α) Εἶναι γνωστόν καί δεδομένον, ὃτι οὐδείς ἀπαλλάσσεται ἀπό τάς βασικάς εἰσφοράς του εἰς φόρους ὡς καί διά τά πολεμικά ἒξοδα. «Ἡ ἀφθονία δέ τῶν χρημάτων αὐτῶν ἐκ τῶν ὡς ἂνω εἰσφορῶν, ἐξασφαλίζει διαρκῶς τήν σωτηρίαν ὁλοκλήρου τῆς πόλεως». Ἒτσι ἐάν δίδωνται κάποιαι τιμητικαί ἢ ἂλλαι ἀπαλλαγαί, αὐτό ἐλάχιστα θά ἐπηρεάσῃ τήν ὃλην οἰκονομικήν κατάστασιν, διότι ὡς λέγει, «ὃ,τι δίνετε (δηλ. σεῖς, ἡ πολιτεία) μέ τό ἓν χέρι, τό παίρνετε μέ τό ἂλλον».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «παρά δέ τάς (τῶν χρημάτων) ἀφθονίας πάντα τόν χρόνον ἡ σωτηρία πάσῃ τῇ πόλει» καί «ὣσπ’ ὃσον ἐνθάδ’ ἀφίετε, ἐκεῖ κομίζεσθε»).
β) Ἐάν ὃμως ἐπιβληθῇ ὁ Νόμος τοῦ Λεπτίνη περί καταργήσεως ὃλων τῶν φορολογικῶν ἀπαλλαγῶν (τιμητικῶν, εἰδικῶν κτλ.), ὁ Δημοσθένης συμβουλεύει τάς Ἀρχάς ὃτι: «δέν πρόκειται νά γίνητε καθόλου πλουσιώτεροι». (Ἀρχαῖον κείμενον: «ὃτι οὐδέν ἒσεσθ’ εὐπορώτεροι, τάς ἀτελείας ἐάν ἀφέλησθε»).
γ) Ὃμως «κανείς δέν θά θελήσῃ νά μᾶς προσφέρῃ εὐεργεσίαν, ἐάν ἰδῇ ὃτι οἱ προηγούμενοι εὐεργέται μας ἠδικήθησαν». (Ἀρχαῖον κείμενον: «εὖ δέ ποιεῖν ἡμᾶς οὐδείς ἐθελήσει, τούς πρότερον ποιήσαντας ἐάν ἠδικημένους ἲδῃ»).
Καθ’ ὃτι, ὡς τονίζει ὁ Δημοσθένης, μία τοιαύτη ἀλλαγή φορολογικῆς πολιτικῆς δημιουργεῖ αἰσθήματα ἀβεβαιότητος, ἀναξιοπιστίας, δυσπιστίας (κάνει ἀπίστους) καί ἀχαριστίας (ἀχαρίστους). «Πρέπει νά νοιάζεσθε», λέγει πρός τάς Ἀρχάς, «ὂχι μόνον διά τό πῶς δέν θά χάσητε χρήματα, ἀλλά καί διά τό πῶς δέν θά χάσητε τήν καλήν φήμην σας, καί ὂχι μόνον ἐσεῖς ἀλλά καί οἱ πρόγονοί σας».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Οὐ γάρ εἰ μή χρήματ’ ἀπόλλυτε μόνον σκεπτέον, ἀλλ’ εἰ καί δόξαν χρηστήν, περί ἧς μᾶλλον σπουδάζετε, καί οὐ μόνον ὑμεῖς, ἀλλά καί οἱ πρόγονοι»).
Καί συμβουλεύει περαιτέρω: «Πέραν ἀπό αὐτά, ἀπό τά δύο ἀγαθά πού ὑπάρχουν, τόν πλοῦτον καί τήν κοινήν ἐμπιστοσύνην, σήμερα ἡ πόλις μας ἀπολαμβάνει τό δεύτερον. Ἐάν πάλιν κάποιος νομίσῃ ὃτι, ἀφοῦ δέν ἒχομεν καθόλου χρήματα, δέν χρειάζεται νά διατηρῶμεν καί τήν καλήν μας φήμην, δέν σκέπτεται σωστά … εὒχομαι νά διατηρήσωμεν τήν φήμην τῶν ἐμπίστων καί σταθερῶν στόν λόγον των».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Χωρίς δέ τούτων νυνί τῇ πόλει, δυοῖν ἀγαθοῖν ὂντοιν, πλούτου καί τοῦ πρός ἃπαντας πιστεύεσθαι, ἐστί τό τῆς πίστεως ὑπάρχον. Εἰ δέ τις οἲεται δεῖν, ὃτι χρήματ’ οὐκ ἒχομεν, μηδέ δόξαν ἒχειν ἡμᾶς χρηστήν, οὐ καλῶς φρονεῖ … εἰ δέ μή (εὒχομαι) τό γε πιστοῖς εἶναι καί βεβαίοις δοκεῖν διαμεῖναι»).
