Η συνέντευξη δόθηκε στις 9 Απριλίου 2021 στις 17:10 (έως τις 18:00) στον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος, στην εκπομπή «Απόγευμα στον 89,4» στον δημοσιογράφο κύριο Αντώνη Γιαννακόπουλο.
______________________
-Γιατί επιλέξατε τον τίτλο: «Στους Θρόνους της Αποκάλυψης. 7 Οκτωβρίου 1571. Ναυμαχία της Ναυπάκτου»; Η έννοια της «Αποκάλυψης» τι διαστάσεις παίρνει;
Η επιλογή ήταν εύκολη και ήρθε αμέσως μετά την ολοκλήρωση του έργου. Η «αποκάλυψη» έχει την έννοια της ομολογίας, της ανακοίνωσης άγνωστων στοιχείων, αλλά και της φανέρωσης θείων μυστικών, όπου εδώ εισέρχεται η έννοια του εσχατολογικού. Αυτή η τελευταία ναυμαχία με γαλέρες και με ιππότες ήταν η 13η Σταυροφορία που κλείνει τον ιπποτικό κύκλο. Ο δον Χουάν ήταν ο τελευταίος ιππότης και ο Μουεζίν-ζαντέ Αλή πασάς ήταν ο τελευταίος μεγάλος Οθωμανός ναύαρχος που πολέμησε με τσεκούρι και τόξο. Άλλωστε, αυτή η γιγάντια σύγκρουση ήταν Αρμαγεδδών.
-Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης σας για το νέο σας ιστορικό μυθιστόρημα;
Πηγή έμπνευσης ήταν ο Ιωάννης Φωκάς, ο Κεφαλλονίτης θαλασσοπόρος του 16ου αι, γνωστός ως Χουάν ντε Φούκα. Και ερευνώντας αυτήν τη Ναυμαχία κατέληξα στην συμμετοχή των Ελλήνων. Έτσι ο πρωταγωνιστής κατέληξε δευτεραγωνιστής και τριταγωνιστής, ενώ πρώτη θέση πήραν οι Έλληνες, οι ανώνυμοι Έλληνες που βρέθηκαν είτε εθελοντικά, είτε ως μισθοφόροι και ναυτικοί, είτε ως σκλάβοι στα πλοία ένθεν κακείθεν.
-Είναι γνωστό πως ήδη εκδώσατε βιβλίο για τον θαλασσοπόρο βιβλίο το οποίο πήρε πολλές διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και μεταφράστηκε στην Αγγλική και Ισπανική. Πόσα χρόνια κράτησε η έρευνά σας και πού σας οδήγησε; Δεν γνωρίζατε τότε για την συμμετοχή του στην Ναυμαχία της Ναυπάκτου; Πού συμμετείχε ακριβώς;
Πράγματι ο ΚΕΔΡΟΣ εξέδωσε το ιστορικό μυθιστόρημά μου «Στα Στενά της χίμαιρας» που μεταφράστηκε, βραβεύθηκε και η έρευνά του γυρίστηκε και ταινία ντοκιμαντέρ από τον κ. Pedro Olalla. Η έρευνα κράτησε από το 1992 μέχρι τον χρόνο της έκδοσής του το 2007 και με οδήγησε επιτόπου σε πολλά αρχεία ανά τον κόσμο: σε Ιταλία, Αγγλία, Ισπανία, Αμερική, Καναδά. Όταν εξεδόθη δεν γνώριζα για την συμμετοχή του στην Ναυμαχία. Αυτή την πληροφορία την έμαθα το 2010 όταν ανακάλυψα το όνομά του σε κατάλογο πληρωμών του πληρώματος της αρχιναυαρχίδας «Ρεάλ», όπου συμμετείχε ως ένας από τους πιλότους.
-Πόσα χρόνια κράτησε η έρευνά σας για το πρόσφατο ιστορικό σας μυθιστόρημα για την Ναυμαχία;
Από το 2010 που σας είπα, μέχρι το 2019 που εξεδόθη αυτό το μυθιστόρημα που παρουσιάζουμε. Πάλι ταξίδεψα. Πάλι αναζήτησα στοιχεία, πάλι ερεύνησα αρχεία. Για τον λόγο αυτό όλα τα νεώτερα στοιχεία, όπως άλλωστε κάνω σε κάθε μυθιστόρημά μου, τα εντάσσω μέσα στο βιβλίο, σε Παράρτημα, το οποίο ακολουθείται από τη Βιβλιογραφία και τις Αρχειακές πηγές.
