Ευρυδίκη Λειβαδά: Ο αλύγιστος πατήρ του Ριζοσπαστισμού Γεράσιμος Α. Λειβαδάς (1789-1876) (Μέρος Β΄)

Μετά την Ένωση – «Το ανάλγητον ελληνικόν κράτος» απέναντι στους Ριζοσπάστες

Ο Γ. Λειβαδάς στην Α΄ Βουλευτική περίοδο (14 Μαΐου 1865) εξελέγη βουλευτής της Επαρχίας Πάλλης και το 1866 υπέβαλε, μαζί με τους αδελφούς Γ. και Χ. Ιακωβάτο, υπόμνημα πατριωτικότατο προς το Υπουργείο. Ο βουλευτής Κυρ. Α. Κουμουνδούρος, γνωρίζοντας το έντιμο, μαχητικό, ακλόνητο του χαρακτήρα του Λειβαδά, τις ανόθευτα δημοκρατικές αρχές του που υπερασπίστηκε χωρίς διακοπή και τους ασταμάτητους αγώνες του, μιλώντας για τον «γηραιό πατριώτη κι εθνομάρτυρα» «όστις κατέστρεψε την περιουσίαν του υπέρ της Ενώσεως», πρότεινε στην 101^η συνεδρίαση της Βουλής[1] να εισάγει νομοσχέδιο περί απονομής αναλόγου συντάξεως από το δημόσιο ταμείο. Μετά από τέσσερα χρόνια η πρόταση αυτή έφερε αποτέλεσμα να χορηγηθούν στους Ριζοσπάστες χαμηλότατα επιδόματα[2]. Στον Λειβαδά δόθηκε για πέντε μόνον μήνες το ευτελές ποσό των 200 δρχ.[3]. Ο γιός του, αλλά και συγκαιρινοί ιστοριογράφοι τονίζουν την «φρικώδη ολιγωρία προς αυτόν και την οικογένειάν του εκ μέρους των ελληνικών κυβερνήσεων και της αναλγησία των εκάστοτε εκ των συμπολιτών του βουλευτών οίτινες ώφειλον να μεριμνήσωσιν πρωτίστως περί των αληθών συμφερόντων και των υποχρεώσεων της πολιτείας και κοινωνίας»[4]. Ο δε αγαπημένος φίλος του Θ. Καρούσος δημοσίευσε το «Η αρετή αναξιοπαθούσα» όπου καταγγέλλεται για άλλη μια φορά η αγνωμοσύνη της κυβέρνησης.

Στις 22 Φεβρουαρίου 1867 η σύζυγός του Άννα απέστειλε επιστολή προς τον Πρωθυπουργό σημειώνοντας «… το πικρόν ποτήριον φυλακίσεων και εξοριών του ανδρός μου, τας καταδιώξεις των υιών μου, τους τρόμους των θυγατέρων μου και την παντελή καταστροφήν της πλουσίας περιουσίας μου χάριν της πραγματοποιηθείσης ενώσεως… εις τους πάντας είναι γνωστόν ο ακέραιος χαρακτήρ του εναρέτου ανδρός μου και της οικογενείας του διότι και τας υψηλάς θέσεις, ας διέθετον ημίν οι Αρμοσταί περιεφρονήσαμεν, και τα προσφερόμενα δώρα των απεποιούμεθα. … Έκτοτε κύριε Πρωθυπουργέ, παρήγορον είχαμεν την πρότασίν σας… επικαλουμένη την όσον το τάχιον αποπεράτωσιν της μνησθείσης συντάξεως…»[5]. Χωρίς φυσικά κανένα αποτέλεσμα.

Ο Λειβαδάς «λιμώττων και κεκυφώς εκ των βασάνων, … δίκην επαίτου»[6], κατέφυγε ζητώντας δικαιοσύνη στον βασιλιά με αναφορά του στις 20 Ιουνίου 1868 όπου εξέθεσε την άδικη εγκατάλειψή του και την αιτία της οδυνηρής θέσης στην οποία είχε περιέλθει αυτός και η οικογένειά του. «Ο αγών εις ον εξετέθην κατά της Αγγλοϊόνιας Προστασίας δεν ήτο πενταετής, ούτε δεκαετής, αλλά κινδύνων μεστός διήρκεσεν επί έτη 40 από της ακμαιοτέρας νεότητος μέχρι του γήρατός μου… και πρώτος εγώ ύψωσα την φωνήν μου υπέρ της Ενώσεως με την εισέτι αβεβαίαν ανεξαρτησίαν της Ελλάδος…».

