Βρισκόμαστε σε μια καμπή της ιστορίας. Το διεθνές σύστημα, όπως αυτό διαμορφώθηκε μεταπολεμικά και παγιώθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αμφισβητείται. Οι σταθερές καταρρέουν και η γεωπολιτική ρευστότητα επιταχύνεται.
Ο κόσμος εισέρχεται σε μια νέα φάση αστάθειας και ανατροπών. Ο πλανήτης βρίσκεται, εκ νέου, σε μία περίοδο γεωπολιτικής ρευστότητας και ανακατατάξεων. Ο παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων μοιάζει να αλλάζει ξανά πορεία. Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η κόπωση της Δύσης από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η επανατοποθέτηση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και η απουσία ενιαίας ευρωπαϊκής φωνής συνθέτουν ένα σκηνικό ρευστό, με υψηλό βαθμό αβεβαιότητας. Μήπως οδεύουμε προς μια νέα γεωπολιτική ισορροπία ή, αντίθετα, προς μια περίοδο αστάθειας και αντιπαραθέσεων με άγνωστο ορίζοντα;
Ρευστότητα και επανατοποθετήσεις στο παγκόσμιο σκηνικό
Η ενίσχυση του Κιέβου από τις ΗΠΑ έχει σταδιακά περιοριστεί, με εμφανή δείγματα δυτικής κόπωσης. Ο πρόεδρος Ζελένσκι υπέστη εμφανή πολιτική υποβάθμιση κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο, όπου φάνηκε να εξαναγκάζεται σε παραχωρήσεις, κυρίως στον οικονομικό και ενεργειακό τομέα. Η Ουκρανία δείχνει να μετατρέπεται από «προπύργιο της ελευθερίας», σε διαπραγματευτικό χαρτί για μια μεταβαλλόμενη σχέση ΗΠΑ–Ρωσίας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι πλέον ένα “τοπικό” ή περιφερειακό γεγονός. Είναι η έκφραση του νέου ψυχρού πολέμου μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, με την Ευρώπη σε ρόλο κυρίως υποστηρικτή. Οι ΗΠΑ, υπό τον Τραμπ, φαίνεται να επανεξετάζουν τη στρατηγική εμπλοκή τους, τόσο στρατιωτικά όσο και οικονομικά, αναζητώντας μια λιγότερο κοστοβόρα και πιο “ρεαλιστική” εξωτερική πολιτική.
Η επιστροφή Τραμπ: Ρεαλισμός ή ρήξη με τις συμμαχίες;
Ο Τραμπ, ήδη από την πρώτη του θητεία, είχε δείξει την προτίμησή του σε διμερείς διαπραγματεύσεις, παρακάμπτοντας πολυμερείς θεσμούς και παραδοσιακές συμμαχίες. Η νέα του προσέγγιση δείχνει να εντείνεται: η στήριξη προς την Ουκρανία μειώνεται, παραδοσιακοί εταίροι όπως ο Καναδάς ή το Ισραήλ αγνοούνται, ενώ τα αυταρχικά καθεστώτα επανέρχονται στο προσκήνιο των αμερικανικών επαφών.
Μέση Ανατολή: Ένα νέο αμερικανικό δόγμα χωρίς το Ισραήλ;
Οι πρόσφατες επισκέψεις του Τραμπ στη Σαουδική Αραβία, στο Κατάρ και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έγιναν χωρίς καμία επίσημη αναφορά στο Ισραήλ, γεγονός που αποτελεί ιστορική μετατόπιση της αμερικανικής πολιτικής. Η απελευθέρωση Αμερικανού ομήρου από τη Χαμάς χωρίς συνεργασία με το Τελ Αβίβ, η απαγόρευση προληπτικού ισραηλινού χτυπήματος στο Ιράν, αλλά και η επανεκκίνηση διαλόγου ΗΠΑ–Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα, όλα δείχνουν ένα νέο γεωπολιτικό μοτίβο.
Πρόκειται για ρεαλιστική στρατηγική αποφόρτισης ή για στροφή που θα αφήσει κενά αποσταθεροποίησης;
Η Ευρώπη στη σκιά των εξελίξεων
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρακολουθεί περισσότερο παρά δρα. Η στρατηγική της “ήπιας ισχύος” φαίνεται ανεπαρκής μπροστά στις εξελίξεις, ενώ η απουσία ενιαίας εξωτερικής πολιτικής την καθιστά δέσμια των αμερικανικών επιλογών. Ο πρόεδρος Μακρόν προσπαθεί να προβάλλει ρόλο με δηλώσεις και φωνασκίες, όμως η επίδρασή του παραμένει περιορισμένη.
Ακόμα πιο επιτακτικός είναι ο επαναπροσδιορισμός της στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε., καθώς η μετατόπιση των ΗΠΑ εντείνει τον προστατευτισμό και τη ρευστότητα στις διεθνείς αγορές.
Για χώρες όπως η Ελλάδα, με γεωπολιτική σημασία και παραδοσιακούς δεσμούς τόσο με τη Δύση όσο και με την Ανατολή, η πολυεπίπεδη και ευέλικτη διπλωματία είναι το μόνο αξιόπιστο εργαλείο.
Συμπεράσματα: Νέα Ισορροπία ή Νέο Χάος;
Η επιστροφή του Τραμπ σηματοδοτεί μια νέα εποχή: λιγότερη “παγκοσμιότητα”, περισσότερη “διμερής συναλλαγή”, λιγότερη προβλεψιμότητα, περισσότερη επιλεκτική εμπλοκή. Το διεθνές σύστημα μοιάζει να μετατρέπεται από ένα “κατά προσέγγιση πολυμερές” σε ένα συναλλακτικό μωσαϊκό συμφερόντων.
Οι επόμενοι μήνες δεν θα φέρουν απλώς γεγονότα. Θα κρίνουν το ποιος θα γράψει τους κανόνες του νέου διεθνούς παιχνιδιού.
Ο κόσμος, μετασχηματίζεται. Οι δομές του χθες δεν επαρκούν. Ο εθνοκεντρικός ρεαλισμός επιστρέφει. Οι θεσμοί της παγκοσμιοποίησης κλονίζονται. Ο κόσμος αλλάζει, και η Ελλάδα –όπως και η Ευρώπη– καλούνται να επιλέξουν: θεατές ή παίκτες;
Η Ελλάδα – όπως και κάθε χώρα – χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της σε ένα κόσμο αβέβαιο, πολυκεντρικό και ενίοτε επικίνδυνο. Δεν έχουμε την πολυτέλεια της αδράνειας. Χρειαζόμαστε όραμα, στρατηγική και πολιτική βούληση.
Δρ. Γαβριήλ Μανωλάτος
Καθηγητής Διεθνούς Οικονομίας και Ανάπτυξης
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 21/5/2025 #ODUSSEIA #ODYSSEIA