-Ποιο συμπέρασμα εξάγεται από την ιστορική μελέτη σας για τους υπόδουλους Έλληνες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, και ειδικά, την περίοδο που ετοιμαζόταν η Δύση να επιτεθεί στο Ισλάμ; Ποιος ο ρόλος και των Ελλήνων του ελλαδικού κορμού και ποιος των νησιωτών Ιονίου και Αιγαίου; Συμμετείχαν με δικά τους πλοία;
Οι Έλληνες ήταν όλοι υπόδουλοι. Είτε στους Τούρκους είτε στους Βενετούς. Πάντως υπόδουλοι. Και ως εκ τούτου δεν ήταν τότε στα κέντρα αποφάσεων. Όμως ο ρόλος τους ήταν καθοριστικός: από τις μικρές εξεγέρσεις στην υπόδουλη Ελλάδα και τις αξιοθαύμαστες αντιστάσεις των αλυσοδεμένων κωπηλατών στις οθωμανικές γαλέρες, έως τις μεγάλες Αυλές της Ευρώπης όπου κατέληγαν -λόγιοι κυρίως- αιτώντας αρωγή για την απόκτηση της ελευθερίας τους. Βρισκόμαστε βέβαια στην περίοδο όπου η Ελλάδα ακούσα κλήθηκε να δώσει –κι έδωσε φως στη Δύση. Για τον λόγο αυτό δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι οι αρχαιοελληνικές, αλλά και οι ορθόδοξες χριστιανικές αξίες συνέβαλαν στο καθοριστικό αποτέλεσμα ποικιλοτρόπως.
Οι Έλληνες υπηρέτησαν κατά χιλιάδες και στους δυο στόλους. Σε γενικές γραμμές στα πλοία της Δύσης υπολογίζεται πως το 25% του στόλου ήταν Έλληνες και στα πλοία του οθωμανικού στόλου το 40% ή και πάνω από αυτό. Όλος ο ελληνισμός ήταν παρών. Στον Χριστιανικό Στόλο από Ισπανία, Βενετία, Βασίλειο των 2 Σικελιών μέχρι Κρήτη και Επτάνησα (φυσικά ήταν κι αιχμάλωτοι μουσουλμάνοι / αρνησίθρησκοι Έλληνες). Οι καταγεγραμμένες γαλέρες αφορούν μόνον σε μεγάλα πολεμικά πλοία που επίσημα έλαβαν μέρος στην αναμέτρηση και που αφορούν σε συμμετοχές «κρατικών» οντοτήτων. Δεν μπορούν να υπολογισθούν τα μικρότερα πλοία –από όπου κι αν προέρχονταν. Ως παράδειγμα σάς φέρνω τα πλοία των Κεφαλλήνων τα οποία, μετά την πληροφορία που έφθασε στο Φισκάρδο, στις 4 Οκτωβρίου, περί οριστικής και τραγικής πτώσης της Κύπρου, οι ντόπιοι εξόπλισαν και επάνδρωσαν αυθόρμητα κατά εκατοντάδες, δίδοντας στην εκδίκηση μορφή επιβεβλημένης ηθικής υποχρέωσης. Η συμμετοχή τους αυτή μπορεί να εκληφθεί ως πράξη εξέγερσης κι αντίστασης ενάντια στον εξ’ Ανατολών κατακτητή. Σε αυτήν την αυθόρμητη και ομόψυχη συμμετοχή, πρέπει να προσθέσουμε και την προϋπάρχουσα προετοιμασία όλων των Επτανησίων – Κερκυραίων, Ζακυνθίων και Κεφαλλήνων εν προκειμένω, καθώς περίμεναν την άφιξη του χριστιανικού στόλου με τον οποίον θα ενώνονταν – όπως κι έγινε.
Από τις γαλέρες της Δύσης 29 είχαν επανδρωθεί στην Κρήτη, 4 στην Κέρκυρα, 3 στην Κεφαλλονιά και 2 στη Ζάκυνθο. Όλες με Έλληνες. Εκτός δε από αυτές, κι άλλες είχαν αξιωματικούς Έλληνες, ενώ υπήρχε γαλέρα με την ονομασία «La Griega» που είχε έρθει από τη Δύση στο Ιόνιο και είχε μόνο Έλληνες.
Αλλά και στα οθωμανικά πλοία πάρα πολλοί καπετάνιοι ήταν Έλληνες, όπως ο Μουσταφά ρεΐς. Ξέρουμε πως η γαλέρα του Τούρκου ναυάρχου είχε μόνον Γραικούς για πλήρωμα. Επίσης οι γαλέρες της Καραμανίας/ Ανατολίας είχαν ελληνικά πληρώματα. Γενικά, οι αξιωματικοί, οι πιλότοι, οι σύντροφοι γενικά στον Οθωμανικό στόλο ήταν οι περισσότεροι Αιγαιοπελαγίτες και Κρητικοί. Σε αυτούς πρέπει φυσικά να προστεθούν και οι χιλιάδες αιχμάλωτοι Χριστιανοί που αλυσοδεμένοι κωπηλατούσαν σε τραγικές συνθήκες. Οι περισσότεροι εξ’ αυτών οδηγήθηκαν φλεγόμενοι στο βυθό.
