falsified history is the worst trap for the younger generation as it imprisons its freedom. I am certain that the Radicals would not want to hear the anniversary speeches in which the Union was the result of their struggle and the rebellion of the people of the Ionian Islands, because that is not the historical truth. Of course the revolution against the British was a demand of the people, who gave their own battles and shed their own blood, especially in Kefallonia. Great Britain however, opposed the Union because the Ionian Islands constituted vital space for their military and political suzerainty in the area. In November 26, 1850 with the movement at its highest point, the Radical M.P. Ioannis Typaldos Dottoratos introduced the resolution for the Union “Because the suzerainty and nationality of the people are rights natural and inalienable”. The reading of the resolution in the Parliament was not allowed to continue, but it was known to every heptanisian as they had copies at home. The rebellion of the Radicals did not go unanswered by Great Britain. It was followed by persecutions, arrests, imprisonments and exiles. In the vacuum that ensued, the character of radicalism changed, as did its leaders.
In 1863 conditions in the area were different and Great Britain wanted to extend its influence in Greece. A new regal dynasty was installed and Great Britain itself promoted the Union. Of course that fulfilled the dream of the people but it certainly was not the result of their rebellion: it was the result of the new strategic plan of Great Britain.
The message of the story is that a sacred idea alienated from its patriotic and social substance can be used deceitfully by the international factor to cover its aims and its strategic objectives.
Second: Patriotism and Social Radicalism.
These concepts played a basic role in the progress of the Ionian Islands and their Union with Greece, but they are important today as well, in Cyprus where the Cypriots rejected the Anan plan, and in Greece. The Radicals were greatly influenced by the democratic ideals of the French Revolution. They believed in the establishment of Democracy and wished to secure social equality and justice.
After the banishment of their leaders, the political proposal of the radicals weakened. The new leader believed that radicalism was not to be identified with “socialism” or “communism”. For him only one thing mattered. Union. The clash between the old and new radicalism went through different phases. When in 1862 Great Britain proposed the Union, the old radicals rejected it, seeing behind it the aim of the British to control the newly founded Greek State. They could not betray their political beliefs and take part in activities that served other intentions. Accordingly they proposed the “suspension” of the national issue.
The genuine radicals believed that patriotic aims without social substance could easily be exploited by the International Powers. For them, no social reform could have political results without an independent and democratic homeland. They would like to convey their bitter experience to us today in the long talks in Cyprus and Greece about shaping a new national strategy for the Greek people.
Third: Ionian Islands and Cyprus – Parallel lives.
The Radicals would be impressed today by the similarities in Cyprus and the Ionian Islands. And certainly if we had paid attention to their experiences, their problems, their struggles and – why not – their mistakes, we could have avoided many of the problems and mistakes in Cyprus. We should focus on five points:
1. The presence of Great Britain.
In both cases the power behind-the-scene is Great Britain. In the Ionian Islands obvious and undisguised, in Cyprus, hidden but certainly the one pulling the strings.
2. Popular suzerainty.
For the British both the Ionian Islands and Cyprus are areas of strategic importance. They want a political and military presence because the islands constitute the necessary infrastructure in controlling the wider area. The population of the islands was of no importance to them and its will was never of any consequence. In 1850 the heptanisians wanted the Union with Greece. 100 years later the Cypriots also voted overwhelmingly (92%) for the Union. In both cases the political will of the people was dealt with banishments, imprisonments and hangings.
3. High Judge – Great Britain
As popular suzerainty was not an institution recognized by the great Empire, the proposed “political” solutions required a High Judge. In the Ionian Islands Great Britain was the “protector” of the “free and independent State of the United States of the Ionian Islands”. In the political solution attempted in Cyprus three foreign judges would have the final judicial, executive and legislative power.
4. Partition.
Partition was a trick invented in the case of Cyprus. This satanic idea goes back many years. In 1851 Lord Palmeston, Prime Minister of Great Britain had examined the case of partitioning the Islands relinquishing the islands of Leucas, Kefallonia, Ithaca Zakynthos and Kithira and turning Korfu and Paxoi into colonies. They even tried to justify the partition noting that “Corfu differs from the other islands in the race and feelings of its people and its geographical location”. Their plan did not succeed in 1851 but came back to life in 1857 when it failed again after the spirited resistance of the Parliament of the Ionian State.
So the partition imposed on Cyprus has its roots into the deep tradition of the British Empire.
5. De-militarization.
An independent State has the indisputable right to provide for its own safety and defense. Without it, its independence is empty of substance. The Anan plan imposes the de-militarization of Cyprus, allowing foreign military powers in the island. Cyprus has no right to its own defense system and it cannot have part in any defensive activities of the European Union. This is not a new concept either. It was attempted and imposed on Paxoi and Corfu in 1864 in order to serve the special interests of Great Britain. It must be noted that the inhabitants of Corfu opposed it and stopped the demolition of the castle that was planned.
There are probably many more similarities in the ploys and diplomatic moves of Great Britain in the cases of both the Ionian Islands and Cyprus. These five points though are enough to show that if we are not careful and do not study our own history, history will repeat itself with dire consequences for us.
The Radicals left this life believing that radicalism was defeated in Greece. I would like to tell them that is not so. Perhaps their aims did not materialize. Perhaps the Union succeeded for reasons other than those they believed in. But radicalism lives in us all, it is part of our DNA.
Being the proud descendants of the Radicals, we want to tell them we have the same resoluteness, the same fighting spirit, the same radical ideas and we are determined to go ahead for a better homeland, free, with social justice for the advance and prosperity of our islands.
Transl. Ourania Kremyda