Ήμουν στην Κεφαλλονιά κι έτσι δεν επισκέφθηκα την έκθεση της Έφης στο Επιγραφικό και Νομισματικό Μουσείο, μια έκθεση που όσες κριτικές κι αν γραφούν για αυτήν είμαι βέβαιη πως δεν θα εκφράσουν τον πυρήνα της. Επισκέφθηκα όμως την έκθεση στην Πεμαχρίνα, στις Μηνιές, που είχε την ίδια πνευματική ατμόσφαιρα και την ίδια θεματική: «Πάνω σε βήσαλα, σε κύματα, σε κεντήματα, τα ελληνικά Γράμματα, χθες, σήμερα, πάντα». Μπορεί να μην είχε τον εκθεματικό πλούτο της Αθήνας, όμως είχε εγκλωβίσει την «ψυχή» της Έφης.
Κάτω από την ίδια μορφική αποτύπωση των γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου, ξετυλίγει η καλλιτέχνης την πολυσημία. Την πλάθει με την καρδιά, τον νου, τα δάκτυλά της. Ξεκινά από τα ξυλοκάμινα του χωριού, στην παραλία του Ρατζακλιού, ανδρώνεται με το ωρίμασμα και τη Γνώση που αργά και σταθερά συσσωρεύεται στο είναι, κι εκτινάσσεται όταν τα χέρια σηκώνουν από την υγρή άμμο την σοδειά που έχει επιλέξει: βήσαλα από άγνωστες ολότητες μακρινών κόσμων. Την προβληματίζουν προς στιγμή, για να βρουν, αμέσως μετά, σημαντικό λόγο υπαρξιακής συνέχισης. Το πάντρεμά τους με τα ελληνικά γράμματα -υφάδι συγκινησιακό-, κεντά μοναδικά αρχιγράμματα ενός βιβλίου που, θαρρείς, κουβαλά την Ελλάδα, αυτήν, την απλωμένη στα μήκη και στα πλάτη του κόσμου.
Να πώς εισέπραξα εγώ, ως απλή αναγνώστρια – θεατής, τα δικά της γράμματα: το Α είναι ο άνεμος σε Αιγαίο κι Ιόνιο, το Β η βακχική αναγέννηση, το Γ της Γόρτυνας επιγραφή, το Δ Δελφοί, Δημοκρατία, δροσιά, το Ε η ίδια η Ελλάδα, το Μέγα Γράμμα, το Ζ η ζωή στους ατελείωτους ελαιώνες, το Η ο Ήλιος «ο Ηλιάτορας ο πετροπαιχνιδιάτορας», το Θ ο θησαυρός που η γη προσφέρει, το Ι διάσπαρτα Ιερά αιώνων, το Κ κύμβαλα για μέρες πολέμου κι ειρήνης, το Λ Λαβύρινθος, Δαιδάλου έργο, το Μ η μάννα η Μεσόγειος, το Ν νήες, ναύτες και ναυτοσύνη, το Ξ ξενητιά, αποχαιρετισμοί κι επιστροφές, το Ο Όμηρος, Οδυσσέας κι οικουμένη, το Π Πολιτισμός Ελληνικός και παλληκάρια, το Ρ ραψωδοί και «ποιητές και θάλασσα» στο 3ο το Αλφάβητο, το Σ σύμβολα, σεισμοί, ερείπιαν κι αναγέννηση, το Τ τέχνη, τραγωδία, τραγικό, το Υ «υπερεκχειλής, ατάσθαλος, ανυπότακτος και δαιμονιώσα» γλώσσα ελληνική, το Φ φιλοσοφία, φιλείν σοφίαν πυθαγόρειον, το Χ χρέος και χιλιετηρίδες γλώσσας, το Ψ Ψυχή Ελλάδας, και το Ω Ωκεανίδα Ευρώπη, το Α και το Ω της Μυθολογίας, που ενέπνευσε την Έφη στις «Θεές» της –κι όχι μόνον-.