-Πόσο επίκαιρο είναι το βιβλίο σας σήμερα;
Το ότι είναι επίκαιρο το κατάλαβα καθώς το έγραφα. Γιατί βίωνα -όπως και σήμερα άλλωστε- τις προκλήσεις της Τουρκίας από την μια, την ανικανότητα της Δύσης από την άλλη και στη μέση μια Ελλάδα που να μην μπορεί να ενεργήσει όπως ο πατριωτισμός καλεί, γιατί η λογική, η πολιτική γραμμή και οι υπογεγραμμένες Συνθήκες εμποδίζουν. Επιπλέον το ζήτημα του επίκαιρου έχει κι ένα άλλο σκέλος: αυτό του έτους που διανύουμε. 200 χρόνια από τον Αγώνα της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, αλλά και 450 χρόνια από την Ναυμαχία της Ναυπάκτου, η οποία ανήκει στις προεπαναστατικές δράσεις των Ελλήνων κατά των Τούρκων.
-Επανερχόμαστε σε αυτήν καθ’ εαυτήν την Ναυμαχία. Γιατί λεγόταν «Ναυμαχία της Ναυπάκτου»; Έγινε στην Ναύπακτο πραγματικά;
Καμμιά ναυμαχία δεν γίνεται σε κλειστό, μικρό λιμάνι. Πόσω μάλλον σε ένα που χωρούσε στην πραγματικότητα ελάχιστες γαλέρες. –Υπολογίστε πως κάθε γαλέρα έχει σε κάθε πλευρά της κουπιά 28 μ. μήκους, και το κυρίως σώμα μετρά 9 μ. Άρα συνολικά καταλαμβάνει 65μ. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν και η απόσταση που επιβάλλεται να μένει για να εξασφαλίζεται ο άνετος πλους. Πώς θα μπορούσαν να αναπτυχθούν 700 περίπου γαλέρες-; Η Ναύπακτος, ως πόλη, το Λεπάντο των Δυτικών ή Ινεμπαχτί των Τούρκων, ήταν η κυριότερη βάση του Οθωμανικού στόλου στη Ρούμελη. Από εκεί απέπλευσε ο Οθωμανικός στόλος για αυτό και ο σημερινός Πατραϊκός κόλπος τότε λεγόταν Κόλπος της Ναυπάκτου. Την ονομασία όμως αυτή, θεωρώ, πως οφείλουμε να σεβαστούμε.
-Ποια ήταν τα κομβικά μέρη / οι κομβικοί τόποι –στα όρια της Ελληνικής επικράτειας εννοώ- σχετικά με την Ναυμαχία;
Κατ’ αρχήν η Ναύπακτος που ανέφερα, ως κύρια βάση του Οθωμανικού στόλου. Εκεί έγινε και το τελευταίο Οθωμανικό συμβούλιο. Έπειτα η Κρήτη, η Κέρκυρα, η Ζάκυνθος, η Κεφαλλονιά και μάλιστα στη Σάμη η Ι.Μ. των Αγίων Φανέντων όπου όχι μόνον έγινε το τελευταίο πολεμικό συμβούλιο των μεγάλων Ναυάρχων του χριστιανικού στόλου, αλλά και μετά την Ναυμαχία, επέστρεψε ο Βενετός Ναύαρχος Βενιέρ με μοίρα δική του, και άφησε ελεύθερους 12.000 αιχμάλωτους χριστιανούς που είχαν σωθεί από τα Οθωμανικά πλοία. Κι έπειτα κομβικοί τόποι είναι τα σημεία που καθόρισαν την αρχή και το τέλος της ανάπτυξης των στόλων. Ήτοι: από την βόρεια πλευρά το νησί Οξειά του συμπλέγματος των Εχινάδων, και από την Αιτωλοακαρνανία το ακρωτήρι Σκρόφα, ενώ από την νότια πλευρά, το ακρωτήρι Κοτύχι της Πελοποννήσου. Ας μην ξεχνάμε πως στην υλή του ποταμού Αχελώου έχουν διαπιστωθεί ηβώματα που υπάρχει πιθανότητα μεγάλη να προφυλάσσουν τα κουφάρια των βυθισμένων πλοίων. -Ερευνά για αυτό το Παν. Πατρών από όσο ξέρω-.
