Η κατάληψη της Επτανήσου από του Ενετούς υπήρξε μια μακρόχρονη κατάκτηση από το 1207 ως την ανατροπή της από τον Μέγα Ναπολέοντα (1797), που έφερε στα Επτάνησα τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Βοναπάρτης τα Επτάνησα, τα θεωρούσε, ιδιαίτερα σημαντική κτήση . Σε μια επιστολή του προς το Διευθυντήριο, στις 16 Αυγούστου 1797, έγραφε; “Τα νησιά της Κέρκυρας, της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς παρά όλη η Ιταλία”. Ο Βοναπάρτης δεν ενδιαφερόταν μόνο για την κατάκτηση των νησιών, όπως αποδεικνύεται από μια επιστολή του προς τον Γάλλο στρατηγό (Gentilli) Ζεντιγί: “Θα καταβάλλετε κάθε προσπάθεια να κερδίσετε το πνεύμα των εκεί κατοίκων, αφού θα πρέπει να τους κυβερνήσετε…. Εάν οι κάτοικοι, εκεί, εκδηλώσουν διάθεση για ανεξαρτησία, θωπεύσατε την επιθυμία τους.”
Οι κάτοικοι των Επτανήσων είχαν διατηρήσει αλώβητη την ελληνική τους ταυτότητα και την ορθόδοξη πίστη τους, παρά τις προσπάθειες των Ενετών να επιβάλουν τη γλώσσα τους, τον Καθολικισμό και γενικότερα την κουλτούρα τους. Οι Επτανήσιοι σαν γνήσιοι Έλληνες μετείχαν σε κάθε εθνική προσπάθεια και σε κάθε περίσταση με στόχο την απελευθέρωση της Πατρίδας. Τα Επτάνησα αποτελούν, έναν χώρο συνάντησης των δυτικών και των ανατολικών ρευμάτων. Είχαν προηγηθεί η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) με την συμμέτοχή Επτανήσιων ακολούθησαν οι ξεσηκωμοί των Ελλήνων με την μεγάλη συμμετοχή Επτανησίων και υποκίνηση των Ρώσων στα Ορλώφικά , ο Λάμπρος Κατσώνης , ο Ναύαρχος Σινιάβιν. Πολλοί ήταν οι Επτανήσιοι, κυρίως Κεφαλλονίτες, οι οποίοι πέρασαν στην Πελοπόννησο για να πολεμήσουν στα Ορλωφικά. Μάλιστα και μετά τη συνθήκη του Κιουτσιούκ – Καϊναρτζή, οι Κεφαλλονίτες συνέχισαν να μάχονται, ακόμη και στο πλευρό των Ενετών. Σημαντική υπήρξε η παρουσία της Ρωσίας στα Ιόνια Νησιά ως εγγυήτριας δύναμης της ανεξάρτητης «Επτανήσου Πολιτείας» (1800) κ.ά. και όλα αυτά τα γεγονότα δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός αποτελεί παρακλάδι της ευρύτερης φιλοσοφικής, επιστημονικής, πολιτικής, και γενικότερα ιδεολογικής κίνησης που έλαβε χώρα στον Ευρωπαϊκό χώρο κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, και που ονομάζεται με τον όρο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Μετα την πτώση της Κωνσταντινούπολης (1453) και του Χάνδακα ( Σεπτέμβριο του 1669) ,οι Έλληνες διανοούμενοι κατέφυγαν στις βενετοκρατούμενες Χώρες (Επτάνησα).
Στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, το επίσημο πανεπιστήμιο της Βενετικής Πολιτείας, συνέρρεαν Έλληνες σπουδαστές από τα βενετοκρατούμενα εδάφη της Ελληνικής Ανατολής και ιδίως από τα Επτάνησα. Η Γαλλική Επανάσταση και τα διάφορα ιδεολογικά ρεύματα πολιτικού και επαναστατικού ριζοσπαστισμού βρίσκουν γόνιμο έδαφος στους εκφραστές της πολιτικής σκέψης των Ελλήνων Διαφωτιστών. Σημαντικοί εκπρόσωποι του Νεοελληνικού διαφωτισμού ήταν οι Επτανήσιοι ο Νικηφόρος Θεοτόκης και ο Ευγένιος Βούλγαρης. Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν οι μαθητές του Βούλγαρη με σημαντικότερο εξ’ αυτών τον Ιώσηπο Μοισιόδακα (1725-1800) . Ο Θεόφιλος ο Κορυδαλλεύς (1571-1646) μετέφερε με τη διδασκαλία του στην Αθήνα, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλλονιά -γεγονός που μας οδηγεί σε αναγκαστική θεώρηση του διαφωτισμού στα Επτάνησα- και ιδίως στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης υπό τον Πατριάρχη Κύριλλο Α΄ Λούκαρι το ουμανιστικό πνεύμα της Αναγέννησης. Ο Βολταίρος, έργα του οποίου μεταφράζει ήδη από το 1766 ο Βούλγαρης, γίνεται το σύμβολο του αγώνα των καταπιεσμένων, ο εχθρός του Σουλτάνου και ο σταθερός σύμμαχος των Ελλήνων.
Η Γαλλική Επανάσταση και ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός υπήρξε τόσο η θεωρητική θρυαλλίδα της έκρηξης του 1821 όσο και το πλαίσιο αρχών επί τη βάσει των οποίων δομήθηκε το σύγχρονο Ελληνικό Κράτος.
•Στα Επτάνησα γεννήθηκε στα 1800 η Ιόνιος Πολιτεία (Repubblica Settinsulare) η οποία μπορεί να διατηρήθηκε μόνο 7 χρόνια αλλά υπήρξε το πρώτο ελληνικό κρατίδιο με σημαία δική του και βουλή .Ήταν η πρώτη φορά που ο ελληνικός λαός κέρδισε το δικαίωμα να κυβερνάται από μόνος του, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
•Η ενσωμάτωση της Επτανήσου με την άλλη Ελλάδα το 1864, αποτέλεσε την ευδοκίμηση του πόθου της Ενώσεως των Επτανησίων με την Μητέρα Πατρίδα. Οι Επτανήσιοι έφεραν στην Κοινοβουλευτική ζωή της Ελλάδας την εμπειρία τους από αγώνες πολιτικούς, εθνικούς, κοινωνικούς.
•Στα Επτάνησα γεννήθηκε ο μάρτυρας Εθνικός Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, ο μεγαλύτερος ”συνωμότης” της Ελευθερίας, ο κόντε Διονύσιος Ρώμας, ο μέγιστος Διονύσιος Σολωμός,
•Η ιδεολογική και πολιτική ωστόσο «συνάντηση» των Επτανησίων με τη Γαλλία και τις φιλελεύθερες ιδέες έγινε συγκεκριμένη και αποτελεσματική με την κατάληψη των νησιών του Ιονίου από τους δημοκρατικούς Γάλλους του Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1797.Ο Ρήγας υπήρξε ο προάγγελος και καθοδηγητής τόσον για την Επανάσταση του 1821 όσον και για τον Επτανησιακό Ριζοσπαστισμό .
•Στα Επτάνησα ζει ένας κόσμος ανυπακοής και της εξέγερσης για λευτεριά που δεν γνώρισε την Οθωμανική κατάκτηση και έλαβε μέρος σε αλλεπάλληλες εξεγέρσεις για την ελευθερία της Ελλάδας.
Ο Ελληνισμός και η ίδια η Επανάσταση τροφοδοτήθηκε από την Επτανησιακή διανόηση και τους μεγάλους δάσκαλους που έζησαν και φώτισαν τους σκλαβωμένους.
Το έργο της προετοιμασίας των υπόδουλων ανέλαβε η Φιλική Εταιρεία , που κατόρθωσε να οργανώσει τους Έλληνες προς τον στόχο της εθνικής απελευθέρωσης. Στην Φιλική Εταιρεία μετείχαν πολλοί Επτανήσιοι . Ήρθε η επανάσταση του 1821. Και πολλοί ήταν οι Επτανήσιοι που πέρασαν στην ηπειρωτική Ελλάδα για να πολεμήσουν. Στα Επτάνησα βρίσκουν καταφύγιο πολλά γυναικόπαιδα και τραυματίες της Επανάστασης, ενώ εκεί ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός γράφει τον Ύμνο στην Ελευθερία και τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους». Στα μέσα του 1806 ο Κολοκοτρώνης θα φτάσει στην Ζάκυνθο. Με μικρά διαλείμματα θα μείνει εκεί για 15 χρόνια. Εκείνο είναι το κρίσιμο διάστημα κατά το οποίο θα μετατραπεί σε έναν ολοκληρωμένο επαναστάτη, σε έναν άνθρωπο που ξεφεύγει από την τοπική διάσταση και αποκτά μια πιο συνολική εικόνα των πραγμάτων, καθώς και σε έναν πιο συγκροτημένο δέκτη των ρευμάτων και των ποικίλων συνιστωσών που θα εμπλακούν στην Ελληνική Επανάσταση. Η Φιλική Εταιρεία και ο Κολοκοτρώνης θα συναντηθούν λίγο αργότερα, το 1818 και θ’ αρχίσει η προετοιμασία του Αγώνα. Τον Ιούνιο του 1820 ο Κολοκοτρώνης ορίζεται από τη Φιλική Εταιρεία επικεφαλής των πελοποννησιακών στρατευμάτων. Στις 6 Ιανουαρίου 1821 εγκαταλείπει οριστικά τη Ζάκυνθο για την Πελοπόννησο. Το 1821-22 έχει τον Κολοκοτρώνη πρωταγωνιστή, του οποίου το όνομα συνδέεται άρρηκτα με την εδραίωση της Επανάστασης αλλά και με τον θρύλο της.