Εἰς τήν «Πρός Λεπτίνην» ἀγόρευσίν του ὁ Δημοσθένης κάμνει καί μίαν πολύ ἐνδιαφέρουσαν σύγκρισιν μεταξύ τοῦ Δημοκρατικοῦ Πολιτεύματος καί τῆς Τυραννίας ἐν σχέσει πρός τόν σεβασμόν τῆς περιουσίας τῶν πολιτῶν καί λέγει: «Εἰς τάς ὀλιγαρχικάς κοινωνίας ὁ φόβος διά τό αὒριον εἶναι μεγαλύτερος ἀπό τίς χάρες τοῦ σήμερα• ἀντίθετα στήν πόλιν σας (Ἀθήνας) κάθε ἂνθρωπος μπορεῖ – ἢ τοὐλάχιστον μποροῦσε μέχρι προηγουμένως – νά διατηρήσῃ αὐτά πού ἐκέρδισε, χωρίς τόν φόβον ὃτι θά τά χάσῃ».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Παρά μέν γάρ ἐκείνοις (ἐν ταῖς τυραννίαις) μείζων ἐστίν ὁ τοῦ μέλλοντος φόβος τῆς παρούσης χάριτος, παρά δ’ ὑμῖν ἀδεῶς ἂν λάβῃ τις ἒχειν ὑπῆρχε τόν γοῦν ἂλλον χρόνον»).
Εἰς τήν ὁμιλίαν του «Περί Συντάξεως» ὁ Δημοσθένης ἀναφέρεται εἰς τό θέμα, ὃτι πρέπει νά γίνηται ὀρθή χρῆσις καί ὂχι σπατάλη τῶν δημοσιονομικῶν πόρων καί φόρων.
Ἒτσι ἀναφέρει: «Ὑποστηρίζω ὃτι πρέπει νά ἦσθε ὀργανωμένοι καί νά ὑπάρχῃ ἓν καί τό αὐτό σύστημα καί στήν διανομήν τῶν χρημάτων καί εἰς τήν ἐκτέλεσιν ὃσων ἁρμόζει».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Φημί δεῖν ὑμᾶς συντετάχθαι, καί τήν αὐτήν τοῦ τε λαβεῖν καί τοῦ ποιεῖν ἃ προσήκει σύνταξιν εἶναι»).
Καί ἀλλαχοῦ τονίζει ὁ Δημοσθένης: «Ἐάν λοιπόν ῥυθμίσετε τό θέμα ἒτσι ὣστε ἡ διανομή τῶν χρημάτων αὐτῶν νά συμβαδίζῃ μέ τήν ἐκτέλεσιν ὃσων ἐνεργειῶν ἁρμόζουσιν, ὂχι μόνον κακόν δέν θά κάνητε, ἀλλά πάρα πολύ θά ὠφελήσητε τήν πόλιν καί τόν ἑαυτόν σας».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Εἰ μέν οὖν μετά τοῦ πράττειν ἃ προσήκει καί τό λαμβάνειν κατασκευάσεσθε, οὐ μόνον οὐ βλάψετε, ἀλλά καί τά μέγιστ’ ὠφελήσετε τήν πόλιν καί ὑμᾶς αὐτούς»).
Εἰς τόν λόγον «Κατά Τιμοκράτους», ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε σκληρός φοροεισπράκτωρ, ὁ Δημοσθένης καυτηριάζει τήν συμπεριφοράν τοῦ Τιμοκράτους καί τῶν ὁμοίων του κατά τήν εἲσπραξιν τῶν φόρων παρά τῶν πολιτῶν.
