Σε μία, είναι γεγονός, ανησυχητική εισαγωγή, μας προτρέπει στην Επανάσταση. Το τοπίο γίνεται ξαφνικά αιμοσταγές. Τρομάζεις και πανικοβάλλεσαι. Ιδιαίτερα αν ανήκεις στον κύκλο των βιολογικών επιστημών, εμπλουτισμένων με την άυλη ψυχολογική διάσταση του ανθρώπου, ως ένα πλήρες όλον δηλαδή, προβληματίζεις στιγμιαία τη σκέψη σου, μέχρι να φτάσεις στο επόμενο βήμα. Εκεί που άμεσα και συγκρουσιακά προτείνει ως λύση την ειρηνική επανάσταση, μέσω της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας και της Πανδαμάτειρας Τέχνης.
Ηρεμείς προσωρινά διότι εμφανίζονται μπροστά σου τα ειρηνικά όπλα της αυτοοργάνωσης του παραγόμενου προϊόντος, με άλλα λόγια, η οργάνωση της κοινωνίας εκ των κάτω, με ίδιες δυνάμεις. Μακριά από τις ύαινες της σαρκοβόρας αγοράς, των άπληστων ολιγαρχών κάθε μορφής εξουσίας, οικονομικής, πολιτικής, αλλά κυρίως απάνθρωπης, μηδενισμού της ανθρώπινης ζωής στο βωμό του αδηφάγου και τερατόμορφου κέρδους. Σκιαγραφεί με μελανά χρώματα τον καπιταλισμό-καζίνο, για τον οποίο δεν υπάρχουμε παρά μόνο ως ανερχόμενη αριθμητική δύναμη, ένα ακόμα εκτοξευμένο χρηματιστηριακό βέλος.
Η Τέχνη που επικαλείται ως λύση, μας γαληνεύει ακόμα περισσότερο. Η Τέχνη όμως μακριά από την εμπορευματοποίηση, τα υποστηριγμένα και υμέτερα τους βύσματα, τις υπεραγορές των γκαλερί και των κροίσων – προνομιούχων επενδυτών, τής ανέκαθεν μπουρζουαζίας. Οι πιο χαμηλές κοινωνικές τάξεις, από αιώνες συνδεδεμένες με το artisanat τις χειρωνακτικές τέχνες, ανύπαρκτες σήμερα, καταποντίστηκαν μαζί με τη μεσαία τάξη.
Στα πλαίσια της αβεβαιότητας, που θα οδηγήσει στην Αλήθεια, επανερχόμαστε πιο κάτω, στην ενόραση ενός Σπάρτακου που θα οργανώσει τα απελπισμένα και αγανακτισμένα πλήθη στην επαναστατική τους σύγκρουση. Η Επανάσταση υποβόσκει διαρκώς και απειλεί. Καλλιεργείται στα ιδεολογικά άκρα του σταλινισμού και του νεοναζισμού, που καραδοκούν με μανία, ανά πάσα στιγμή, να αναβιώσουν τα ιδεολογικά τους κύτταρα. Περιμένουν και επανεμφανίζονται απειλητικά!
Είναι Άκρα, αλλά ανήκουν στον ίδιο πόλο, αυτόν της Βίας, της Επιθετικότητας και του Δογματισμού. Της επικυριαρχίας και της καταδυνάστευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Στον άλλο πόλο, είναι τοποθετημένη η παραίτηση, η αδράνεια, ο Φόβος, η σωματική ασθένεια, η ψυχική νόσος και η Αυτοκτονία.
Ο Μαρξ δεν θα ξαναγυρίσει μας λέει ο Βασίλης Φιοραβάντες, για να επικαλεστεί σε άλλα σημεία την αναγκαιότητα της θεωρητικής του ύπαρξης και να τον κριτικάρει πιο κάτω για την αμιγή υλιστική του διαλεκτική. Ο Μαρξ ακυρώνει τη Φιλοσοφία, για να την επικαλεστούμε σήμερα ξανά, ως αναγκαία έκφραση της Αισθητικής, της Ηθικής, της Γνωσιακής και της Μεταφυσικής διάστασης του ανθρώπου.