Η Α΄ Βουλευτική περίοδος μετά την Ένωση ήταν το κύκνειο άσμα στην πολιτική σκηνή του Λειβαδά. Στα 80 του απομακρύνθηκε από την ενεργό πολιτική. Απογοητεύθηκε όμως από την αρχή. Θεωρούσε την Ένωση «ως είσοδον εις ευρύτερον στάδιον, μάλλον επίμοχθον και ακανθώδες, όπερ επιτακτικώς διανοίγει η πατριωτική ιδέα εις παν τμήμα του έθνους… Αλλά την χαράν αυτού και τας ελπίδας διεδέχετο βαρυθυμία και απογοήτευσις ένεκα της αθλίας καταστάσεως των ελληνικών πραγμάτων», ενώ η ελληνική γη ήταν «…εν ονόματι μόνον ελευθέρα, αλλ’ υπό ξένην κυριαρχίαν»[7].

Η ανάλγητη εθνική κυβέρνηση έχει κι αυτή το δικό της μερίδιο στην περαιτέρω κατάρρευσή του καθώς αρνήθηκε να δώσει την δια νόμου σύνταξη και την αποστέρησε από την οικογένεια[8]: «Η εκ μέρους της κυβερνήσεως άσπλαγχνος εγκατάλειψις ανδρών οίτινες παντοία υπέστησαν και εμόχθησαν υπέρ του θριάμβου μιας Εθνικής Ιδέας αποδεικνύει ότι οι παρ’ ημίν πολιτευόμενοι στερούνται παντός ευγενούς και πατριωτικού αισθήματος, πάσης μετριοφροσύνης και παντός πόθου προαγωγής των εθνικών συμφερόντων… η άκαμπτος επιμονή της κυβερνήσεως, πεισμόνως αρνουμένης εις το να αποδώση δικαιοσύνην και να αμείψη εν ευλόγω μέτρω οικογένειαν τα πάντα απολέσασαν εν αγώνι εθνικώ… Ο νυν πρωθυπουργός (ενν. Α. Κουμουνδούρο) παρεμύθει την τεθλιμμένην οικογένειαν υποσχόμενος ότι η Κυβέρνησις θέτει αυτήν υπό την προστασίαν της υπό της στιγμής εκείνης. Και εν τούτοις από της στιγμής εκείνης χρονολογείται νέα εποχή συμφορών δια την οικογένειαν». Αυτά σημειώνει ο μικρότερος γιός του Παναγής, το 1879 στο: «Οι Αγώνες του Γερασίμου Λιβαδά εκτιμωμένοι παρά της ελληνικής κυβερνήσεως» όπου αναφέρεται και στον άλλο εγκαταλελειμμένο μεγάλο αγωνιστή Ι. Μομφερράτο, αλλά και στον αγώνα του Ζακύνθιου βουλευτή Λομβάρδου υπέρ σύνταξης των Ριζοσπαστών και κατά της κυβερνήσεως, αλλά κυρίως, κατά της αδιαφορίας των Κεφαλλήνων βουλευτών, «η διαγωγή των οποίων διήγειρε γενικήν έκπληξιν, διότι αυτοί προπάντων είχον καθήκον να συνηγορήσωσιν υπέρ του ανδρός του οποίου οι αγώνες συνετέλεσαν εις το να απολαύσωσιν εθνικήν ύπαρξιν και ελευθερίαν»[9].

Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό το αγωνιστικό ηθικό όλων των γιών του Γεράσιμου και της Άννας. Πέρα από τους διωγμούς που υπέστησαν και την άκαμπτη θέλησή τους σημειώνουν: «Έχομεν το ολέθριον ατύχημα να μη δυνάμεθα να κολακεύσωμεν τους έχοντας επιρροήν και αξιώματα, διότι εκληρονομήσαμεν ανεξαρτησίαν και παρρησίαν φρονήματος, ασυμβίβαστον προς επίτευξιν της προστασίας μικροσκοπικών και ιδιοτελών κομματαρχών» [10].