-Ποιες ήταν οι δυνάμεις που συγκρούστηκαν ένθεν κακείθεν;
Οι πηγές δεν συμφωνούν στους αριθμούς είτε πρόκειται για βενετικές, είτε για τους Οθωμανούς, σύγχρονους της ναυμαχίας χρονικογράφους. Βενετικά αρχεία μιλούν για 331 πλοία περίπου. Μετρούνται μόνον οι γαλέρες και όχι τα μικρότερα και τα βοηθητικά. Μπορούμε σε γενικές γραμμές να υπολογίζουμε περίπου 350 μεγάλα πλοία από κάθε πλευρά. Κι όσο για τους άνδρες (μαχητές, ναυτικούς, κωπηλάτες) υπολογίζονται 85.000 στον συμμαχικό στόλο και 89.000 στον Οθωμανικό. Συνολικά πάνω από 170.000 ψυχές.
-Ποια προσωπικότητα ήταν αυτή που κατόρθωσε κι ένωσε τον Δυτικό κόσμο που τότε αριθμούσε πολλές ηγεμονίες, πολλά κράτη και κρατίδια με συγκρουόμενα συμφέροντα;
Η σπουδαία αυτή μορφή ήταν ο τότε Πάπας Πίος Ε΄. Έβαλε στόχο ζωής να υπερνικήσει τις όποιες αγεφύρωτες διαφορές χώριζαν δόγη και Βενετούς, με βασιλιά και Ισπανούς και να τους οδηγούσε στον Ιερό Συνασπισμό. Γνώριζε πως η ομοθυμία θα οδηγούσε στη νίκη. Και πως αν έπεφτε η Ρώμη, «το κόκκινο μήλο» των Τούρκων, θα παραδιδόταν όλη η Ευρώπη. Η πολύμηνη επιμονή του να τους φέρει κοντά, η στρατηγική που ανέπτυξε για να επιτύχει τον σκοπό αυτό, δηλώνουν άτομο με ανεξάντλητη υπομονή και ικανότητες μοναδικές. Είχε βαθειά πεποίθηση πως ο Θεός κρατούσε τη νίκη για τους χριστιανούς. Κι αυτό του το προαίσθημα τον βοηθούσε να σχεδιάζει τακτικές προσέγγισης. Αναμφίβολα ο Πάπας Πίος Ε΄ γνώριζε τις προφητείες όπως π.χ. του Αγίου Ισιδώρου της Σεβίλλης, που είχαν ευρεία διάδοση τότε στη Δύση. Επίσης γνώριζε πως ο δον Χουάν ήταν ο πλέον κατάλληλος αρχηγός για τη θέση που του εμπιστεύθηκε. Στο πρόσωπό του είδε βαθειά πίστη, γενναιότητα, ιπποτική φιλοσοφία, φυσικά και πνευματικά χαρίσματα. Πίστευε πως θα κατάστρωνε σχέδιο επιτυχές για επίθεση. Μάλιστα του έδωσε εντολή να ακολουθήσει πορεία «προς τον κόλπο της Πάτρας και να αναζητήσει την οθωμανική μοίρα».
Ξημερώματα της 7ης Οκτωβρίου –χωρίς φυσικά να γνωρίζει ότι αυτήν την ημέρα θα γινόταν η κρίσιμη Ναυμαχία γιατί δεν ήξερε κανείς πού και πότε και αν θα συναντώνταν οι δυο αντίπαλοι στόλοι- και καθώς τα αρχεία του Βατικανού αποκαλύπτουν, συνοδευόμενος από τους πιστούς του λειτούργησε στην βασιλική της Santa Maria Maggiore από όπου έδωσε εντολή σε όλους τους ιερωμένους και σε όλα τα μοναστήρια να διπλασιάσουν τις προσευχές τους για τη νίκη της Χριστιανοσύνης. Μετά το πέρας της λειτουργίας κατευθύνθηκε με υπουργούς και τον καρδινάλιο γενικό ταμία των καταστημάτων σε αίθουσα όπου θα συζητούσαν τα οικονομικά θέματα. Ξαφνικά ο Πάπας παραμέρισε, πλησίασε και άνοιξε το κοντινότερο παράθυρο και έμεινε κάμποση ώρα να κοιτά τον ουρανό προσευχόμενος. Στη συνέχεια σταυροκοπήθηκε, χαμήλωσε το κεφάλι και κατευθύνθηκε προς τον έκπληκτο συνεργάτη του λέγοντας: «Πορεύσου με τον Θεό. Δεν είναι ώρα για οικονομικές συζητήσεις. Αλλά ώρα να ευχαριστήσουμε τον Κύριο γιατί ο στόλος μας μόλις τώρα ενίκησε τον τουρκικό».
