Τήν θέσιν τοῦ Ἡρακλείτου περί τῆς μεγίστης σημασίας τῆς Φύσεως ἀνέπτυξαν περαιτέρω κατά τήν Ἀρχαιότητα καί οί μεγάλοι φιλόσοφοι Πλάτων καί Ἀριστοτέλης καί ἐπ’ αὐτῆς ἐπίσης ἐβασίσθησαν εἰς μέγιστον βαθμόν μετέπειτα καί οἱ Στωϊκοί, οἱ ὁποῖοι ἐπρέσβευον, ὃτι «ἡ Φύσις εἶναι ὁ Λόγος καί ὁ Λόγος εἶναι ἡ Φύσις». Κατά δέ τούς τελευταίους αἰῶνας ἐπίσης ὁ Adam Smith καί ὁ Karl Marx ἀπεδέχθησαν καί αὐτοί τήν σημασίαν τῆς Φύσεως καί τῶν Φυσικῶν Νόμων κατά τήν διατύπωσιν τῶν οἰκονομικῶν θεωριῶν των.
Ἐπικεντρωνόμενοι ὃμως εἰς τούς ὑπό ἐξέτασιν Στωϊκούς φιλοσόφους ἐξ αὐτῶν ὁ Κύπριος Ζήνων ὁ Κιτιεύς κατά βάσιν ἐδίδασκεν (ἐν Μεταφράσει:) «Δι’ αὐτό ἀκριβῶς τελικός σκοπός θεωρεῖται ἡ ζωή ἡ σύμφωνος μέ τήν Φύσιν … χωρίς νά κάνωμεν τίποτε ἀπ’ αὐτά πού συνήθως ἀπαγορεύει ὁ κοινός νόμος, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ ὀρθός λόγος, πού ρυθμίζει τά πάντα …». (Ἀρχαῖον κείμενον: «Διόπερ τέλος γίνεται τό ἀκολούθως τῇ φύσει ζῆν … οὐδέν ἐνεργοῦντας ὧν ἀπαγορεύειν εἲωθεν ὁ νόμος ὁ κοινός, ὃσπερ ἐστίν ὁ ὀρθός λόγος, διά πάντων ἐρχόμενος …»).
Κατά δεύτερον λόγον, οἱ Στωϊκοί Φιλόσοφοι συνέδεσαν εἰς τήν Οἰκονομικήν Ἐπιστήμην τήν ἠθικήν μετά τῆς οἰκονομικῆς πρακτικῆς. Δηλ., κατά τούς Στωϊκούς, κάθε ἐκφραζομένης οἰκονομικῆς ἀπόψεως ἡ ὀρθότης ἢ μή ταύτης ἐξαρτᾶται ἀπό τόν βαθμόν τῆς ἠθικότητος, τόν ὁποῖον αὓτη ἐμπεριέχει. Αὐτήν τήν θέσιν, κατά τόν Ἀ. Κανελλόπουλον, καταβάλλεται καί σήμερον προσπάθεια εἰς τάς ἀνεπτυγμένας κοινωνίας, ὃπως τήν ἀκολουθῇ ἡ Οἰκονομική Ἐπιστήμη, ὣστε νά εἶναι ἡ ἠθική ἡ κατευθυντήριος γραμμή τῆς Οἰκονομίας.
Κατά τόν οἰκονομολόγον Strouve οἱ Στωϊκοί ἀντιπαρέβαλλον τάς οἰκονομικάς σκέψεις, ὡς καί κάθε ἂλλην σκέψιν, διά τήν ὀρθότητά των ἢ μή μέ τό κατά πόσον αὗται συνῇδον μέ τόν ἀπόλυτον φυσικόν νόμον καί κόσμον, πού ἀπετέλει, ὡς ἢδη ἐλέχθη, μίαν ἐκ τῶν βασικωτέρων ἀρχῶν τῆς φιλοσοφίας των.
Κατά τρίτον δέ λόγον, οἱ Στωϊκοί ἐθεώρουν, ὃτι ὁ μόνος πραγματικός πλοῦτος διά τόν ἂνθρωπον ἦτο ὁ πνευματικός πλοῦτος. Ὁ Στωϊκός Χρύσιππος ἐδίδασκεν (εἰς Ἀρχαῖον κείμενον) ὃτι: «Μόνον δέ τόν σπουδαῖον ἂνδρα χρηματιστικόν εἶναι, γιγνώσκοντα ἐφ’ ὧν χρηματιστέον …» (Ἐν Μεταφράσει: «Μόνον ὁ σοφός εἶναι ἱκανός διά τά οἰκονομικά τοῦ οἲκου του, ὣστε νά γίνῃ διαχειριστής τούτου καί νά ἐνεργῇ κερδοφόρως»).
