Οι Da Mula δεν έχουν σχέση με τους Δαμαλά (1), γένος βυζαντινό από όπου προέρχεται και ο πρωτοκόμης της Χίου το 1346 (2). Το γεγονός επιτεκμηριώνεται και από τον γενεαλόγο Mihail Dimitri Sturdza καθώς στο μνημειώδες έργο του «Dictionnaire Historique et Genealogique des grandes familles de Grece, d’ Albanie et de Constantinople» δεν κάνει καμμιά αναφορά στους Da Mula (Δαμουλά – Δημουλά) (3).
Ο οίκος αυτός κατατάσσεται στους Βενετούς πατρικίους και ανήκει στις αποκαλούμενες «Νέες οικογένειες» (4). Μέλη του εγκαταστάθηκαν στη Βενετία σχεδόν αμέσως με την ίδρυση του κράτους κι απολάμβαναν τιμές. Παρουσιάζονται στο Μεγάλο Συμβούλιο ήδη από την πρώτη του συνεδρίαση και παρέμειναν μέχρι και το 1297 (5).
Από τον κλάδο αναδείχθηκαν σπουδαία πρόσωπα όπως ο Μarcantonio (1506-1572) του Francesco και η Πολυξένη. Ο Marcantonio ήταν διπλωμάτης, Καρδινάλιος, διορίσθηκε στο Κολλέγιο Amulio στην Πάντοβα (6) κι εργάσθηκε στη Βιβλιοθήκη του Βατικανό. Υπηρέτησε ως πρεσβευτής στην Ισπανία επί Καρόλου Κουΐντου (1552–54), επί Φιλίππου II (1559) και στο Βατικανό επί Πάπα Πίου IV (1560–61). Η Πολυξένη (Polissena) σύζυγος του Δόγη Alvise Giovanni Mocenigo (1763-1779) ήταν το κέντρο της πνευματικής ελίτ και είχε γίνει μούσα πολλών ποιητών. Συνεργάσθηκε δε με τον διακεκριμένο θεατρικό συγγραφέα Carlo Gozzi (7).
Οι Da Mula κατοικούσαν στο Murano στο Palazzo που μέχρι σήμερα φέρει το όνομά τους και κατασκευάσθηκε τον 14ο αι., καθώς και στο Dorsoduro σε Palazzo με το όνομα Da Mula Morosini (προφανώς από επιγαμία με τον οίκο Morosini) (8).
Στην ενετοκρατούμενη Κεφαλλονιά οι Δημουλά πρωτοεμφανίζονται κατά το 1550, όμως παραμένει άγνωστο εάν εγκαθίστανται μόνιμα από τότε. Με το επώνυμο αυτό συναντάμε δυο Προνοητές: από 18 Αυγούστου 1566 έως 4 Σεπτεμβρίου 1568 τον Nicolo Da Mula του Angelo και από 17 Ιανουαρίου 1572 έως 19 Δεκεμβρίου 1573 τον Νicolo Da Molin του Pietro (9).
Και τα δυο αυτά επώνυμα προέρχονται από κοινή ρίζα. Η παραφθορά δημιουργεί στο βάθος των χρόνων δυο κλάδους οι οποίοι ιστορικά δρουν ξεχωριστά: οι Da Mula (εξελληνιζόμενο Δαμουλά -Δημουλά) και οι Da Molin (Δαμουλίν, Δαμολίν, Δαμουλιάνος) (10).
To οικόσημο της οικογένειας, με μικρές παραλλαγές (11), ανήκει στα φανερά ή ομιλούντα ή λαλούντα οικόσημα (parlante) (12) κι έχει την εξής περιγραφή: σε βάση κυανού χρώματος, μύλος χρυσός (Di azzuro alla ruota di mulino d’ oro). Βρίσκεται λαξεμένο σε πέτρα στη δυτική γωνία των τειχών του Κάστρου του Αγίου Γεωργίου Κεφαλληνίας (13) και ανήκει στον Προνοητή Da Mula (14). Ίδιο οικόσημο απαντά και στο παλαιό φρούριο της Κέρκυρας και ανήκει στον Προνοητή και Καπετάνο της Κέρκυρας Marco Da Molin (15). Επίσης και στη Ζάκυνθο συναντάμε τον 16ο αι. τον Προνοητή Giacomo Molino (16) και το ίδιο οικόσημο που ανήκει στους Μο(ου)λίν (Mo(u)lin): «Πτερυγωτό 16 τμημάτων με ρόδα μύλου, σύνθεση, χρυσό και ασημένιο, με χρυσό εσωτερικό και πλαίσιο… Οικόσημο φανερό (Molino = μύλος) πατρικίας βενετικής οικογένειας» σημειώνει ο Νικ. Τόμπρος (17).