Οι διωγμοί όμως δεν σταμάτησαν και μετά την πολυπόθητη Ένωση, καθώς στην πολιτική κονίστρα άρχισε να σχηματοποιείται ο δικομματισμός. Την πολυμελή οικογένεια που ζούσε αξιοπρεπώς μέσα στη μεγάλη της ένδεια, συντηρούσε ο Όθωνας που εργαζόταν στο Τελωνείο και που μετά από 12 χρόνια «άμεμπτο υπηρεσία» προήχθη σε Υποτελώνη και πήγε στο Ληξούρι. «Φατρία», τα στοιχεία της οποίας δεν αναφέρονται, «προς ικανοποίησιν των ορέξεών της υποβιβάζειν αυτόν αλλαχού, και μετ’ ολίγους μήνας, αποπέμπει αυτόν της υπηρεσίας… Εις ταύτα έμελλε το Υπουργείον να προσθέση και τον εμπαιγμόν. Δια τούτο πέρυσι (ενν. 1878) παραγγέλλει τον Όθωνα να υπηρετήση επί διμηνίαν έτι ως δόκιμος τω Τελωνείω, ίνα, δήθεν δυναθή να διορισθή αύθις μετά προβιβασμού. Η διαταγή εκτελέσθη, αλλ’ ο διορισμός παρεπέμφη εις τας Ελληνικάς Καλένδας»[11].

Το τέλος του Γ. Λειβαδά και η είσοδός του στην Ιστορία

Καταπονημένος από τις κακουχίες, τις απανωτές δημεύσεις και κατασχέσεις περιουσιακών του στοιχείων, τις εξορίες, τις μαστιγώσεις, τις φυλακίσεις, την απαγόρευση εξάσκησης του επαγγέλματός του, την τραγική του αρρώστια και τους κατατρεγμούς και «εν πενία και στερήσει», το απόγευμα της 27ης Ιουνίου 1876 πέρασε το κατώφλι της Ιστορίας «ο εγκαταλελειμμένος ήρως του μεγάλου αγώνος θύμα της πείνης και των κακουχιών»[12]. Συστάθηκε αμέσως επιτροπή για να φροντίσει τα της κηδείας. Μέλη της ήταν οι: Γεράσιμος Βαλσαμάκης, Λεωνίδας Μηλιαρέσης και Σωκράτης Η. Ζερβός. Στην τότε μητρόπολη Αργοστολίου, στον Σωτήρα, με λαϊκές τιμές και ενδείξεις σεβασμού, εψάλλη την επομένη στις 17:00 η νεκρώσιμος ακολουθία τη παρουσία περισσοτέρων από 3.000 Κεφαλλήνων και με τις δυο φιλαρμονικές, Αργοστολίου και Ληξουρίου[13]. Τον νεκρό περιετύλιξαν με εθνική σημαία, ενώ τις ταινίες του μεγαλοπρεπούς φερέτρου κρατούσαν ο Ι. Μομφεράτος, οι αδελφοί Ιακωβάτου και άλλοι Ριζοσπάστες. Ακούστηκαν επικήδειοι από τους δικηγόρους Γ. Μουσούρη και Δ. Σπινέλλη οι οποίοι έκαναν λόγο για την εν Ελλάδι κατάσταση. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον επικήδειο του Μουσούρη καθώς τόνισε πως τρεις μέρες πριν τον είχε δει «βαρείας δε εκφέροντα αράς κατά των πολιτικών της Ελλάδος, των μόνων αιτίων της οικτράς ταύτης του Έθνους καταστάσεως»[14].

Λόγω της πληθώρας του κόσμου η κηδεία, όπου «ούτε η ελαχίστη αταξία συνέβη, ουδέ μικρός τις ψιθυρισμός ηκούετο» και που είχε χαρακτήρα πολιτικής διαδήλωσης, διήρκεσε τέσσαρες ώρες. Αυτές οι σιωπηλές ενέργειες του κοινού είχαν πολιτικό και εθνικό χαρακτήρα[15].

Στον τάφο του μίλησε ο νεαρός τότε Χαραλάμπης Άννινος (1852-1934)[16]. Αναφέρθηκε στη γενιά των Ριζοσπαστών που χανόταν, στον «πρωταθλητή των ελευθεριών μας, τον ήρωα της εποποιΐας της πάλης», αυτόν που έθεσε «τον πρώτον και ακρογωνιαίον λίθον του υψηλού οικοδομήματος της απελευθερώσεώς μας».

