Ο Αντύπας κουβαλούσε μέσα στο αίμα του τον απόηχο των γνήσιων ενωτικών αγώνων των Ριζοσπαστών της Κεφαλλονιάς. Έζησε χρόνια γεμάτα αίμα, καταστροφές, λεηλασίες, εκατόμβες, θρήνους, αδικίες, χρόνια γεγονότων υψίστης εθνικής σημασίας. Χρόνια που –με δυο λόγια- πλάθουν ήρωες, προδότες και λιπόψυχους. Κι αυτόν βέβαια τον ενέταξε η συνείδηση, οι ιδέες του κι η ιστορία, στην πρώτη κατηγορία.
Η κατάσταση στην Ελλάδα κατά τα χρόνια του ώριμου Αντύπα ήταν ταραγμένη. Διαφθορά σε όλα τα επίπεδα του δημόσιου βίου. Οι λαϊκές μάζες, σε ανείπωτη φτώχεια, ενώ ταυτόχρονα το μεταναστευτικό ρεύμα αυξανόταν χρόνο με το χρόνο πολλαπλασιάζοντας τη δυστυχία. Τα σύνορα κλυδωνίζονταν και ο Ελληνισμός πέρα από αυτά, υπέφερε κι αυτός ανάλογα με τα καπρίτσια των κραταιών. Και μαζί υπέφεραν και τα Βαλκάνια.
Το 1870 σηματοδοτήθηκε από το Σχίσμα της Βουλγαρικής εκκλησίας . Οι Ρώσοι χαίρονταν για δικούς τους λόγους και προωθούσαν πανσλαβιστικό σχέδιο ενάντια στους Έλληνες . Οι Τούρκοι ήταν ικανοποιημένοι με την διαίρεση των ορθόδοξων πληθυσμών της Βαλκανικής χερσονήσου. Και οι Βούλγαροι ξεκινούσαν μια βίαιη και αιματοβαμμένη προσπάθεια να αλλοτριώσουν την Μακεδονία που ήταν ακόμη κάτω από την Οθωμανική κατοχή. Στην ουσία η εγκληματική επίθεση των Βουλγάρων άρχισε από το 1879 με άγριες επιδρομές κομιτατζήδων εναντίον Ελλήνων χωρικών και ανακόπηκε από την Ελληνοτουρκική ρήξη και την Αυστρο-ρωσική συνεννόηση -για ίδια πολιτικά συμφέροντα- για την διατήρηση τού υπάρχοντος καθεστώτος στον Αίμο. Οι Βούλγαροι προσπαθούσαν να κατισχύσουν πληθυσμιακά και να αλλοτριώσουν την Μακεδονία, την Ελληνικότητα της οποίας αγωνίζονταν με νύχια και με δόντια, και χωρίς καμιά, αρχικά, κρατική βοήθεια να επιβεβαιώσουν οι Έλληνες.
Ο βρασμός στα Βαλκάνια εξυπηρετούσε τους τότε ισχυρούς. Και για αυτό τον υποδαύλιζαν και τον συντηρούσαν. Με δυο λόγια όλη η περιοχή ήταν, όχι μύλος, αλλά μπαρουτόμυλος.
Ο ΑΝΤΥΠΑΣ ΣΤΗ ΡΟΥΜΑΝΙΑ – «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ»
Ο Αντύπας, μετά τις διώξεις που υπέστη στο Αργοστόλι αφού κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της «Ανάστασίς» του, και αφότου πέρασε αρκετό διάστημα με νευρώδεις αγώνες, κηρύγματα διαφωτιστικά που τον έκαμαν αποδεκτό από τις πλατιές λαϊκές μάζες, έφυγε στη Ρουμανία, στον αδελφό της μάνας του Γεώργιο Σκιαδαρέση, γεωπόνο, με πεποιθήσεις ίδιες με αυτόν.