Αξίζει να σημειωθεί ότι στα οικόσημα του Αρχείου της Ιονίου Γερουσίας –Συλλογή Σ. Θεοτόκη- που φυλάσσονται στην Κέρκυρα και που έχουν ζωγραφισθεί έγχρωμα επάνω σε λαμαρίνα υπάρχει παρεμφερές οικόσημο. Αυτό της οικογένειας Δαμύλου (Damilo) την οποία αναφέρει και ο Χιώτης το 1600 (18). Ήτοι: «Σε βαθυγάλαζο πεδίο ανεμόμυλος ασημένιος σε επίπεδο (plain) πράσινο. Οικόσημο φανερό» (19). Την οικογένεια (Δαμύλο, Δαμολίν, Δαμουλά) κατατάσσει ο Andrea Marmora στις ευγενείς της Κέρκυρας (20).
Είναι σύνηθες πολλά μέρη στην Ελλάδα, στην Ιταλία και αλλαχού, να φέρουν το τοπωνύμιο «Μύλος» «Μύλοι» ή λοιπές παράγωγες ονομασίες (ανεμοδούρι, ανεμόμυλος, νερόμυλος κ.ο.κ.). Είναι εύλογο δε ότι το επώνυμο προήλθε από χαρακτηριστικό τοπωνύμιο κι αυτό με την σειρά του από την ύπαρξη και λειτουργία των προβιομηχανικών μορφών που σημάδευσαν τον αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση: των κάθε λογής μύλων.
Da/ Di mol-ino, Da/ Di mul-ino (πληθ. molini / mulini): στην Ιταλική και στη Βενετική διάλεκτο σημαίνει «από τον μύλο» (22). Ακόμη όμως και η λέξη (il) mulino / molino έλκει τη ρίζα της από την Ελληνική: μύλος.
Το da είναι πρόθεση και σημαίνει από (για προέλευση, για απόσταση) (viene da mulino = έρχεται από τον μύλο). Το di είναι κι αυτό πρόθεση και σημαίνει από, πλησίον, επί, διά (è di mulino = είναι του μύλου).
Σε κατάλογο των επωνύμων γηγενών Κεφαλλήνων που έχει συντάξει ο γεωγράφος Αντ. Μηλιαράκης αναφέρεται το Δημουλάς (και το Δαμουλιάνος) (23). Επίσης προηγείται σημείωση όπου τονίζεται η επίδραση «της επί της νήσου επί πολλάς εκατονταετηρίδας από της πτώσεως του Βυζαντινού Κράτους ξενικής κυριαρχίας και εγκαταστάσεως εν αυτή –ενν. την Κεφαλλονιά- οικογενειών εξ Ιταλίας» (24). Στο Συμβούλιο της Κοινότητας της Κεφαλλονιάς του 1593 η οικογένεια Da Mula /Da Molin, αν και αναμφίβολα προνομιούχος που ανήκε στην τάξη της γαιοκτητικής πλουτοκρατίας, δεν εμφανίζεται (25). Eπίσης απούσα είναι και από το Libro d’ Oro της Κεφαλλονιάς του Ραγκαβή (26) και από αυτό του έτους 1799 (27).
Έγγραφα οικογενειακά, αρχεία δημοσίων αρχών, μητρώα, έγγραφα εκκλησιαστικών αρχών, Γενικά Αρχεία Κράτους -του γενέθλιου τόπου-, Αρχεία Βενετίας επικεντρωμένα στο Damula /Damolin είναι βέβαιο πως θα προσθέσουν σημαντικά στοιχεία στην βραχεία αυτή ανακοίνωση όπου το θέμα τής καταγωγής της οικογένειας Δημουλά δεν έχει λεπτομερώς εξετασθεί, αλλά μόνον μέσω πηγών οι οποίες είναι προσεγγίσιμες και δυνατές να εξετασθούν από εμένα.