Η κυβέρνηση, ενώ για χρόνια στάθηκε αγνώμων, με καθυστέρηση μεγάλη αναγνώρισε την μεγάλη προσφορά του πρωτοριζοσπάστη και πατέρα της Ένωσης και διέταξε την κηδεία του δημοσία δαπάνη. Μετά τον θάνατό του το ελληνικό κράτος έδωσε στις κόρες του Γ. Λειβαδά την ευτελή σύνταξη των 150 δρχ[17]. Στην Αθήνα τελέσθηκε μνημόσυνο όπου μίλησε ο Κων. Ξένος στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», και στην Κέρκυρα ο Ι. Πολυλάς. Το 1884 ο Δήμος Κρανίων ανήγειρε λίθινο μνημείο (χαμηλού ύψους οβελίσκο) στον τάφο του Γ. Λειβαδά στο κοιμητήριο Δραπάνου, δίπλα στην αγαπημένη του συντρόφισσα, εξίσου μαχητική και αταλάντευτη στις αρχές της, Άννα Μεταξά που έφυγε λίγους μήνες πριν από αυτόν. Αξίζει να σημειωθεί ότι κι αυτή ασθένησε σοβαρά, νέα ακόμη, από τις κακουχίες και τις στερήσεις που πέρασε, από καρδιακό νόσημα[18].

Ο Γεράσιμος Λειβαδάς γεννήθηκε σε οικογένεια φιλελεύθερη, γαλουχήθηκε με τις αξίες της γαλλικής επανάστασης, είχε ιδιοσυγκρασία αγνού αγωνιστή, μορφώθηκε, μελέτησε και βίωσε τα μεγάλα επαναστατικά κινήματα της εποχής του, γέννησε τον Ριζοσπαστισμό, πάλεψε αταλάντευτα, όσο ελάχιστοι, για τις αρχές του θυσιάζοντας όλη την περιουσία του κι αυτήν ακόμα την οικογενειακή του γαλήνη κι ευτυχία, και πέθανε ανόθευτος Ριζοσπάστης. Μπήκε στον αγώνα πολύ πλούσιος, και εξήλθε πάμφτωχος. Σε όλη του τη ζωή παρέμεινε αγνός αγωνιστής κατά της φιλοοθωμανικής αγγλικής δεσποτείας και αντέταξε με αρμονική συνέχεια και συνέπεια στη διαφθορά, στην αποσύνθεση και στις αυθαιρεσίες, τα ιερά και απαράγραπτα δίκαια που κουβαλούσε στην ψυχή του. Δεν προσδοκούσε καμμιά ικανοποίηση. Μόνος του ιδεολογικός στόχος η Εθνική Ένωση. Στρατεύθηκε από τα νιάτα του σε αυτόν και θυσίασε και την υγεία του ακόμη. Το βιογραφικό του Λειβαδά βρίθει ανιδιοτελών αγώνων, επαναστάσεων, διακηρύξεων, μανιφέστων, πολιτικών επιστολών ενάντια στην ξενοδουλεία, όταν σαν έννοιες όλα αυτά δεν είχαν καλά καλά συλληφθεί από μεγάλη μερίδα ομοϊδεατών ακολούθων του. Αυτός τους δίδαξε. Αυτός τους μπόλιασε με την ιδέα της απελευθέρωσης, της αποκατάστασης και της συνένωσης ως ιερής, εθνικής υποχρέωσης της Επτανήσου με τη μητέρα πατρίδα.

Και μια οφειλόμενη απάντηση αναφορικά με συγγένειά μου με τον Ριζοσπάστη

Αναγκάζομαι να κάνω αυτήν την προσθήκη στο παραπάνω πόνημά μου επειδή, κατά την ομιλία μου για τον Ριζοσπάστη που έγινε στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη στο Αργοστόλι, την Κυριακή, 27 Αυγούστου 2017, μετά από πρόσκληση της εφημερίδας «Τα Φραγκάτα», ο κ. Νίκος Γαρμπής με απεκάλεσε απόγονο του Ριζοσπάστη, και ως εκ τούτου έδωσε έναυσμα ώστε:

– την επομένη, Δευτέρα 28 Αυγούστου και ώρα 10:08 να λάβω προσβλητικό, ειρωνικό και με χασκογελάκια τηλεφώνημα από την κ. Καίτη Καπάτου η οποία, δίκην γενεαλόγου, μεταξύ των άλλων μου είπε πως οι άρχοντες Λειβαδά γράφονται με -ει- και όχι με –ι- που γράφεται η οικογένεια του πατέρα μου που «ήρθε από μακριά» και δεν κατάγεται από τον Αγκώνα –προφανώς το διόρθωσε κατά την επιστολή της 5/9/2017 σελ. 3 στον Ημερήσιο με τίτλο «Η αλήθεια για τον Γερ. Λειβαδά»-, κι ότι η δική της οικογένεια έχει στην ιδιοκτησία το δακτυλίδι με το οικόσημο των Λειβαδά.

Απαντώ πως για λόγους καθαρά προσωπικούς μου δεν έχω ερευνήσει καθόλου τα του δικού μου κλάδου Λειβαδά (θα το κάνω αφού και όταν εγώ αποφασίσω). Για την ιστορία καταθέτω πως το 1981 προχώρησα σε πρώτα βήματα αλλαγής του επωνύμου μου καθώς θεωρούσα –και θεωρώ αναμφίβολα- πως την ανατροφή μου την οφείλω στην οικογένεια της μητέρας μου Μαρίας Μοντεσάντου και δεν οφείλω στους Λειβαδά τίποτα απολύτως. (Ήδη και οι δυο οι θυγατέρες μου φέρουν επισήμως ως δεύτερο επώνυμο από το 1998 το Μοντεσάντου για να τιμήσουν την οικογένεια). Την υλοποίηση της απόφασής μου για αλλαγή του επωνύμου μου σταμάτησε η, από την πλευρά της μάνας μου, νόνα μου, Ευρυδίκη Δρόσου Μοντεσάντου, γένους εκ μητρός Περιστιάνου Γκιντιλίνη (όλα αυτά τα γράφω και παρακαλώ να καταμετρηθούν … οικόσημα –για όσους μετρούν την αξία του ανθρώπου με αυτά και εμμένουν σε αυτήν την νοοτροπία). Η οποία νόνα μου, δεν ήταν καμμιά κυριούλα της γειτονιάς, αλλά αρσακειάδα (όπως και η μητέρα μου), πτυχιούχος και της Φιλοσοφικής, σπουδαία εκπαιδευτικός –έχει αφήσει λαμπρή ιστορία στο Αργοστόλι και όπου αλλού δίδαξε-, που στο σαλόνι της, κάθε Πέμπτη και επί πολλά συνεχή χρόνια διοργανώνονταν λογοτεχνικά σουαρέ όπου συμμετείχαν αξιόλογες προσωπικότητες και που είχα την ευ τύχη να την έχω προσωπική παιδαγωγό για 25 συναπτά έτη. Αυτή λοιπόν η νόνα, που όταν την νευρίαζα με αποκαλούσε «εγγονιά του Ρεβολουτσιόνε», με εμπόδισε να αλλάξω το επώνυμό μου λέγοντάς μου πώς κάποτε θα είμαι υπερήφανη για αυτό. Ποτέ δεν την ρώτησα το γιατί, καθώς το θέμα με ενοχλούσε πολύ.

Ξέρω πως μετά το διαζύγιο των γονιών μου έμειναν στο σπίτι κάποια πράγματα από τον πατέρα μου που δεν είχαν καμμιά σχέση με το επάγγελμα ούτε το δικό του, ούτε του πατέρα του.

– Έγγραφο επίσημο της Ένωσης των Επτανήσων και φωτογραφικό υλικό (αυτά τα παρέδωσα με κάθε νόμιμο, έγγραφο κι επίσημο τρόπο στις 25 Ιουνίου 2014 –κρατώ για όλα αποδεικτικά στοιχεία)

– Σειρά εφημερίδων που αναφέρονται στα θέματα της Ένωσης και καλύπτουν σποραδικά την μακρά περίοδο από το 1815 έως και το 1864 (κι αυτά σκέφτομαι να τα παραδώσω)

– Βιβλία νομικά του 19^ου αι. και άλλα πολιτικά, κυρίως των συνεδριάσεων της Ιονίου Βουλής, ματογυάλια, καθώς και αντικείμενα γραφείου (η πρώτη μου θυγατέρα, ως νομικός, μου ζήτησε να τα κρατήσω, γεγονός που έπραξα).