Με μεγάλη ικανοποίηση διαβάζει κανείς, την ανάγκη επανόδου της Φιλοσοφίας, στη Μεταφυσική και την Ψυχανάλυση του Έριχ Φρόμ που επικρίνει από τις απαρχές της Σχολής της Φρανκφούρτης, τον Μάρξ. Δεν είχαν οι επιστήμες αυτιά, η μία για την άλλη. Η διαλεκτική του υλισμού απογυμνωμένη και μόνη της, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στον νεοφιλελευθερισμό, όπως και έγινε.
Οι αναφορές του Β. Φιοραβάντε στο Σωκράτη, η αντιθετική διαλεκτική των θέσεων-αντιθέσεων, η μπρεξονική Élan Vital που ενέπνευσε τον Ζυλ Ντελέζ, δείχνουν τη νέα αναζήτηση και τη δικαίωση του άυλου πάνω στη μονοσημαντότητα της μορφής και της ύλης4. Η μεταμοντέρνα φενάκη-βιομηχανία της μορφής, της επιστροφής στοιχείων παρελθόντος με πλασματικό περιτύλιγμα εξέλιξης, δεν αρκεί, υπνωτίζει και αποκοιμίζει τον μη χειραφετημένο άνθρωπο, τον καταντάει υποχείριο συμφερόντων.
Η ψευδής συνείδηση επαναστατεί και αναζητά την αυτογνωσία, τα βάθη του εγκλωβισμένου ασυνείδητου. Το ψυχαναλυτικό Πέρασμα στην αληθινή συνείδηση, ταυτίζεται με την κορυφαία και αναγκαία μορφή του ιδεολογικού ξεπεράσματος κοινωνικοοιοκονομικών και γνωσιακών αγκυλώσεων5.
Η περίφημη εννοιολογική τέχνη (conceptual art) του 20ου αιώνα, κάνει τον κύκλο της, αλλά αφήνει ανεξίτηλες πινελιές. Η Τέχνη Προηγείται! «Όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής είχε ήδη πάει εκεί», λέει ο Σίγκμουντ Φρόυντ!
Η κοινωνία αναζητά τη διαταραγμένη γαλήνη και η Τέχνη προτείνει το λεκτικό της ισοδύναμο, το άγαλμα, τη γλυπτική χώρου πχ., ως ετυμολογική συνέχεια της ρηματικής ρίζας του αγαλλιάζω. Το άγαλμα προέρχεται λεκτικά από το ρήμα αγαλλιάζω γιατί η θέα του, το άγγιγμά του, χαρίζει απόλαυση6. Περνώντας στον αντίθετο πόλο, αυτή είναι η εποχή μας, η σύγχρονη φιλοσοφική πρόταση, καταργεί την ίδια στιγμή τα αγάλματα του ηρωισμού που γράφουν μονοδιάστατα την ιστορία των συγκρούσεων και των ηρώων, καθόλου της ιστορίας μέσα από την Ιστορία της Τέχνη. Η Μοντέρνα Τέχνη του 20ου για παράδειγμα, δεν έχει ακόμα κατηγοριοποιηθεί, δεν έχει καταγραφεί. Και τότε οι Σπάρτακοι που αναζητούνται; Η Επανάσταση δεν είναι ηρωισμός; Τι μας ζητάει η εποχή μέσω των διανοητών και καταγράφει ο Β. Φιοραβάντες; Η εποχή μάς ζητάει να τρελαθούμε;
Ναι, μας ζητάει να τρελαθούμε, γιατί η Τρέλα δεν υπάρχει, η Αλήθεια δεν υπάρχει, η Γυναίκα δεν υπάρχει κατά τον Ζακ Λακάν, τον μεγάλο ψυχαναλυτή του 20ου αιώνα, συνεχιστή και ανατρεπτικό της Φροϋδικής θεωρίας5,7. «Δεν υπάρχει» στην Πλατωνική και Σωκρατική Φιλοσοφία όμως, είναι το άρρητο, το μεταφυσικό, το εξωλεκτικό, αυτό που δεν περιγράφεται με λέξεις. Είναι το ενορατικό που μπορείς να το προσδιορίσεις μόνο μέσα από αντιθέσεις… δεν είναι αυτό, δεν είναι εκείνο… δεν μπορείς να το περιγράψεις καταφατικά, τι είναι δηλαδή ακριβώς. Γι αυτό η Αλήθεια δεν περιγράφεται, μόνο συλλαμβάνεται ενορατικά, μεταφυσικά, διαισθητικά, είναι στιγμιαία ενόραση του όντος, του όλου, του σύμπαντος και της έννοιας του ενός.
