Με την απόφαση αυτή που υπογράφει ο «Αλέξιος εν Χριστώ Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Κομνηνός» και αφού κάνει αναφορά στον «Κραταιόν Νικηφόρον τον Φωκάν» αποστέλλει το έτος «αρπβ΄» (δηλ. 1182) στην Κρήτη για να «αφανίσουν τον πόλεμον» «κάτεργα εκατόν και εξαιρέτως το Κάτεργο το Βασιλικόν … με τον περιπόθητον και φίλτατόν μου υιόν Ισαάκιον» και ανάμεσα στους «δώδεκα γενναίους άρχοντας της ημών βασιλείας και Συγκλήτου» που απετέλεσαν την κρητική βυζαντινή φεουδαρχία είναι και ο «Κύριος Ιωάννης ο Φωκάς»[i].
Ο Λέων Αλλάτιος (Χίος 1586- Βατικανό 1669) που εκινείτο ανάμεσα στις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες της εποχής του και τον οποίο μνημονεύει ο Ραγκαβής, αναφέρεται σε απόγονο κάποιου ιερέα Ιωάννη Ματθαίου Φωκά κρητικού, που κατάγεται όμως από την Κωνσταντινούπολη. Ο διαπρεπής λόγιος και βιβλιοφύλακας του Βατικανού θέλει τον απόγονο του ιερέα Ιωάννη Φωκά να εγκαθίσταται τον 12ο αιώνα στην Κεφαλλονιά και να αποτελεί πρόγονο όλων των κλάδων των Φωκά του νησιού μας[ii]. Στο Πρακτικό της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264 και στην Επιτομή του, παρουσιάζεται «χωράφιον του αιγιαλού[iii] των Φουκόντ(ε)». Πιθανόν αυτοί οι Φουκόντε να είναι Φουκά ή Φωκά[iv].
Όμως, επανερχόμενη στο αντίγραφο του συμβολαιογράφου Παναγή Κ. Βινιεράτου βρίσκουμε να μεταγράφεται στην 11η και 12η σελίδα «Αντίτυπον της Αναφοράς οπού έκαμεν ο σωφρονέστατος και γενναίος κύριος Θωμάς ο Τσέλσος ο αξιώτατος Προκυβερνήτης της ευγενικής Αρμάδας των Ενετών εις όλους τους δυστυχείς Άρχοντας οπού εφύγασιν από την αθλίαν Κωνσταντινούπολιν μετά την άλωσιν αυτής οι οποίοι» μεταξύ άλλων νησιών «ήλθασιν… εις τα Κάστρη του Μορέως, εις τους τρεις νήσους των Κορυφών, Κεφαλληνίας και Υακίνθου… Γεώργιος, Μάρκος και Ευστάθιος οι Βαλεριανοί. Ανδρόνικος και Εμμανουήλ οι Φωκάδες με τους ανθρώπους των… γραμμένα τα πάντα δια χειρός εμού, Βαρθολομαίου του Φλωριανού, αυθεντικού Ταμβουλαρίου και μηνί μαϊω χθ΄ αυνγ» (1453). Με την εκδοχή αυτή φαίνεται να συμφωνεί και ο Χιώτης και ο Μαζαράκης. Μάλιστα, ο τελευταίος παίρνει στοιχεία από τον Ευγενή Κύριο Ιωάννη Φωκά ποτέ Αγγέλου ο οποίος ήταν ο ίδιος που παρουσιάστηκε στον συμβολαιογράφο Βινιεράτο και προσεκόμισε για αντιγραφή τα παλαιότατα έγγραφα τών εν Κεφαλληνία Φωκά. Ανάμεσα στα έγγραφα αυτά υπάρχει και το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας στο οποίο ανιχνεύεται και ο ταξιδευτής μας.
Κατά τον Μαζαράκη –και τον Τσιτσέλη- ο Εμμανουήλ εγκαταστάθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα στον Ελειό και απέκτησε τέσσαρους γιούς. Τον Στέφανο, τον Εμμανουήλ, τον Έκτορα και τον Ιάκωβο, πατέρα του de Fuca.
Ο Στέφανος (ή ο Φραντσέσκο του Ραγκαβή) γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά κατά το 1480 και πέθανε λίγο πριν ή κατά το 1559. Ήταν αρχηγός των Στραντιότι και στην Αναφορά του Aloysio Calbo (1544-1545) ο Stefanin Fuca αναφέρεται ως «ανήρ ευγενής».
Τον Εμμανουήλ τον βρίσκουμε το 1541 να κατατάσσεται ως στραντιότι και το 1553 ως «μισέρ Μανόλη Φουκά» να μαρτυρεί πώληση μεριδίου κυριότητας και σε άλλη πράξη να υπογράφει ως εκτιμητής. Ως μάρτυρας παρουσιάζεται ο ίδιος και σε άλλο συμβόλαιο το 1549.