Ξέρω πως το όνομα του πατέρα μου ήταν Γεράσιμος και πως είχε έναν αδελφό Παναγή, παιδιά του Ανδρέα Λειβαδά από τον Αγκώνα και της Ιουλίας Βρεττού από τα Ταρκασάτα Πυλάρου. Πως όλα σχεδόν τα μέλη της οικογένειας ήταν αγνοί αγωνιστές, η δε Ιουλία έκανε μεγάλο φιλανθρωπικό έργο καθώς, κατά τα μακρά και δύσκολα χρόνια της Κεφαλλονιάς, προσέφερε τρόφιμα σε αναξιοπαθούντες γιατί είχε η ίδια μεγάλη οικονομική επιφάνεια. Τον Παναγή τον δολοφόνησε η χούντα το 1968 και ο πατέρας μου έφυγε στον Καναδά. (Σημειώνω πως ιστορικά γεγονότα δράσεων κυρίως του Παναγή αναφέρει ο δρ. Σπύρος Λουκάτος στην τρίτομη Ιστορία του, και πως με κάλεσαν από την Ένωση των Αντιστασιακών στην Κεφαλλονιά και μου έδωσαν μετάλλια τιμώντας τους, τα οποία και έχω. Επίσης η εκπαιδευτικός Μαριάνθη Αννίνου, ενεργότατο μέλος της ως άνω Ένωσης, μου δώρισε το βιβλίο της Βαρβάρας Λιβαδά, λέγοντάς μου πως εγώ πρέπει να το έχω αυτό. Και το έχω). Ο τάφος αυτών των Λειβαδά είναι στο κοιμητήριο του Δραπάνου κοντά και απέναντι από τον τάφο του ριζοσπάστη και της συζύγου του.

Ας σημειωθεί πως είμαστε μικρή κοινωνία και γνωρίζει πάρα πολύ καλά ο ένας τον άλλο και πως με σεβασμό προς την οικογένειά Μοντεσάντου, στις αφιερώσεις όλων των βιβλίων μου αναφέρω μόνον την μάνα και την νόνα μου, ευγνωμονώντας, και τιμώντας την μνήμη τους. Τα τελευταία χρόνια με έχουν βρει ορισμένοι Λειβαδά (ανάμεσά τους και τέσσερις Γεράσιμοι εντός και εκτός Ελλάδος ήτοι Αίγυπτο, Ιταλία, Αμερική), μου έχουν ζητήσει να ερευνήσω το θέμα της οικογένειάς και μου έχουν δώσει στοιχεία για τον δικό τους κλάδο. Χωρίς να θέλω να αναφέρω όνομα –επειδή πρόκειται για σημαντικό πρόσωπο- μου έδωσε στοιχεία για δική του συγγένεια με τον ριζοσπάστη. Τόσο αυτός, όσο και η μαρτυρία της κ. Καίτης Καπάτου αντικρούουν το, ως φαίνεται, μη ερευνημένο σε βάθος, συμπέρασμα του κ. Ν. Μαραγκάκη πως γεννήθηκε –ενν. από τον κλάδο του ριζοσπάστη- μόνον ένα εγγόνι με το επώνυμο Λιβαδάς[19]. Το «δεν αναφέρονται παιδιά του (ενν. Ανδρέα)», το «το πιθανότερο είναι ότι ήταν άγαμος» (ενν. ο Όθωνας) και το «απέκτησε (ενν. ο Παναγής) τον Γεράσιμο»[20], όλα αυτά χρίζουν έρευνας λεπτομερούς και προς κάθε κατεύθυνση, ιδιαίτερα για όσους ψάχνονται με τον ριζοσπάστη.

