Τὴν Πάνσεπτόν Σου Γέννησιν, Παναγία Παρθένε Ἁγνή, Τῶν Ἀγγέλων Τὰ Πλήθη Ἐν Οὐρανῷ, Καὶ Ἀνθρώπων Τὸ Γένος Ἐπὶ Τῆς Γῆς Μακαρίζομεν•
Το Γενέσιο της Θεοτόκου, είναι η πρώτη θεομητορική εορτή που ακολουθεί τον κύκλο του δεκαπενταυγούστου. Εορτάζεται με μεγάλη μεγαλοπρέπεια σε όλο τον χριστιανικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Ελλάδα και στα νησιά. Στην Κεφαλονιά, η αρχαιότερη μονή, η μονή της Άτρου, τιμά το Γενέσιο όπως και Παναγίες στη Παλική, στους Πρόννους και στην Έρυσσο. Μάλιστα οι θεομητορικές εικόνες, είναι σπάνιες όπως αυτή του Κωνσταντίνου Τζάνε που ήρθε ως δώρο στο Φισκάρδο της Κεφαλονιάς. Πανηγυρικός εορτασμός με αρτοκλασία και παλαιότερα μικρό πανηγύρι, πραγματοποιείται στην ιερά μονή της Άτρου, αλλά και σε μη φερώνυμες εκκλησίες. Η στολισμένη αρτοκλασία και η τράπεζα είναι χαρακτηριστικές.
Το γενέσιο της Θεοτόκου εορτάζεται ήδη από τον 5ο αιώνα μ. Χ. ενώ τον πρώτο ύμνο προς την χάρη της, συντάσσει ο υμνωδός Ρωμανός ο Μελωδός περί του 600μ.Χ. Στα Ιεροσόλυμα, η Γέννηση της Θεοτόκου εορτάζονταν πλησίον της προβατικής κολυμβήθρας, στον χώρο όπου πιστεύεται ότι βρισκόταν το σπίτι των γονέων της Θεοτόκου. Κατά τον 7ο αιώνα, η εορτή μεταφέρθηκε από τον Άγιο Ανδρέα Κρήτης τον Ιεροσολυμίτη στην Κωνσταντινούπολη απ’ όπου έλαβε και οικουμενικές διαστάσεις στην Ανατολή.
Οι περισσότερες πληροφορίες για το Γενέσιο της Παναγίας, αντλούνται από το απόκρυφο πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου. Οι γονείς, οι Άγιοι Ιωακείμ και Άννα. Το ενάρετο και πλούσιο αυτό ζεύγος της Ιερουσαλήμ υπέφερε από μία αγιάτρευτη λύπη, την αδυναμία απόκτησης τέκνου. Με την πάροδο των χρόνων στην στείρωση προστέθηκαν και τα γηρατειά. Τον ονειδισμό της ατεκνίας, κατάσταση που για τον Ισραήλ, που ανέμενε τον Μεσσία θεωρούνταν κατάρα, ήρθε να κάνει ανυπόφορο η εκδίωξη του Ιωακείμ από το Ναό και η άρνηση της αποδοχής των δώρων του από τους ιερείς. Οι δύο σύζυγοι απομονώνονται, ο μεν στην έρημο στο όρος του Χωζεβά και η δε στον κήπο, εκτός της πόλεως και προσεύχονται νηστεύοντας επί σαρανταήμερο για την απόκτηση τέκνου. Άγγελος Κυρίου τους μηνύει ξεχωριστά την
εκπλήρωση του αιτήματός τους και επιστρέφοντας στην οικία τους συνέρχονται και συλλαμβάνεται, παρ’ ελπίδα, τέκνο. Από εκείνη τη στιγμή η Άννα αναφωνεί στον άγγελο, ότι το παιδί της θα το αφιερώσει στον Θεό.
Η γέννηση της Παναγίας δεν αποτελεί μόνο ένα θαυματουργικό γεγονός, αλλά αποτελεί την έναρξη του σωτηριολογικού έργου της θείας ενανθρωπήσεως. Η Θεομήτωρ, κατάγεται από την γενεά του Δαυίδ από τη γενεά του Νάθαμ, ενώ η μητέρα του ήταν απόγονος του Σολομώντα. Ευλαβείς και σεβάσμιοι γονείς που τεκνοποίησαν σε μεγάλη βιολογική ηλικία. Η Παναγία, αποτελεί μια εξαίρεση στο θρησκευτικό ιουδαϊκό πρότυπο διότι όχι μόνο αφιερώθηκε από τους γονείς της στον ναό, αλλά μεγάλωσε μέσα στον χώρο του ιερού, όπου μόνο ο αρχιερέας είχε πρόσβαση. Στο πρώτο έτος της ηλικίας της μέσα σε μεγάλη εορτή, ευλογείται η Θεοτόκος
Τὸ ὄνομα Μαρία, τὸ ὁποῖο δόθηκε στὴ Θεοτόκο «κατὰ πρόγνωσιν καὶ βουλὴν τοῦ Θεοῦ», ἑρμηνεύεται «Κυρία». Κατά τον Άγιο Νικόδημο το όνομα έχει την τριπλή ερμηνε ερμηνείας τηςε δύναμης, της σοφίας και της αγαθότητας. Για αυτό η Παναγία, είναι μητέρα, Νύμφη ανύμφευτη, αιεπάρθενος και αγαθή.