Η προσφορά της Επτανήσου και των Επτανησίων στον αγώνα του 1821 χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς σαν ανεκτίμητος και αποφασιστική. Τα Επτάνησα από το 1814 βρίσκονται στην κατοχή της αγγλικής αυτοκρατορίας. Με την κήρυξη της επανάστασης, η αγγλική διοίκηση τις 7 Ιουνίου 1821, δημοσιεύει προκήρυξη με την οποία «Διορίζονται όλοι οι υπήκοοι Ιόνιοι να μην πάρουν κανένα μέρος, μήτε εις βοήθειαν μήτε εναντίον, ούτε του ενός ούτε του άλλου από τους πολεμούντας, είτε δια θαλάσσης είτε διά ξηράς».
Το πνεύμα της αγγλικής πολιτικής, ήταν καθαρά φιλοτουρκική και ανθελληνική. Σημειώνεται μεγάλη συμμετοχή απόδημων Επτανησίων –ιδιαίτερα Κεφαλλονιτών– στη Φιλική Εταιρεία και η συμμετοχή των Επτανησίων στις μάχες της Επανάστασης του 1821. Σημαντική θεωρείται η συμβολή των Κεφαλλονιτών στη μάχη του Λάλα (9-13 Ιουνίου 1821),όπως και σε άλλες επιχειρήσεις του Αγώνα.
«Η Επτάνησος υπήρξε για την Ελλάδα στα χρόνια της επανάστασης η στοργική και γενναία καρδιά της.
Η καρδιά που αγκάλιασε τον πόνο των καταδιωγμένων, εδέχτηκε αναρίθμητους πρόσφυγες, τους παρεχώρησε προστασία, τους έδωσε παρηγοριά, τους γλύτωσε από την σφαγή και τον όλεθρο».
(Βερύκιος, Σπύρος στο βιβλίο του «Επτανησιακοί παλμοί και αγώνες του 21»)
«Το Εικοσιένα είναι το πάθος, που δεν συμμορφώνεται προς την επιταγή της κοινά νοούμενης λογικής, αλλά πού ανταποκρίνεται προς την λογική της Ιστορίας.»
Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
02.-Ο ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1750-1821) προετοίμασε το έδαφος για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Στα πλαίσιά του φωτεινές μορφές θα επιχειρήσουν να μεταλαμπαδεύσουν στο υπόλοιπο γένος τις φιλελεύθερες ιδέες της εποχής και να το μορφώσουν, προκειμένου να ξεσηκωθεί και να διεκδικήσει τα δίκαιά του.
Την ώρα που από το 1453 «μαυροφόρα απελπισιά, πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι »σκέπαζε τους υπόδουλους ελληνικούς τόπους, τα Επτάνησα και η Κρήτη υπήρξαν το καταφύγιο για τους Έλληνες που δεν ήθελαν να ζήσουν υπό τον οθωμανικό ζυγό και χώρος ομαδικών εγκαταστάσεων προσφύγων. Η βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση συνεχίστηκε σε νέα κέντρα που δημιουργήθηκαν εκτός της οθωμανικής επικράτειας και κυρίως στην Κρήτη και τα Επτάνησα, στα οποία μετανάστευσαν Κωνσταντινουπολίτες ζωγράφοι και πνευματικοί άνθρωποι, μεταλαμπαδεύοντας την τέχνη τους. Το κέντρο της εγκατάστασης και δραστηριοποιήσεως των φυγάδων ήταν η Βενετία και οι τότε κτήσεις της.
Μάλιστα, στην Κρήτη άνθησε η πνευματική δημιουργία με την περίφημη «Κρητική Σχολή» και μετά την κατάληψη του Χάνδακα από τους Τούρκους (1669). Οι Κρητικοί πρόσφυγες ζήτησαν άσυλο τόσο σε άλλες βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές, όσο και στην ίδια τη Βενετία. Τα νησιά του Ιονίου συνδέθηκαν άμεσα με την κρητική τραγωδία, καθώς δέχτηκαν το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων. Τα Επτάνησα λειτούργησαν για τους Κρήτες τόσο ως προσωρινός σταθμός, προκειμένου να μεταβούν αργότερα στη Βενετία, όσο και ως νέα πατρίδα, ως ο τόπος δηλαδή της μόνιμης εγκατάστασής τους. Ο διττός αυτός ρόλος προσδιορίζεται ασφαλώς από τη γεωγραφική θέση των νησιών, ανάμεσα στην Κρήτη και την ιταλική χερσόνησο.
Τα Επτάνησα δέχθηκαν ένα μεγάλο κύμα προσφύγων από την Κρήτη, που μπόλιασαν με πνευματικότητα κι έφεραν μαζί τους πολλά στοιχεία του πολιτισμού, της τέχνης και της λογοτεχνίας τους. Στα Επτάνησα, στην Κέρκυρα, βρήκε φιλόξενο καταφύγιο ο Γεώργιος Φραντζής, αυτόπτης μάρτυς, της άλωσης της Πόλης, για να αφήσει την «άλωση» στην ιστορία και στην Μνήμη. Οι επτά Βενετοτουρκικοί πόλεμοι στην περίοδο 1463-1718, στους οποίους ο Ελληνισμός μετείχε ενεργά , (όπως πχ, στην Ναυμαχία της Ναυπάκτου)τροφοδοτήθηκαν από τους Επτανησίους. Όλοι οι Ελληνες καταδιωγμένοι από τον Τουρκικό ζυγό εύρισκαν καταφύγιο στα Επτάνησα. Τα Επτάνησα όπου καταδιωγμένοι βρέθηκαν , ο Κολοκοτρώνης ο Περραιβός, ο Νικηταράς, και οι Αναγνωσταράς, Κατσαντώνης, και Μποτσαραιοι, έδωσαν τον όρκο τους για την Ελευθερία και την Ανεξαρτησία
Στα Ιόνια Νησιά με τους Δυτικούς κατακτητές είχε διαμορφωθεί η επτανησιακή παράδοση, που έφερε μια πραγματική πνευματική ανθοφορία. Τα Επτάνησα, γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, κατά τη μακρόχρονη βενετική κυριαρχία, ήλθαν σε επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα και αφομοίωσαν τις αξίες του δυτικού πολιτισμού, διατηρώντας όμως πάντοτε την ελληνική παράδοση, τη γλώσσα και τη θρησκεία.
Οι Επτανήσιοι ξενιτεύονται, δουλεύουν και σπουδάζουν και γίνονται μέτοχοι της ελληνικής παιδείας και των ρευμάτων που αλλάζουν τον κόσμο.