Το διάστημα που έζησε ο Αντύπας εκεί (Απρίλης 1903 – Ιούνιος 1904) , η κατάσταση στη χώρα δεν ήταν η καλύτερη. Από τα πρώτα ζητήματα ήταν η λύση του αγροτικού προβλήματος. «Υπουργείο» είχε ήδη σχηματίσει ο φιλελεύθερος Δημήτριος Στούρτζα και είχε προσπαθήσει να εξυγιάνει τα δυσεπίλυτα προβλήματα με τις μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, και να δώσει λύση στο Αγροτικό ζήτημα ανακουφίζοντας τη θέση των χωρικών . Οι αγρότες από τον 16ο αι. ήταν επιβαρημένοι με επαχθέστατους φόρους και απηλλάγησαν από αυτούς το 1864 με τα νομοθετικά μέτρα του Αλεξάντερ Κούζα, ενώ από το 1880 είχε αρχίσει η απαλλοτρίωση των μεγάλων κτημάτων . Στο κλίμα αυτό του αγροτικού αναβρασμού έζησε ο Αντύπας. Μάθαινε τα νέα από την Ελλάδα από γνωστούς και, μια και «Από τις εφημερίδες, διδάσκονταν πολλά, γιατί κάθε τόσο είχαν ειδήσεις …» κατά τον ιστορικό Γιάννη Κοδράτο , ενημερωνόταν και από την συνδρομητική εφημερίδα του θείου του. Από τον «Ελεύθερο Λόγο» του Μεταξά. Φυσικά πληροφορείτο ανελλιπώς από την ίδια εφημερίδα (και πιθανόν και από άλλες) πως, το καμίνι που έβραζε κάτω από τα πόδια του, ήταν η Μακεδονία.
Η Εφημερίδα «Ελεύθερος Λόγος» που εκδιδόταν στην Μπραϊλα , του 38χρονου τότε, Λειβαθινού δημοσιογράφου Διονυσίου Μεταξά-Λασκαράτου, καλού φίλου και ομοϊδεάτη του Αντύπα –ως διαφαίνεται από τις δημοσιεύσεις-, αναμφίβολα ανήκει στην άκρως προοδευτική δημοσιογραφία. Συνεργαζόταν με την «Ανάστασι» και το «Ζιζάνιο» και αναδημοσίευε μεταξύ άλλων και άρθρα από το «Εμπρός», από τους «Καιρούς», τη «Σάλπιγγα» και από «την έγκριτον εν Ελλάδι εκδιδόμενη εφημερίδα» «Ο Αγών». Οι απόψεις του Μεταξά που εκφράζονται συνεχώς στα φύλλα της εφημερίδας αυτής, διέπονται από ευγενή πατριωτικά αισθήματα, μεγάλα ανθρωπιστικά ιδεώδη, ζέση και ορμή: «Το Ελληνικόν έθνος προβαίνει ίνα νικήση και θα νικήση» τονίζει στο φύλλο φ. 69. 26/2/1897. Τόσο φλογερός πατριώτης είναι ο Μεταξάς ώστε δεν διστάζει να κλείσει την εφημερίδα του για να συμμετέχει στον Κρητικό Αγώνα: «υπακούσαντες εις την φωνήν της πατρίδος καλούσης τα απανταχού τέκνα της ίνα σπεύσωσι εις τον ιερόν υπέρ ανεξαρτησίας των δούλων αδελφών αγώνα, κατεθέσαμεν προ τινων μηνών τον κάλαμον και ετρέξαμεν εις το πεδίον της μάχης» γράφει χαρακτηριστικά στο πρώτο φύλλο που επαξενέδωσε μετά την επιστροφή του. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, η παρουσία του στα Κρητικά πράγματα ακολουθεί χρονικά αυτήν, αλλά και τον τραυματισμό του Αντύπα.
