Η Ευρώπη που μας έταξαν
Με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, η αρχική φλόγα που πυροδοτούσε το ευρωπαϊκό όραμα ήταν διττή: από τη μία υπήρχαν οι ελπίδες για μια «Ευρώπη των Λαών», όπου οι κοινωνίες θα ευημερούσαν συλλογικά και ισόρροπα, και από την άλλη η αμφισβήτηση ότι η Κοινότητα θα κατέληγε απλώς, εργαλείο των ισχυρών μονοπωλίων. Η μετεξέλιξη σε Ευρωπαϊκή Ένωση αναζωπύρωσε την προσδοκία μιας πολιτικά ενοποιημένης, κοινωνικά δίκαιης και ειρηνικής ηπείρου.
Για μια περίοδο, φάνηκε πως το κοινωνικό ευρωπαϊκό πρόταγμα προχωρούσε. Προγράμματα συνοχής όπως τα πακέτα Ντελόρ, πολιτικές στήριξης των ασθενέστερων κρατών-μελών και η διεύρυνση της ΕΕ με χώρες του Νότου και της Ανατολής έδιναν σάρκα και οστά σε ένα όραμα αλληλεγγύης. Το σύνθημα «Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια» δεν ακουγόταν ουτοπικό, αλλά εφικτό.
Η Ευρώπη δεν γεννήθηκε για να εξοπλίζεται -Γεννήθηκε για να ενώνει
Σήμερα, όμως, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δείχνει να έχει χάσει το κοινωνικό του πρόσωπο. Η ρητορική των Βρυξελλών και των κρατών-μελών έχει αντικαταστήσει την ειρήνη με την προετοιμασία πολέμου. Η οικονομική και πολιτική ατζέντα της ΕΕ περιστρέφεται πλέον γύρω από εξοπλιστικά προγράμματα και στρατιωτικές επεμβάσεις, ενώ η κοινωνική Ευρώπη υποχωρεί αθόρυβα. Τα 800 δισεκατομμύρια ευρώ που προορίζονται για εξοπλισμούς δεν είναι απλώς αριθμοί σε λογιστικά φύλλα. Είναι οι παιδικοί σταθμοί που δεν θα χτιστούν, είναι νοσοκομεία που δεν θα εκσυγχρονιστούν, είναι πράσινες επενδύσεις που ματαιώνονται.
Το χειρότερο, όμως, είναι το πολιτικό κλίμα που επικρατεί. Όποιος μιλά σήμερα για ειρήνη, για διπλωματία, για μια πολιτική αποσύμπλεξης από τον πόλεμο στην Ουκρανία, στιγματίζεται ως “φιλορώσος” ή “πράκτορας του Πούτιν”. Το δικαίωμα στην αντιπολεμική φωνή, ακόμα και εντός δημοκρατικών κομμάτων ή κινημάτων, συκοφαντείται, απομονώνεται, φιμώνεται.
Από την Ευρώπη των λαών στην Ευρώπη των στρατοπέδων
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αντί να λειτουργήσει ως ισχυρός και ανεξάρτητος διαμεσολαβητής ειρήνης, πορεύεται ως δορυφόρος των στρατηγικών του ΝΑΤΟ και του Ηνωμένου Βασιλείου, την ώρα που ακόμα και οι ΗΠΑ αρχίζουν να αναθεωρούν τη συμμετοχή τους στον παρατεταμένο ευρωπαϊκό πόλεμο. Το πρόσφατο συνέδριο του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στην Ισπανία και οι δηλώσεις του Έλληνα Πρωθυπουργού επιβεβαιώνουν τη σύμπλευση με αυτή τη νέα πολεμική Ευρώπη.
Δεν ξεχνάμε την Ευρώπη που μας υποσχέθηκαν -Την διεκδικούμε
Σήμερα, όμως, το όραμα αυτό μοιάζει όλο και πιο μακρινό. Η Ευρώπη, αντί να χτίζει την ειρήνη, επενδύει πλέον στον πόλεμο. Με εξοπλιστικά προγράμματα εκατοντάδων δισεκατομμυρίων, με την κοινωνική ατζέντα στο περιθώριο και με κάθε αντίθετη φωνή να χαρακτηρίζεται ως εχθρική, η ΕΕ γλιστρά σε μια νέα εποχή μισαλλοδοξίας και στρατιωτικοποίησης.
Οι λαοί της Ευρώπης, αυτοί που υφίστανται τις συνέπειες του πολέμου, τον πληθωρισμό, την ενεργειακή κρίση και τη διάλυση των κοινωνικών δομών, έχουν ιστορική μνήμη. Και σίγουρα θα έρθει η ώρα που θα απαιτήσουν πίσω την Ευρώπη που τους υποσχέθηκαν: την Ευρώπη της ειρήνης, της κοινωνικής συνοχής, της δημοκρατίας.
Η Ευρώπη αλλάζει πρόσωπο -Όχι προς το καλύτερο
Η ιδρυτική ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενσάρκωνε δύο αντικρουόμενα οράματα: μια “Ευρώπη των Λαών”, όπου θα κυριαρχούσε η δημοκρατία και η κοινωνική αλληλεγγύη, και μια “Ευρώπη των μονοπωλίων”, υποταγμένη στις αγορές και στους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς. Στις πρώτες δεκαετίες, φάνηκε ότι τουλάχιστον υπήρχε μια προσπάθεια για εξισορρόπηση. Τα αναπτυξιακά πακέτα και οι κοινωνικές πολιτικές ενίσχυαν τα πιο αδύναμα κράτη-μέλη και μείωναν τις ανισότητες. Οι λαοί ήλπιζαν, διεκδικούσαν, συμμετείχαν.
Η στάση των Βρυξελλών, αλλά και κυβερνήσεων όπως της Ελλάδας, φανερώνει μια αφοσίωση όχι στην ειρήνη ή τη διπλωματία, αλλά στην τυφλή πειθαρχία προς τα στρατηγικά συμφέροντα του ΝΑΤΟ και τις επιδιώξεις του Ευρωατλαντισμού. Η σύνοδος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στην Ισπανία και οι τοποθετήσεις υπέρ του πολέμου δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνειών.
Η ελπίδα δεν πεθαίνει, αρκεί να βρίσκει φωνή.
Ειρήνη, όχι εξοπλισμοί. Αλληλεγγύη, όχι συμμαχίες πολέμου.
Δρ. Γαβριήλ Μανωλάτος
Καθηγητής Διεθνούς Οικονομία και Ανάπτυξης
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 2/5/2025 #ODUSSEIA #ODYSSEIA