Χαρακτηριστικόν εἶναι τό κάτωθι ἀπόσπασμα τῆς ὁμιλίας του: «… καί νά μή λυπᾶσαι ποτέ κανένα ἀπό τό πλῆθος ἐδῶ καί τούς ὑπολοίπους πολίτας πού ἒμπαινες στά σπίτια των … ἒβγαζες τίς πόρτες, ἃρπαζες τά στρώματα καί, ἐάν εἶχον ὑπηρέτριαν, τήν ἒπαιρνες ἐνέχυρον …».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «… τουτωνί δέ τοσούτων ὂντων καί τῶν ἂλλων πολιτῶν, ὧν ἐπί τάς οἰκίας ἐβάδιζες σύ …, μηδένα πώποτ’ ἐλεῆσαι, ἀλλά θύρας ἀφαιρεῖν καί στρώμαθ’ ὑποσπᾶν καί διάκονον, εἲ τις ἐχρῆτο, ταύτην ἐνεχυράζειν …»).
Ἀναπτύσσων εὐκρινέστερον τάς ἀπόψεις του ὁ Δημοσθένης βλέπομεν, ὃτι πιστεύει ἀκραδάντως εἰς τόν ἢπιον τρόπον κατά τήν εἲσπραξιν τῶν φόρων, ὡς ἁρμόζει εἰς τήν Δημοκρατίαν. Ἂς προσεχθῆ τό κάτωθι ἀπόσπασμα: «Ἂς μή θεωρήσῃ κανείς πῶς ἰσχυρίζομαι ὃτι δέν πρέπει νά εἰσπράττωνται τά χρήματα ἀπό τούς ὀφειλέτας. Φυσικά καί πρέπει. Ἀλλά μέ ποῖον τρόπον; Ὃπως ὁρίζει ὁ νόμος, διά χάριν τῶν ἂλλων πολιτῶν• αὐτό εἶναι Δημοκρατία… Ἐάν θέλητε νά ἐξετάσητε διά ποῖον λόγον θά ἐπροτιμοῦσε κάποιος νά ζῇ σέ δημοκρατικόν καί ὂχι σέ ὀλιγαρχικόν καθεστώς, ἂλλον προχειρότερον (λόγον) δέν θά ηὑρίσκετε ἀπό τό ὃτι ὃλα εἶναι ἠπιώτερα στήν Δημοκρατίαν».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Καί μηδείς ὑπολαμβανέτω μέ λέγειν οὐ χρῆν εἰσπράττειν τούς ὀφείλοντας. Χρῆν γάρ, ἀλλά πῶς; Ὡς ὁ νόμος ἀγορεύει, τῶν ἂλλων ἓνεκα• τοῦτο γάρ ἐστι δημοτικόν … Εἰ γάρ θέλετ’ ἐξετάσαι τίνος εἳνεκα μᾶλλον ἂν τις ἓλοιτ’ ἐν δημοκρατίᾳ ζῆν ἢ ἐν ὀλιγαρχίᾳ, τοῦτ’ ἂν εὓροιτε προχειρότατον, ὃτι πάντα πραότερ’ ἐν δημοκρατίᾳ»).
Ἐπίσης ὁ Δημοσθένης ἐκφράζεται ἐναντίον τῆς φυλακίσεως, ἢτοι τῆς τιμωρίας τοῦ σώματος, ὡς τρόπο ἐξαναγκασμοῦ διά πληρωμήν φόρων. Καί λέγει: Εἰς δύο περιπτώσεις:
α) «Τοῦτο λοιπόν, παρ’ ὃτι πολιτικοί τῆς Δημοκρατίας, ἒκαναν τοῦ καθενός τό σπίτι φυλακήν … Ἀλήθεια, Ἀθηναῖοι, τί γνώμην ἒχετε δι’ αὐτά τά πράγματα; Εἷς πτωχός ἂνθρωπος (ἢ καί πλούσιος, πού ἒχει ξοδέψει ὃμως πολλά καί ἲσως, διά κάποιον λόγον, εἶναι φυσικόν νά μήν ἒχῃ χρήματα) νά φοβᾶται ὂχι μόνον νά μπῇ εἰς τήν ἀγοράν, ἀλλά οὒτε καί στό σπίτι του νά αἰσθάνηται ἀσφαλής».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Οὗτοι τοίνυν … ὣστ’ ἐν δημοκρατίᾳ πολιτευόμενοι τήν ἰδίαν οἰκίαν ἑκάστῳ δεσμωτήριον καθίστασαν … Καίτοι, ὦ ἂνδρες Ἀθηναῖοι, τί οἲεσθ’ ὁπότ’ ἂνθρωπος πένης ἢ καί πλούσιος, πολλά δ’ ἀνηλωκώς καί τιν’ ἲσως τρόπον εἰκότως οὐκ εὐπορῶν ἀργυρίου, μή μόνον εἰς τήν ἀγοράν φοβοῖτ’ ἐμβαλεῖν, ἀλλά μηδ’ οἲκοι μένειν ἀσφαλές ἡγοῖτο …»), καί