Τήν θέσιν αὐτήν συνεπλήρωσεν ὁ Ζήνων ὁ Κιτιεύς, ὃστις ἐπρέσβευεν, ὃτι μόνον ὁ σοφός, δηλ. ὁ ἐπαΐων, μπορεῖ νά εἶναι ἐλεύθερος καί πολίτης, ὃταν ἀκολουθῇ τό «κατά φύσιν ζῆν», διότι κατ’ αὐτόν τόν τρόπον ἐξασφαλίζει τήν «αὐτοπραγίαν», ἢτοι τήν μή ἐξάρτησιν καί τήν ἐλευθερίαν του.
Οὓτω ὑπό τάς ἀνωτέρω προϋποθέσεις ὁ σοφός πολίτης κατέχει τάς κάτωθι δύο ἱκανότητας: τάς Οἰκονομικάς πρός διαχείρισιν τῶν σχετικῶν μέ τόν οἶκόν του καί τάς Χρηματιστικάς πρός πορισμόν κερδῶν.
Ἐπί πλέον δέ ὁ Ζήνων ὁ Κιτιεύς διαχωρίζει τά πράγματα εἰς Ἀγαθά καί Οὐδέτερα ἢ Ἀδιάφορα. Τά δεύτερα εἶναι ὃσα οὒτε ὠφελοῦσιν οὒτε βλάπτουσι. Ταῦτα δέ ὑποδιαιροῦνται εἰς Προηγμένα καί Ἀποπροηγμένα. Εἰς τά Προηγμένα κατατάσσει τόν Πλοῦτον, ὁ ὁποῖος ἒχει μέν ἀξίαν, ἀλλά βεβαίως δέν εἶναι ἀγαθόν.
Ἓν μεγάλον ἐπίτευγμα τοῦ Ζήνωνος τοῦ Κιτιέως εἶναι ὃτι μᾶς ἒδωσε εἰς τήν ἀρχαιότητα τόν καλύτερον ὁρισμόν τοῦ «ἀγαθοῦ». Ὁ ὁρισμός δέ αὐτός τοῦ Ζήνωνος περιλαμβάνει πάντα τά «ἀγαθά» καί βεβαίως τό «οἰκονομικόν ἀγαθόν». Ἒχει δέ ὁ ὁρισμός του εἰς μετάφρασιν ὡς κάτωθι: «Κάθε καλόν εἶναι συμφέρον, πρέπον κερδοφόρον, χρήσιμον, εὒχρηστον, ὡραῖον, ὠφέλιμον, προτιμητέον καί δίκαιον. Εἶναι συμφέρον ἐπειδή έχει ὡς ἀποτέλεσμα τήν ὠφέλειάν μας, πρέπον ἐπειδή συνδέει ὃσα πρέπει, κερδοφόρον ἐπειδή καλύπτει τά ὃσα ξοδεύονται δι’ αὐτό, ὣστε στό τέλος τῆς διαδικασίας ἀποδίδεται τό ὂφελος, χρήσιμον ἐπειδή μᾶς δίνει τήν δυνατότητα νά χρησιμοποιῶμεν τάς ὠφελείας του, εὒχρηστον ἐπειδή ἡ χρησιμοποίησίς του εἶναι ἐπαινετή, ὡραῖον ἐπειδή εὑρίσκεται εἰς ἀναλογίαν μέ τήν χρησιμοποίησίν του, ὠφέλιμον ἐπειδή ἀκριβῶς ὠφελεῖ, προτιμητέον ἐπειδή εἶναι τέτοιο πού εὒλογα τό ἐπιλέγομεν, δίκαιον ἐπειδή σύμφωνεῖ μέ τόν νόμον καί συμβάλλει στήν δημιουργίαν κοινωνίας». *
Εἶναι πράγματι ἡ πλέον ἒξοχος διατύπωσις καί ἐπεξήγησις «τοῦ ἀγαθοῦ», τήν ὁποίαν συναντᾷ τις εἰς τά συγγράμματα τῆς ἀρχαιότητος. Σημειωτέον ὃτι σήμερον συγκεκριμένως τό Οἰκονομικόν Ἀγαθόν διατυπώνεται ὡς κάτωθι: «Οἰκονομικόν ἀγαθόν εἶναι κάθε τι ὑλικόν ἢ ἀϋλον, πού εἶναι χρήσιμον εἰς τόν ἂνθρωπον καί σπανίζον ἐν σχέσει πρός τάς ἀνάγκας του».
Πρέπει ἐπίσης νά ἀναφερθῇ ὃτι ὁ Ζήνων ὁ Κιτιεύς εἰς τό σύγγραμμα του περί τῆς ἰδανικῆς Πολιτείας εἶχε διανοηθῆ ἓνα κόσμον πολύ ἰδεαλιστικόν, ὃπου ὃλοι οἱ ἂνθρωποι, κατ’ αὐτόν ἀποτελούμενον ἐκ σοφῶν, θά ζῶσιν συμφώνως πρός τόν φυσικόν νόμον ἂνευ περιορισμῶν, χρηματικῶν συναλλαγῶν, πολιτικῶν διαμαχῶν, χρημάτων καί ὃλοι θά ζῶσιν ἐν πλήρει ἁρμονίᾳ ὡς ἀδέλφια μεταξύ των.
