Σώζονται ερείπια αρχαιότατου ναού αφιερωμένου στον Άγιο Γεράσιμο. Είναι κρυμμένα από πυκνά δένδρα. Ο ναός είναι ημιϋπόγειος και μέσα σε αυτόν βρέθηκαν δυο τάφοι. Η πέριξ περιοχή ανήκε στον Αντώνιο Ρενιέρη ο οποίος φρόντισε με δικά του έξοδα να κτισθεί άλλος ναός στον ίδιο Άγιο.
2.ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΠΟΚΟΡΩΝΟΥ
Χωριό Νιό Χωριό
ΝΔ του χωριού / Σε σπηλιά.
Υπάρχει σήμερα ναός εντός του σπηλαίου. Είναι νοτιοδυτικά του χωριού και επί της τότε κεντρικής αρτηρίας Χανίων – Ηρακλείου. Άγνωστο ποιος, τοποθέτησε μετά την αγιοποιήσή του καντηλάκι και την εικόνα του. Το 1932 οι κάτοικοι έκαναν έρανο, έκλεισαν το άνοιγμα του σπηλαίου και έτσι δημιούργησαν ναό εντός.
3. ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΥΔΩΝΙΑΣ
Χωριό: Κάμποι
Νοτιοανατολικά της Κυδωνίας – υψόμετρο 600 μ. / σε δεσπόζουσα θέση κι αυτό.
Έχει κτισθεί ναός και στο χωριό. Καταστράφηκε επί τουρκοκρατίας και ξανακτίσθηκε το 1630 ως φαίνεται από εντοιχισμένη πλάκα επάνω από την είσοδο.
Ανακαίνιση έγινε το 1912 από τον Ι. Τσαγκαράκη και από τον Κωστή Αθουσάκη. Ο τελευταίος προσέφερε 25 λίρες. Επίσης στη δεύτερη σειρά της πλάκας υπάρχει φθαρμένη επιγραφή: «ο μετανοών ελέω Θεού Δ. Θ. .. Χ.Ι».
4. ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΥΔΩΝΙΑΣ
Σε πολύ μικρή απόσταση από το καταπράσινο χωριό Περιβόλια Χανίων, στην τοποθεσία Φουσκιδέ (μεταξύ των τοποθεσιών Μετόχι Χαροδιάς και Μουτσουναρίων) υπάρχει σπηλιά όπου κατά παράδοση έζησε και δίδαξε ο Άγιος Γεράσιμος.
Το σπήλαιο είναι διαστάσεων 15Χ15μ. και κατά τους γερμανικούς βομβαρδισμούς του 1941 όσοι κατέφυγαν εκεί, διασώθηκαν. Εκεί κοντά βρίσκεται και το έρημο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Χαροδιάς που κτίσθηκε τον 12ο αι.
5. ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΥΔΩΝΙΑΣ
Νοτιοανατολικά από το Γεράνι, κοντά στο χωριό Βρύσες, στην ευρύτερη περιφέρεια Μοδίου -σε σπηλιά- δύο χιλιόμετρα νότια του χωριού Μόδι και πάνω από τον Πλατανιά Χανίων βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεράσιμου -κατοικητήριο και διδακτήριο του Αγίου- εντός σπηλαίου. Κατά παράδοση και κατά το συναξάρι, ο Άγιος έμεινε περισσότερο χρόνο εδώ, όμως πριν έρθει στο Μόδι είχε περάσει και από άλλα σπήλαια με πρώτο ένα σπήλαιο στο Νιο Χωριό και μετά ένα άλλο στα Περιβόλια.
Χωματόδρομος που ξεκινάει μέσα από το Μόδι οδηγεί εκεί και σε όλη την διαδρομή υπάρχουν ενημερωτικές πινακίδες.
Το σπήλαιο βρίσκεται στην πλαγιά ενός λόφου που είναι καλυμμένος από αρχαίο ελαιώνα. Ο ναός που έχει κτιστεί μέσα στο σπήλαιο είναι ευρύχωρος κι έχει και εξωτερικό περίβολο που ακολουθεί κατά μήκος την μεγάλη βραχοσκεπή που μαζί με τα γύρω βράχια σχηματίζουν ένα πραγματικό καταφύγιο ιδανικό για ησυχαστήριο.