Ο Έκτορας (ή Ιάσων κατά Ραγκαβή) γεννήθηκε κατά το 1500.
Ο Ιάκωβος γεννήθηκε κατά το 1495. Κατά τον Ραγκαβή ήταν ο παππούς του Ιωάννη καθώς –ανάμεσα στους επτά γιους του ήταν και ο Γαλιάτζος (που το 1549 ως κυρ Γαλιάτζος Φουκάς καβαλιέρης στον Ελιό παρουσιάζεται ως μάρτυρας σε νοτάριο) πατέρας του Ιωάννη Φωκά
Ο ιστοριοδίφης Νικόστρατος Καλομενόπουλος σημειώνει πως ο Εμμανουήλ[v] απέκτησε τον Μάρκο (γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά το 1490) και τον Στέφανο. Ο πρώτος διετέλεσε μέλος του Μεγάλου Συμβουλίου και ο δεύτερος εχρημάτισε για αρκετό διάστημα αρχηγός των Στραντιότι. Ο Στέφανος απέκτησε τον Εμμανουήλ, τον Αντώνιο και το Λεονάρδο. Ο Εμμανουήλ διεδέχθη τον πατέρα του στην αρχηγία των Στραντιότι, ο Αντώνιος διετέλεσε και αυτός μέλος του Μεγάλου Συμβουλίου και ο Λεονάρδος διεκρίθη στην υπηρεσία της Βενετίας. Τον Ιωάννη-Απόστολο ο Καλομενόπουλος τον αναφέρει απλώς ως εγγονό του Μανουήλ γεννηθέντα το 1525.
Κατά Ραγκαβή ο Εμμανουήλ έχει πέντε γιούς. Ήτοι: τον Στέφανο (ή Φραντσέσκο), τον Έκτορα (ή Ιάσωνα), τον Ιάκωβο (ή Iseppo), τον Μάρκο (και όχι τον Εμμανουήλ) και τον Λεονάρδο. Ο ταξιδευτής ήταν αδελφός του Μάρκου και παιδί του Γαλεάτσο, γιου του Ιάκωβου. Ο Ραγκαβής αναφέρει (σελ. 231) πως ο Μαζαράκης σύγχυσε το όνομα του πατέρα με αυτό του γιού και εκ παραδρομής ονόμασε Εμμανουήλ πατέρα και γιό. Όμως ο Ραγκαβής στη σελίδα όπου παραθέτει το πρώτο δένδρο της οικογένειας θέλει πατέρα και γιο συνονόματους, ήτοι: Λεονάρδο. Ήτοι αυτός που θεωρείται κατά Ραγκαβή γιός του πρώτου Εμμανουήλ, ο Λεονάρδος αποκτά γιο Λεονάρδο (αρ. 4 και 14 στο δένδρο).
Πάντως όλοι οι ανωτέρω βιογράφοι του συμφωνούν πως ο Ιωάννης-Απόστολος είχε άμεση σχέση με τον Ιάκωβο (είτε δεχθούμε πως ήταν πατέρας είτε παππούς του) και ήταν απόγονος του Εμμανουήλ των Φωκά του Ελειού.
Οι Βαλεριανοί της Κωνσταντινούπολης, αυτοί που είχαν την ίδια τύχη με τους Φωκά, θα πρέπει να εγκαταστάθηκαν στον Ελειό, και μάλιστα πρώτοι στον τόπο που εκλήθη Βαλεριάνο, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον Άνθιμο Μαζαράκη όταν σημειώνει πως οι Φωκά κατοίκησαν «εις την ρηθείσαν θέσιν του Ελιού ήτις ελέγετο γειτονεία των Βαλεργιάνων και (ενν. ο Φωκάς) προσέλαβε και την επωνυμίαν Φωκάς Βαλεργιάνος». Το αυτό πιστοποιεί και ο Χιώτης όταν αναφέρει πως οι Φωκά διακρίθηκαν με τα παρώνυμά τους μεταξύ των οποίων ήταν και το Βαλεριανοί[vi].