Όλοι πρέπει να χειραφετηθούν, κάποιοι όμως θα φωτιστούν! Είναι αυτοί που σέβονται τις σκιές στη σκέψη των ανθρώπων, όπως στο μύθο του Πλατωνικού σπηλαίου. Σέβονται το χρόνο που απαιτείται και περιγράφεται στην Πολιτεία του Πλάτωνα, για να συνηθίσουν τα μάτια το φως, αλλά και το σκοτάδι8. Έρχεται από αυτούς που θα ξαναγυρίσουν για να αφυπνίσουν τη σκιώδη σκέψη των πολλών, στα βάθη του αλληγορικού σπηλαίου.
Οφείλουμε να πείσουμε χωρίς να επιβάλλουμε. Να πείσουμε χωρίς να κυριαρχήσουμε. Να πείσουμε με στόχο την εθελούσια αποδοχή. Αργεί ο στόχος που ωφελεί, πλένει πόδια άπειρα σε «Δείπνους Μυστικούς», αλλά μένει ακλόνητος σε βάθος χρόνου μακρινού.
Αλλιώς τα Άκρα θα φέρουν Άκρα, με άλλα λόγια, πολέμους ή ασθένειες και αυτοκτονίες. Επίθεση ή παραίτηση, αυτά ζητούν τη θεραπεία. Η θεραπεία ζητάει το υπερβατικό, όχι το παγανιστικό. Είναι το inexpicable de prime abord (ανερμήνευτο με την πρώτη ματιά), που καταφεύγει ο άνθρωπος για να ξεπεράσει τη θλίψη που προκαλούν τα αδιέξοδα. Η θεραπευμένη θλίψη και η διέξοδος, η ανεξήγητη ελπίδα που υποκαθιστά ανερμήνευτα και στιγμιαία αυτόματα σαν έλλαμψη και ενόραση τη μαύρη απαισιοδοξία, αυτή αποτελεί τη νέα δύναμη.
Τον 18ο αιώνα, «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου» στο έργο του Γκαίτε, αυξάνουν τις αυτοκτονίες γιατί δεν υπάρχει λύση στα ερωτικά αδιέξοδα του ήρωα. Τον ακολουθούν στο θάνατο πολλοί αναγνώστες. Αντίθετα στον ίδιο αιώνα, με την εμφάνιση του έργου «Μαγικός Αυλός» του Μότσαρτ, με τον ήρωα Papageno, oι αυτοκτονίες ελαττώνονται γιατί η λύση μέσα από το υπερβατικό, δίνει διέξοδο στα αδιέξοδα και οι άνθρωποι ησυχάζουν. Διαθέτουν μια μαγική λύση στα αδιέξοδά της ύπαρξής τους.
Η σημερινή Π.Ο.Υ Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, προτείνει το Papageno effect απέναντι στο Werther effect για την πρόληψη των αυτοκτονιών. Είναι απαράβατος όρος που πρέπει να τηρείται στα δημοσιευμένα κείμενα, προκειμένου να αποτρέπονται οι αυτοκτονίες. Δεν επιτρέπεται η περιγραφή αδιεξόδων. Ή έχεις να προτείνεις λύσεις ή δεν μιλάς10!
Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από υπερβάσεις, ανερμήνευτες με την κοινή λογική. Όποιος καταργεί παγιωμένες δοξασίες, που έχουν υιοθετηθεί για χρόνια, λανθασμένα ή σωστά, οφείλει να διαθέτει το αντ΄αυτών α.α., για να εξελίσσονται οι άνθρωποι ανώδυνα και με ωφέλεια11,12.
Με αυτήν την έννοια, η αναφορά στην αναγκαιότητα της Φιλοσοφίας σήμερα, είναι εξαιρετική πρόταση και προκαλεί θλίψη και οργή η κατάργηση Φιλοσοφικών Σχολών από την κοινωνία της Πληροφορίας και της ομολογουμένως, άκρως διευκολυντικής Τεχνογνωσίας. Μόνες τους όμως είναι χολές και κάτωχρες, ποτέ δεν θα τα καταφέρουν. Οι απεχθείς μαθηματικίζοντες που αναφέρει στο βιβλίο του ο Βασίλης Φιοραβάντες1, δεν υπάρχουν στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Οι αριθμοί είναι υψηλές έννοιες (concepts), η Οικονομία και η Λογιστική θεϊκά απαραίτητες. Με την προϋπόθεση να μη συνδέονται με την Αγορά, αλλά με την εύρυθμη λειτουργία του Κράτους8.
«Πάντων χρημάτων Μέτρον Άνθρωπος»13. Όταν ο άνθρωπος αρρωσταίνει όχι από φυσιολογική ηλικιακή φθορά, κάτι δεν γίνεται σωστά. Στην αρχαία Κίνα, οι γιατροί αμείβονταν όσο οι ασθενείς της ευθύνης τους, ήταν υγιείς. Έπαυαν να πληρώνονται όταν οι ασθενείς τους αρρώσταιναν. Το κράτος τους κατηγορούσε για ελλιπή εφαρμογή Προληπτικής Αγωγής14. Σήμερα η ψυχική νόσος είναι σε έξαρση, τα ψυχιατρεία γεμίζουν μας λέει ο Βασίλης Φιοραβάντες και έτσι είναι. Τα οικονομίστικα μοντέλα των Golden τρελαμένων Boys, οφείλουν να αναθεωρηθούν άμεσα! Το δείχνει η φτώχεια των πολλών και η υπερσυσσώρευση πλούτου σε λίγους, που είναι επίσης ασθενείς, όπως μας λέει ο Αριστοφάνης στο έργο του «Πλούτος» 15.
ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ
Αντί επιλόγου και διαβάζοντας το βιβλίο για την Μεταπαγκοσμιοποίηση, που περιγράφει τι είχαμε και τι πρέπει να κάνουμε για τη δημιουργία του νέου κοινωνικού μοντέλου, μέσω της διεπιστημονικότητας μπορεί να συνυπάρξει το μεγάλο ΠΩΣ! Πως μπορούμε να το καταφέρουμε! Πως θα πείσουμε για την απαραίτητη ιδεολογική αντιστροφή, που εμείς οι κοινωνικοί ψυχολόγοι ονομάζουμε μόνιμη ιδεολογική μεταστροφή. Με εφαρμογή μοντέλων επικοινωνίας και επιρροής, που καθορίζουν τον Πομπό, το Μήνυμα και τον Δέκτη3, 16.
Αρχίζοντας από το μήνυμα, που πρέπει να είναι διεπιστημονικό, όπως αναφέρεται και στο βιβλίο, αν θέλουμε να πείσουμε ολόκληρο τον πληθυσμό και όχι μεμονωμένες ομάδες. Μέσα από το ίδιο μήνυμα, πρέπει να πείθονται από κοινού, γιατροί, καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, μηχανικοί, υπάλληλοι, νοικοκυρές, φοιτητές και εργάτες. Στο μήνυμά μας, να αναγνωρίζει ο καθένας τον εαυτό του και παράλληλα να σέβεται την ιδεολογική ταυτότητα τού άλλου. Με αντιθετική, αρνητική διαλεκτική, που ενεργοποιεί τη σκέψη και οδηγεί σε μόνιμη ιδεολογική μεταστροφή, με ευλύγιστη διαπραγμάτευση. Δεν χαϊδεύουμε αυτιά στην επιρροή των συγκρούσεων. Χωρίς να αγνοούμε τις προϋπάρχουσες απόψεις και θεωρίες, συνθέτουμε και εξελίσσουμε.