Έξω από το σπήλαιο φαίνονται απομεινάρια από παλιά κελιά και βοηθητικούς χώρους.
Στην είσοδο ακριβώς της βραχοσκεπής υπάρχει η τεράστια λαξευτή πέτρινη γούρνα («είναι ένα μεγάλο χαράκι από όπου έβγαινε νερό και έμπαινε σε γούρνα όπου και σώζεται ως σήμερα…») από όπου σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος έπινε νερό το οποίο συγκέντρωνε η γούρνα από τη ροή ενός σταλακτίτη που έρρεε στο σπήλαιο. Η γούρνα αυτή είχε εξαφανιστεί για χρόνια και ήρθε στο φως με ανασκαφή που έγινε στο χώρο του ναού.
Ο κ. Γρηγόρης Σολιδάκης, ένας από τους πολλούς που συμβάλλουν οικονομικά και προσωπικά στην περιποίηση των προσκυνητών λέει χαρακτηριστικά για τον Άγιό μας: «Οι κάτοικοι των χωριών έρχονταν στον Άγιο που ήταν γιατρός και είχε κάνει και πολλά θαύματα. Θα σας πω ένα από αυτά που αφορά την πέτρινη γούρνα την οποία έχει λαξεύσει ο ίδιος. Εχει τρομερή σημασία αυτό το γεγονός γιατί επί τουρκοκρατίας οι Τούρκοι την κατέβαζαν στο ρυάκι για να ποτίζουν τ’ άλογά τους, αλλά με δύναμη Θεϊκή γύριζε πίσω. Ο Δήμος, τώρα, κάνει κάποιες ενέργειες για ανάδειξη της περιοχής, η οποία είναι πλούσια σε χλωρίδα και πανίδα και πρέπει να την μάθει ο κόσμος, να μάθει το εξωκκλήσι και την ιστορία του Αγίου Γερασίμου του θαυματουργού, ο οποίος έκανε και συνεχίζει να κάνει θαύματα».
6. ΑΚΡΩΤΗΡΙ: Ναός Αγίου Γερασίμου στο αλ[Ρ]ωνι
Ένας μη γνωστός και νεώτερος ναός είναι κι αυτός του Αγίου Γεράσιμου στο Αλ[ρ]ώνι, στο Ακρωτήρι, κτισμένος στο πλάι ενός πρίνου και κοντά σε ένα παλιό αλώνι.
Έχει ανεγερθεί επάνω σε παλιότερο ναό Αγίου Γερασίμου που προφανώς κατεστράφη. Στον τόπο αυτό δεν μαρτυρείται η παρουσία του Αγίου, όπως στα άλλα προαναφερθέντα μέρη. Η ύπαρξη του ναού αυτού πιστοποιεί την αγάπη που έτρεφαν και τρέφουν στο πρόσωπο του Μεγάλου Αγίου οι Κρήτες. Ο Άγιος της Κεφαλληνίας αν και έζησε πολύ λίγο στην Κρήτη, εντούτοις από την δύναμη της ψυχής Του και από τις άγιες κι ευλογημένες πράξεις Του έμεινε βαθιά χαραγμένος στην συνείδηση των αδελφών Κρητών, οι οποίοι από γενιά σε γενιά μετέφεραν με τα λόγια και την βαθιά τους πίστη την αγάπη και τον σεβασμό που έτρεφαν στο πρόσωπό Του.
Στις περιοχές 1-5 υπάρχουν πηγάδια που τα άνοιξε ο Άγιος. Όμως το θέμα «Άγιος Γεράσιμος και Κρήτη» θέλει επισταμένη επιτόπια έρευνα και πλήρη καταγραφή.
Mια φωτογραφία είναι του κ. Χριστόφορου Χειλαδάκη και δυο του κ. Τσάση
Ευρυδίκη Λειβαδά