β) «διά ποῖον λόγον λοιπόν ἐσεῖς, οἱ χειρότεροι ἀπ’ ὃλους τούς ἀνθρώπους, ἀφήνοντες κατά μέρος τήν δήμευσιν καί τήν ἀπογραφήν κτημάτων καί οἰκιῶν, ἐφυλακίζετε καί ἐξευτελίζετε τούς πολίτας, τούς ὁποίους μετεχειρίζεσθε προσβλητικώτερα καί ἀπό τούς δούλους σας; Ὁστόσο ἐάν θά ἠθέλετε νά σκεφθῆτε, ἂνδρες Ἀθηναῖοι, θά εὑρίσκετε ὃτι ἡ μεγαλυτέρα διαφορά εἶναι … ὃτι τό σῶμα τῶν ἐλευθέρων ἀνθρώπων εἶναι τό τελευταῖον πού πρέπει νά τιμωρῆται».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Τίνος οὖν ἓνεκ’ , ὦ κάκιστοι πάντων ἀνθρώπων, ἀφέντες τό τά χωρία δημεύειν καί τάς οἰκίας καί ταῦτ’ ἀπογράφειν, ἐδεῖτε καί ὑβρίζετε πολίτας ἀνθρώπους, οἷς ὑβριστικώτερον ὑμεῖς ἢ τοῖς οἰκέταις τοῖς ὑμετέροις αὐτῶν ἐχρῆσθε; Καί μήν εἰ θέλετε σκέψασθαι παρ’ ὑμῖν αὐτοῖς, ὦ ἂνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦτο μέγιστον ἂν εὓροιτε, ὃτι … τοῖς δ’ἐλευθέροις ὓστατον τοῦτο (τό σῶμα) προσήκει κολάζειν»).
Εἰς τήν «Περί τῶν Συμμοριῶν» ἀγόρευσίν του ὁ Δημοσθένης ἐκφράζει τήν θέσιν του, ὃτι δέν πρέπει καί οὐδόλως ὠφελεῖ νά δημιουργῶνται οἱαιδήποτε ἀμφιβολίαι εἰς τό Κεφάλαιον ἢ νά ἐπιβάλλωνται φόροι προτοῦ αὐτό νά εἶναι πραγματικῶς ἀναγκαῖον.
Διότι «αὐτοί πού ἒχουσι τά χρήματα … ὂχι μόνον δέν θά τά ἒδιδον, ἀλλ’ οὒτε κἂν θά ἐφαίνοντο ἢ θά παρεδέχοντο, ὃτι διαθέτουσι χρήματα».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «ταῦτα (τά χρήματα) δ’ οἱ κεκτημένοι … οὐ μόνον οὐκ ἂν εἰσενέγκαιεν, ἀλλ’ οὐδ’ ἂν δόξειαν οὐδ’ ἂν ὁμολογήσαιεν κεκτῆσθαι»).
Σημειωτέον ὃτι ἡ λέξις «συμμορία» εἰς τήν ἀρχαιότητα δέν εἶχε τήν σημερινήν σημασίαν της, ἀλλ’ ἐσήμαινε τόν «σύλλογον». Τήν ἐποχήν τοῦ Δημοσθένους οἱ εὒποροι Ἀθηναῖοι ἦσαν 1200, ἢτοι 120 ἐξ ἑκάστης φυλῆς. Κάθε 60 ἐξ αὐτῶν ἀπετέλουν ἓνα σύλλογον, ἢτοι σύνολον 60 X 2 X 10 φυλάς = 1200.
Εἰς ἓνα ἂλλον λόγον του, τόν «Ὑπέρ Φορμίωνος», ὁ Δημοσθένης ἀναφέρεται εἰς τήν μεγάλην σημασίαν τήν ὁποίαν ἒχει δι’ ἓν κράτος εἰς τήν προσπάθειάν του ὃπως προσελκύσῃ κεφάλαια, τό νά χαίρῃ καλῆς πίστεως καί φήμης, δηλ. τό νά ἒχῃ τό λεγόμενον σήμερον « good will ».