Κατά δε την υποδοχή που επεφύλαξε στον μεγάλο Αρχιναύαρχο, ο Πάπας είπε λόγια πολύπλευρης σημασίας και ερμηνείας που προέρχονται από την Αποκάλυψη: «Εγένετο άνθρωπος απεσταλμένος παρά Θεού, όνομα αυτώ Ιωάννης».
-Άρα μιλάμε για θεοσημίες. Υπήρξαν κι άλλες κατ’ αυτήν την Ναυμαχία. Στις αρχειακές πηγές έχουν καταγραφεί αυτά τα γεγονότα ή ήταν στο «στόμα του λαού» μόνο;
Βέβαια. Έχουμε πολλές θεοσημίες. Και όχι από το στόμα του λαού. Αλλά καταγεγραμμένες. Ήδη από την πτώση της Κωνσταντινούπολης οι Έλληνες είχαν βαθειά πίστη στους οιωνούς. Τον καιρό της Ναυμαχίας οι Έλληνες από την χαρά τους για την συμμαχία διέδιδαν και εξηγούσαν προφητικά μηνύματα. Ήδη, ένα χρόνο ενωρίτερα, το καλοκαίρι του 1570 εμφανίστηκαν τρεις ήλιοι στην Κωνσταντινούπολη. Ο ουράνιος αυτός οιωνός ερμηνεύθηκε ότι τρεις δυνάμεις θα νικήσουν τους Τούρκους και θα οδηγήσουν στην απελευθέρωση τους Έλληνες. Επίσης το ίδιο χρονικό διάστημα εμφανίστηκαν στην Πόλη σταυροί που σκόρπισαν ελπίδα και φόβο στους Τούρκους. Δυο προφητείες του Αγίου Ισιδώρου της Σεβίλλης που σας είπα, περιέγραφαν μια μεγάλη μάχη εναντίον των απίστων, την οποία θα ακολουθούσε νίκη των χριστιανικών δυνάμεων επικεφαλής των οποίων θα ήταν ένας νεαρός. Ενδιαφέρον έχουν οι προφητείες που έχουν γραφεί στην ελληνική και είναι γνωστές ως «Χρησμοί του Λέοντος του Σοφού» που εικονογραφήθηκαν από τον Γεώργιο Κλόντζα. Μέσα σε αυτούς υπάρχει η πτώση των Τούρκων και η ένωση της χριστιανοσύνης, που ερμηνεύθηκαν ως η εν λόγω Ναυμαχία. Τον Σεπτέμβριο του 1571 οι άνδρες του χριστιανικού στόλου είδαν μετεωρίτη να σχίζεται στα τρία και το εξέλαβαν ως σημάδι καλής τύχης. Η έντονη θρησκευτικότητα και η βαθιά πίστη έκαναν τους επικεφαλής του συμμαχικού στόλου να προειδοποιούν «λόγω απόκρυφων σημείων» τους μαχητές –μέσω διαταγμάτων, προφορικών διαταγών- πως, αν οι άνδρες του Ιερού Συνασπισμού έδειχναν «κακή διαγωγή» θα έθεταν σε κίνδυνο την αποστολή και θα έχαναν την «Θεία Χάρη και την Θεία Προστασία». Έτσι απαγορεύθηκε να βλαστημούν, να παίζουν ζάρια ή άλλα τυχερά παιγνίδια της εποχής. Οι ιερείς σε κάθε πλοίο λειτουργούσαν δυο φορές την ημέρα, κι οι άνδρες έπρεπε να εξομολογούνται καθημερινά και να μετανοούν. Επιβλήθηκε σε όλους η προσευχή και οι στρατιώτες στέκονταν στη σειρά καθ’ εκάστη για να μεταλάβουν σε υπαίθριες λειτουργίες.
Την ώρα της Ναυμαχίας, και μάλιστα στην αρχή της, η ξαφνική αλλαγή του αέρα που έγινε, έδωσε πλεονεκτική θέση τους χριστιανούς και ελήφθη ως θεϊκό σημάδι. Ας μην ξεχνάμε πως ό,τι βίωναν στην καθημερινή τους ζωή, το μετέφραζαν σε θεϊκό σημάδι, γεγονός που επιδρούσε στην ψυχολογία τους. Μετά δε την Ναυμαχία, τόσο το ευλογημένο λάβαρο της Ιερής Συμμαχίας, όσο και τα άλλα όπου απεικονίζετο ο Εσταυρωμένος ή η Παναγία δεν υπέστησαν καμμιά ζημιά κατά την σύγκρουση, παρόλο που οι μπάλες των αρκεβούζιων, τα βέλη, αλλά και τα άλλα όπλα «έρρεαν σαν ρέμα». Ως ήταν φυσικό, μετά τη μεγάλη αυτή νίκη ξαναήλθαν στην επιφάνεια προφητείες και δημιουργήθηκαν νέες για την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης και της Ιερουσαλήμ.