Της εφημερίδας αυτής συνδρομητής ήταν ο θείος του Μαρίνου. Συγκεκριμένα μαθαίνουμε πως ο Γεώργιος Σκιαδαρέσης, που κατοικούσε στο Com. Brancoveni, δυτικά του Βουκουρεστίου, είχε αναπτύξει ήδη αλληλογραφία (στήλη «Ανέξοδος Αλληλογραφία») με τον εκδότη ο οποίος του απαντούσε: «Υμέτεραι συνδρομαί ελήφθησαν και εκφράζομεν μυρίας ευχαριστίας» .
(Οι αναφορές μου στα άρθρα της εφημερίδας είναι μόνο από το διάστημα που ο Αντύπας ήταν στη Ρουμανία και επικεντρώνονται στο θέμα της Μακεδονίας).
Φλογερά συνεχόμενα άρθρα, του τύπου: «Ποία δια τους Έλληνας η σημασία της Μακεδονίας» πληροφορούν πως και αν ακόμη η βουλγαρική στατιστική ήταν αληθινή «Η Μακεδονία ανήκει ημίν, τοις Έλλησι». Και ακολουθούν πληθυσμιακά στοιχεία (ακόμη και για τους μαθητές) από επίσημες και ανεπίσημες τουρκικές, βουλγαρικές και ελληνικές στατιστικές. «Το μέλλον του Ελληνισμού» , «Ο Πατριωτισμός, η υπέρτατη των αρετών» , «Ποίον το σχέδιον του Σλαβισμού» , «Ποία η τύχη του Ελληνισμού άνευ Μακεδονίας» , «Αι δυο αναστάσεις» είναι βέβαιο πως διαβάζονταν από τον ένθερμο εχθρό της αδικίας, της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης, τον Μαρίνο Αντύπα.
«Όπως και αν έχη η γενομένη (Ελληνοτουρικική) προσέγγισης εικούσθη υπό του Πανελληνίου μετ’ ανακουφίσεως, διότι κατέστη πλέον αφόρητος η κατάστασις εν Μακεδονία δια τον Ελληνισμόν, αφού δεν παρέχεται ημέρα χωρίς να ακούση τας δολοφονίας και μαρτύρια Ελλήνων φιλησύχων και αθώων, ότε μεν ιερέων, ότε δε ιατρών, ότε δε γυναικών και παιδίων, εκ μέρους των οπαδών του πανσλαϋισμού…νομίζω μάλλον ότι μυρίζει μπαρούτι» .
Δεν υπάρχει κανένα φύλλο της εφημερίδας που να μην αναφέρεται στην Μακεδονία. «Κατακρεούργησις γυναικών», «Πυρπόλησις τουρκικών χωριών» , και τα αντίποινα: «Πυρπόλησις βουλγαρικών οικιών εξ Οθωμανών» . «Απαγχονισμός σχισματικού ιερέως» . Και φυσικά στη μέση οι Έλληνες , θύματα και Τούρκων και Βουλγάρων: «Πώλησις παίδων δίκην κτηνών» , «Καταστροφή κωμοπόλεως και χωρίων» , «Θρασύτης » και «Θηριωδίαι Βουλγάρων» , «Βουλγαρική λύσσα» , «Ατιμίαι τουρκικών αποσπασμάτων» , «Πυρπόλησις ελληνικού σχολείου» .
Δεν θα σταθώ στην απαρίθμηση των καταστροφών οι οποίες ανελλιπώς και εκτεταμένως ως γεγονότα και όχι ως λαϊκά αναγνώσματα παρουσιάζονται στις σελίδες της εφημερίδας, όχι μόνο το διάστημα της παρουσία του Αντύπα στη Ρουμανία, αλλά όλο το διάστημα του Μακεδονικού Αγώνα. Αξίζει όμως να παρουσιασθούν, έστω και περιληπτικά, κάποια άρθρα εθνεγερτήρια που αναμφίβολα, όχι μόνο θα πρέπει να διαβάστηκαν, αλλά θα μελετήθηκαν από τον Αντύπα και οπωσδήποτε συνέβαλαν στην ήδη γεμάτη παραφορά και φλόγα ψυχή του πρόδρομου του Κιλελέρ.