Έγραψα στο Αργοστόλι, 22.2.2016
Ευρυδίκη Λειβαδά
___________
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Δαμαλάς (βυζαν.) = ο εμπορευόμενος ή ο ιδιοκτήτης δαμαλιών (Μεταξάς = ο εμπορευόμενος μετάξι). Δαμαλάς είναι αρχαιότατο οικητήριο των κατοίκων της Τροιζηνίας μετά την καταστροφή της αρχαίας πόλης Τροιζήνας. Βλ. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδοτικός Οργανισμός Ο Φοίνιξ, ομώνυμο λήμμα, Τ. Η΄ σελ. 838-839.
(2) Βλ. Τυπάλδος Λασκαράτος Ι. – Νικολαΐδης-Σταυρίδης Ν., Οικόσημα ευγενών οικογενειών Χίου, Ένα ανέκδοτο χειρόγραφο του Ευγ. Ρίζου Ραγκαβή, Δελτίο Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος, Τ. 10ος, σελ. 69-110.
(3) Το έργο εξεδόθη στο Παρίσι το 1983 από τον ίδιο τον ερευνητή-συγγραφέα.
(4) Dizionario Storico-Portatile Di Tutte Le Venete Patrizie Famiglie, Bettinelli, Presso Giuseppe BeIn Venezia, MDCCLXX, σελ. 113.
(5) Repertorio genealogico delle famiglie confermate nobili e dei titolati nobili esistenti nelle provincie Venete, Dal Typografia di Alvisopoli, Venezia, MDCCCXXX, σελ. 55-56.
(6) Dizionario Storico-Portatile Di Tutte Le Venete Patrizie Famiglie, o.π., σελ. 113.
(7) Βλ. λήμμα Marcantonio Amulio και Polissena Contarini Da Mula (Wikipedia, 17.2.2016).
(8) Palazzo Da Molin δεν απαντά. Όμως υπάρχει Palazzo Molin στο Campo San Basegio.
(9) Η γραφή διατηρείται ως παρουσιάζεται στις πηγές (Arcivio di Stato di Venezia).
(10) Κατά το Di Simone (Δεσιμόνες) Βλ. Δεμπόνος (De Bono) Αγγελο-Διονύσης, Η Χρυσόβιβλος των τεθνεώτων στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου των Λατίνων στο Αργοστόλι, Δελτίο Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος, Τ. 11ος, Αθήνα 2001, σελ. 363. Και D’ Amico (Δαμίγου και Νταμίγου) Βλ. Αλιπράντης Νικ. Χρ. Η καταγωγή των κυκλαδικών οικογενειών. Η περίπτωση της Σαντορίνης, Δελτίο Εραλδικής ο.π. Τ. 10ος, Αθήνα 1996, σελ. 366-367. Και D’ Argenta (Δαρζέντης (στη Χίο)/ Δαρζέντας (στη Σαντορίνη), Di / Da Corogna (Δακορώνιας), Di Cigala (Δεκιγάλας) Βλ. Κασαπίδης Δημήτριος, Η οικογένεια Δαργέντα της Σαντορίνης και οι ιερατικές κλήσεις, Δελτίο Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος, Τ. 11ος, Αθήνα 2001, σελ. 261-321. Κυρίως βλ. Giovanna Da Molin, Famiglia e matrimonio nell’Italia del Seicento, Cacucci Editore, Bari 2000.
Στην Κεφαλλονιά στο βόρειο τμήμα της περιοχής Παλικής υπάρχει μέχρι σήμερα χωριό με την ονομασία Δαμουλιανάτα. Είναι παλαιότατο κι αναφέρεται κι από τους δυο γεωγράφους Α. Μηλιαράκη και J. Partsch.
(11) Τόμπρος Νικ. «Φανερά» (parlante) οικόσημα από τον χώρο των Επτανήσων, Δελτίο Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος, Τ. 10ος, Αθήναι 1996, σελ. 128 – Υποκεφάλαιο: Ζάκυνθος, σελ. 140.