Η Βενετία, όσο και τα άλλα ιταλικά πνευματικά κέντρα (Πάδοβα, Φλωρεντία, Πίζα κ.ά.) υπήρξαν χώροι συνάντησης Κρητικών, Επτανησίων, Κυπρίων και άλλων Ελλήνων από βενετοκρατούμενες περιοχές. Η Βενετία είχε φροντίσει να σπουδάζουν οι υπήκοοί της στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας , που ήταν κατεξοχήν φιλελεύθερο ίδρυμα, γεγονός που μας επιτρέπει να έχουμε σαφέστερη αντίληψη για τη μορφή της παιδείας που μεταλαμπάδευαν οι Έλληνες φοιτητές στις πατρίδες τους. Έτσι δημιουργήθηκε, όπως είναι φυσικό, διαχρονικά μια πνευματική συνάφεια των Επτανησίων με τη Βενετία, που είχε ως συνέπεια τη στενή επαφή με την πνευματική Δύση και την καλλιέργεια των γραμμάτων. Υπήρξε, παράλληλα, θετική επίδραση μιας ανώτερης παιδείας και καλλιέργειας, μουσικής και τεχνών, κουλτούρας με μια λέξη, που διέφερε ουσιαστικά συγκρινόμενη με εκείνη της οθωµανικής βαρβαρότητας. Η κατάληψη της Επτανήσου από του Ενετούς υπήρξε μια μακρόχρονη κατάκτηση από το 1207 ως την ανατροπή της από τον Μέγα Ναπολέοντα (1797), είχε σάν συνέπεια η γη να ανήκει στους γαιοκτήμονες οι οποίοι ασκούσαν στην περιοχή της γαιοκτημοσύνης τους μαζί με τα ιδιοκτησιακά τους δικαιώματα και κρατικές εξουσίες και αρμοδιότητες, δεν υπήρχε κρατική ιδιοκτησία. Ο ηγεμόνας δεν είχε κυριότητα στην γη των γαιοκτημόνων αλλά υψηλή κυριαρχία – δεν είχε dominium αλλά imperium. Η κοινωνική διαστρωμάτωση της κοινωνίας είναι ίδια με αυτή της Βενετίας. Όλος ο πληθυσμός χωριζόταν σε τρεις τάξεις• στους αριστοκράτες (ginobili), στους αστούς (citadini) και στους απλούς ανθρώπους (populari). Οι Βενετοί ανέδειξαν στα Ιόνια νησιά μια τοπική αριστοκρατία, στην οποία ανατέθηκαν οι τοπικές υποθέσεις με την εγγραφή στην «Χρυσή Βίβλο» («Libro d’ oro»). Με εξαίρεση την Κεφαλλονιά, όπου ποτέ δεν μπόρεσε να επιβληθεί ολοκληρωτικά, η φεουδαρχία θριάμβευε στην περιοχή σ’ όλη τη διάρκεια της βενετσιάνικης κατάκτησης. Οι εξεγέρσεις του λαού ήταν συνηθισμένες. Στα 1797, τα νησιά πέρασαν στη γαλλική κατοχή , που έφερε μαζί της όλα τα δημοκρατικά ρεύματα της γαλλικής επανάστασης, τις ανατροπές και τις μεταρρυθμίσεις και ιδίως άλλαξε τις νοοτροπίες αιώνων . Αντίθετα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η ιδιοκτησία της γης και των χριστιανών υποτελών ανήκε στον Σουλτάνο κατά παραχώρηση του οποίου συνιστάτο κάθε ιδιοκτησία. Η κεφαλαιώδης αυτή διαφορά έχει τεράστια σημασία και στην διαμόρφωση της «Επτανησιακής Ιδεολογίας», την αφομοίωση των φιλελεύθερων ιδεών και στην διαμόρφωση της κοινωνίας των Επτανήσων. Τον Ιανουάριο του 1798 έφθασε στην Κέρκυρα ο φίλος του Ρήγα Χριστόφορος Περραιβός . Μετά τη σύλληψή του, την απαλλαγή του από την κατηγορία συμμετοχής στον κύκλο και τα σχέδια του Ρήγα και την αναχώρησή του από την Τεργέστη, φθάνει στην Κέρκυρα και σύντομα έρχεται σε επαφή με τους φιλελεύθερους κύκλους του νησιού και διαδίδει στα Επτάνησα τις ιδέες του Ρήγα. Αρχές του 1823 τον βρίσκουμε στους Παξούς. Προηγούμενα, το 1821, έστειλε στους Παξούς την γυναίκα του Διαμάντη, μαζί με τα παιδιά του και τους ανεψιούς του. Ο Χριστόφορος Περραιβός, όπως φαίνεται από τα έγγραφα που βρίσκονται στο Ιστορικό Αρχείο Παξών αριθ. Ευρετηρίου 158, τέλος Μαρτίου 1823 φεύγει από το νησί έπειτα από διαταγή της αγγλικής αστυνομικής αρχής να εγκαταλείψει τα Επτάνησα,
Το επτανησιακό ριζοσπαστικό κίνημα, όπως κάθε ιστορικό φαινόμενο, έχει μακρά κυοφορία στο χρόνο. Οι ιστορικές διαδικασίες της κοινωνικοπολιτικής αφύπνισης των Επτανησίων ξεκινούν από τα ύστερα χρόνια της βενετοκρατίας και καλλιεργούνται ιδιαίτερα στα κρίσιμα χρόνια 1780-1815, το ριζοσπαστικό κίνημα αναδύεται μέσα από τις διαδικασίες ωρίμανσης της πολιτικής και εθνικής συνείδησης των Επτανησίων κατά τα πρώτα 30 χρόνια της αγγλοκρατίας (1817-1848).
Πρέπει να σημειώσουμε, όμως, ότι η συνάφεια των Επτανησίων με την Ιταλία είχε και ως αποτέλεσμα, όπως αναφέρει ο ιστορικός Ν. Κουρκουμέλης, να υπάρξουν σε συγκεκριμένες ιστορικές συγκυρίες πρόσφυγες στην Κέρκυρα Ιταλοί λόγιοι. Μάλιστα αναφέρει ότι «οι Σάντο Ρόσσι (Santo Rossi) από την Κρεμόνα και Κάρλο Μορέττι (Carlo Moretti) από το Μομφεράτο, που υπήρξαν δάσκαλοι του Διονύσιου Σολωμού, καθώς επίσης ο ΤζανΜπατίστα Μορατέλλι (Gianbattista Moratelli) από τη Μόντενα, δάσκαλος των Ερμάννου Λούντζη και Γεώργιου Τερτσέτη».
Ι.1.α. Από την Ενετοκρατία στην Ένωση:
Ο ευρωπαϊκός και στη συνέχεια ο ελληνικός Διαφωτισμός (ακολουθία και εν πολλοίς συνέπεια της Αναγέννησης των γραμμάτων και των τεχνών στη Δύση), ως γνωστόν, υπήρξαν γενεσιουργοί δυνάμεις πνευματικής και, βεβαίως, πολιτικής αναδόμησης του Γένους κατά την περίοδο της προετοιμασίας της Μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης. Για να φτάσουμε στα πνευματικά Επτάνησα την εποχή της ΕΝΩΣΗΣ, πρέπει να μνημονεύσουμε σε ποιους οφείλεται η προπαρασκευή αυτού του γόνιμου πνευματικού εδάφους στα νησιά μας και εν μέρει και στον Ελληνισμό. Κατά την διάρκεια της βενετοκρατίας ελάχιστα έγιναν από τους Βενετούς για την πνευματική ανάπτυξη των Επτανησίων. Όχι μόνο στην Βενετία, αλλά και σε όλη την Δύση δεν υπήρχε κρατική μέριμνα για την εκπαίδευση. Από το 1665 λειτουργούσε στην Βενετία η ελληνική Φλαγγίνειος Σχολή για Έλληνες μαθητές. Τα Πανεπιστήμια της Ιταλίας (κυρίως της Πάδοβας) εκπαιδεύουν πλήθος νέους όχι μόνο από τα βενετοκρατούμενα μέρη, αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα, οι οποίοι, επιστρέφοντας στην πατρίδα, μεταδίδουν όσα έμαθαν. Το 1758 ο Νικηφόρος Θεοτόκης και τον Ιερεμίας Καββαδίας δημιουργούν το πρώτο εκπαιδευτικό Ίδρυμα στην Κέρκυρα που διδάσκονται τα σύγχρονα μαθηματικά και η φυσική φιλοσοφία. Το 1804, ύστερα από πρόταση του Γραμματέα της Επικρατείας Ι. Καποδίστρια και της Επτανησιακής Γερουσίας, έρχεται και εγκαθίσταται στην Κέρκυρα από την Πάργα ο Ανδρέας Ιδρωμένος με σκοπό την ίδρυση ελληνικού σχολείου. Τότε, σύμφωνα με το Επτανησιακό Σύνταγμα του 1803, ψηφίζεται ο πρώτος νόμος στην Ελλάδα «περί δημόσιας παιδείας και περί διαλύσεως των μοναστηριών, όπως τα οικήματα αυτών χρησιμεύουν ως σχολεία και κατοικίαι διδασκάλων. Τα δε εισοδήματά των προς ενίσχυσιν των της δημόσιας παιδείας δαπανών». Βάσει αυτού του νόμου το νέο σχολείο, το Αρχιγυμνάσιο, θα στεγαστεί στην εκκλησία της Τένεδου. Το 1804, ο Ιδρωμένος αναλαμβάνει την φιλολογική και εκκλησιαστική εκπαίδευση και ο Χρ. Περραιβός την διδασκαλία της ελληνικής .
Υψηλής σημασίας προσωπικότητες αυτού του μεγαλειώδους φαινομένου του Διαφωτισμού υπήρξαν οι Οι Επτανήσιοι Λόγιοι
Η αφύπνιση
Θα ήθελα να επισημάνω ότι οι Επτανήσιοι λόγιοι-διδάσκαλοι του Γένους με την έντονη παρουσία τους έφεραν την καλλιέργεια της νεοελληνικής παιδείας, που αποτέλεσε το κεντρικό όχημα πνευματικής ανεξαρτησίας του Γένους, έφεραν ιδέες της Δύσης και στην ουσία με τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Οι ιστορικοί διακρίνουν συνήθως δύο περιόδους: η πρώτη είναι η περίοδος της προετοιμασίας (1669-1774) και η δεύτερη η περίοδος της ακμής (1774-1821). Τότε παρατηρείται ένα συνεχές ενδιαφέρον για την έκδοση αρχαίων συγγραφέων και για μεταφράσεις ευρωπαϊκών έργων της εποχής. Παράλληλα ιδρύονται σχολεία, ενώ σημαντικός είναι ο ρόλος των ελληνόφωνων εφημερίδων και περιοδικών, που εκδίδονται στις παροικίες, ειδικά τα τελευταία χρόνια πριν την επανάσταση. Οι εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξαν λόγιοι, κληρικοί ή έμποροι και στράφηκαν κυρίως προς τη γαλλική παιδεία. Γι’ αυτό και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός επηρεάστηκε από τις ιδέες του Βολταίρου, του Ντιντερό και των Εγκυκλοπαιδιστών, καθώς και των Ιδεολόγων της Γαλλικής Επανάστασης.
Οι Επτανήσιοι από τα τέλη του 18ου αιώνα συνειδητοποίησαν την αναγκαιότητα της ανάδειξης της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας του έθνους, ως δε την πιο ολοκληρωμένη έκφρασή της θεώρησαν αυτήν του δημοτικού τραγουδιού. Η γενικότερη συμβολή της Επτανήσου στην πνευματική κίνηση της χώρας θα είναι ανεκτίμητη. Λόγιοι και διαφωτιστές όπως ο Κεφαλλονίτης Βικέντιος Δαμωδός, οι Κερκυραίοι Ευγένιος Βούλγαρης και Νικηφόρος Θεοτόκης, συγγραφείς όπως οι Σπυρίδων Ζαμπέλιος, Ιωάννης Ζαμπέλιος, ο Γ.Τερτσέτης και ο Ιάκωβος Πολυλάς, ποιητές και λογοτέχνες όπως ο Αντώνιος Μαρτελάος (1754-1818), ο Γουζέλης (1774-1848), ο Κάλβος, ο Σολωμός, ο Μάτεσης (1794-1875) και ο Βαλαωρίτης, πολιτικοί όπως ο Καποδίστριας, θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή της ελληνικής πνευματικής ζωής
Διακεκριμένοι Επτανήσιοι λόγιοι, με λαμπρές σπουδές στην Ευρώπη και άριστοι γνώστες της αρχαίας ελληνικής γραμματείας «μπολιάζουν την πνευματική ζωή του προεπαναστατικού αρχικά ελλαδικού χώρου και στη συνέχεια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους».