Δυναμική αρθρογραφία: «Η έκτακτος ανδρεία του εν Μακεδονία Έλληνος οπλαρχηγού Καπ. Βαγγέλη» . Η δραματική προειδοποίηση: «Ο κώδων του κινδύνου» και ο συνεχής βομβαρδισμός εκκλήσεων: «Υπέρ των εν Μακεδονία δεινοπαθούντων αδελφών μας» , «Υπέρ των αδελφών Μακεδόνων» , «Έκκλησις του Ελληνικού Μακεδονικού Κομιτάτου» , και ένθερμων προτροπών: «Αποτινάξατε προς Θεού την καταλαβούσαν υμάς αδράνειαν και αδιαφορίαν και δείξατε ότι ζη η Ελλάς, τότε δε θα ιδήτε πόσον βαθείας έχει τας ρίζας του ο Ελληνισμός εν Μακεδονία. Εάν όμως αναμένητε την τελευταίαν ώραν να κινηθήτε, τότε σεις όψεσθε» . Άλλωστε, ο κίνδυνος ήταν δίπλα: «Λησταντάρται Βούλγαροι εν Θεσσαλία» , «Ο καταδιωγμός του Ελληνισμού» .
«…Πάντοτε το Πανελλήνιον συνησθάνθη ιδιαίτερον ενδιαφέρον, ιδιαίτερον πόνον … δι εν μέρος της μεγάλης Πανελληνίου πατρίδος, όταν τούτο ευρίσκεται εις δεινάς περιστάσεις. Επί σειράν δεκαετηρίδων η Κρήτη ευρίσκετο εις δεινοπαθήματα… Ήδη δεινοπαθεί άλλο τμήμα του Ελληνισμού, η Μακεδονία και επομένως εις αυτήν απάντων των Ελλήνων τα βλέμματα είναι εστραμμένα, η καρδία της όλης φυλής ευρίσκεται και πρέπει να ευρίσκεται εκεί. Μόνον δια της γενικής ταύτης αντιλήψεως, μερίμνης και συμπράξεως σώζεται τον κινδυνεύον τής μεγάλης πατρίδος μας μέλος. Και το σήμερον δεινοπαθούν μέρος είναι εκείνο, εξ’ ου εξαρτάται το μέλλον, αύτη η ύπαρξις της Ελληνικής πατρίδος. Δια τούτο, δια το μέρος αυτό πρέπει, κατά μείζονα λόγον, να η το ενδιαφέρον, και η μέριμνα, και η προσπάθεια, και η βοήθεια» .
«… Όπως δια τους αδελφούς Κρήτας το Πανελλήνιον εθυσίασεν τόσα εκατομμύρια και τόσον αίμα, ούτω και υπέρ των Μακεδόνων αδελφών ας σπεύσωμεν μετά της αυτής πατριωτικής ζέσεως, μετά του αυτού αδελφικού ενδιαφέροντος, ίνα και ο κόσμος μάθη την εθνικήν αλληλεγγύην της Ελληνικής φυλής και οι βασανιζόμενοι αδελφοί μας αισθανθώσιν ανακούφισιν και παρηγορίαν βλέποντες ότι δεν εγκαταλείπονται μόνοι εις τας συμφοράς, διότι υπάρχει το Πανελλήνιον όπερ συμπάσχει εις την οδύνην των και σπεύδει προς αυτούς αρωγόν ».
