Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ
Κυρίες και κύριοι,
Φίλοι της Τέχνης και της Ιστορίας
Συμπολίτες του Νησιού και του Φωτός, του Νόστου και της Μνήμης
Σήμερα, στην Κεφαλλονιά, στη γη που τον γέννησε και τον κάλεσε ξανά – σαν πατρίδα και σαν ιδέα, σ’ αυτόν τον τόπο των ανεξίτηλων ανέμων και των πέτρινων ριζών, τιμούμε τον γλύπτη που έδωσε σχήμα στην ψυχή μας. Τον Κεφαλλονίτη Γεράσιμο Σκλάβο – ένα όνομα που χαράχτηκε στην ύλη, όπως εκείνος χάραζε το μάρμαρο, με πειθαρχία, με πάθος και με όραμα.
Ήρθαμε εδώ για να μιλήσουμε για έναν γλύπτη. Ο ίδιος ζητούσε μόνο να τον αφουγκραστούμε. Πρόκειται, για τον Γεράσιμο Σκλάβο, τον Κεφαλλονίτη που έφτιαχνε έργα όχι για να σταθούν στο χρόνο, αλλά για να μας σταθούν στοχαστικά στη στροφή του χρόνου.
Ο Σκλάβος δεν έπλασε απλώς μορφές. Έπλασε μνήμη. Έδωσε πνοή στο άψυχο, φέρνοντας κοντά μας μορφές του παρελθόντος, ήρωες και οράματα, ιδανικά και συναισθήματα. Η δουλειά του είναι ένας διάλογος: ανάμεσα στο φως και στη σκιά• ανάμεσα στην αρχαϊκή καθαρότητα και στο σύγχρονο τραύμα• ανάμεσα στο συλλογικό βίωμα και στην ατομική μυσταγωγία.
Ήταν παιδί της Κεφαλλονιάς, αλλά πολίτης της Ελλάδας και του Κόσμου, της Ελλάδας της υπαρξιακής – που δεν παλεύει μόνο με την Ιστορία, αλλά και με το βαθύτερο «είναι» της.
Το έργο του -πολύτροπο, βαθύ, ουμανιστικό- συνομιλεί διαρκώς με την Ιστορία. Τα έργα του μας κοιτούν. Μας ζυγίζουν. Μας σμιλεύουν εσωτερικά.
Οι μορφές του Κολοκοτρώνη και του Ρήγα Φεραίου έχουν αποτυπωθεί σε πλήθος γλυπτών ανά την Ελλάδα – ηρωικές, αρχοντικές, ριζωμένες στο μάρμαρο και στο μπρούντζο του 19ου και του 20ού αιώνα. Όμως ο Γεράσιμος Σκλάβος, αν και δεν τις απεικόνισε ποτέ ρητά, τις άγγιξε με τον δικό του, βαθύτερο τρόπο. Διότι εκείνος δεν σμίλευε πρόσωπα· σμίλευε νοήματα. Δεν αναζητούσε τις ρυτίδες του αγωνιστή, αλλά τον κραδασμό της εποχής του· τους παλμούς της ψυχής του, το πέτρινο πνεύμα που σηκώνεται από τη γη όπως ένας άμορφος, εκρηκτικός όρκος.
Στα γλυπτά του δεν διακρίνει κανείς τον Κολοκοτρώνη με το σπαθί, ούτε τον Ρήγα με τη Χάρτα. Όμως, νιώθει κανείς τη δυναμική της απόφασης, τη θέληση, την ένταση που προαναγγέλλει Επανάσταση.
Ο Γεράσιμος Σκλάβος, βαθιά εμπνευσμένος από την ελληνική ιστορία και την ιδέα της ελευθερίας, δημιούργησε γλυπτά-σύμβολα εθνικής αφύπνισης και ηρωισμού, με επίκεντρο μορφές όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Ρήγας Φεραίος.
Τα υλικά του – το μάρμαρο, ο γρανίτης, ο πορφυρίτης – δεν είναι στολίδια, είναι αντιστάσεις. Όπως αντιστάθηκε κι ο ίδιος ο Ρήγας με το αίμα του, όπως κράτησε ο Γέρος του Μοριά το Μέτωπο στις σκληρές μέρες της Τριπολιτσάς.
Ο Σκλάβος μιλά μέσα από τη σιωπή της ύλης. Και μ’ αυτή τη σιωπή μας θυμίζει ότι η ελευθερία δεν είναι μόνο στιγμιότυπο αγώνα· είναι διάρκεια ουσίας, μορφή που επιμένει μέσα στον χρόνο.