Ο Πομπός (καινοτόμο άτομο ή πρωτοποριακή ομάδα), όπως προτείνεται από το ευρωπαϊκό μειονοτικό ή γενετικό ή αναπαραστασιακό μοντέλο της κοινωνικής επιρροής, πρέπει να είναι άνθρωποι μη καταξιωμένοι. Απαραίτητος ο ψυχολογιοποιημένος ηγέτης (να προβάλουν τα ψυχολογικά του χαρακτηριστικά), εφόσον η καινοτόμος ομάδα διαθέτει ηγέτη. Καθόλου όμως ψυχιατρικοποιημένος («τρελός» για κλείσιμο, με άλλα λόγια), όπως ήθελαν τα σοβιετικά μοντέλα, εγκλεισμού της διαφορετικότητας. Η Ψυχολογιοποίηση βοηθάει τους μειονοτικούς καινοτόμους ηγέτες να περάσουν την πρωτοπορία τους, οδηγώντας στη μόνιμη ιδεολογική μεταστροφή3. Ο Αριστοτέλης περιγράφει τον πειστικό πομπό-ρήτορα, ως έντιμο, ηθικό και ικανό να αναγνωρίζει την ψυχή του ακροατηρίου του.
Ο Δέκτης, τέλος, πρέπει να είναι γνωστός μέσα από τις κοινωνικές του αναπαραστάσεις. Από τα πιστεύω του, ένα μέρος των οποίων πρέπει να διατηρήσουμε, ένα μέρος να καταργήσουμε και ένα μεγαλύτερο τμήμα να εξελίξουμε. Δεν αρκούν τα δημογραφικά και κοινωνιολογικά στοιχεία. Ανιχνεύουμε την αθέατη λογική της πραγματικότητας, αγγίζοντας τον πυρήνα που αντιστέκεται σε κάθε κοινωνική αλλαγή και εξέλιξη.
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι μιλάμε για τα ΟΝΤΕΥΜΑΤΑ, νεολογισμός περί όντος. Όπως από τη λέξη μύθος προέκυψε και επεκράτησε ο νεολογισμός Μυθεύματα. Οι άνθρωποι πιστεύουν στο ανώτατο όν και στην υπερβατική φύση του ανθρώπου μαζί με το βιολογικό μέρος. Οπωσδήποτε είναι εμποτισμένοι από ακραίες θρησκευτικές δοξασίες, φόβους και προκαταλήψεις που πρέπει να εξαλείψουμε, τα θρησκευτικά βαρίδια κατά το βιβλίο. Η πνευματική φύση όμως του ανθρώπου είναι από όλους αποδεκτή. Η ανθρώπινη τυπικότητα ταυτίζεται με την καλλιτεχνία, με την Τέχνη, όπως επίσης με τις διαδικασίες πένθους και τελετουργιών θανάτου. Αποδεικνύεται μέσα στα 50 πειράματα του Jean Pierre Deconchy για τον άνθρωπο, το Υπερ-Φύσιν Ζώο όπως μας αποκαλεί, η ανάγκη παραδοχής της πνευματικής μας διάστασης 17.
Επιπλέον οφείλουμε να αμβλύνουμε τα υψίπεδα και τα βάραθρα της ανθρώπινης βιολογίας. Την πεποίθηση της ανωτερότητας του εγκεφάλου απέναντι στις «κατώτερες» σωματικές λειτουργίες.
