ελληνική περιοχή της Μαριούπολης δεν επιτρεπόταν εγκατάσταση ατόμων άλλης εθνικότητας. Σε δυο από τα χωριά αυτά ομιλείτο η Ελληνική και στα υπόλοιπα, λόγω συγχώνευσης με τους ντόπιους, η μητρική γλώσσα παρεφθάρη και ενσωμάτωσε ξένα στοιχεία δημιουργώντας τοπικό ιδίωμα, διάλεκτος Αζοφικής – Μαριουπολίτικη διάλεκτος, με λέξεις με ρίζες αρχαιοελληνικές. Οι σταλινικές εκκαθαρίσεις του 1937-1938 πολέμησαν την ελληνική διανόηση -με την αιτιολογία ότι οι εκεί Έλληνες αγωνίζονταν για την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης με απώτερο στόχο τη δημιουργία Ελληνικής Δημοκρατίας-, αναγκάζοντας πολλούς να δηλώσουν πως ανήκουν σε άλλη εθνότητα.
Ο οίκος των Βαλλιάνων αντιπροσωπευόταν από τον Γ. Αλούπη. Ο Μπάος Σκαρλάτος ήταν εμπορομεσίτης, ο Ιωάννης Σβορώνος διηύθυνε τις ναυτιλιακές δράσεις, ο Σπύρος Πανάς ασχολείτο με το εμπόριο. Ο Ορφέας Κομποθέκρας ήταν ιδιοκτήτης ξενοδοχείου «μετά καφεστιατορείου, φιλόμουσος και πατριωτικότατος», ο Παναγής Κομποθέκρας είχε το ξενοδοχείο «Πετρούπολις» και ο συνεπώνυμός του Αντώνιος το «Ξενοδοχείον του Βορρά». Πολλοί εργάζονταν στα ποικίλα βοηθητικά πλοιάρια στο λιμάνι, άλλοι στα πολυάριθμα χυτοσιδηρουργεία, και κάποιοι άλλοι λειτουργούσαν αλευρόμυλους.
Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού διαβιεί στη Μαριούπολη, περιοχή Ντονέτσκ. Υπολογίζεται περισσότερο από 65.000 επί συνόλου περίπου 485.000. Η Ελληνική ομιλείται από πολλούς και διατηρούνται 23 ελληνικά χωριά, ορισμένα από τα οποία έχουν το ίδιο όνομα με αυτά της Κριμαίας, καθώς Έλληνες από την χερσόνησο μετανάστευσαν στην Μαριούπολη ονομάζοντας τους νέους τόπους εγκατάστασής τους με το όνομα της πόλης – χωριού που άφησαν πίσω τους.
Στη Μαριούπολη βρίσκεται το Ελληνικό Προξενείο με επικεφαλής τον κ. Δημήτριο Παπανδρέου, εκεί είναι και η έδρα της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας με πρόεδρο την δυναμική κ. Αλεξάνδρα Πιτσατζή Προτσένκο. Λόγω όμως αυτονομίας της Κριμαίας υπάρχει εκεί και δεύτερη Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων η οποία αναφέρθηκε στο πρώτο μέρος της έρευνας αυτής. Η Ομοσπονδία της Μαριούπολης έχει πάνω από 80 συλλόγους.
Κάθε άνοιξη η Ομοσπονδία της Μαριούπολης διοργανώνει την «Ολυμπιάδα Ελληνικού Πολιτισμού». Μαζεύονται μαθητές από όλη τη χώρα και διαγωνίζονται –κυρίως παιδιά ελληνικής καταγωγής- στην ελληνική γλώσσα, στην ποίηση, στο θέατρο, στο χορό, στη ζωγραφική, στο τραγούδι, στη γυμναστική.
Επίσης άλλη εκδήλωση της δραστήριας Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας είναι η «Μέγα Γιορτή» που έλκει την καταγωγή της από τον καιρό των πρώτων αποικιών. Το 1988 ξαναγεννήθηκε και λαβαίνει χώρα κάθε δυο χρόνια. Στη γιορτή αυτή ανταμώνουν όλοι οι ομογενείς της Ουκρανίας και γιορτάζουν την ελληνικότητά τους με χορούς, τραγούδι, ομιλίες, διακίνηση – έκθεση προϊόντων, παραδοσιακά φαγώσιμα κ.α. Δηλαδή κάτι σαν τεράστιο πανηγύρι για όλες τις ηλικίες που ξεκινάει πάντα με παρέλαση ομογενών και διαρκεί όλη μέρα. Τον Σεπτέμβριο του 2011 η «Μέγα Γιορτή» έγινε κοντά στο λιμάνι της Μαριούπολης, στην κωμόπολη Σαρτανά, στην παρέλαση συμμετείχαν 3.000 άτομα, 120 αθλητές έλαβαν μέρος στους παραδοσιακούς αγώνες πάλης, και στις εκδηλώσεις τέχνης 300 καλλιτέχνες και συγκροτήματα. Στην Σαρτανά λειτουργούν και σχολεία όπου διδάσκονται Ελληνικά σε παιδιά της ομογένειας καθώς επίσης και σε μικρούς Ουκρανούς με αποτέλεσμα η ελληνική γλώσσα να ομιλείται όλο και από περισσότερο πληθυσμό.
Στη Μαριούπολη λειτουργεί Ιατρικό Κέντρο. Ιδρύθηκε μέσω του προγράμματος Hellenicare το 1998 από τον Ανδρέα Άθενς –πρώτο πρόεδρο του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού- και έχει χαρακτήρα φιλανθρωπικό για κάλυψη των αναγκών των Ελλήνων της διασποράς, λόγω του ότι μετά την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης το σύστημα υγείας κατέρρευσε και οι κάτοικοι δεν είχαν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη. Μπορούν να νοσηλεύονται δωρεάν όχι μόνον άτομα ελληνικής καταγωγής, αλλά και όλοι οι κάτοικοι της περιοχής που χρήζουν ανάγκης. Τα εγκαίνια του Ιατρικού Κέντρου έγιναν επί Κων. Καραμανλή (νεώτερου).
Μετεξέλιξη του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών είναι το Κρατικό Πανεπιστήμιο Μαριούπολης. Επικεφαλής του βρίσκεται ο καθηγητής και πολιτειολόγος κ. Κωνσταντίνος Μπαλαμπάνοφ. Σήμερα οι φοιτητές που σπουδάζουν την Ελληνική ανέρχονται σε μερικές εκατοντάδες γεγονός που ενίσχυσε και πάλι τη γλώσσα στην περιοχή και που τοποθέτησε την εκμάθησή της σε επίπεδο επιστημονικής αρτιότητας. Το γεγονός αυτό προσέδωσε κύρος στο εν λόγω πανεπιστήμιο κάνοντάς το, το μεγαλύτερο κέντρο Ελληνικών Σπουδών στην Ουκρανία. Το Πανεπιστήμιο συνεργάζεται με ομόλογα ιδρύματα της Ελλάδας, της Κύπρου και άλλων κρατών (Κίνα, Αγγλία, Ιταλία κ.α.), και με συλλόγους ομογενών, εδραιώνοντας ακόμη περισσότερο τον ελληνισμό σε μια τόσο ευαίσθητη και κομβική περιοχή.
Το Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού επιδοτείται από την Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και πάνω από 100 Έλληνες ομογενείς εκπαιδευτικοί διδάσκουν τη γλώσσα, όχι μόνον στη Μαριούπολη, αλλά και στο Κίεβο και στην Οδησσό.
ΤΕΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΕΡΟΥΣ
Ευρυδίκη Λειβαδά