Ο Αύγουστος θεωρείται ο κατεξοχήν μήνας του καλοκαιριού. Η λαογραφία γύρω από τον μήνα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική και πλούσια, όχι μόνο λόγω της εορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου, αλλά και επειδή συμβαίνει η μετάβαση προς το Φθινόπωρο και τον Χειμώνα. Τον Αύγουστο ο λαός μας μετρούσε την κορύφωση του καλοκαιριού για αυτό και έλεγε « από Μαρτιού καλοκαιριού και απ’ Αυγούστου χειμώνα», για τους δύο μήνες που ρύθμιζαν την αγροτική ζωή.
Η λαϊκή συμπεριφορά, άμεσα επηρεαζόμενη από την βιοποριστική μέριμνα και την κουλτούρα που είχε αναπτύξει ο Κεφαλλήνας στα βάθη των αιώνων, καθόρισε την εθιμική συμπεριφορά. Η λατρεία, η παράδοση, οι περιβαλλοντικές αλλαγές και η ιδιορρυθμία της ταυτότητας, χαράζουν στην νοημοσύνη της κάθε γενιάς, τη παράδοση του μέλλοντος. Μια παράδοση που για πάνω από χίλια χρόνια κρατά ζωντανές τις ρίζες της.
Οι πρώτες ημέρες του Αυγούστου λέγονται Δρίμες. Οι κλιματικές αλλαγές αυτών των ημερών, προετοιμάζουν για τις αλλαγές του χειμώνα. Άλλωστε Δρίμες είναι και οι πρώτες ημέρες του Μαρτίου. Οι δύο αυτές εποχές που καθόριζαν την αγροτική ζωή, έχουν κοινά λαογραφικά στοιχεία στους Έλληνες, τόσο στην Κεφαλλονιά, όσο στον Πόντο αλλά και σε άλλες περιοχές όπως η Ήπειρος, η Μακεδονία και τα Δωδεκάνησα.
Ο κύκλος του Δεκαπενταυγούστου
Ο πιο σημαντικός λαϊκοθρησκευτικός κύκλος του Αυγούστου, είναι ο κύκλος του Δεκαπενταυγούστου. Ένας καθαρά εορταστικός κύκλος που συνδυάζει την θρησκευτική ανασυγκρότηση της λαϊκής παράδοσης με την αλληλεπίδραση με την φύση και την πνευματική ανησυχία. Οι πολυάριθμες εκκλησίες της Παναγίας, τα απομακρυσμένα ξωκλήσια, οι ιδιωτικοί ναοί, ένα στοιχείο της ελληνορθόδοξης παράδοσης που βλέπουμε έντονα στη Κεφαλλονιά και σχετίζεται άμεσα με την μακροχρόνια λατινοκρατία στο νησί, γεμίζουν μυρωδιά λιβανιού και πιστών. Εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ο λαός μας, κυρίως οι γυναίκες, ξεκινούσαν από το πρωί πορείες προς κάθε απομακρυσμένος ξωκλήσι ώστε να το περιποιηθούν και το απόγευμα να τελεστεί η παράκληση της Παναγίας. Η πορείες που τελούσαν οι γυναίκες τα παιδιά, οι ψαλτάδες ήταν ιδιαίτερης λαογραφικής σημασίας. Σε όλη την Ελλάδα από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο, η σχέση του ανθρώπου με την φύση γίνεται έντονη. Στον Πόντο σχεδόν όλα τα κοινωνικά στρώματα, μετέφεραν τις κοινωνικές και βιοποριστικές τους συμπεριφορές στα παρχάρια. Στα νησιά, όπως περιγράφουν οι λαογράφοι αλλά και πολλοί Έλληνες λογοτέχνες όπως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο Φώτης Κόντογλου, οι πορείες στα ξωκλήσια ήταν σχεδόν ολοήμερες και εντάσσονταν στην λαογραφική συμπεριφορά. Ιδιαίτερα στη Κεφαλλονιά, οι εκκλησίες δεν είναι μόνο πολυάριθμες αλλά και σε δύσκολες τοποθεσίες πάνω στα βουνά. Η πρόσβαση για παράδειγμα στη Παλική σε διάφορες εκκλησίες ή στην Πύλαρο γίνονταν με γαϊδούρι ή με πεζοπορία. Το θρησκευτικό και συνάμα το κοινωνικό στίγμα της εκδρομικής και λατρευτικής εμπειρίας, συνδυάζει την πνευματική ανησυχία με τις ανάγκες σύνδεσης με τη φύση.
Το τρίπτυχο κοινωνία- άνθρωπος- φύση, είναι αυτό που φέρνει στο προσκήνιο τις δοξασίες και τις μεταφυσικές νοητικές συλλήψεις. Οι Δρίμες, επηρεάζονται από την αλλαγή του αστρονομικού χάρτη στην κάθε περιοχή αλλά και από τις λαϊκές δοξασίες για τα στοιχειά, δηλαδή τα ξωτικά και τις νεράιδες που φαίνονται να πειράζουν τη φύση και τα ανθρώπινα υπάρχοντα όπως ο απλωμός ( τα πλυμένα ρούχα που στεγνώνουν πάνω σε σχοινί) και τα κομμένα ξύλα.