03.Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΠΤΑΝΗΣΙΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ
«…είναι γνωστό πως πάνω από 20.000 Επτανήσιοι, έλαβον μέρος στον ιερόν αγώνα και οι περισσότεροι από αυτούς άφησαν την πνοή τους στη μάχη.»
03.1.ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Στις 5 Νοέμβριου 1815 η Αγγλία και η Ρωσία υπογράφουν στο Παρίσι ειδική συνθήκη, σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα τίθενται υπό την «προστασία της Αγγλίας» με την ονομασία Ηνωμέναι Πολιτείαι των Ιονίων Νήσων. Έτσι άρχισε η «Αγγλοκρατία» στα Επτάνησα που τελείωσε με Ένωση με την Ελλάδα το 1864
Μετά την υπογραφή της συνθήκης, (5 Νοεμβρίου 1815) η Αγγλία έστειλε διοικητή-αρμοστή στα Επτάνησα τον στρατηγό Θ.Μαίτλαντ (Thomas Maitland), ο οποίος επέβαλε μέσα σε κλίμα ουσιαστικής κατοχής το σύνταγμα του 1817. Αυτό το πολιτικό σχήμα, η τυπική ανεξαρτησία υπό την «προστασία» των Άγγλων, ήταν στην πραγματικότητα η πιο σκληρή αποικιοκρατία .
Ο μέγας Ριζοσπάστης και αγωνιστής Π. Πανάς έγραψε ότι το Σύνταγμα του 1817 ήταν « εντεχνον πολιτικόν κατασκεύασμα χαλκευθέν εν μέσω φοβεράς τρομοκρατίας υπό του αρμοστού Μαιτλάνδου και εμπαικτικώς «Σύνταγμα του 1817» τιτλοφορηθέν εδέσμευε χείρας τε και πόδας του Ιονίου λαού και παρέδωκεν αυτόν εις την αυθαίρετον εξουσίαν του αρμοστού ,ούτινος η διαταγή απετελει τον ανώτατον του μικρού εκείνου κρατους νόμον»
Το 1809, οι Βρετανοί κατέλαβαν την Κεφαλλονιά , τα Κύθηρα και τη Ζάκυνθο μετά τη νίκη τους επί του γαλλικού στόλου στ’ ανοιχτά της Ζακύνθου. Το 1810 καταλήφθηκε από το Ηνωμένο Βασίλειο η Λευκάδα και το 1814 η Κέρκυρα. Στις 22 Μαρτίου 1814, οι Βρετανοί κατέλαβαν και την Πάργα που ουσιαστικά ακολουθούσε παράλληλη πορεία με τα Επτάνησα. Το μέγα έγκλημα των Άγγλων ήταν μεταξύ πολλών ότι το 1819 «πούλησαν» την Πάργα στον Αλή Πασά των Ιωαννίνων έναντι 150.000 λιρών στις 17/5/1817 .Περίπου τέσσερεις χιλιάδες Πάργιοι, «εγκαταλείπουν την πόλιν, παραλαβόντες μόνον τα ιερά οστά των προγόνων των· (κατά την συναφθείσαν συμφωνία οι Πάργιοι δεν εδικαιούντο να πάρουν ουδέ φύλλον δένδρου)»…… ,μετανάστευσαν στα Ιόνια Νησιά και κυρίως στην Κέρκυρα . Η επίσημη πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας ήταν φιλοτουρκική, επειδή θεωρούσαν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορούσε να θέσει φραγμό στα επεκτατικά σχέδια των Ρώσων στη νοτιοανατολική Ευρώπη .Οι Άγγλοι βλέποντας την οργανωμένη στρατιωτική και οικονομική συμβολή των Επτανήσων στον αγώνα κατά των Τούρκων, πήραν σκληρά αποθαρρυντικά μέτρα. Οι Άγγλοι μάλιστα έστησαν στα Επτάνησα ως και παράρτημα ελέγχου της διακινούμενης αλληλογραφίας που διηύθυνε στο Λονδίνο η αρμόδια υπηρεσία της Lombard Street. Με τον τρόπο αυτόν η Αγγλία ήταν η καλύτερα ενημερωμένη, και λόγω παράδοσης στην οργάνωση των μυστικών της υπηρεσιών.
Όταν κηρύχθηκε η Επανάσταση, ο Μέτλαντ (Thomas Maitland), προκειμένου να εμποδίσει τη συμμετοχή των Επτανησίων στον Αγώνα, έταξε προθεσμία επιστροφής σε όσους είχαν αναμειχθεί σε στρατιωτικές ενέργειες στην ηπειρωτική Ελλάδα και δήμευσε τις περιουσίες εκείνων που αρνήθηκαν να συμμορφωθούν. Με την κήρυξη της επανάστασης, η αγγλική διοίκηση τις 7 Ιουνίου 1821, δημοσιεύει προκήρυξη με την οποία «Διορίζονται όλοι οι υπήκοοι Ιόνιοι να μην πάρουν κανένα μέρος, μήτε εις βοήθειαν μήτε εναντίον, ούτε του ενός ούτε του άλλου από τους πολεμούντας, είτε δια θαλάσσης είτε διά ξηράς». Χαρακτηριστική περίπτωση ο Ζακυνθινός Διονύσιος Σεμπρικός ή Κατσιλίβας. Πήρε μέρος στη μάχη του Λάλα και τραυματίστηκε. Επέστρεψε στη Ζάκυνθο για να θεραπευτεί. Ωστόσο, συνελήφθη και φυλακίστηκε. Με την καταβολή μεγάλης χρηματικής εγγύησης, αφέθηκε ελεύθερος. Μόλις θεραπεύτηκε, «δραπέτευσε» πάλι για την Πελοπόννησο όπου συνέχισε να μάχεται. Πέθανε πάμφτωχος στην Αθήνα. Την ίδια τύχη είχε και ο Ε. Πανάς.
Παράλληλα, βρετανικά πλοία περιπολούσαν διαρκώς για να αποτρέψουν μετακινήσεις των Επτανησίων σε Δυτική Στερεά και Μοριά. Οι πολυμήχανοι Έλληνες όμως, έβρισκαν πάντα τρόπους να ξεφεύγουν και να μάχονται δίπλα στους συμπατριώτες τους.
03.2.Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
Πολλές δεκαετίες πριν την εμφάνιση της Φιλικής Εταιρείας, μαρτυρούνται απόπειρες των Ελλήνων για τη σύσταση επαναστατικών οργανώσεων ή «εταιρειών», με σκοπό την απελευθέρωση της Ελλάδας. Μυστική εταιρεία θεωρείται ότι συγκρότησε στη Μόσχα, πριν από τα Ορλωφικά, ο Πέτρος Μελισσηνός (1726-1796), ο οποίος έφθασε έως τον βαθμό του στρατηγού του ρωσικού πυροβολικού. Ο Μελισσηνός, μαζί με τον Κεφαλλονίτη μηχανικό, Μαρίνο Χαρμπούρη και τον Γεώργιο Παπάζωλη, έπεισαν τους αδελφούς Ορλώφ για την ανάγκη ανακίνησης επανάστασης στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Το 1769 τμήμα του Ρωσικού στόλου με τη συμμετοχή του Παπαζώλη, ξεκίνησε με προορισμό τη Μάνη όπου θα υποστήριζε τους Μανιάτες, εναντίον των Οθωμανών. Το 1770 τελικά, σημειώθηκε το αποτυχημένο κίνημα, που έμεινε γνωστό με την ονομασία Ορλωφικά. Οι Ρώσοι, έχοντας εξασφαλίσει τη Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, εγκατέλειψαν τους Έλληνες στην τύχη τους, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις του Παπαζώλη. Μετά το τέλος του Α Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1774),Έλληνες υπήκοοί της Βενετίας αγόρασαν τα πειρατικά πλοία που άφησαν οι Ρώσοι στην Ανατολή. Με τα πλοία αυτά σχημάτισαν στολίσκους κουρσάρων. Εκείνη την εποχή έδρασαν ο Ντεληκοσταντής από την Ζάκυνθο και οι Ραυτόπουλος ,Μουρσελάς και Λυκιαρδόπουλος από την Κεφαλλονιά . «Η συνθήκη είχε όμως και μια θετική πλευρά για τους Έλληνες και μάλιστα για τους Επτανήσιους. Η Ρωσία εξασφάλισε το δικαίωμα να διατηρεί στόλο στον Εύξεινο Πόντο και απέκτησε το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας των υπό ρωσική σημαία εμπορικών πλοίων, καθώς και του ελεύθερου εμπορίου των Ρώσων υπηκόων στην οθωμανική επικράτεια. Οι Έλληνες αξιοποίησαν τη συγκεκριμένη παραχώρηση των Τούρκων και με τη συνδρομή της Ρωσίας ανέπτυξαν μεγάλο στόλο που έπλεε στον Εύξεινο Πόντο με ρωσική σημαία. Οι Ρώσοι δε διέθεταν πολλά πλοία, οπότε οι Έλληνες πλοιοκτήτες και μάλιστα οι Επτανήσιοι (και ιδίως οι Κεφαλλονίτες) ανέλαβαν τη ναυπήγηση πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος, στα οποία τοποθετούσαν τη ρωσική σημαία προκειμένου να μεταφέρουν εμπορεύματα στη Ρωσία. O μεγάλος αριθμός πλοίων που συγκέντρωσαν αυτά τα νησιά και τα εξασκημένα σε συνθήκες μάχης πληρώματά τους, καθώς και ο πλούτος που συγκεντρώθηκε από το εμπόριο θα αποτελέσουν ουσιαστικούς παράγοντες επιτυχίας της Επανάστασης του 1821.΄Έτσι, με την ανοχή των Τούρκων και υπό την προστασία της Ρωσίας συντελέστηκε η ραγδαία ανάπτυξη του εμπορικού ναυτικού του υπόδουλου Ελληνισμού, το οποίο ήταν έτοιμο να μετατραπεί σε δεδομένη περίσταση σε πολεμικό. Επιπλέον, το μεταναστευτικό ρεύμα που ευνοήθηκε μετά την υπογραφή της συνθήκης συντέλεσε στην εγκατάσταση χιλιάδων Ελλήνων, εμπόρων, κληρικών, διανοουμένων στη νότια Ρωσία (σημερινή Ουκρανία) . Εκεί, οργανώθηκαν σε κοινότητες που ευημερούσαν και προωθούσαν ακόμα περισσότερο τις ελληνορωσικές σχέσεις,» αλλά και την ανάπτυξη των συνθηκών για την Επανάσταση του 1821.-
Η Φιλική Εταιρεία : Η ίδρυση και η προσφορά της στο έθνος
Η Φιλική Εταιρεία υπήρξε μια από τις μυστικές επαναστατικές οργανώσεις που συγκροτήθηκαν στη Νότια και την Ανατολική Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα, λειτουργούσαν εντός ενός αυστηρού ιεραρχικού πλαισίου και ακολουθούσαν ως προς τη στρατολόγηση των μελών τους μια περίπλοκη διαδικασία μύησης.