Το βέβαιο είναι πως το περιβάλλον του Αντύπα στη Ρουμανία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα εξέλιξη της ζωής του. Οι εμπειρίες του εκεί, οι πατριωτικές εκρήξεις που βίωνε, θα πρέπει να τον ενδυνάμωσαν από τους διωγμούς που υπέστη στην Κεφαλλονιά, να τον αναπτέρωσαν, να έδωσαν νέα ώθηση στο πιστεύω του. Σημαντικότατη βέβαια ήταν δίπλα του η παρουσία και η συμπαράσταση του θείου του, η πορεία του οποίου ταυτίστηκε με αυτήν του Αντύπα και που οφείλουμε να τον τιμούμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τιμούμε τον ιδεολόγο του Θεσσαλικού κάμπου. Γιατί ο Σκιαδαρέσης ήταν για τον Αντύπα όχι μόνο ο ομόγνωμος και ομοϊδεάτης θείος του που πίστεψε σε αυτόν και ενστερνίστηκε τις απόψεις του, αλλά και το σιδηρούν αποκούμπι του.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ – ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Μετά τη Ρουμανία ο Αντύπας επέστρεψε στην Κεφαλλονιά. Επανέκδωσε την «Ανάστασι», φύλλα της οποίας έστελνε και στον εκδότη φίλο στη Μπραϊλα, στον Δ. Μεταξά και θα πρέπει να λάβαινε και από αυτόν, το «Λόγο».
Στο Αργοστόλι ίδρυσε το Λαϊκό Αναγνωστήριο «Η Ισότης» το οποίο λειτούργησε κάτω από την εποπτεία του μέχρι που έφυγε αυτός για την Θεσσαλία για να συναντήσει τον μεγαλογαιοκτήμονα πλέον θείο του, κατά τα μέσα του 1906.
Το Λαϊκό Αναγνωστήριο υπηρετούσε τις αρχές του Αντύπα. Έπαιξε ρόλο καταλυτικό στα τοπικά πράγματα. Πολλές ομιλίες, ποικίλες δραστηριότητες στόχευαν στο ξύπνημα των ρυμουλκουμένων συνειδήσεων και των ασθενών χαρακτήρων , στην ευρεία μόρφωση και στην πνευματική και ηθική ανύψωση, και μέσω αυτών, στην επανάσταση των αδύναμων κοινωνικών τάξεων, ενώ ταυτόχρονα προπαγάνδιζε υπέρ του Αγώνα στην Μακεδονία.
Ο Δρ. Σπύρος Λουκάτος εντρυφώντας φύλλα της «Ανάστασις» σημειώνει ανάμεσα στους «συνεργάτες και συνοδοιπόρους» του Αντύπα στην Κεφαλλονιά και τον Χαρ. Βάρφη . Αναφέρει δε χαρακτηριστικά: «Στις 25 Σεπτεμβρίου του 1905, μίλησε εμπνευσμένα «περί των τυραννουμένων Μακεδόνων» με αποτέλεσμα της διάλεξής του αυτής να συγκροτηθεί επιτροπή από το ακροατήριο από τον Γ. Τραυλό, τον μηχανικό Σ. Πεταλά, τον γιατρό Λουκά Νιφοράτο και τον ελληνοδιδάσκαλο Ευάγγελο Αντωνάτο για να οργανώσει έρανο υπέρ των Μακεδόνων». Η στήριξη όμως του Αγώνα της Μακεδονίας, δεν σταμάτησε εκεί. Το Λαϊκό Αναγνωστήριο έγινε πυρήνας διάδοσης των τραγικών συμβάντων του βορρά και κέντρο εμψύχωσης των ευαισθητοποιημένων πατριωτών που ζούσαν στο νησί.
Στο μνημόσυνο που πραγματοποιήθηκε στο Αργοστόλι –δεν αναφέρεται ο Ι.Ν.- από την Εταιρεία «Ο Ελληνισμός» και στις ομιλίες που ακολούθησαν Υπέρ των δικαίων εν Μακεδονία του Ελληνισμού αγωνισαμένων ηρωϊκώς πεσόντων προμάχων, είχε συμβάλλει τα μέγιστα με τις ιδέες του και τους αγώνες του ο Μαρίνος Αντύπας. Έγιναν δυο προσφωνήσεις και η κεντρική ομιλία πραγματοποιήθηκε από τον Γυμνασιάρχη Γεώργιο Ι. Χοϊδά. Αναφέρονται ονόματα νεκρών Μακεδονομάχων και έτσι μπορούμε να υπολογίσουμε με κάποια μικρή απόκλιση το χρόνο της πραγματοποίησης του μνημόσυνου. Έγινε το «έαρ» -καθώς αναφέρεται στην ομιλία- και μάλιστα μετά το τρίτο δεκαήμερο του 1906, χρόνος θανάτου του τελευταίου από τους μνημονευθέντες «άρτι ηρωϊκώς πεσόντες» ήρωες, του Χρήστου Πραντούνα ή Καπετάν Καψάλη. Ο δεύτερος που αναφέρεται στο μνημόσυνο είναι ο Λεωνίδας Πετροπουλάκης και ο τρίτος είναι ο Αντώνιος Βλαχάκης . Αυτοί οι δυο τελευταίοι έπεσαν στη μάχη της Οσνίτσανης .