Κι όμως, πίσω απ’ τη λιθοφθόρα πειθαρχία, κατοικούσε ο ποιητής. Ο Σκλάβος είχε μέσα του κάτι από τον Οδυσσέα – εκείνον που παλεύει με τα κύματα της ύλης και της εσωτερικής αγωνίας, για να φτάσει όχι σε μια Ιθάκη, αλλά στην Ιθάκη της Αλήθειας. Και καθώς καλλιεργούσε το σχήμα, καλλιεργούσε και το ήθος της μορφής· και με αυτό τον τρόπο, η τέχνη του έπαψε να είναι διακόσμηση· έγινε αξίωμα, άσκηση, παρουσία.
Δεν είναι τυχαίο που η γλώσσα του είναι κατανοητή από το παιδί και τον σοφό. Γιατί ο Σκλάβος δεν μιλούσε με λέξεις· μιλούσε με σιωπή. Και η σιωπή του μιλούσε δυνατά – σε πλατείες, σε αίθουσες, σε περάσματα. Στο έργο του κατοικεί η Ελλάδα που πονά και θυμάται. Η Ελλάδα που επιμένει να ελπίζει.
Του Γεράσιμου τα έργα τα ιερά,
σαν ποίημα λάμπουν και σαν μυθιστορία,
σαν άστρο που προχώρησε ψηλά
και θρόνιασε στου Αίνου την κορφή, με περηφάνια.
Εκεί, ψηλά, με τους σπουδαίους της γενιάς,
της Κεφαλονιάς τα φώτα και τα κάλλη,
θρονιάζεται και στέλνει τις ματιές
σε μας που ζούμε ακόμη μες στην πάλη.
Το φως του φτάνει ως τις ψυχές βαθιά,
μα και στο νου σκορπάει καθαρότητα·
μας δείχνει θησαυρούς αληθινά
και φέρνει πλούτη – όχι απ’ τ’ απόκοσμα, μα απ’ τη σοφότητα.
Επλούτισε τον κόσμο απ’ όπου πέρασε,
την Κεφαλονιά μα κιόλο τον Ντουνιά·
μας άφησε κληρονομιά ανέσπερη,
να μας φωτίζει αιώνια, παντοτινά.
Ας τον θυμόμαστε όχι μόνο ως έναν μεγάλο γλύπτη, αλλά ως έναν σμιλευτή της συλλογικής μας ψυχής. Κι ας αφήσουμε το έργο του να μας μιλήσει όπως μιλά ο άνεμος στα βράχια: δίχως κραυγή, αλλά με δύναμη τρανή.
Σ’ ευχαριστούμε, Γεράσιμε, για τις μορφές σου.
Γιατί μέσα σ’ αυτές κατοικούμε και εμείς που θέλουμε να θυμόμαστε.
Σας ευχαριστώ.
*****************
Φωτογραφία: Ο Σκλάβος στο εργαστήριο με ημιτελές έργο (δεκαετία 1970)
Φωτογραφία από προσωπικό ή δημόσιο αρχείο τέχνης
Ο ίδιος ο καλλιτέχνης, σκυμμένος πάνω από μια μάζα πέτρας ή γρανίτη, με εργαλεία στα χέρια. Η στιγμή μαρτυρά την ένταση της δημιουργίας. Ο Σκλάβος φαίνεται όχι ως “εξ αποστάσεως” γλύπτης, αλλά ως εργάτης του οράματος — μια σπάνια μαρτυρία της “τηλεγλυπτικής”, της προσωπικής του μεθόδου λιθοχαράξεως με φλόγα και υψηλές θερμοκρασίες.
Γαβριήλ Μανωλάτος
Χαιρετισμός του Δρ. Γαβριήλ Μανωλάτου, καθηγητή Διεθνούς Οικονομίας και Ανάπτυξης, στο Συμπόσιο της 11η και 12η Οκτωβρίου 2025 στο θέατρο ΚΕΦΑΛΟΣ, Αργοστόλι, προς τιμή του συμπολίτη μας Γεράσιμου Σκλάβου με θέμα: «ΣΚΛΑΒΟΣ-ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ -…» που οργάνωσε το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Φ.Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ σε συνεργασία με τον Δήμο Αργοστολίου, το Πανεπιστήμιο Αθήνας και η Σύγχρονη Πινακοθήκη VILLA ΡΟΔΟΠΗ – ART STUDIO EST
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 12/10/2025 #ODUSSEIA #ODYSSEIA