Ο ακριβής χρόνος ίδρυσης της Εταιρείας παραμένει ασαφής, αν και συχνά προβάλλεται ως επικρατέστερη ημερομηνία η 14η Σεπτεμβρίου 1814.
Την πρωτοβουλία για την ίδρυση της Εταιρείας στην Οδησσό τρεις έμποροι με επαναστατική προπαιδεία: ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι Άρτας, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο.
Καίριο ρόλο στην ίδρυση της Εταιρείας θεωρείται ότι διαδραμάτισε και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.
Η Φιλική Εταιρεία αποσκοπούσε καταρχήν στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, στην απελευθέρωση των Ελλήνων και εν γένει των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που διαβιούσαν στη Βαλκανική, υιοθέτησέ εξ αρχής τις ιδέες του Ρήγα Φεραίου περί Παμβαλκανικής Δημοκρατίας καὶ Παμβαλκανικής εξεγέρσεως εναντίον των Τούρκων αφού οι Ραγιάδες «δεν μπορούσαν πιά τούς Τούρκους να δουλεύουν».
Μεγάλη ήταν και η συμμετοχή των Επτανησίων στη Φιλική Εταιρεία μέσω της οποίας έστελναν χρήματα ή πολεμοφόδια στους επαναστατημένους Έλληνες.
03.2.1.-Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ :
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, η Κέρκυρα έπαιξε και αυτή ενεργό ρόλο στη Φιλική Εταιρεία υπό τον Αριστείδη Παπά .
Σε κάθε νησί του Ιονίου έτσι και στην Κέρκυρα υπήρχε μια «εφορία» (επιτροπή) των Φιλικών στην οποία συμμετείχαν και άτομα από το φιλικό και συγγενικό περιβάλλον του τότε υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας, Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Κερκυραίος πολιτικός γνώριζε ήδη την ύπαρξη αυτών των επιτροπών στα Επτάνησα. Αυτές οι επιτροπές είχαν συσταθεί από τον απεσταλμένο των Φιλικών, Αριστείδη Παπά. Τον Δεκέμβρη του 1818, ο καταγόμενος από την Τρίκκη της Θεσσαλίας, Αριστείδης Παπάς, δάσκαλος 36 χρονών, βρίσκεται στην Κέρκυρα και μυεί στην εταιρία τις 5 Δεκεμβρίου 1818, τους αδελφούς Καποδίστρια, Βιάρο και Αυγουστίνο, τον Κωνσταντίνο Γεροστάθη, τον Αρλιώτη και τον Πρεβεζιάνο Ιωάννη Κεφαλά. Ο Ιωάννης Βαπτιστής Θεοτόκης ήταν Κερκυραίος αγωνιστής, νομομαθής και πολιτικός της ιστορικής οικογένειας των Θεοτόκηδων έφορος της Φιλικής Εταιρείας στην Κερκυρα
03.2.2.-Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΖΑΚΥΝΘΟ :
Από τον Αριστείδη Παπά θα μυηθεί ο Διονύσιος Ρώμας στη Φιλική Εταιρεία τον Απρίλη του 1819 και θα μετατρέψει το αρχοντικό του στη Ζάκυνθο σε τόπο συνάντησης των αγωνιστών της Επανάστασης, από όπου θα περάσουν σχεδόν όλοι οι μεγάλοι οπλαρχηγοί, ανάμεσα στους οποίους και ο Κολοκοτρώνης. Μαζί με τον Κολοκοτρώνη θα συναντηθούν με τον Γάλλο στρατηγό Δανζελώ στον οποίον θα αναπτύξουν τα σχέδια της Ελληνικής Επανάστασης. Ιδιαίτερο ρόλο στη Ζάκυνθο έπαιξε η παρουσία στο νησί σημαντικών αγωνιστών του αγωνιζόμενου έθνους μας, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, οι Πετιμεζάδες, ο Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσσας, ο Πλαπούτας, ο Γρίβας, που ανοίγουν το δρόμο για τον πρώτο πυρήνα της Φιλικής Εταιρείας στη Ζακυνθο , στην οποία συμμετέχουν, βοηθώντας δυναμικά τους Έλληνες, οι Διονύσιος Ρώμας που είναι ψυχή του αγώνα , Αναστάσιος Φλαμπουριάρης , οι οποίοι καταδιώκονται από τους Άγγλους και καταφεύγουν στη Βενετία, καθώς και οι Φραγκίσκος Καρβελάς , Νικόλαος Κολυβάς, Αντώνιος Μαρτελάος , Διονύσιος Σολωμός, Κωνσταντίνος Δραγώνας, Ιωάννης και Παναγιώτης Στεφάνου , τον οποίο τίμησε η Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας για τις υπηρεσίες του στο Έθνος μας. Ήταν η Ζάκυνθος (και γενικότερα όλα τα Επτάνησα) αυτή που δέχθηκε και περιέθαλψε τα υπολείμματα της κλεφτουριάς. Η ελεύθερη, τουλάχιστον από τους Τούρκους, περιοχή αυτή της Ελλάδας μετετράπη γρήγορα σε ένα πολύτιμο σχολείο, στρατιωτικό και πολιτικό, και ήταν τύχη αγαθή που ο Κολοκοτρώνης μαθήτευσε σ’ αυτό. Η μύηση ενός ολόκληρου πλήθους από ξένους και ντόπιους (κατοπινούς αγωνιστές της Εθνεγερσίας) στη Φιλική Εταιρεία, άρχισε στη Ζάκυνθο από την 1η Δεκεμβρίου1818, με πρώτη του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη από τον Παναγιώτη Παπαγεωργίου ή Αναγνωσταρά, και συνεχίστηκε αδιάλειπτα και θαυμαστά ως τη στιγμή της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης, αποτελεί τη λαμπρότερη σελίδα της ιστορίας του νησιού. Η μύηση αυτή, των ξένων και ντόπιων αγωνιστών, στη Φιλική Εταιρεία, γινόταν από τον ιερωμένο Άνθιμο Αργυρόπουλο, στο κελί της εκκλησίας του Άγιου Γεώργιου των Λατίνων (αργότερα Φιλικών). Οι ολοένα εντεινόμενες μυστικές προετοιμασίες για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού από την υπόλοιπη Ελλάδα, στις οποίες με ενθουσιασμό παίρνουν μέρος πολλοί Ζακυνθινοί, δημιουργούν πολλές αντιθέσεις μεταξύ των κατοίκων του νησιού και της Αγγλικής διοίκησης. Αντιθέσεις που εντείνονται με το ξέσπασμα, το 1821, της Ελληνικής επανάστασης. Η Αγγλική διοίκηση θέλοντας να διατηρήσει ουδετερότητα χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να αποτρέψει τη συμπαράσταση των κατοίκων των Επτανήσιων προς την επανάσταση. Παρά τις διώξεις, τις φυλακίσεις και τους απαγχονισμούς οι επτανήσιοι στηρίζουν απροκάλυπτα και ενεργά τους εξεγερμένους Έλληνες.