Συγκεκριμένως ὁ ῥήτωρ ἀναφέρει (ἐν μεταφράσει): «Δι’ αὐτούς πού ἀσχολοῦνται μέ τό ἐμπόριον καί τά χρήματα (τούς τραπεζίτας), ἡ φήμη τοῦ ἐργατικοῦ καί ἐντίμου ἀνθρώπου ἒχει πολύ μεγάλην ἀξίαν».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Ἒστι δ’ ἐν ἐμπορίῳ καί χρήμασιν ἐργαζομένοις ἀνθρώποις φιλεργόν δόξαι καί χρηστόν εἶναι τόν αὐτόν θαυμαστόν ἡλίκον»).
Καί συνεχίζει ὁ Δημοσθένης: «… Καί ἐάν δέν γνωρίζῃς ὃτι ἡ ἐμπιστοσύνη εἶναι τό σπουδαιότερον κεφάλαιον διά τήν ἀπόκτησιν χρημάτων, τότε δέν γνωρίζεις τίποτε».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «… Εἰ δέ τοῦτ’ ἀγνοεῖς, ὃτι πίστις πασῶν ἐστι μεγίστη πρός χρηματισμόν, πᾶν ἂν ἀγνοήσειας»).
Εἰς τόν λόγον «Κατά Ἀριστοκράτους» ὁ Δημοσθένης ὁμιλεῖ ἐναντίον τῆς ἀλογίστου καταναλώσεως, πρᾶγμα πού πράττουσι πολλοί διά σκοπούς ἐπιδείξεώς των.
Ἒτσι συγκρίνων τάς παλαιοτέρας ἐντιμωτέρας ἐποχάς μέ τάς νεωτέρας λέγει πρός τούς Ἀθηναίους: «Ἐξ ἂλλου, ἐκείνην τήν ἐποχήν τά δημόσια κτίρια τῆς πόλεως ἦσαν πλούσια καί λαμπρά, κανείς ὃμως δέν ὑπερεῖχεν ἀπό τούς ἂλλους (πολίτας) εἰς τήν ἰδιωτικήν του ζωήν. Ἀπόδειξις εἶναι τοῦτο• γνωρίζει κάποιος ἀπό σᾶς ποῖον εἶναι τό σπίτι τοῦ Μιλτιάδη ἢ τοῦ Θεμιστοκλῆ, τῶν ἐπιφανῶν ἀνδρῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης; Αὐτά τά σπίτια δέν εἶναι καθόλου λαμπρότερα ἀπό τά ἂλλα (τῶν γειτόνων των) …. Τώρα ὃμως ὁ καθείς ἀπό αὐτούς πού ἀσχολοῦνται μέ τά κοινά ἒχει τόσον μεγάλην περιουσίαν, ὣστε μερικῶν τά σπίτια εἶναι πλουσιώτερα ἀπό πολλά δημόσια οἰκοδομήματα … Εἶναι ἐντροπή νά ἀναφέρῃ κανείς πόσον μικρά καί ἀσήμαντα εἶναι (τώρα) τά δημόσια οἰκοδομήματα πού κτίζετε».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Καί γάρ τοι τότε μέν τά μέν τῆς πόλεως ἦν εὒπορα καί λαμπρά δημοσίᾳ, ἰδίᾳ δ’ οὐδείς ὑπερεῖχε τῶν πολλῶν. Τεκμήριον δέ• τήν Θεμιστοκλέους μέν οἰκίαν καί τήν Μιλτιάδου καί τῶν τότε λαμπρῶν, εἲ τις ἂρ’ ὑμῶν οἶδεν ὁποία ποτ’ ἐστίν, ὀρᾷ τῶν πολλῶν οὐδέν σεμνοτέραν οὖσαν … Νῦν δ’ ἰδίᾳ μέν ἑκάστῳ τῶν τά κοινά πραττόντων τοσαύτη περιουσία ἐστίν, ὣστε τινές μέν αὐτῶν πολλῶν δημοσίων οἰκοδομημάτων σεμνοτέρας τάς ἰδίας κατασκευάκασιν οἰκίας … δημοσίᾳ δ’ ὑμεῖς ἃ μέν (νῦν) οἰκοδομεῖτε καί κονιᾶτε, ὡς μικρά καί γλίσχρα, αἰσχύνη λέγειν»).