Πάντως, κατά βάθος πρέπει να ευχαριστήσω την κ. Καίτη Καπάτου που μου έδωσε την ευκαιρία να καταγράψω όλα αυτά για τα οποία, πέραν των όποιων έγγραφων και οπτικών τεκμηρίων τα οποία φυλάσσω, υπάρχουν και πάρα πολλοί εν ζωή μάρτυρες. Εγώ δεν αμφισβήτησα τα της οικογένειάς της. Κι ούτε φυσικά τα περιουσιακά τους στοιχεία όπου κι αν βρίσκονται. Γιατί μου είναι απλώς, παντελώς αδιάφορα. Κι η οικογένειά της, κι η περιουσία της, κι ο κλάδος της. Κι όσο για το δακτυλίδι, αν είναι ένα που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και που το έχει αναρτήσει κάποιος από τον δικό της κλάδο Λειβαδά, θέλω να σημειώσω πως είναι εκπληκτική η ομοιότητά του με το έμβλημα που χρησιμοποιώ στο διαδικτυακό μέσο, στην «Εφημερίδα των Κεφαλλήνων» – π. Οδύσσεια –από το έτος 1999-, το οποίο είναι το έμβλημα των Φραγκισκανών Αδελφών και το μεσαιωνικό σύμβολο της Κεφαλλονιάς (σύμφωνα με τον σπουδαίο γενεαλόγο Παναγή Καγκελάρη), όπου έχω προσθέσει το σχεδίασμα της ακτογραμμής του νησιού κάτω δεξιά. Θα πρέπει όμως, όλοι οι Λειβαδά που αναζητούν με το «άστε ντούε» οικόσημο, να είναι περήφανοι. Είτε δεν είναι του ριζοσπάστη, είτε είναι (άλλωστε δεν έχει καμμιά σημασία αυτό). Είναι Λειβαδά κι αυτό πρέπει να τους φτάνει. Γιατί, ως βυζαντινή γενιά, φέρουν με ιδιαίτερη τιμή, τον με κάποιο τρόπο σχεδιασμένο, δικέφαλο αετό. Κι αυτό, κατά την άποψή μου, μετρά ουσιαστικά.

Κι όσο για μένα, ευχαριστώ τον Θεό για αυτό που είμαι, για αυτό που με έκανε να είμαι.

Ευρυδίκη Λειβαδά

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Βιογραφίες του Γ.Α. Λειβαδά

Τσιτσέλης Ηλίας, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, τόμος Α΄, Γεράσιμος Λειβαδάς, Αθήναι, Λεωνής, 1904, σελ. 294-303

Γρατσιάτος Παύλος, Βιογραφία Γερασίμου Λειβαδά. Εν Κεφαλληνία: τυπ. Η Ηχώ, 1877

Θεοδωροπούλου-Λιβαδά Βαρβάρα, Γεράσιμος Λιβαδάς. Ο εγκαινιαστής και πρώτος σπορεύς του Ριζοσπαστισμού. Αθήναι, 1966

Λιβαδάς Γ. Παναγιώτης, Οι αγώνες του Γερασίμου Λιβαδά εκτιμώμενοι παρά της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Εν Κεφαλληνία: τυπ. Η Ηχώ, 1879

Μιχαλόπουλος Φάνης, Διάσημοι Έλληνες Δημοκράτες: Γεράσιμος Α. Λειβαδάς, Ο Πατριάρχης και Μάρτυρας του Ριζοσπαστισμού, Περιοδικό Ελληνικά Χρονικά, 21 Δεκ. 1952 (τα χειρόγραφά του στο ΕΛΙΑ)

Επίσης:

Λιβαδάς Γ. Παναγιώτης, Λιβαδάς, Γεράσιμος. Υπόμνημα περί των Ιονίων Νήσων προς το Αγγλικόν Κοινοβούλιον, διαβιβασθέν εν έτει 1852. Κεφαλληνία, τυπ. Η Πρόοδος, 1878

Άννινος, Χαραλάμπης, Λόγος Επιτάφιος απαγγελθείς την 28 Ιουνίου 1876 επί του νεκρού του Γερασίμου Λιβαδά, Εν Κεφαλληνία, τυπ. Η Ηχώ, 1876

Δεμπόνος Α-Δ, Οι οικογένειες των κορυφαίων ριζοσπαστών της Κεφαλονιάς, Δελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος, Τ. 7, Αθήναι 1988\

Ζερβός – Ιακωβάτος Ηλίας, Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός, Εισαγωγή – επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά, Αθήνα, 1964

Μουσούρης, Γεράσιμος, Λόγος εκφωνηθείς κατά την κηδείαν του Γερασίμου Λιβαδά, Εν Κεφαλληνία, τυπ. Η Κεφαλληνία, 1876

Papanikolas Drakatos George, The Ionian islands; what they have lost and suffered under the thirty-five years’ administration of the lord high commissioners sent to govern them. By an Ionian [G.D. Papanikolas], London 1851