03.2.3.-Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΠΑΞΟΥΣ :
Ο Αριστείδης Παπάς αρχές Απριλίου 1819 έρχεται στους Παξούς οπού μυεί και ορίζει αρχηγό της Φιλικής εταιρίας τον Γεώργιο Λουρόπουλο (Εφημερίδα Παξοί 197-198/193 ). Στην επιστολή του τις 10-1-1819 προς Πρηνάρη γράφει: “Εγώ αναχωρώ εις Παξούς εκειθεν εις Λευκάδα και ακολούθως εις Ζάκυνθον. Φιλικοί στους Παξούς υπήρξαν:
1) Ο Δημάκης Γερολύμου Βελλιανίτης, αναφέρεται ο 281ος σε κατάλογο των φιλικών, με ημερομηνία 7 Απριλίου 1719.
2) Ο Παξινός πλοίαρχος Σταμάτης Ρωμάνος, μυημένος στην Οδυσσώ, με εισφορά 400 γρόσια.
3) Ο Θεόδωρος Βελλιανίτης μυημένος στην Περτούπολη της Ρωσίας.
4) Ο Αναστάσιος Βελλιανίτης στο Κίσνοβο της Ρωσίας και
5) Ο Ιωάννης Αρώνης, γιατρός και έμπορος..
03.2.4.-Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ :
Πριν από την έναρξη της Επανάστασης είχε συγκροτηθεί και δρούσε στην Κεφαλλονιά Εφορεία της Φιλικής Εταιρείας, η οποία είχε επαφή με την αντίστοιχη της Αχαΐας Μέλη της Φιλικής εταιρείας ήταν οι Κεφαλλήνες επιστήμονες ιατροί αρκετοί ενεπλάκησαν στον Αγώνα :
1)ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΥΠΑΛΔΟΣ ΚΟΖΑΚΗΣ, Γεννήθηκε το 1790 στο Ληξούρι της Κεφαλλονιάς. Σπούδασε στις Κυδωνίες (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας και αργότερα ιατρική στην Πάντοβα και στο Παρίσι. Έλαβε το πτυχίο της ιατρικής το 1817 από την Ιατρική Σχολή των Παρισίων. Εγκαταστάθηκε στο Κισνόβιο της Βλαχίας. Εκεί έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και εργάστηκε πολύ για την προετοιμασία του αγώνα. Ήρθε στην Ελλάδα το 1821. Μετά την εξόντωση τού Ιερού Λόχου κατήλθε στην “Ελλάδα μετά τού Δημητρίου Υψηλάντου.
Προσέφερε ύψιστες υπηρεσίες στον ’Αγώνα στην Πελοπόννησο, Τον Αύγουστο του 1821 ένα εκστρατευτικό σώμα Κεφαλλήνων και άλλων Επτανησίων υπό την ηγεσία του Γεωργίου Τυπάλδου – Κοζάκη, του Σπύρου Αμπατιέλου και του Ευαγγέλη Πανά συμμετέχει ενεργά στην πολιορκία και την παράδοση του Νεοκάστρου, όπου αντιστάθηκε στην σφαγή των Τούρκων, μετά την παράδοση τού Νεοκάστρου. Την σκηνή αυτή αποθανάτισε Βασιλεύς τής Βαυαρίας Λουδοβίκος στην είσοδο των Ανακτόρων του Έγινε ο πρώτος Έλληνας Διοικητής του Νεοκάστρου.
2)ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΕΥΘΕΡΑΤΟΣ,
3)ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ(σπούδασε στην Πάντοβα, ενεπλάκη ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821),
4) ΜΑΡΙΝΟΣ ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ (σπούδασε στην Πάντοβα ενεπλάκη ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821),
5) ΓΕΡΑΚΑΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ (σπούδασε στην Πάντοβα, ενεπλάκη ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821)
6) ΚΑΤΣΑΪΤΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ενεπλάκη ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821(1760- 1840), εκτός των Ιατρικών του υπηρεσιών συνέγραψε έργον περί «τής έν Κεφαλληνία χλωρίδος». Είχε αποκτήσει την Εμπιστοσύνη των ‘Υδραίων προκρίτων νησιωτών σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εμπιστευθούν σ’ αυτόν να φυλάξει χρήματα και πολύτιμα αντικείμενα, κατά την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων. Αυτός τα διαφύλαξε στο σπίτι του στο Ληξούρι και τα επέστρεψε στο τέλος τού Αγώνα.
7) ΜΕΛΙΣΣΗΝΟΣ ΆΓΓΕΛΟΣ (σπούδασε Πάδοβα, Φλωρεντία, Μομπελλιέ, ενεπλάκη ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821)
8) ΠΕΤΡΙΤΣΗΣ Δ. ΣΤΑΜΟΣ Ιδιαίτερος Ιατρός τού Αλή Πασά, έδρασε στα ’Ιωάννινα, Ζάκυνθο και Πάτρας
9) ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΔΕΛΑΔΕΤΣΙΜΑΣ, δικαστικός, μυήθηκε από τον Ρώμα
10) ΤΥΠΑΛΔΟΣ – ΧΑΡΙΤΑΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ( σπούδασε Πάδοβα, Παρίσι) (1791 – 1872. Το Σεπτέμβριο του 1821, κατά την πολιορκία και κατάληψη της Τριπολιτσάς από το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, παίρνει μέρος υπό τις διαταγές του μια επίλεκτη ομάδα Κεφαλλήνων, με επικεφαλή το Ληξουριώτη Δημ. Μαρίνου Τυπάλδο – Χαριτάτο. Η ομάδα αυτή είχε μεταβεί στην Πελοπόννησο από τη Μολδοβλαχία, μετά την αποτυχία του κινήματος εκεί. Με τον Άγγλο στρατηγό Γκόρντον, κατάρτισε σώμα εκατόν ανδρών το οποίο ο ίδιος συντηρούσε . Υπηρέτησε ως χειρουργός στην Τρίπολη, Μεσολόγγι, Πάτρα , “Ύδρα, Κόρινθο κλπ., προήχθη δε από Υψηλάντη σε Αρχίατρο με τον βαθμό τού Χιλίαρχου
11) Ο ΣΤΑΜΑΤΕΛΟΣ ΣΑΒΒΑΣ ΠΥΛΑΡ1ΝΟΣ ( 1796-1875 ), διετέλεσε Καθηγητής τής Πειραματικής Φυσικής στην Ιόνιο Ακαδημία, υπηρέτησε τον Αγώνα, ο δε ’Ιωάννης Καποδίστριας, τον διώρισε Διοικητή τής Β.Δ. ‘Ελλάδος με έδρα το Μεσολόγγι. ,(Σπούδασε Πάδοβα, Παρίσι)
12) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΡΑΖΗΣ,
13) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΑΤΟΣ.
14)ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΟΡΓΙΑΛΛΕΝΙΟΣ μέγας αγωνιστής, είπε γιαυτόν ο Μπότσαρης «εμείς οι Σουλιώτες κάμαμε πολλά αλλ. ουδείς είχε την γενναιοψυχία του Κοργιαλένιου»
15)ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ, μέγας αγωνιστής και μέγας Ριζοσπάστης
16) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ -ΑΝΔΕΑΣ ΜΕΤΑΞΑΣ
17) ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΔΕΣΤΟΥΝΗΣ ,Πρόξενος της Ρωσίας στην Σμύρνη,
18)ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΥΠΑΣ, έλαβε μέρος στον ναυτικό αγώνα.
Από τους πρώτους Φιλικούς στη Κεφαλλονιά αναφέρονται οι Σπάρτινοί αδελφοί Ηλίας, Ευάγγελος (ως Ευαγγέλης Πανάς εμφανίζεται στις πηγές) και Δανιήλ Πανάς Όλοι αυτοί, αγνοώντας τα τρομοκρατικά μέτρα των Βρετανών, εμψυχώνουν τους συμπολίτες τους και εργάζονται θαρραλέα για τη συγκέντρωση και αποστολή χρημάτων και πολεμοφοδίων, για τη στρατολόγηση εθελοντών, για την περίθαλψη και στέγαση των προσφύγων και των οικογενειών τους. Αξιοσημείωτη μάλιστα υπήρξε η συμπαράσταση των Επτανησίων στους Σουλιώτες πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει για δεύτερη φορά στα Επτάνησα μετά την παράδοση της Κιάφας (Ιούλιος 1822).
Στη Φιλική Εταιρεία εντάχθηκαν και πολλοί Κεφαλλονίτες της διασποράς, όπως τεκμηριώνεται από τους ονομαστικούς καταλόγους των Φιλικών. Οι περισσότεροι ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στη Μολδοβλαχία και την Κωνσταντινούπολη, όπως οι Παναγής Ροσόλυμος, Διονύσιος Κοντούρης, Νικόλαος Λυκιαρδόπουλος, ο γνωστός ζωγράφος και αρχιτέκτονας Γεράσιμος Πιτσαμάνος και ο Μεταξάς Βαλλιάνος.
03.2.5.-Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ :
Από το 1817 – 1818 εμφανίζεται η Φιλική Εταιρία στο νησί. Πρωτεργάτης ο τότε Εισαγγελέας Ιωάννης Ζαμπέλιος. Μυημένος από τον Ηπειρώτη γιατρό Ιωάννη Ζαπραλή και σε συνεργασία με τον επίσης Φιλικό ιατρό Αγγελο Σούνδια προετοιμάζουν μυστικά την Φλόγα που θα δώσει την λευτεριά. Η συμβολή του Ζαμπέλιου σαν Εθνικός Αγωνιστής στον αγώνα των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων κατακτητών ήταν σημαντική. Σαν μέλος της Φιλικής Εταιρείας κατά στη επιστροφή του στα Επτάνησα από τον Γέρο του Μοριά Θεόδωρο Κολοκοτρώνη διεξήγαγε εράνους και ενίσχυσε πολλούς πρόσφυγες που είχαν βρει καταφύγιο στα Επτάνησα. Μεταξύ άλλων εφοδίασε με όπλα 850 Λευκαδίτες αλλά και τους ενίσχυσε με την αποστολή ενόπλων ανδρών αλλά και χρημάτων τα σώματα του Μάρκου Μπότσαρη, του Οδυσσέα Ανδρούτσου και του Γεώργιου Καραϊσκάκη προκειμένου να αγωνιστούν ενάντια στους Τούρκους .