Βεβαίως αὐτά ὃλα ἀνεφέροντο εἰς ἓνα κόσμον πολύ ἰδεαλιστικόν, ὁ ὁποῖος πόρρω ἀπέχει ἀπό τήν ῥεαλιστικήν πραγματικότητα. Ὃμως εἰς αὐτό ἀκριβῶς τό ἒργον τοῦ Ζήνωνος Κιτιέως συναντῶμεν ἐπίσης διά πρώτην φοράν εἰς τά συγγράμματα τῆς ἀρχαιότητος τήν ἀναφοράν εἰς τήν «παγκόσμιον πολιτείαν». Αὐτό σημαίνει ὃτι διά πρώτην φοράν τίθεται θέμα ἀπομακρύνσεως τῆς κοινωνίας ἀπό τήν γνωστήν μας «πόλιν-πολιτείαν» ἢ ἂλλως τήν «πόλιν-κράτος» τῆς ἀρχαιότητος, καθώς ὁ Ζήνων ὁ Κιτιεύς πρῶτος ὁραματίζεται καί προσβλέπει εἰς μίαν Παγκόσμιον Πολιτείαν, ἡ ὁποία νά περιλαμβάνῃ ὃλον τόν «κόσμον», ὡς τόν ἀναφέρει καί χαρακτηρίζει, δηλ. τό τότε παγκόσμιον. Βλέπομεν οὓτω τόν Κύπριον Στωϊκόν φιλόσοφον Ζήνωνα Κιτιέα νά συλλαμβάνῃ πρῶτος αὐτός τήν ἰδέαν μιᾶς παγκοσμίου κοινωνίας, δηλ. ὁ Ἓλλην ἐκ Κύπρου φιλόσοφος ὑπῆρξεν ὁ Πρόδρομος τῆς Παγκοσμιοποιήσεως!
Ἡ ἰδέα λοιπόν τῆς Παγκοσμιοποιήσεως διετυπώθη κατά πρῶτον ἀπό τούς Ἓλληνας Στωϊκούς καί δή ἀπό τόν ἐκ Κύπρου καταγόμενον Στωϊκόν φιλόσοφον Ζήνωνα Κιτιέα. Σημειωτέον ὃτι εἰς αὐτήν τήν Παγκόσμιον Πολιτείαν του ὁ Ζήνων ἢθελεν ὡς πολίτας της μόνον τούς σοφούς καί ἐπαΐοντας, τούς ὁποίους, ὡς ἢδη ἀνεφέρομεν, ἐθεώρει ὡς τούς μόνους, οἱ ὁποῖοι ἠδύναντο νά διαχειρισθῶσι προσοδοφόρως τά οἰκονομικά τοῦ οἲκου των: «Μόνον δέ τόν σπουδαῖον ἂνδρα χρηματιστικόν εἶναι, γιγνώσκοντα ἐφ’ ὧν χρηματιστέον».
Λάμπης Γ. Κωνσταντινίδης
Υ.Γ. * Ὁ ὁρισμός τοῦ «ἀγαθοῦ» τοῦ Ζήνωνος Κιτιέως εἰς ἀρχαῖον κείμενον ἒχει ὡς ἑξῆς: «Πᾶν δ’ ἀγαθόν συμφέρον εἶναι καί δέον καί λυσιτελές καί χρήσιμον καί εὒχρηστον καί καλόν καί ὠφέλιμον καί αἱρετόν καί δίκαιον, συμφέρον μέν ὃτι φέρει τοιαῦτα ὧν συμβαινόντων ὠφελούμεθα• δέον δ’ ὃτι συνέχει ἐν οἷς χρή• λυσιτελές δ’ ὃτι λύει τά τελούμενα εἰς αὐτό, ὣστε τήν ἀντικατάλλαξιν τήν ἐκ τῆς πραγματείας ὑπεραίρειν τῇ ὠφελείᾳ• χρήσιμον δ’ ὃτι χρείαν ὠφελείας παρέχεται• εὒχρηστον δ’ ὃτι τήν χρείαν ἐπαινετήν ἀπεργάζεται• καλόν δ’ ὃτι συμμέτρως ἒχει πρός τήν ἑαυτοῦ χρείαν• ὠφέλιμον δ’ ὃτι τοιοῦτόν ἐστιν ὣστε ὠφελεῖν• αἱρετόν δ’ ὃτι τοιοῦτόν ἐστιν ὣστε εὐλόγως αὐτό αἱρεῖσθαι• δίκαιον δ’ ὃτι νόμῳ ἐστί σύμφωνον καί κοινωνίας ποιητικόν.
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 11.7.2016