Ευφυής σύλληψη και τα τρία τα αλφάβητά της: το πρώτο, το αφιερωμένο στην Ελλάδα, το δεύτερο στις Μούσες, το τρίτο στη θάλασσα και στους ποιητές. Δεν μπορεί η σπουδαία αυτή κεραμίστρια να απεκδυθεί τη θάλασσα, μια θάλασσα που φτειάχνει με πηλό και φωτιά. Χαράζει με τα ίδια ακριβώς εργαλεία που χάραζαν στα χρόνια τα αρχαία, με την ίδια επιμονή, το ίδιο μεράκι, την ίδια αρχέγονη φαντασία που σχηματοποιείται με τα κεραμικά απομεινάρια στη γλειμμένη από τη θάλασσα αμμώδη επιφάνεια, με τις επιστολές, τα γράμματα των πρόγονων μεταναστών που έφερνε κάποτε ο κυρ Ηλίας Πεντόγαλος, ο ταχυδρόμος. «Τα έκανα πάλι χρήσιμα, τους έδωσα μια δεύτερη ευκαιρία, μέσα από την Τέχνη, για να έχουν, ελπίζω, μια νέα ωραία ζωή» ομολογεί η ίδια καθώς αποτυπώνει στον πηλό λουλούδια, πουλιά, φυλλώματα και θάμνους από κήπους συμβολικούς, παραθαλασσινά περιβόλια με μικροκύματα, βότσαλα, κογχύλια κι αστερίες. «Είχα τρυφερότητα και φροντίδα, αυλές και λουλούδια, εκκλησούλα, την Παναγούλα, με ωραία καμπάνα, αλώνι και περιβόλι με πουλιά, ένα πελώριο πεύκο, ένα πανύψηλο κυπαρίσσι, κι άλλα πολλά δένδρα τριγύρω, κληματαριές και χελιδονοφωλιές με χελιδόνια στη στέγη του σπιτιού, ήμουν ασφαλής και προστατευμένη». Δεν αποξενώνεται από τα παιδικά της βιώματα, από τον γεννήτορα τόπο, από τις ρίζες της. Δεμένη τρυφερά με τον κεφαλλονίτικο χώρο, τους ανθρώπους, την ταυτότητά τους, τρυγεί εικόνες από την εσωτερική της ιστορία, παίρνει χώμα και νερό, γλυστρά ο πηλός στα χέρια της – σαν την ρέουσα πέννα της- και μεταφέρει αυτές τις εικόνες στα έργα της. Σε όλα τα έργα της. Κάθε λογής. Κεραμικά, έπιπλα, κοσμήματα που εκτίθενται με αρμονία και φινέτσα πάνω σε τραπέζια με πλουμιστή κεραμική επιφάνεια, κι άλλοτε σε ξύλα καταφαγωμένα από το αλάτι του πελάγους. Μικρά και μεγάλα δημιουργήματα, στο χρώμα και στο φως, έχουν την δύναμη να διερμηνεύουν το αδιατάραχτο χθες των γραμμάτων –με την όποια έννοιά τους-. Σε πείσμα των αδιαμφισβήτητων αλλαγών του γύρω κόσμου, τα βασικά στοιχεία παραμένουν αρχαϊκά. Αυτά υπηρετεί η Έφη. Η ακόρεστη δημιουργική ορμή της αντλεί θέματα από σύμβολα μυστηριακά, συλλαμβάνει ιδέες, σμίγει κύκλους και γραμμές, διαθέτει ψυχή για προσευχή κι έκσταση, κι ενώ τα χέρια πλάθουν και γεννούν, η ίδια υψώνεται όσο η ευγένεια της δημιουργίας και της σεμνότητας επιτρέπει.
Αυτή είναι η Έφη Σπηλιώτη. Κι αυτά είναι τα τελευταία έργα της που επισφραγίζονται με την υπογραφή της πολυτάλαντης προσωπικότητάς της.
Ευρυδίκη Λειβαδά