Για την εταιρεία «Ελληνισμός» γίνεται αναφορά και στο έντυπο με τα βουλεύματα και τις μαρτυρίες, στο «Τα της δολοφονίας του Μαρίνου Αντύπα» Εν Αθήναις, εκ του τυπογραφείου Αριστομένους Ζ. Διαλησμά, 1908. Συγκεκριμένα (σελ. 101) κατά την απολογία του, ο Εμμανουήλ Μεταξάς, διευθυντής του κτήματος του Αριστείδη Μεταξά. λέει αναφερόμενος στον μάρτυρα κατηγορίας στη δίκη Ι. Κυριάκου ανθ/ρχον Ανδρέα Βερύκιο: «Επίσης ο Πρόεδρος του «Ελληνισμού» Νεοκλής Καζάζης δύναται να βεβαιώση τας γενομένας υπ’ αυτού καταχρήσεις εν Παρισίοις εις τα χρήματα του Μακεδονικού Κομιτάτου…».
Ο Γεώργιος Καρανικόλας στο «Κιλελέρ» μας πληροφορεί ότι ο Μ. Αντύπας ίδρυσε «συλλόγους ανθρωπιστικούς … στον Πειραιά και στη Θεσσαλονίκη». Δυστυχώς όμως δεν αναφέρει ούτε το πότε, ούτε και από πού άντλησε αυτήν την πληροφορία, και η έλλειψη στην Κεφαλλονιά σχετικών με αυτό το θέμα πηγών, με αναγκάζει να το αναφέρω χωρίς να μπορώ να προσθέσω τι. Ένα μήνα πριν από την δολοφονία του, σε επιστολή που έφερε στην επιφάνεια ο Καθηγητής Ηλίας Π. Γεωργίου και που την απευθύνει ο Αντύπας στον συμβολαιογράφο Αθηνών, βουλευτή Αγυιάς Μιλτιάδη Ι. Δάλλα, κάνει αναφορά σε έναν σύλλογο στον οποίο συμμετείχε: «Εύχομαι, εις τον «Σύνδεσμόν» μας πλήρη επιτυχία του ευγενούς και εθνικού σκοπού του. Ενεργείας μεν δια την εν Λαρίση δράσιν έκαμα όσας ηδυνάμην … Ευελπίστει επί το μέλλον της προόδου και εν Θεσσαλία και εν όλη τη Ελλάδι». Καθώς φαίνεται, ο σκοπός του «Συνδέσμου» αγκαλιάζει όλη την Ελλάδα. Και η Ελλάδα για τον Αντύπα είναι αυτή που περιλαμβάνει και την Μακεδονία, και την Θράκη και όλον τον διάσπαρτο ελληνισμό.
Στο «Λεξικόν Κοινωνιολογικόν και Πολιτικόν» διαβάζουμε για τον Αντύπα: «Ο εθνικιστικός αγών της Κρήτης είχεν όλα τα στοιχεία του απελευθερωτικού κινήματος. Η Μακεδονία ήτο η επαρχία προς την οποίαν ητένιζεν η ελληνική αστική τάξις. Η παράδοσις όμως του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και της αρχαίας ελληνικής ιστορίας ήσκουν μίαν γοητείαν εις τον μικροαστόν και ουτοπιστήν επαναστάτην Αντύπαν» . Και «Παντού και πάντοτε επροπαγάνδιζε την απελευθέρωσιν της Μακεδονίας και τον πόλεμον κατά των Τούρκων. Εις τας εθνικιστικάς του όμως ιδέας έδιδε περιεχόμενον ‘απελευθερωτικού αγώνος’».