Είναι χαρακτηριστική η ιστορία μιας γυναίκας που ο άνδρας της θα πέθαινε αν δεν του δώριζε τον ένα νεφρό της. Μετά τη διπλή χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης και μεταμόσχευσης, εκείνη άνοιξε τα μάτια και το πρώτο που ρώτησε ήταν: « Ο άντρας μου κατούρησε;». Αν δεν σεβαστούμε την ύλη μας, το πνεύμα δεν υπάρχει, όπως και το αντίθετο17.
Ας πει κάποιος αν ο Εγκέφαλος είναι ανώτερος από τον Νεφρό, αν η Τέχνη είναι ανώτερη της Τεχνογνωσίας. Αν οι Θετικές Επιστήμες είναι ανώτερες από τις Θεωρητικές, αν οι Άνδρες είναι ανώτεροι των Γυναικών, αν οι Λευκοί ανώτεροι των Μαύρων, αν οι Ευρωπαίοι ανώτεροι των υπόλοιπων λαών, όπως και όλα τα αντίθετά τους.
Ας το πει κάποιος για να καταλάβουμε επιτέλους πόσο κατώτεροι μπορεί να αποδειχτούμε ως σύγχρονοι ειδικοί αγράμματοι!
Ο Β. Φιοραβάντες προτείνει τέλος, την επίσημη και ουσιαστική είσοδο της Τέχνης στην Εκπαίδευση, όχι ως παραμελημένο μάθημα επιλογής, όπου υπάρχει, όπως το περιγράφουν πολλοί εκπαιδευτικοί μας. Εξ απαλών ονύχων η «Επανάσταση» μέσω της Τέχνης και της Αλληλέγγυας Οικονομίας των Αναγκών, για να αντιστρέψουμε τη σημερινή κατάσταση που ζούμε και μας σκοτώνει!
Με αφορμή τις βομβιστικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες, θα κλείσω με μια αναφορά στη φετινή Βελγο-γαλλική κινηματογραφική ταινία «Η Ολοκαίνουργια Καινή Διαθήκη» του Ζακό Βαν Ντορμέλ. Στην κωμική-σατιρική αλληγορία, ο σύγχρονος Θεός είναι κάτοικος Βρυξελλών. Απάνθρωπος, τεχνοκράτης και βασανιστής των ανθρώπων.
Η κόρη του Θεού, όχι ο Υιός του αυτή τη φορά, κατεβαίνει στη γη από τα υψίπεδα των Βρυξελλών και αναζητά τους 6 επιπλέον αποστόλους που χρειάζεται η εποχή μας. Τους ψάχνει για να εξαλείψουν τη βία, την αυτοκτονία, τη φτώχια, την ανθρώπινη μοναξιά και τη θεοποίηση της εικόνας, το σωματικό και ψυχικό τραύμα. Η κόρη κατεβαίνει στους ανθρώπους μέσω ενός υπερφυσικού πλυντηρίου, ως συμβολισμός της Τεχνολογίας, για να φτιάξει Ολοκαίνουργια την Καινή Διαθήκη18.
Οι δώδεκα απόστολοι γίνονται δεκαοκτώ (18). Δεν μας φτάνει πια ούτε ο Κεφαλονίτικος παπάς που διαβάζει με σοφία και τα δώδεκα (12) ευαγγέλια, τα βγάζει δεκατρία (13). Ο Θεός των Βρυξελλών καταργείται από την κόρη και τη γυναίκα του, ενώ καταδικάζεται να βιδώνει αιωνίως πλυντήρια στη σύγχρονη Κόλαση! Ας σκεφτούμε τον τραγέλαφο των αλληγορικών συνδέσεων, μέσα στην τραγικότητα των ημερών!