Εἰς τήν ἀγόρευσιν τοῦ Δημοσθένους «Ὀλυνθιακός Γ΄» ἀναφέρει καί πάλιν τά λεχθέντα του εἰς τόν «Κατά Ἀριστοκράτους» λόγον.
Ψέγει καί πάλιν τήν σπατάλην τῶν χρημάτων δι’ ἰδιωτικούς σκοπούς εἰς βάρος τοῦ δημοσίου, ἢτοι τοῦ κοινοῦ πλούτου. Καί λέγει: «Ποία εἶναι ὃμως ἡ σημερινή κατάστασις, μέ τούς τωρινούς ἐντίμους πολιτικούς; Εἶναι ἆραγέ ἡ ἰδία ἢ παραπλησία; Προτιμῶ ὃμως νά μην ὁμιλήσω, ἂν καί θά εἶχον πολλά νά εἰπῶ …».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Νυνί δέ πῶς ἡμῖν ὑπό τῶν χρηστῶν τούτων τά πράγματ’ ἒχει; ἆρά γ’ ὁμοίως ἢ παραπλησίως; Οἷς – τά μέν ἂλλα σιωπῶ, πόλλ’ ἂν ἒχων εἰπεῖν»).
Εἰς τόν ἲδιον λόγον του ἀναφέρεται ὁ Δημοσθένης καί εἰς ἓν πάντοτε εὐαίσθητον θέμα – τούς ὑπάρχοντας νόμους ἐν σχέσει πρός τούς φόρους διά τό στράτευμα.
Τό σημεῖον πού θίγει καί ψέγει εἶναι τό κάτωθι: «Κάποιοι ἀπό αὐτούς τούς νόμους μοιράζουν τά στρατιωτικά χρήματα σέ αὐτούς πού μένουν στήν πατρίδα … ἐνᾧ ἂλλοι ἀφήνουν ἀτιμωρήτους αὐτούς, πού ἀποφεύγουσι τήν στράτευσιν. Ἒτσι ἀποθαρρύνουν αὐτούς πού εἶναι πρόθυμοι νά κάνουν τό καθῆκόν των».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «λέγω …. καί τούς περί τῶν στρατευομένων ἐνίους, ὧν οἱ μέν τά στρατιωτικά τοῖς οἲκοι μένουσι διανέμουσι θεωρικά, οἱ δέ τούς ἀτακτοῦντας ἀθῴους καθιστᾶσιν, εἶτα καί τούς τά δέοντα ποιεῖν βουλομένους ἀθυμοτέρους ποιοῦσιν»).
Εἰς τήν «Κατά Φιλίππου τοῦ Α΄» ἀγόρευσιν τοῦ Δημοσθένους ὁ ῥήτωρ διατυπώνει εὐκρινέστερον τάς ἀπόψεις του περί τῶν ἐξόδων διά τόν πόλεμον. Καί ἐρωτᾷ τούς Ἀθηναίους, «πῶς συμβαίνει καί διά τούς ἀγῶνας διά τά Παναθήναια καί τάς ἑορτάς διά τά Διονύσια διατίθενται τοσαῦτα ποσά, πού δέν δίδονται διά καμμίαν ἐκστρατείαν;»
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Τι δήποτ’ ὦ ἂνδρες Ἀθηναῖοι, νομίζετε τήν μέν τῶν Παναθηναίων ἑορτήν καί τήν τῶν Διονυσίων … εἰς ἃ τοσαῦτ’ ἀναλίσκεται χρήματα, ὃσ’ οὐδ’ εἰς ἓνα τῶν ἀποστόλων;»)
Καί ἐξηγεῖ: «Τοῦτο συμβαίνει ἐπειδή ὃλα ὃσα ἀφοροῦν τάς ἑορτάς ῥυθμίζονται ἀπό νόμους. Ὃλοι γνωρίζετε ἀπό πολύ καιρόν πρίν, ποῖος θά εἶναι ὁ χορηγός ἢ ὁ γυμνασίαρχος, πότε καί ἀπό ποῦ θά πάρῃ τά χρήματα. Τίποτε δέν ἀφήνεται εἰς τήν τύχην καί τίποτε δέν γίνεται πρόχειρα. Ἀντίθετα, ὃ,τι ἒχει σχέσιν μέ τόν πόλεμον… γίνεται χωρίς πρόγραμμα καί τάξιν».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Ὃτι ἐκεῖνα μέν ἃπαντα νόμῳ τέτακται, καί πρόοιδεν ἓκαστος ὑμῶν ἐκ πολλοῦ τίς χορηγός ἢ γυμνασίαρχος, πότε καί παρά τοῦ καί τί λαβόντα …, οὐδέν ἀνεξέταστον οὐδ’ ἀόριστον ἐν τούτοις ἠμέληται. Ἐν δέ τοῖς περί τοῦ πολέμου … ἂτακτα, ἀδιόρθωτα, ἀόρισθ’ ἃπαντα»).