Όλες οι Ελληνικές εφημερίδες είχαν πρωτοσέλιδα και εκτενή αρθρογραφία για την Ελληνικότητα της Μακεδονίας και αναμφίβολα συσσώρευσαν στην καρδιά του Αντύπα πίκρα και αγανάκτηση για το ιστορικό αυτό κομμάτι του Ελληνισμού και τις συμφορές του. Εκδότης και ο ίδιος καθώς ήταν, θα κρατούσε φύλλα ή και αποκόμματα εφημερίδων που τον ενδιέφεραν και όχι μόνον της «Πανθεσσαλικής» του Τριανταφυλλίδη, αλλά και του «Ελεύθερου Λόγου» του Μεταξά, του «Εμπρός» του Καλλαποθάκη, των «Καιρών» του Πέτρου Κανελλίδη, του «Αγώνα». Αυτές που ήταν από τις πιο μαχητικές και «μέσα στα πράγματα» δημοσίευαν άρθρα όπως: «Απελπιστική κατάστασις. Πενία εν Μακεδονία» , «Ουαί τοις αόπλοις» , «Κατάστασις προσφύγων… Τα δε βοηθήματα της φιλανθρωπίας και αργά καταφθάνουσι, και ανεπαρκή είναι δι’ ένα τόσον μεγάλον πληθυσμόν δυστυχών» .
Είναι μέχρι σήμερα άγνωστο εάν, τόσο ο εύρωστος οικονομικά θείος του, όσο κι αυτός, «απέστειλαν τον οβολόν των ίνα συνεισφέρωσιν εις το εθνοσωτήριον Ταμείον της Εθνικής Αμύνης» . Όμως, μπορεί να πιστοποιηθεί πως κατά τα τέλη του 1906 και μετά το επεισόδιο με τον Σχλήμαν, ο Αντύπας έστειλε 100 δρχ. για να βοηθήσει του ομοεθνείς του.
Αυτός που υπογράφει επιστολές ως «Μ. Αντύπας, Έλληνας» έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για το Ελληνικό Έθνος πέρα από τους γεωγραφικούς περιορισμούς. Στην απολογία του στη δίκη με τον Σχλήμαν προσθέτει χαρακτηριστικά: «Υπεράνω του ποινικού νόμου ίσταται το εθνικόν συμφέρον, και υπεράνω τούτου ο ανθρωπιστικός νόμος».
Ο Γεώργιος Σκιαδαρέσης στη μαρτυρική κατάθεση που δίνει μετά τη δολοφονία του ανηψιού του αναφέρεται και σε αυτόν. «… εκάλεσα τον ανεψιόν μου, Αντύπαν, του οποίου είχον σπουδάσει επί 18 μήνας τον καλόν χαρακτήρα και τα ευγενή και πατριωτικά αισθήματα…» .
Αλλά και ο σύγχρονός του τύπος, δεν απέχει καθόλου από την άποψη του θείου του γι’ αυτόν: «Ο Αντύπας είναι, όχι λευκός, αλλά υπέρλευκος χαρακτήρ. Είναι αλτρουϊστής. Είναι σοσιαλιστής. Είναι έτοιμος δια θυσίας χάριν των άλλων και δεν εννοεί καμμίαν θυσίαν υπέρ εαυτού… αυτός … ο τίμιος είναι βέβαια ένας εκ των Ελλήνων δια τους οποίους ο Διογένης σήμερον θα ήναπτε λύχνον…» γράφει χαρακτηριστικά «Το Άστυ» .
Ευρυδίκη Λειβαδά