Όμως και στην πλευρά των Οθωμανών έχουμε θεοσημίες. Πριν την Ναυμαχία έπεσε το φάτνωμα του Ναού της Μέκκας. Ο Σουλτάνος να κτισθεί με λίθους, σαν έμβλημα της στερεότητας της αυτοκρατορίας του. Ο Σελίμ αναχωρώντας από Κωνσταντινούπολη για Αδριανούπολη (Edirne) με την ακολουθία του είχε διάφορες ατυχίες. Λύθηκε και έπεσε κάτω δυο φορές το τουρμπάνι του, το άλογό του έχασε τον βηματισμό του κι έπεσε μαζί με τον αναβάτη του. Κάποιος δε παρακείμενος που προσέτρεξε σε βοήθεια του σουλτάνου κρεμάστηκε γιατί τόλμησε να αγγίξει τον «πολυχρονεμένο». Λίγες ώρες πριν από την Ναυμαχία οι Τούρκοι, βγαίνοντας από τον κόλπο της Ναυπάκτου στο Ιόνιο, είδαν ένα κοπάδι κοράκια που έκρωζαν, να πετούν επάνω από τον στόλο τους, οιωνός που ερμηνεύθηκε ως κακός.
-Αν σας ζητούσαν να κάνετε μια σύντομη περιγραφή της Ναυμαχίας, πώς θα την περιγράφατε;
Φανταστείτε πως ήταν σύγκρουση των δυο τότε μεγάλων δυνάμεων. Σύγκρουση δυο πολιτισμών. Δυο μεγάλων θρησκειών. Δυο κόσμων. Ιερός Πόλεμος. Η Δύση και η Ανατολή παρατάχθηκαν σε δυο πτέρυγες κατά μήκος. Οι χριστιανικές δυνάμεις από τα δυτικά και από τα ανατολικά οι ισλαμικές. Ξεκινούσαν, όπως σας είπα από την νησίδα Οξειά και το ακρωτήρι Σκρόφα και κατέληγαν στο ύψος της λιμνοθάλασσας του Κοτυχίου. Κάθε πτέρυγα ήταν χωρισμένη σε τρία μέρη/κέρατα και το καθένα συγκρούσθηκε με το απέναντί του. Το όλο «παιχνίδι» παίχτηκε στο κέντρο όπου η «Σουλτάνα» διεμβόλισε την «Ρεάλ». Τα καταστρώματα και των δυο έγιναν ένα πεδίο μάχης αιματηρό. Μέχρι που στο κεντρικό κατάρτι κατέβηκε το λάβαρο του Ισλάμ, και υψώθηκε το κομμένο κεφάλι του Αλή. Η πολύτιμη πέτρα στο τουρμπάνι λαμπύρισε στον ήλιο, ενώ κραυγές νίκης εμψύχωσαν τους χριστιανούς και τους οδήγησαν στη θετική έκβαση.
-Μιλάμε για μεγάλες απώλειες;
Ήταν η μεγαλύτερη ναυμαχία όλων των εποχών, που κράτησε την λιγότερη δυνατή ώρα, έφερε κομβικό παγκόσμιο αποτέλεσμα, κι είχε τους περισσότερους νεκρούς. Μιλάμε για περίπου 40.000 σε λιγότερο από 4 ώρες, ενώ οι 27.000 τραυματίες ένθεν κακείθεν έζησαν ανήμποροι να εργασθούν και σε απόλυτη φτώχεια. Οι χριστιανοί έχασαν 17 γαλέρες, ενώ χάθηκαν από τους Οθωμανούς 170. Ας σημειωθεί πως τα περισσότερα θύματα και στις δυο παρατάξεις ήταν Γραικοί (αναφέρομαι εν προκειμένω στους αλυσοδεμένους) γιατί το καλοκαίρι του 1571 είχαν απαχθεί από Κρήτη και Επτάνησο χιλιάδες χριστιανοί, ενώ δεν ήταν λιγότεροι οι χριστιανοί/αρνησίθρησκοι νησιώτες κωπηλάτες στα χριστιανικά πλοία που καταστράφηκαν. Αλυσοδεμένοι κι αυτοί.