Ὡς δέ ἀναφέρει ὁ οἰκονομολόγος Ἀ. Κανελλόπουλος αἱ ἀπόψεις τοῦ Δημοσθένους ἒχουν μεγάλην σχέσιν καί μέ ἐκείνας πού ἐξέφρασε δύο χιλιετίας μετά ὁ Keynes ἐπί τοῦ θέματος «how to pay for the war».
Ἐξ ἂλλου εἰς τήν «Κατά Φιλίππου τοῦ Δ΄» ὁμιλίαν του ὁ Δημοσθένης γίνεται διαπρύσιος κῆρυξ τῆς κοινωνικῆς εἰρήνης. Συμβουλεύει δέ «τούς μέν πλουσίους, ὃταν ὑπάρχῃ κίνδυνος νά παρέχωσι τά ὑπάρχοντα των διά τήν σωτηρίαν τῆς πατρίδος, πρᾶγμα πού θά τούς παρέχῃ τήν βεβαιότητα διά τήν περιουσίαν των, οἱ δέ ὑπόλοιποι (πολῖται), πρέπει νά γνωρίζωσι, πώς ἡ ἰδιωτική περουσία ἀνήκει εἰς τόν ἰδιοκτήτην της. Μέ τόν τρόπον αὐτόν ἡ μικρά πόλις γίνεται μεγάλη καί ἡ μεγάλη διατηρεῖ τήν δύναμίν της».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Δεῖ γάρ δικαίως ἀλλήλοις κοινωνεῖν, τούς μέν εὐπόρους τά ἑαυτῶν ἀσφαλῶς ἒχειν νομίζοντας καί ὑπέρ τούτων μη δεδοικότας, εἰς δέ τούς κινδύνους κοινά ὑπέρ τῆς σωτηρίας τά ὂντα τῇ πατρίδι παρέχοντας, τούς δέ λοιπούς (πολίτας) … τά δ’ ἑκάστου ἲδια τοῦ κεκτημένου. Οὓτω καί μικρά μεγάλη πόλις γίγνεται καί μεγάλη σῴζεται»).
Ὁ μεγάλος νέο-ἓλλην οἰκονομολόγος Ἀ. Κανελλόπουλος εὑρίσκει ὃτι ὑπάρχει καί ἐδῶ μεγάλη ὁμοιότης μέ τήν θεωρίαν τῆς ἰσότητος τήν ἐκφρασθεῖσαν ὑπό τοῦ Adam Smith.
Κλείων τήν παροῦσαν μελέτην διά τάς Οἰκονομικάς Ἰδέας καί Ῥήσεις τοῦ Δημοσθένους θεωρῶ ὃτι δέν ὑπάρχει καταλληλοτέρα πρός τοῦτο ἀπό τήν ἀθάνατον ῥῆσίν του, ἡ ὁποία, ἀποτελεῖ τήν κορωνίδα τῶν οἰκονομικῶν ῥήσεων τῆς ἀρχαιότητος καί, ὡς πιστεύω, ὃλων τῶν ἐποχῶν. Τήν περίφημον ῥῆσίν του ἀπό τόν Λόγον «Ὀλυνθιακός Α΄»: «Δεῖ δέ χρημάτων καί ἂνευ τούτων οὐδέν ἐστί γενέσθαι τῶν δεόντων». Δηλ. «Χρειάζονται δέ χρήματα καί ἂνευ αὐτῶν οὐδέν δύναται νά γίνῃ (πραγματοποιηθῇ) ἀπό τά πρέποντα (ἀπό ὃσα χρειάζονται νά γίνωσιν)».
Λάμπης Γ. Κωνσταντινίδης
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 30.7.2016