Η ορκωμοσία των Φιλικών στη Λευκάδα
Το 1820 λαμβάνουν επιστολή από την Τοπική Εφορεία της Κέρκυρας που έλεγε μεταξύ άλλων: «Αδελφοί, έφθασεν η ώρα! Η Ελληνική Επανάστασις μετ’ ου πολύ εκρήγνυται… Εκλέξατε εκ των Λευκαδίων όσους γνωρίζετε αγαπώντας την πατρίδα… και διορίσατε τα κατά τας διαφόρους τάξεις των μέλη της Φιλικής Εταιρείας… Κάμετε χρηματιστικήν τράπεζαν, καταθέσατε σεις οι πρώτοι δια παράδειγμα των λοιπών… ώστε να δύνασθε ν’ απαντήσετε τα έξοδα πάσης πολεμικής βοηθείας. Μετ’ ου πολύ, αρχομένου του 1821 και ίσως μετά την εορτήν των Επιφανίων θέλουν συνέλθει παρ’ ύμιν πολλοί καπεταναίοι της Στερεάς… με σκοπόν ν’ αποφασίσωσι το σχέδιον της Επαναστάσεως κατά τε την Στερεάν και την Πελοπόννησον και τας Νήσους… Όλα ταύτα προσέξατε να γίνουν με πάσαν εχεμύθειαν δια να μην υπονοήσει τι η της Επτανήσου διοίκησις……”
Έτσι κι έγινε. Την πρώτη εβδομάδα της Αποκριάς του 1821 ο ένας μετά τον άλλον καταφθάνουν στο νησί οπλαρχηγοί από άλλα μέρη της υπόδουλης ακόμη Ελλάδας. Ξεχωρίζουν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Μακρής, ο Στουρνάρας, ο Κοντογιάννης, ο Μήτσας, ο Πανουργιάς, ο Ζαπραλής, ο Πολίτης, ο Αριστείδης Παππάς, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, γιος του προεστού της Μάνης, Πετρόμπεη.Τελικά, συγκεντρώθηκαν όλοι την Κυριακή των Απόκρεω, 30 Ιανουαρίου και ώρα 11 το πρωί, στο σπίτι του Ζαμπέλιου με κάθε μυστικότητα. Εκεί, οι Πελοποννήσιοι απεσταλμένοι ανακοίνωσαν ότι στα μέρη τους η Επανάσταση θα ξεκινούσε την 25η του Μάρτη και προέτρεψαν και τους υπολοίπους να ξεσηκωθούν την ίδια ημέρα «για να ξεσηκωθεί έτσι η Ελλάδα την ίδια στιγμή, σαν ένας οπλίτης, πρώτα για να εξαπλωθεί η επαναστατική φλόγα παντού και να θορυβηθεί ο τύραννος και δεύτερον, για να μην μπορέσουν οι τουρκικές στρατιές να μεταβούν στην Πελοπόννησο από τον Ισθμό ή το Μακρυνόρος». Κατόπιν, ο Ανδρούτσος ανέλαβε την κατάληψη της Λιβαδειάς και οι Βαρνακιώτης, Τσόγκας και Καραϊσκάκης την επίθεση εναντίον των Τούρκων του Βραχωριού, του Μεσολογγιού και των Σαλώνων.
Οι Επτανήσιοι είχαν ενεργή ανάμιξη στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 .
Όλοι αυτοί, αγνοώντας τα τρομοκρατικά μέτρα της Αγγλοκρατίας, εμψυχώνουν τους συμπολίτες τους και εργάζονται θαρραλέα για τη συγκέντρωση και αποστολή χρημάτων και πολεμοφοδίων, για τη στρατολόγηση εθελοντών, για την περίθαλψη και στέγαση των προσφύγων και των οικογενειών τους. Αξιοσημείωτη μάλιστα υπήρξε η συμπαράσταση των Κεφαλλονιτών στους Σουλιώτες πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει στο νησί μετά την παράδοση της Κιάφας (Ιούλιος 1822).
«Οι Επτανήσιοι “πριν γίνουν άσυλον των καταδιωκομένων Μωραϊτών, Ρουμελιωτών και Ηπειρωτών, έγιναν πρώτα τα κέντρα των κατηχήσεων των Φιλικών” ,έσπευσαν να αγωνιστούν με τους άλλους ΄Ελληνες για την αποτίναξη του μισητού τουρκικού ζυγού. Με τη στάση τους αυτή αντιμετώπισαν έναν απηνή διωγμό, εξορίες και δήμευση των περιουσιών τους από τον Maitland»
Ο μεγάλος αγωνιστής του Ριζοσπαστισμού ‘Ηλίας Ζερβός αναφέρει: «Μόλις ό Επτανήσιος ήκουσε την πολεμικήν σάλπιγγα…, έδραμεν όλως ένθους εις το πεδίον της μάχης και συνεμερίσθη ώς ϊδιον τον αγώνα. Έκ της αίσιας τούτου έκβάσεως έφρόνει ότι και ή ενεστώσα τύχη του ήθελε βελτιωθή και το εθνικόν μέλλον του οριστικώς άποφασισθή. Έμαίνετο… ή ξενική δεσποτεία… ώς και τα αυτόχθονα ύπομίσθια όργανα της.. . και έπειρώντο να άποσβέσωσι την πρώτην εκρηξιν του εθνικού οίστρου, πλην αντί νά καταπνίξουν πολύπερις σότερον ήναπτον τον ένθουσιασμόν και έκραταίωνον τάς ελπίδας και πεποιθήσεις του λαού»
03.4.-Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν η κορυφαία από τις διαπρεπέστερες πολιτικές και διπλωματικές μορφές της Ευρώπης, που κυριάρχησε στις αρχές του ΙΘ’ αιώνα. Υπήρξε ο κύριος συντελεστής της προσπάθειας για εθνική χειραφέτηση της υπό αναγέννηση πατρίδας στις δυο πρώτες δεκαετίες του δεκάτου ενάτου αιώνα. Είναι ο πραγματικός ιδρυτής και αναμορφωτής της σύγχρονης Ελλάδας
Γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 10 Φεβρουαρίου 1776.
Το 1794 αναχώρησε για την Βενετία με στόχο να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο της Πάντοβας. Οι βασικές του σπουδές ήταν στον τομέα της Ιατρικής.Το 1797 σε ηλικία 21 ετών ο Ιωάννης Καποδίστριας επέστρεψε στην Κέρκυρα όπου άρχισε να ασκεί το ιατρικό έργο,.
Εκτός από την άσκηση της Ιατρικής, ο Ιωάννης Καποδίστριας ανέπτυξε σημαντική επιστημονική και φιλολογική δραστηριότητα. Με δικές του πρωτοβουλίες ιδρύθηκαν στην Κέρκυρα η «Εταιρεία των Φίλων» καθώς και ο «Εθνικός Ιατρικός Σύλλογος» με σημαντικό έργο στους αντίστοιχους τομείς δραστηριοτήτων τους.
Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Κωνσταντινουπόλεως στις 21 Μαρτίου του 1800, τα Επτάνησα αναγνωρίστηκαν ως αυτόνομο και ελεύθερο κράτος η «Επτάνησος Πολιτεία». Τον Αύγουστο του 1800 ξεσπάει εξέγερση στην Κεφαλληνία κατά των «ευγενών». Ο ηγεμόνας της Κέρκυρας Σπυρίδων Θεοτόκης αποστέλλει στην ταραγμένη Κεφαλλονιά τον Ιωάννη Καποδίστρια μαζί με τον Νικόλαο Γραδενίγο Σιγούρο. Εκεί, με εύστοχες πρωτοβουλίες ο Ιωάννης Καποδίστριας ομαλοποίησε την κατάσταση και με την πάροδο του χρόνου αποκαταστάθηκε πλήρως η τάξη.
Η εκλεγμένη νέα Γερουσία την 1η Απριλίου του 1803, διόρισε σαν γραμματέα του νεοπαγούς κράτους τον Ιωάννη Καποδίστρια. Δηλαδή, ανέλαβε τα καθήκοντά του ως γραμματεύς Επικρατείας της Επτανησιακής Πολιτείας. Η ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας, ένα όραμα του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, είναι αποτέλεσμα της φιλικής του σχέσης με τον πλούσιο Άγγλο Ελληνομαθή λόρδο Φρειδερίκο Γκύλφορν(1766 – 1827),
Οι δυο άνδρες συναντήθηκαν το 1824 στο Συνέδριο της Βιέννης. Εκεί ο Γκύλφορντ δέχεται την πρόταση του Καποδίστρια για την ίδρυση επτανησιακού Ελληνικού Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα.
Στις 12 Μαΐου του 1824 με απόφαση της Επτανησιακής Γερουσίας ρυθμίζεται ο κανονισμός για την λειτουργία της Ακαδημίας . Η Ακαδημία άρχισε να λειτουργεί το Μάιο του 1824.