Κρατάμε ως τελευταία λέξη την επιστημονική τεκμηρίωση, ότι το άγχος στρέφει τους ανθρώπους στη νεωτερικότητα. Είναι πιο δεκτικοί στην πρωτοπορία και την κοινωνική αλλαγή, οι άνθρωποι με άγχος19,20. Αυτό το άθλιο «δώρο» τους προς εμάς, θα είναι το μπούμερανγκ της μεταπαγκοσμιοποίησης και της κοινωνικής αλλαγής. Το οφείλουμε στις ερχόμενες γενιές που ταυτίζονται κοινωνιοψυχολογικά, με τη θεϊκή ενσάρκωση του μέλλοντος17.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1. Φιοραβάντες, Β. (2016). Μεταπαγκοσμιοποίηση. Η αναγκαιότητα του νεοανθρωπιστικού προτάγματος. Αθήνα, εκδ. Ζήτη
2. Φιοραβάντες, Β. (2004 ). Θεωρία Πολιτισμού Ι&ΙΙ. Αθήνα, εκδ. Ψηφίδα
3. Παπαστάμου, Σ. (2010). Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Αθήνα, εκδ. Πεδίο
4. Bergson, A. (2002). Key Writings. London, Continuum
5. Αράβου, Σ. (2005). Ο Έρωτας αντίστιξη στο Φόβο. Αθήνα, Ελλην. Γράμματα
6. Ρήγα , Β. (2009). Η Ψυχολογία της Τέχνης. Αθήνα, εκδ. Πεδίο
7. Λακάν, Ζ. (2001). Το σεμινάριο ΧΙ. Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης, Αθήνα, εκδ. Κέδρος
8. Πλάτων (1996 ) Πολιτεία, βιβλίο. Αθήνα, εκδ. Κάκτος
9. Μαρωνίτης, Δ. (2012) Ομήρου Οδύσσεια. Αθήνα, εκδ. MIET
10. WHO. Global suicide. World imperative. Werther and Magic Flute effect. Writers instructions
11. Αράβου, Σ. (2016). Τα Χέρια. Διήγημα και Αλληγορικό Παραμύθι. Αθήνα, εκδ. Όστρια
12. Αράβου, Σ (2016). Λαλιεύματα. Ποιητική Συλλογή. Αθήνα, εκδ. Όστρια
13. Πρωταγόρας- Γοργίας. (2002). Η Σοφιστική τομή. Αθήνα, εκδ. Σαββάλας
14. Αράβου, Σ. (2001). Η συμβολή των Συμπεριφορικών Επιστημών στη βελτίωση των σχέσεων Οδοντίατρου-Ασθενή. Μεταπτυχιακό Κοινωνικής Οδοντιατρικής ΕΚΠΑ ΟΔΟ. Τομέας Κοινωνικής Οδοντιατρικής
15. Αριστοφάνης (1996). Πλούτος. Αθήνα, εκδ. Κάκτος
16. Αράβου, Σ. (2008). Διαδικασίες επιρροής οδοντιατρικά φοβικών και μη φοβικών ασθενών. Διδακτορική Διατριβή. Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
17. Deconchy, J–P (2010). Τα υπερ-φύσιν ζώα. Το νοητικό οικοδόμημα της ανθρώπινης ιδιαιτερότητας. Αθήνα, εκδ. Πεδίο
18. Dormel Van Jaco. (2015). Η ολοκαίνουργια Καινή Διαθήκη και η κόρη του Θεού. Ταινία Βελγο-γαλλικής παραγωγής. Κωμική αλληγορία της σημερινής άθλιας κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και προτάσεις βελτίωσης μέσω 6 επιπλέον αποστόλων.
19. Αράβου, Σ. (2015). Σημειώσεις Κοινωνικής Ψυχολογίας, για το μάθημα Κοινωνική Ψυχολογία και Κοινωνική Διάδραση. ΤΕΙ Ιονίων Νήσων, Τμήμα Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας. Αργοστόλι, Κεφαλονιά.
20. Aravou-Papadatou, S., Vougadaki, M., Tsoukala, A. (2015) “Experimental fear reduce and influence increase on forms of Cultural Tourism. Correlations with the transmitter profile and the innovation message content “ 1st International Conference on Research in Health Care. National and Kapodistrian University of Athens Medical School
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 24.3.2016,