Η θρησκευτική σημασία των Παρακλήσεων στις εκκλησίες, τα ξωκλήσια ή τα σπίτια δηλώνουν τον προπαρασκευαστικό χαρακτήρα τους για την μεγάλη εορτή αλλά και την σημασία του κατέχει το πρόσωπο της Παναγίας για την ορθοδοξία αλλά και την ορθόδοξη παράδοση στην Ελλάδα και όλο τον κόσμο. Η ορθόδοξη παράδοση, είναι πλασμένη μέσα από την λαογραφία και το βαθύ ορθόδοξο αίσθημα του λαού, ένα αίσθημα που ουσιαστικά καθόρισε την πορεία και την εξέλιξη της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Χωρίς την λαϊκή συμπεριφορά που οδήγησε στο μαρτύριο και στη διαφύλαξη των μυστηρίων και της αλήθειας του ορθόδοξου δόγματος, η εκκλησία δεν θα είχε μείνει αθάνατη στους αιώνες. Αυτός είναι και ο λόγος που η εκκλησία, υιοθετεί στοιχεία του λαού στην παράδοση της και δεν τα απαγορεύει.
Η Παναγία, η μητέρα του Θεού και των ανθρώπων, συμπαραστέκεται, προστατεύει, σκεπάζει, πρεσβεύει. Στην παράδοση μάλιστα αλλόθρησκων λαών, βλέπουμε λατρεία και προς το πρόσωπο της, όπως συμβαίνει σε πολλά πρώην χριστιανικά μέρη της Τουρκίας.
Τα έθιμα του Δεκαπενταυγούστου
Στη Κεφαλλονιά, τα έθιμα του κύκλου του Δεκαπενταυγούστου, πλαισιώνουν την μεγάλη εορτή. Τα πιο σημαντικά, είναι τα κρινάκια και τα φιδάκια της Παναγίας αλλά και οι θαυματουργές της εικόνες. Τα κρινάκια, στην εκκλησία της Πάστρας που όντας ξερά, αναβλαστάνουν τον ανθό τους, από το βράδυ της παραμονής της μεγάλης εορτής, είναι ένα μοναδικό θαύμα για το νήσί. Τα φιδάκια στα Αγρίνια και στο Μαρκόπουλο, είναι όχι μόνο ένα θρησκευτικό αλλά και ένα λαογραφικό σύμβολο. Τα φιδάκια, αυτά τα άκακα φίδια που περιτριγυρίζουν τον περίβολο, το εσωτερικό του ναού και το ιερό, βρίσκονται όλες τις ημέρες, από τις αρχές του Αυγούστου έως και της Παναγίας, γύρω από την ιερή εικόνα Της. Δεν πρόκειται για ένα ακόμη λαογραφικό στοιχείο αλλά και για μία συγκλονιστική εμπειρία. Για τον επισκέπτη αλλά και τον ντόπιο, η παρουσία των φιδιών την ώρα της παράκλησης της Παναγίας, αποτυπώνονται μοναδικά στη συνείδηση. Προμηνύουν μάλιστα και σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Ένα χρόνο πριν τους μεγάλους σεισμούς στη Κεφαλλονιά, τα φίδια δεν εμφανίζονταν.
Τα φιδάκια στη Κεφαλλονιά, είναι ένα σπάνιο παγκόσμιο φαινόμενο που συμβαίνει στο νησί. Οι λαογράφοι παρόλα αυτά, το έχουν καταγράψει και στη γείτονα Ιταλία, στο Cocullo του Abruzzi στον Άγιο Δομένικο, προσδίδοντας μια ιλλυρική γέφυρα αμοιβαίων θαυμάτων και επιδράσεων όπως γράφει ο Δημήτριος Λουκάτος στο βιβλίο του με τίτλο «τα καλοκαιρινά».
Της Παναγιάς και του σεισμού
Ο δεκαπενταύγουστος είναι η πιο χαρμόσυνη περίοδος του καλοκαιριού. Για την Κεφαλλονιά όμως είναι και η ανάμνηση της καταστροφής. Το νησί, αποτελεί ένα από τα πιο σεισμογενή μέρη της Ευρώπης και του κόσμου και περίπου κάθε εκατό χρόνια, ένας μεγάλος ή και περισσότεροι μεγάλοι καταστροφικοί σεισμοί, ισοπεδώνουν μέσα σε δευτερόλεπτα, τον πολιτισμό και την οικονομία της. Η πιο πρόσφατη ανάμνηση, είναι αυτή των σεισμών του 1953. Τις ημέρες πριν τον Δεκαπενταύγουστο, το νησί, καταστράφηκε κάτω από πολλούς μεγάλους σεισμούς. Επόμενοι σεισμοί που συνέβησαν σε ακόλουθες χρονικές περιόδους, όπως το 2014, άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους, στον πολιτισμό του νησιού. Εκκλησίες σε πολλά χωριά φέρουν πολλές σοβαρές ζημιές και δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Έτσι, χάνονται και μαζί με αυτή η λαϊκοθρησκευτική μας παράδοση.