Για την χριστιανική παράδοση ο κύκλος που ανοίγει με το Γενέσιο, κορυφώνεται τα Χριστούγεννα και δίνει τη σκυτάλη στα Εισόδια που έχουν σημαντική λαογραφία στη Κεφαλονιά. Ίδιας αξίας, είναι το γεγονός ότι η Γέννηση της Θεοτόκου, βρίσκεται μια εβδομάδα προ της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
Η αγροτική συμπεριφορά και οι διαβατήριες ημέρες του φθινοπώρου, διαμορφώνουν τον κύκλο της συγκομιδής και της μετάβασης προς τις εργασίες του χειμώνα. Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, αλλάζει βαθμίδα. Τώρα ο άνθρωπος έρχεται «αντιμέτωπος» με τα καιρικά φαινόμενα και καλείται να τα εξευμενίσει, να τα κατευνάσει αλλά και στο πέρας του κύκλου να αναγεννήσει και να ξυπνήσει τη φύση. Μέσα από αυτόν τον κύκλο, βιώνει και μια ψυχοκοινωνική αλλαγή που εκδηλώνεται από τις εθιμικές συμπεριφορές και από την θρησκευτική λατρεία. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που παράδοση και λατρεία αλληλεπικαλύπτονται μέσα στην ταυτότητα του ελληνικού λαού.
Σε όλα σχεδόν τα τροπάρια τόσον της εορτής της Γεννήσεως της Θεοτόκου, όσον και της Συλλήψεως της Αγίας Άννης (9 Δεκεμβρίου), τονίζεται ότι η γεννηθεῖσα ή συλληφθεῖσα παιδίσκη είναι Μητέρα του Θεού.
Στην εικόνα, δεσπόζει η μορφή της Αγίας Άννης, που εικονίζεται μισοκαθισμένη στο κρεββάτι. Με την αριστερά της χείρα, που μόλις προβάλλει από το ολοκόκκινο μαφόριό της, στηρίζει την κεκλιμένη κεφαλή της. Οι ευσεβείς σκέψεις, στις οποίες έχει βυθισθεί, λόγῳ του παραδόξου θαύματος, διαβάζονται στην έκφραση του προσώπου της.
Στο μέσον της εικόνας εικονίζονται οι υπηρέτριες, αι «παιδίσκαι», που σπεύδουν να δώσουν φαγητό στη λεχώ και να την περιποιηθούν. Η μεσαία ίσως να είναι η Ιουδίθ, την οποία κατ᾽ όνομα αναφέρει το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου. Μία από τις υπηρέτριες μεέ ριπίδιο κάμνει αέρα στην Άννα.
Η Αγία Άννα λέγει στον άνδρα της, κατά το Πρωτευαγγέλιο: «Νῦν οἶδα ὅτι Κύριος ὁ Θεός εὐλόγησέ με σφόδρα…».
Στο δεξιό μέρος της εικόνας εικονίζεται ο Ιωακείμ σε στάση προσευχής. Σε αυτή την ιερή στιγμή τον ευρήκε ο άγγελος, που του μετέφερε την χαρμόσυνη είδηση. Ο Ιωακείμ ευρίσκεται απέναντι από την Θεοτόκο, έχει στραμμένο το βλέμμα του προς αυτήν και συνομιλεί μαζί της.
Πλησίον της νεογεννήτου Παναγίας κάθεται γνέθουσα μία παιδίσκη.
Στην όλη εικόνα κυριαρχεί ο τόνος της χαράς. Τα χρώματα των ενδυμάτων και των αρχιτεκτονημάτων είναι ζωηρά, τα πρόσωπα φωτεινά, όπως άλλωστε ταιριάζει στη γέννηση τέκνου ύστερα από πολλά χρόνια αναμονής. Τόσο στην βυζαντινή αγιογραφία όσο και σε αυτήν στα επτάνησα που επηρεάστηκε από την δυτική αγιογραφία, ωστόσο διατήρησε τους βυζαντινους συμβολισμούς, διακρίνεται η θεοσοφία και η θρησκευτική σημασία του γεγονότος.
Χαραλαμπία Καρούσου Τσελέντη
Εικόνα : η εικόνα του Γενεσίου της Θεοτόκου, όπως βρίσκεται σήμερα στον ιερό ναό της Θεοτόκου, στο Φισκάρδο Κεφαλληνίας
Βιβλιογραφία
Ἐμφανίσεις καὶ θαύματα τῆς Παναγίας (ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου), https://agiooros.org/media/%CE%92%CE%99%CE%92%CE%9B%CE%99%CE%91/%CE%A0%CE%91%CE%A4%CE%95%CE%A1%CE%99%CE%9A%CE%91%20%CE%94%CE%99%CE%91%CE%A6%CE%9F%CE%A1%CE%91/emfaniseis.pdf
Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν
Χαλδαιόπουλος Ευστάθιος, Η αγιολογική φυσιογνωμία της Θεοτόκου με βάση τα λειτουργικά κείμενα, διπλωματική εργασία, ΑΠΘ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ,2019
Ζησίδης, Παναγιώτης, η Κοίμηση της Θεοτόκου στην ορθόδοξη παράδοση, διδακτορική διατριβή, ΑΠΘ,2002.
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 8/9/2025 #ODUSSEIA #ODYSSEIA