-Ποιες ήταν οι αιτίες της νίκης των Χριστιανικών Δυνάμεων;
Ήταν πολλές. Ήταν η απαράμιλλη γενναιότητα, το μοναδικό θάρρος και η σωστή στρατηγική που ανέπτυξε ο Ισπανός αρχιναύαρχος. Οι 3 βενετικές γαλεάσσες, πλωτά κάστρα, είχαν το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, ενώ οι γαλέρες είχαν προστατευτικά θωράκια στα πλάγια, κάτι που δεν είχαν οι οθωμανικές. Θαυμαστό ήταν το ισπανικό πεζικό. Η διάταξη των χριστιανικών πλοίων ήταν η καλύτερη δυνατή, ενώ τα όπλα τους ήταν εξελιγμένα και οι μαχητές θωρακισμένοι. Η ενεργός συμμετοχή των Επτανησίων, αλλά και των Κρητών έκρυβε ηθικό χρέος και ως εκ τούτου, ακμαίο ηθικό και ώθηση για νίκη. Οι Οθωμανοί από την άλλη υπερεκτίμησαν τις δυνάμεις τους και υποτίμησαν τη μαχητικότητα του αντιπάλου. Η αχόρταγη επεκτατική πολιτική τους είχε κι αυτή το δικό της μερίδιο στην ήττα, καθώς στον αντίποδα της κοινής απειλής δημιουργήθηκε ισχυρός συμμαχικός στόλος και στρατός. Το οθωμανικό ναυτικό, πλοία και πληρώματα –που ήταν κι ελλιπή-, είχε ταλαιπωρηθεί από τις συνεχείς επιχειρήσεις. Γενικά, οι Τούρκοι φοβούνταν τη θεία δίκη, γιατί φέρονταν πολύ σκληρά στους χριστιανούς.
-Ποια ήταν τα αποτελέσματα της Ναυμαχίας;
Κατά τη γνώμη μου, η καλύτερη φράση που περικλείει την αλήθεια ως προς τα αποτελέσματα της Ναυμαχίας, ειπώθηκε από τον αρχιναύαρχο δον Χουάν λίγο πριν πεθάνει: «Σπατάλησα τον χρόνο μου κτίζοντας κάστρα στον αέρα. Στο τέλος, τα κάστρα αυτά κι εγώ μαζί τους, σκορπιστήκαμε με το πρώτο φύσημα». Καμμιά από τις συμμετέχουσες δυνάμεις δεν κέρδισε εδαφική κτήση, όμως η Δύση ξαναβρήκε την ισχύ και το μεγαλείο της και διασώθηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Οι Σύμμαχοι δεν εκμεταλλεύθηκαν, όπως όφειλαν, ολοκληρωτικά κι εντατικά τα θετικά αποτελέσματα της υπεροχής τους έναντι της Ημισελήνου. Ο Ιερός Συνασπισμός ατόνησε. Αναχαιτίσθηκε η ιμπεριαλιστική οθωμανική απειλή που ακάθεκτη επεκτεινόταν στην Ευρώπη και ταπεινώθηκε το γόητρο του υπερόπτη κι αήττητου μέχρι τότε σουλτάνου, ενώ εμποδιστήκαν τα διπλωματικά του σχέδια. Η οθωμανική πολιτική στη θάλασσα έγινε αμυντική από επιθετική που ήταν μέχρι τότε. Οι γαλέρες της Δύσης απέκτησαν νέες δυνάμεις από τις εκατοντάδες αιχμαλώτων που δέθηκαν στα κουπιά τους. Ο Οθωμανικό στόλος αντικαταστάθηκε πολύ γρήγορα όμως δεν είχε έμψυχο δυναμικό. Οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να σκοτώσουν τους δεξιοτέχνες Οθωμανούς ναυτικούς –το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων ήταν Έλληνες- γιατί αν τους πουλούσαν ως σκλάβους, υπήρχε ο φόβος της επιστροφής τους. Το εμπόριο της Βενετίας υπέστη μεγάλες οικονομικές ζημιές, αλλά και η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετώπισε μεγάλη δημοσιονομική κρίση λόγω του μεγάλου κόστους του «ιερού πολέμου».
-Τι περίμενε το υπόδουλο γένος των Ελλήνων απ’ τη νίκη αυτή; Διαψεύσθηκαν οι ελπίδες του;
Μα, την δική του ελευθερία. Επειδή η νίκη έδωσε ώθηση στις ελπίδες τους ξεκίνησαν εξεγέρσεις, σε Μακεδονία, Στερεά, Πελοπόννησο, Κύπρο, ακόμη και στο Άγιο Όρος παρουσιάστηκε αναβρασμός. Όμως οι δυτικοί, σκόρπισαν. Διαλύθηκε ο Συνασπισμός. Δυο χρόνια μετά η Βενετία υπέγραψε ειρήνη με τον Τούρκο κι έμειναν οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να υπόκεινται σε βασανιστήρια, υψηλούς φόρους, κατασχέσεις, δολοφονίες. Όλα αυτά άνοιξαν τον δρόμο για δημιουργία κύματος προσφύγων που κατέληξαν στη Δύση, ενώ όσοι έμειναν συνέχισαν να καλλιεργούν όνειρα και να αναγεννούν προφητείες περί απελευθέρωσης.