(12) Με την ονομασία αυτή δηλώνουμε εκείνα που η παράστασή τους συμφωνεί / απεικονίζει το όνομα του κτήτορα. Όπως η οικογένεια Καρύδη φέρει μια καρυδιά, η οικογένεια Καλογερά (Κέρκυρας) ένα καλόγηρο, η οικογένεια Μελισσηνού (Κεφαλληνίας) έξι μέλισσες και αυτή της Ζακύνθου μια μέλισσα εντός θυρεΐσκου, η οικογένεια Κλαδά (Ζακύνθου) ένα χέρι που κρατά ένα κλαδί. Βλ. Τυπάλδος Λασκαράτος Ι., Εισαγωγή εις την Εραλδικήν (οικοσημολογία), Δελτίο Εραλδικής, ο.π. Τ. 1ος, Αθήναι 1979, σελ. 21.
(13) Παλαιά πρωτεύουσα του νησιού έως τις 20 Απριλίου του 1757 οπότε ορίσθηκε το Αργοστόλι. Το οικόσημο δε προσομοιάζει με αυτό του οίκου Malipiero.
(14) Λειβαδά Ε., Ανεμομάχοι μύλοι Κεφαλλονιάς και Ιθάκης, Έκδοση ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα 2001, σελ. 18. Της ιδίας Το Κάστρο τ’ Άη-Γιώργη, εκδόσεις ΟΔΥΣΣΕΙΑ, Αργοστόλι 2002, σελ. 42 και 75.
(15) Κονιδάρης Διονύσιος, Ανάγλυφα βενετσιάνικα οικόσημα στο παλαιό φρούριο της Κέρκυρας, Δελτίο Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος, Τ. 2, Αθήναι 1980, σελ. 68-69, 71.
(16) Hopf C., Chroniques Greco-romanes inedites ou peu connues publiees avec notes et Tables Genealogiques, Berlin 1873, σελ. 406-410. Και Ζώης Λεωνίδας, Ιστορία της Ζακύνθου, Εκδόσεις Τρίμορφο, 2005, σελ. 123-128.
(17) Τόμπρος Νικ., «Φανερά» (parlante) ο.π., σελ. 133-134.
(18) Χιώτης Π., Ιστορικά Απομνημονεύματα, Τ. Τρίτος, Κέρκυρα, 1863, σελ. 956.
(19) Τυπάλδος Λασκαράτος Ιωάννης, Τα οικόσημα του Αρχείου της Ιονίου Γερουσίας, Δελτίο Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος, Τ. 3, Αθήναι 1982, σελ. 168, 175, 179 όπου υπάρχει ασπρόμαυρη φωτογραφία του οικοσήμου.
(20) Della historia di Corfu / descritta da Andrea Marmora nobile Corcirese libri otto. Al serenissimo principe ed eccellentiss.mo Senato di Venetia, Presso il Curti, M.DC.LXXII
(21) (Περιέχεται στις φωτογραφίες) Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, Τ. 31ος, Αθήναι, 1988.
(22) Boerio Giuseppe, Dizionario del dialetto veneziano, 1867, ομώνυμο λήμματα, σελ. 421, γ΄.
(23) Η οικογένεια Δαμουλιάνου (Damulin) ενεγράφη το 1638 στις προνομιούχες της περιοχής Παλικής Κεφαλληνίας. Βλ. Χιώτης Π., Ιστορικά Απομνημονεύματα, ο.π., σελ. 957.
(24) Μηλιαράκης Αντώνιος, Γεωγραφία Πολιτική Νέα και Αρχαία του Νομού Κεφαλληνίας, Εκ του τυπογραφείου των Αδελφών Περρή, Αθήνησιν 1890, σελ. 112, 115.
(25) Μοσχονάς Ν.Γ., Το Συμβούλιο της Κοινότητας της Κεφαλλονιάς (1593), Περιοδικό Δίπτυχα Εταιρείας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μελετών, Τ. Β΄, Αθήναι 1980-1981, σελ. 300-314. Του ιδίου Πρακτικά Συμβουλίου Κοινότητας Κεφαλλονιάς, Βιβλίο Α΄, (19 Μαρτίου – 19 Απριλίου 1593).
(26) Rangabe Eugene Rizo, Livre d’ Or de la noblesse Ionienne, Volume 2, Cephalonie, Maison d’ Edisions Eleftheroudakis, Athenes 1926.
(27) Ζαρίδη Κατερίνα Φ., Το Libro d’ Oro της Κεφαλλονιάς του έτους 1799, Εταιρία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, Σειρά διατριβών και μελετών, Αργοστόλι, 2006.
Ευρυδίκη Λειβαδά