Livadas Gerasimos, Memorandum del. S. Dr. Gerasimo Livada a sua Eccelenza il Lord alto Comissionario, 1859, Luglio 26. Εν Κερκύρα, τύπ. Ερμού, 1860

Livadas Gerasimos, A Monsieur le president de la chamber des communes de la Grande Bretagne. Pettion de Mr. Dr. Gerasimo Andre Livada, citoyen de Cephalonie des iles Ioniennes, En Cephalonie, Typographie Σάλπιγξ, 1852

Λοιπά:

Αρχείο οικογένειας Λειβαδά (προσωπικό αρχείο της συγγραφέως)

Αλισανδράτος Γεώργιος Γ. Πλήθος δημοσιευμάτων αναφορικά με τον Ριζοσπαστισμό και τους Ριζοσπάστες. Για πλήρη εργογραφία του βλ. Τσικνάκης Κώστας, Δημοσιεύματα Γεωργίου Γ. Αλισανδράτου, Κεφαληνιακά Χρονικά, Τ. 7ος, Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, Αργοστόλι, 1998, σελ. 7-32 (Ο τόμος είναι αφιερωμένος στον Γ. Αλισανδράτο).

Βερύκιος Σπύρος, Ιστορία των Ηνωμένων Κρατών των Ιονίων Νήσων, Αθήναι 1964, σελ. 252

Δεμπόνος Αγγελο-Διονύσης, Η πειθαρχική Προστασία, Έκδοση του Δήμου Αργοστολίου, 1985

Δεμπόνος Αγγελο-Διονύσης, Τα πλαίσια της δεκακαλπίας, Κεφαλληνιακά Χρονικά, Τ. 7ος, Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, Αργοστόλι, 1998, σελ. 339-389

Δεμπόνος Αγγελο-Διονύσης, Άγνωστες δικαστικές περιπέτειες του Ριζοσπάστη Γεράσιμου Λιβαδά από ανέκδοτα έγγραφα, Παρνασσός, τόμος 20, 1978

Δεμπόνος Αγγελο-Διονύσης, Μια οικογενειακή τραγωδία μέσα στο κλίμα των πολιτικών αντιθέσεων της Κεφαλλονιάς του 1850-1852, Παρνασσός, Τ. ΚΓ΄, 1981

Λειβαδά Ευρυδίκη, Στα σκαλοπάτια τ’ Ουρανού, Εκδόσεις Λιβάνης, 2014

Λουκάτος Σπύρος, Ο ριζοσπαστισμός, το ριζοσπαστικό κόμμα, το ριζοσπαστικό κίνημα στα χρόνια του αγγλικού προτεκτοράτου των Επτανήσων, 1815-1864, Έκδοση Δήμου Αργοστολίου, 2010

Λουκάτος Σπύρος, Η Επτανησιακή πολιτική σχολή των Ριζοσπαστών, Γενική επιμέλεια: Πέτρος Πετράτος, Σύνδεσμος Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης, Αργοστόλι 2009

Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, λήμμα Λειβαδάς και Λιβαδάς

Μοσχόπουλος Γιώργος Ν., Ιστορία της Κεφαλλονιάς, (1797-1940), Τ. Β΄, Εκδόσεις Κέφαλος, Αθήνα 1988

Παξιμαδοπούλου Σταυρινού Μ. Οι εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849, Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, Αθήνα 1980

Πετράτος Πέτρος, Οι λαϊκές ταραχές του 1833 στο Αργοστόλι, Εκδόσεις Σίσυφος, Αθήνα 1999

Πετράτος Πέτρος, Ο Ριζοσπαστισμός στην Κεφαλονιά της Βρετανικής Προστασίας. Οι πολιτικές λέσχες του νησιού, Εκδόσεις Καρούσος, Αθήνα 2017

Τουμασάτος Ηλίας, «Ο λίβανος εκάη ήδη…» Ένας επιτάφιος λόγος για τον Γεράσιμο Λιβαδά από τον Χαραλάμπη Άννινο, Πολιτιστική Επετηρίδα Οδύσσεια, τ. 2006.

Φυλλάδιο στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη με στοιχεία καταλογράφησης H.G.iii, 9v2, No 15 και τίτλο «Τα της 26ης Νοεμβρίου 1850»