-Υπάρχουν σήμερα κειμήλια της Ναυμαχίας; Κι αν ναι, μπορείτε να μας αναφέρετε κάποια σύντομα, στον ελάχιστο χρόνο που μας απομένει;
Θα σας πω επιγραμματικά και ελάχιστα αφού δεν έχουμε χρόνο. Κειμήλια της Ναυμαχίας υπάρχουν μόνον στα νησιά του Ιονίου. Πουθενά αλλού. Ακόμη και το έργο του Κλόντζα «Το κουμπατιμέντο Κουρτζουλαρίου» που φυλάσσεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα, προέρχεται από την Κεφαλλονιά. Το ίδιο και οι εικόνες της Υ. Θεοτόκου που φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο στην Αθήνα. Υπάρχουν μνημεία, χώροι ιστορικοί όπως η Αννουντσιάτα και ο Άγιος Νικόλαος των Γερόντων στην Κέρκυρα. Υπάρχουν εκθέματα όπως στο Μουσείο Σολωμού στη Ζάκυνθο, ή στο Αρχοντικό Λάσκαρη στην Κέρκυρα. Πληθώρα ιερών εικόνων, σε ιδιωτικές και μη συλλογές, ισόχρονες της Ναυμαχίες και είναι συνδεδεμένες με αυτήν, αλλά και τον Ναύαρχο Βενιέρ. Εξαιρετικά είναι τα έγγραφα αρχεία όπως το χρονικό του Γεωργιλά στη Ζάκυνθο, χειρόγραφα στην Σάμη, το έγγραφο διακήρυξης Αγιότητας του Αγίου Γερασίμου, αλλά και πιο σύγχρονα όπως το εξαιρετικό έργο του Διονυσίου Ρώμα «Ο Περίπλους».
-Τα βιβλία σας συγκαταλέγονται στα ιστορικά μυθιστορήματα. Πόσο ρόλο παίζει η έρευνα στη συγγραφή τους και πόσο η φαντασία;
Δεν μου αρέσει το «αναμάσημα» ίδιων και ίδιων ιστορικών γεγονότων. Ασχολούμαι με θέματα που οδηγούν σε πρωτογενείς έρευνες. Δεν θα αναφερθώ στον ντε Φούκα που είναι σαφώς πρωτογενές. Όμως αυτό της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου μπορείτε να το βρείτε σε χιλιάδες τόμους ανά την υφήλιο. Παρόλα αυτά ο ρόλος του ελληνισμού αποσιωπάται από όλες τις πηγές. Εκεί επικεντρώθηκα. Δεν υπάρχουν Έλληνες χρονικογράφοι εκείνη την εποχή και μόνον τρείς Έλληνες ιστορικοί έχουν μελετήσει το θέμα, ανάμεσά τους και ο Καθη. κ. Χασιώτης. Τώρα, για το μυθιστόρημα ερευνώ για χρόνια, όσο χρειαστεί, κι αφού έχω συγκεντρώσει ό,τι κρίνω αναγκαίο για την πορεία του μυθιστορήματος, τότε αρχίζω την συγγραφή. -Να σκεφθείτε πως έψαχνα να βρώ ακόμη και τι γιατρικά χρησιμοποιούσαν στα πλοία εκείνης της εποχής σε περιπτώσεις τραυματισμών-, ενώ δεν παραλείπω στο τέλος να προσθέτω, πέρα από Βιβλιογραφία και Αρχειακές πηγές, και το σχετικό Παράρτημα όπου παρουσιάζω όλα τα νέα στοιχεία.
-Δυστυχώς ο χρόνος δεν μας επιτρέπει να συνεχίσουμε. Σας ευχαριστούμε πολύ κυρία Λειβαδά για αυτήν σας την συμμετοχή κι ευχόμαστε καλοτάξιδο το βιβλίο σας.
Εγώ σας ευχαριστώ πάρα πολύ κ. Γιαννακόπουλε για την τιμή που μου κάματε να με προσκαλέσετε να συμμετάσχω στην εκπομπή σας.
Εικόνα: “Το Κουμπαντιμέντο Κουρτζουλαρίου”, έργο του Γ. Κλόντζα που προέρχεται από τον Ι. Ν. της Παναγίας των Περλιγγή στο Ληξούρι και φυλάσσεται στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.