Το Πάσχα του καλοκαιριού
Πάσχα του καλοκαιριού λέγεται η Κοίμηση της Θεοτόκου. Πρόκειται για την μεγάλη θεομητορική εορτή και αυτή που μετά το Πάσχα είναι πιο αγαπημένη για τον ελληνικό λαό. Για αυτό και ο δεκαπενταύγουστος ονομάζεται και Πάσχα του καλοκαιριού. Από την παραμονή της μεγάλης εορτής, στις εορτάζουσες εκκλησίες, ξεκινούν οι προετοιμασίες. Παλαιότερα, γίνονταν και μεγάλες ολονυκτίες που συνδυάζονταν με τα πανηγύρια και κρατούσαν από την παραμονή έως και την επομένη το βράδυ. Στην Παλική, στη Λειβαθώ, στους Πρόνους και στη Πύλαρο, αναφέρονται τέτοια παραδείγματα μέσα από την βιωματική αφήγηση καθηγητών λαογραφίας, όπως ο Δημήτριος Λουκάτος.
Δεν υπάρχει χώρος που να μην εορτάζει στις 15 στη Κεφαλλονιά. Και αυτό όχι μόνο γιατί είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου αλλά και γιατί συμβαίνει να είναι η ίδια μέρα με την κοίμηση του προστάτη του νησιού, του Αγίου Γερασίμου
Της Παναγιάς και του Αγίου
Στις 15 Αυγούστου εορτάζει επίσης και ο Άγιος Γεράσιμος, ο προστάτης Άγιος της Κεφαλλονιάς. Ο εορτασμός του γίνεται με μεγαλοπρέπεια βέβαια την επόμενη ημέρα. Γόνος της οικογένειας των Νοταράδων ο Άγιος Γεράσιμος, με βαθιά μόρφωση, τέλεσε την θρησκευτική ολοκλήρωση στη Κεφαλλονιά. Έσωσε μαζί με τον Άγιο Σπυρίδωνα και τον Άγιο Διονύσιο τα Επτάνησα από τον καθολικισμό και επέδρασε καταλυτικά στην λαϊκοθρησκευτική συμπεριφορά. Αυτό συνέβη όχι μόνο μέσα από το πνευματικό αλλά και το κοινωνικό έργο που επιτέλεσε. Το αγαθό του νερού ήταν το πρώτο που εξασφάλισε, κατασκευάζοντας ο ίδιος όχι ένα αλλά πάνω από 40 πηγάδια στην περιοχή των Ομαλών. Η μοναστηριακή κοινότητα που ίδρυσε αποτελούνταν από τις κόρες των προεστών και των ευγενών του νησιού. Η πορεία και όλη η ζωή του Αγίου Γερασίμου καθόρισε για πάντα την πολιτιστική συμπεριφορά των Κεφαλλήνων. Αποτέλεσε το μοναδικό στοιχείο της παράδοσης του νησιού, που ήρθε προς τα νεώτερα χρόνια, όμως άλλαξε καθόρισε και θα καθορίζει για πάντα την συμπεριφορά του λαού της Κεφαλλονιάς, σε οποιοδήποτε μήκος και πλάτος του κόσμου βρίσκεται ο Κεφαλλήνας.
Παραθερίζοντας τον δεκαπενταύγουστο
Ο επισκέπτης στην Κεφαλλονιά, θα εντυπωσιαστεί με τη βαθιά εκκλησιαστική παράδοση, με τα έθιμα γύρω από την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αλλά και με την εορτή του Αγίου Γερασίμου. Βέβαια, είναι ίσως υπερβολικό να μπορεί ο εκδρομέας να μυηθεί σε όλα τα κεφαλληνιακά μυστήρια της παράδοσης. Οι εκδρομείς όμως μπορούν να δώσουν στη λαογραφία μέσα από τη συμβίωση και την ενεργητική συνέργεια στα έθιμα. Άλλωστε για τη σύγχρονη λαογραφία, αποτελεί αναπόσπαστο πλέον στοιχείο του καλοκαιριού.
Όταν ο εκδρομέας βλέπει το τοπίο και την ζωή που αναπτύσσεται γύρω από αυτό, βλέπει και τους ανθρώπους. Και η συμπεριφορά του ανθρώπου είναι αυτή που πλαισιώνει και μάλιστα καθορίζει την μνήμη του και την εμπειρία της επίσκεψής του. Την φύση την γεμίζει ο άνθρωπος και στη Κεφαλλονιά, οι πολλές εναλλαγές του τοπίου και οι ιδιαίτερες περιοχές φυσικού κάλλους φέρουν την σφραγίδα του λαού. Οι συμπεριφορά όπως αποτυπώνεται στην εμπειρία του επισκέπτη, αποτελεί το φωτογραφικό στιγμιότυπο της λαογραφίας του. Μέσα από αυτό το στιγμιότυπο μπορούμε και εμείς οι Κεφαλλήνες να αναρωτηθούμε για την λαογραφία μας.
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 14/8/2025 #ODUSSEIA #ODYSSEIA