Οι Φωκά της Κεφαλληνίας μπορεί μεν αρχικά να εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ελειού (Μαυράτα – Θ(Φ)ηράμονα – Χιονάτα) όμως εξαπλώθηκαν και αλλού (Φωκάτα[vii]-Καραντινάτα στην Κρανιά, Λακύθρα, Πεσάδα, Μηνιές, Κοντογενάδα, Κουλουράτα, Αράκλι, Τσακαρισιάνο) και μάλιστα απέκτησαν εκ του πατρικού ονόματος παρώνυμο. Έτσι τον 18ο και 19οαι. –κι ενώ οι Φωκάδες-Βαλεριανοί[viii] δεν μνημονεύονται – βρίσκουμε στα ληξιαρχικά τούς εξής κλάδους: Φωκάς -Αλεξανδράτος, Φωκάς-Ανδρεάτος και Ανδριάτος, Φωκάς -Αντωνάτος, Φωκάς-Βιτόρος, Φωκάς-Γεωργακάτος, Φωκάς- Γιωργάτος, Φωκάς –Γιακουμάτος (Ιακωβάτος –κατά Τσιτσέλη-), Φωκάς-Γιακουμετάτος, Φωκάς -Δεστούνης, Φωκάς- Θεοφιλάτος, Φωκάς – Θοδωράτος και Θεοδωρακάτος, Φωκάς-Κοσμετάτος, Φωκάς -Λιναρδάτος, Φωκάς -Λογγινός, Φωκάς –Μπουγερίας, Φωκάς -Παπαδάτος, Φωκάς -Παγουλάτος, Φωκάς -Παυλάτος, Φωκάς -Πετράτος, Φωκάς -Ροδάτος, Φωκάς-Σουπιωνάτος, Φωκάς-Τζανετάτος, Φωκάς-Τζεντσεράτος[ix].
Το ότι οι Φωκά της Κεφαλληνίας κρατούν από την αυτοκρατορική βυζαντινή γενιά –έστω και αν έχουν εκπέσει- και συνεχίζουν οι ίδιοι μέχρι και τα νεώτερα χρόνια, επιβεβαιώνει το όνομα Ιμπεριάλε Φωκάς (που παρουσιάζεται σε κάποιους κλάδους τον 18ο και 19ο αι.-έστω και ως νόθος) και το Φωκάς Πρέ(ί)ντζιπε(ας) (τον 20ο αι).
[i] Από τον ενδιάμεσο μεταγραφέα «Αντώνιον Τρεβιζάν, Ταμπουλάριον της Μασάριας της Κυδωνίας» υπάρχει σημείωση για τους Φωκά σύμφωνα με την οποία οι: Λέων, Γεώργιος, Ιάκωβος, Ανδρέας, Αλέξιος, Νικηφόρος, Μιχαήλ και Βάρδας εγκαταστάθηκαν στο μέρος της Μονής των Στοδίων και ονομάστηκαν Καλέργηδες «δια το καλόν έργον του μεταγενεστέρου αυτών Αλεξίου οπού έκαμε την αγάπην».
[ii] Ο Κ. Ν. Σάθας στα «Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας αναφέρεται ότι κατά την εποχή των Tocchi (1357-1479) ήλθε στην Κεφαλλονιά κάποιος σύμβουλος που λεγόταν Φουκάς.
[iii] Ο αιγιαλός στην Κρανιά βρίσκεται στην περιοχή του Κουτάβου και είναι προφανώς ο τόπου όπου η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, ναϊδριο που δώρισε η οικογένεια Φωκά στον Προστάτη του νησιού Άγιο Γεράσιμο (Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, Η. Τσιτσέλης, Τ. Β΄σελ. 258 όπου γίνεται νύξη για την σελίδα 32 στον Κώδικα της Μονής).
[iv] Η θεωρία πως ο Ιωάννης Φωκάς προέρχεται από την οικογένεια των Γερμανών εμπόρων της εποχής του Κάρολου Κουΐντου και του Φιλίππου ΙΙ Fucares, θεωρείται απολύτως αβάσιμη καθώς δεν τεκμηριώνεται πουθενά.
[v] Φωκάς (ή Φουκάς) Εμμανουήλ απαντώνται σε όλους τους αιώνες (μέχρι και τον 19ο) ως κτηματίες.
[vi] Και ο Λοβέρδος Κωστής αποκαλεί τον Ιωάννη Φωκά και Απόστολο Βαλεριάνο
[vii] Στο ανέκδοτο σατυρικό ποίημα από το αρχείο του Αντώνη Μηλιαράκη αναφέρεται πως πριν από το σεισμό της 23ης Ιανουαρίου 1867 στα Φωκάτα υπήρχαν τρεις εκκλησιές της οικογένειας Φωκά: ο Άγιος Ιωάννης, ο Άγιος Νικόλαος του Μουρδουτάτου και ο Άγιος Νικόλαος του Αλισαντράτου. Σώζονται τα ληξιαρχικά αρχεία των ναών με εγγραφές του 19ου αιώνα.
[viii] Βαλεριανοί αναφέρονται και στον Χιώτη Τ. 7ος σελ. 236
[ix] Ο Τσιτσέλης αναφέρει πολύ λιγότερους κλάδους και επιπλέον τον Φωκά-Τσιμπούκη. Επιπλέον προσθέτει πως μεταξύ των ετών 1593 και 1604 «εις τον κατάλογον ευγενών της νήσουν ενεγράφησαν οι εξής του οίκου κλάδοι, Φραγκιού, Αντωνίου, Λεονάρδου, Βίκτωρος, Μάρκου, Φιλίππου, Βάσκου, Στεφάτου και Ανδρεάτου».