Στις 24 Νοεμβρίου 1803 πεθαίνει ο πρόεδρος της Ιονίου Γερουσίας Σπυρίδων Θεοτόκης και την διακυβέρνηση του Κράτους ανέλαβε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Στη θητεία συνέταξε το Σύνταγμα της Επτανήσου Πολιτείας. Στις 15/27 Μαϊου 1808 ο επικεφαλής του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας κόμης Ρομαντζώφ, με μια θερμή επιστολή, η οποία περιείχε το παράσημο του Ιππότη του Τάγματος της Αγίας Άννας, καλούσε τον Ιωάννη Καποδίστρια να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο διπλωματικό σώμα της Ρωσίας.
Στις 20 Απριλίου 1809 ο Ιωάννης Καποδίστριας διορίστηκε Σύμβουλος της Επικρατείας ενταγμένος στο τμήμα εξωτερικών υποθέσεων της Ρωσίας .
Την 1 Αυγούστου 1811 ο Τσάρος Αλέξανδρος Α’ διόρισε τον Κερκυραίο διπλωμάτη ως Γραμματέα στην πρεσβεία της Βιέννης. Στις αρχές του 1814 ο Ιωάννης Καποδίστριας ίδρυσε και οργάνωσε την σύγχρονη Ελβετία. Το διοικητικό σύστημα που εισήγαγε τότε, εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί τη βάση του Ελβετικού πολιτεύματος. Τον Οκτώβριο του 1814, ο Ιωάννης Καποδίστριας φθάνει στη Βιέννη σαν μέλος της διπλωματικής αποστολής της Ρωσίας για το συνέδριο.
Στην Βιέννη, επίσης, με αποκλειστικές πρωτοβουλίες του Ιωάννη Καποδίστρια, ιδρύθηκε η «Φιλόμουσος Εταιρεία»..
Τελικά, στις 9 Ιουνίου 1815 υπογράφηκαν οι τελικές πράξεις του συνεδρίου της Βιέννης, χωρίς όμως να διευθετηθεί το θέμα των Ιονίων νήσων. Καποδίστριας και Μέτερνιχ
Από τη διπλωματική καριέρα του Ιωάννη Καποδίστρια στην τσαρική αυλή, αλησμόνητες θα μείνουν οι αντιπαραθέσεις που είχε με τον Αυστριακό Καγκελάριο Μέτερνιχ. Ο Μέτερνιχ πάντοτε υποψιαζόταν τον Καποδίστρια για σχέσεις με ανατρεπτικά ευρωπαϊκά κινήματα. Έτσι, όταν εκείνος παραιτήθηκε από το αξίωμά του στα τέλη του 1822, ο Μέτερνιχ πίστεψε πως οι ιδέες του είχαν θριαμβεύσει. Δεν είχε αντιληφθεί πως οι περιστάσεις ήταν τελείως διαφορετικές από το συντηρητικό κλίμα της Ιερής Συμμαχίας.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας συνόδευσε τον Τσάρο στο Παρίσι όπου θα διεξάγονταν οι συζητήσεις για το πολιτικό μέλλον της νικημένης Γαλλίας. Με δικές του πρωτοβουλίες η Γαλλία, αν και ηττημένη, έτυχε ήπιας μεταχείρισης και αποτράπηκε η ουσιαστική της διάλυση. Ο Τσάρος εκφράζοντας την ευαρέσκειά του για τις προσφερθείσες υπηρεσίες του Ιωάννη Καποδίστρια κατά τις συζητήσεις που προηγήθηκαν της υπογραφής της συνθήκης του Παρισιού, τον διόρισε Γραμματέα της αυτοκρατορίας, δηλαδή, Υπουργό Εξωτερικών. Η επίσκεψη του Καποδίστρια στα 1819 στην Κέρκυρα και η επαφή του με τους πολιτικούς και τους Οπλαρχηγούς που ήταν στενοί του συνεργάτες στην Επτάνησο Πολιτεία και την «εποποιία της Λευκάδας»(1806-1807) ,εκτός της προετοιμασίας του 21 ,δινει την ευκαιρία στον Καποδίστρια για την αναζωπύρωση του ηθικού αλλά και για την οξυτάτη και γραπτή καταγγελία εναντίον του Μaitlant για το σύνολο της πολιτικής του. Ο Καποδίστριας είχε αρκετές επαφές με εκπροσώπους της Φιλικής Εταιρείας που του κόμιζαν επιστολές και τους βοηθούσε έμμεσα χωρίς όμως να εκτίθεται. Τον Ιούνιο του 1822 ζήτησε να αποσυρθεί από την ενεργό υπηρεσία. Η άνοιξη του 1827 η Γ΄ Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων που συνήλθε στην Τροιζήνα, έκανε αποδεκτή και ψήφισε ομόφωνα την πρόταση να ανατεθεί στον Ιωάννη Καποδίστρια η εξουσία της Ελληνικής Πολιτείας, για μια θητεία διαρκείας επτά ετών. Ο Καποδίστριας γνώριζε ότι «κάθοδός του εις την Ελλάδα σημαίνει άνοδον εις τον Γολγοθάν», ήρθε όμως έχοντας την πεποίθηση ότι: «Ο Θεός είναι προστάτης μου… και άνευ ταύτης της πίστεως ούτε εμαυτόν θα ηδυνάμην να κατανοήσω, ούτε να ελπίσω τι». Τοποθέτησε υπεράνω του εαυτού του το συμφέρον της πατρίδας: «Ευτυχείς, διότι ηδυνήθημεν να προσφέρωμεν δι’ αυτό το τόσον θεάρεστον έργον τα λείψανα της μετρίας κατατάσεώς μας εις το θυσιαστήριον της πατρίδος!»
Την 1/13 Ιανουαρίου 1828 o Καποδίστριας με τη συνοδεία του, αναχώρησε για την Ελλάδα Την 6/13 Ιανουαρίου 1828 έφθασε στο λιμάνι του Ναυπλίου και άρχισε την δημιουργία κρατικών δομών σενα ανύπαρκτο και διαλυμένο από το πόλεμο και την δουλεία κρατος. Ο Κυβερνήτης επιχείρησε να οργανώσει το κράτος, βελτιώνοντας τη διοίκηση και την οικονομία του. Προκειμένου να πετύχει το στόχο του, συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στο πρόσωπο του αναβάλλοντας για δύο χρόνια τη σύγκληση της Δ’ Εθνοσυνέλευσης, που τελικά πραγματοποιήθηκε στο Άργος. Επίσης, για να διευκολύνει τις συναλλαγές, ίδρυσε Εθνική Τράπεζα και έκοψε νομίσματα (φοίνικας) που αντικατέστησαν τα τουρκικά γρόσια.
Ο Καποδίστριας, επειδή πίστευε ότι η πρόοδος της χώρας στηριζόταν στη γεωργία, ίδρυσε Γεωργική Σχολή στην Τίρυνθα για την εκπαίδευση των Ελλήνων αγροτών, εισήγαγε την καλλιέργεια της πατάτας και στήριξε την παραγωγή μεταξιού. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν το εμπόριο και η ναυτιλία και οργανώθηκε τακτικός στρατός.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στη βασική εκπαίδευση των Ελλήνων. Αρμόδια Επιτροπή ανέλαβε τη σύνταξη βιβλίων και τη δημιουργία αλληλοδιδακτικών σχολείων, στα οποία οι καλύτεροι μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων μάθαιναν στους μικρότερους με τη βοήθεια του δασκάλου γραφή και ανάγνωση. Ιδρύθηκε επίσης το πρώτο ελληνικό Γυμνάσιο, ενώ στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας λειτούργησαν αλληλοδιδακτικά, ελληνικά και χειροτεχνικά σχολεία. Στην Αίγινα λειτούργησε και το Κεντρικό Σχολείο.
Έτσι, το πρωϊ της Κυριακής της 27ης Σεπτεμβρίου 1831, ενώ ο Καποδίστριας μετέβαινε στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνος για να παρακολουθήσει τον Όρθρο και τη Θεία Λειτουργία, συνάντησε τους Γεώργιο και Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη, οι οποίοι, αφού τον χαιρέτησαν, τον προσπέρασαν και στάθηκαν δεξιά και αριστερά της στενής εισόδου του Ιερού Ναού. Εισερχόμενος στην Εκκλησία ο Ιωάννης Καποδίστριας, δέχθηκε πυροβολισμούς και από τους δύο δολοφόνους.
Προσωπικά για τον εαυτό του δεν δέχθηκε ούτε τα αυτονόητα. Αρνήθηκε το επιμίσθιο που του αναλογούσε ως αρχηγός κράτους και το οποίο εγκρίθηκε δύο φορές από τη Βουλή των Ελλήνων και τη Γερουσία.
«Διά τον αυτόν τούτον λόγον θέλομεν αποφύγει και ήδη το να δεχθώμεν την προσδιοριζομένην ποσότητα διά τα έξοδα του αρχηγού της επικρατείας, απεχόμενοι, εν όσω τα ιδιαίτερά μας χρηματικά μέσα μας εξαρκούσιν, από του να εγγίσωμεν μέχρι και οβολού τα δημόσια χρήματα προς ιδίαν ημών χρήσιν. Οψέποτε δε βιασθώμεν εις τούτο, εξαντληθέντων διόλου των ιδιαιτέρων ημών πόρων, τότε θέλομεν καταφύγει εις το δημόσιον ταμείον, πλην μόνον δια τα έξοδα, όσα απαιτεί η εκτέλεσις των καθηκόντων μας».
Αντώνης Αργυρός
(Συνέχεια στο Μέρος 2)