Τότε ὁ Κιουταχῆς ἐσοφίσθη, ὃπως ἀποκλείσῃ τήν προσβάσιμον πλευράν τῆς Ἀκροπόλεως διά μεγάλου ὀρύγματος βάθους 3 μέτρων καί πλάτους 6 μέτρων, διά νά ἀναγκάσῃ τούς πολιορκημένους, ὃπως παραδοθῶσιν. Ἐντός τοῦ ἀνοιγέντος χαρακώματος ἐτοποθέτησε τούς πλέον ἐπιλέκτους στρατιώτας του μέ πλήρη ὁπλισμόν καί ἐφόδια, διά νά ἀποκρούσωσιν οἱανδήποτε προσπάθειαν ἀνεφοδιασμοῦ τῶν πολιορκημένων.
Ὃσον ἀφορᾷ τάς προμηθείας τῶν Ἑλλήνων ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως, ἐκ τούτων ἢρχισαν νά ἐξαντλῶνται βασικά πολεμικά ὑλικά καί κυρίως ἡ πολύ χρήσιμος διά τήν ἂμυναν των πυρῖτις, τήν ὁποίαν ἐχρησιμοποίησαν εὐρέως πρός ἀνατίναξιν τῶν ὑπονόμων, πού ἢνοιγεν ὁ ἀπαίσιος Κιουταχῆς. Δι’αὐτό ὁ στρατηγός Μακρυγιάννης ἐξελθών κρυφίως τῆς Ἀκροπόλεως μέ 5 ἂλλους συμπολεμιστάς του κατηυθύνθησαν εἰς Φάληρον καί διά πλοιαρίου εἰς Αἳγιναν, ὃπου ηὑρίσκετο ἡ Ἑλληνική Κυβέρνησις. Ἐκεῖ τούς ἒδωσε λεπτομερῆ περιγραφήν τῆς καταστάσεως καί ἐζήτησεν ὃπως πάραυτα ἐνισχυθῶσι μέ πυρίτιδα καί πυρολίθους (ἢτοι τσακμακοπέτρας). Τότε ἒφθασεν εἰς τήν Ἑλληνικήν Κυβέρνησιν καί ἐκ Λονδίνου ἡ ἐμπιστευτική πληροφορία, ὃτι ὁ Ἂγγλος Πρέσβυς εἰς Κωνσταντινούπολιν Stratford Canning, ὁ ὁποῖος διεπραγματεύετο τήν εἰρήνευσιν τῶν ἐχθροπραξιῶν μεταξύ τῆς Ὑψηλῆς Πύλης καί τῶν Ἑλλήνων, ὃτι ἐάν ἒπιπτεν ἡ Ἀκρόπολις, τότε δέν θά ἠδύνατο νά περιληφθῇ ἡ Ἀττική καί ἡ Στερεά Ἑλλάς εἰς τά ἐπιστρεπτέα ἐδάφη εἰς Ἑλλάδα, ἀλλά μόνον ἡ Πελοπόννησος. Ἂρα τό νά κρατηθῇ ἡ Ἀκρόπολις πάσῃ θυσίᾳ ἦτο θέμα ὑψίστης ἐθνικῆς σημασίας διά τήν Ἑλληνικήν πλευράν.
Ἐν τοιαύτῃ δραματικῇ καταστάσει εὑρισκομένη ἡ Ἑλληνική Κυβέρνησις ἒσπευσεν εἰς τόν μόνον ὁ ὁποῖος ἠδύνατο νά φέρη εἰς πέρας ἓν τόσον δύσκολον ἒργον, δηλ. τῆς διασπάσεως τῆς πολυαρίθμου Τουρκικῆς πολιορκίας καί τῆς μεταφορᾶς πυρίτιδος καί πολεμικῶν ἐφοδίων εἰς τούς πολιορκουμένους ὑπερασπιστάς τῆς Ἀκροπόλεως. Αὐτός δέ δέν ἦτο ἂλλος ἀπό τόν γενναῖον καί ἀτρόμητον Συνταγματάρχην τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ ΦΑΒΙΕΡΟΝ. Τοῦ ἒστειλον ἐπίσημον ἐπιστολήν εἰς Μέθανα εἰς τήν ὁποίαν τοῦ ἒλεγον ἐπί λέξει, ὃτι «ἡ σωτηρία τῆς Ἀκροπόλεως καί τῆς Ἀττικῆς ἐξηρτᾶτο ἀπό αὐτόν καί θερμῶς τόν παρεκάλουν νά ἀναλάβῃ νά μεταφέρῃ πυρίτιδα, πυρολίθους καί πολεμικά ἐφόδια εἰς τήν Ἀκρόπολιν».
Ὁ μέγας Φιλέλλην καί ῥιψοκίνδυνος στρατιωτικός Φαβιέρος ἂνευ οὐδενός δισταγμοῦ ἐδέχθη τήν παράκλησιν τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως καί διά πλοιαρίου ἐκ Μεθάνων μετέβη εἰς Αἲγιναν. Γνωρίζων τήν οἰκονομικήν κατάστασιν τῆς Ἑλλάδος δέν ἐζήτησεν οὒτε δραχμήν ὡς ἀμοιβήν, οὒτε αὐτός, οὒτε καί οἱ ἂνδρες τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ, παρ’ ὃλον ὃτι ὃλοι των συνετηροῦντο διά «ξηροῦ ἂρτου». Ἡ μόνη ἀπαίτησις τοῦ Φαβιέρου ἦτο, ὃπως ἐκτελουμένου ἐπιτυχῶς τοῦ ἐπικινδύνου αὐτοῦ ἐγχειρήματος ἐξέλθῃ καί πάλιν τῆς Ἀκροπόλεως μετά τῶν ἀνδρῶν του διά νά συνεχίσωσι τόν πόλεμον κατά τῶν Τούρκων εἰς διάφορα μέτωπα τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος πρός ἐκδίωξίν των. Ἡ ἀπαίτησις αὓτη τοῦ Φαβιέρου ἒγινεν ἀμέσως ἀποδεκτή ὑπό τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως ἂνευ οἱασδήποτε ἐνστάσεως.
Ὁ Φαβιέρος τότε διέταξεν ὃπως ἑτοιμασθῶσι πάραυτα 530 ἀνθεκτικά ψάθινα σακκίδια, τά ὁποῖα νά δύνανται νά μεταφέρωνται ἐπί τῆς ῥάχεως τῶν στρατιωτῶν. Ἐκ τούτων τά 430 σακκίδια νά γεμίσωσι μέ 10 ὀκάδας πυρίτιδος, τά δέ ὑπόλοιπα 100 μέ πυρολίθους καί ἂλλα ἐφόδια. Ἐπιστρέψας δέ εὐθύς ἀμέσως εἰς Μέθανα συνεκάλεσε συνάθροισιν τοῦ ἐκεῖ ἐστρατοπεδευμένου τακτικοῦ στρατοῦ. Τούς ὡμίλησεν ὡς ἑξῆς: «Στρατιῶται, ἡ Πατρίς σήμερον ἐλπίζει τήν σωτηρίαν τῆς Ἀκροπόλεως ἀπό τήν ἀνδρείαν καί τήν τόλμην σας, ἡ πρᾶξις δέ αὓτη θέλει ἀποθανατήσῃ τά ὀνόματά σας – ἐμπιστευθῆτε ἐκεῖνον, ὃστις σᾶς ὡδήγησε πάντοτε διά τό καλόν τῆς Πατρίδος!»
Τότε ὃλοι οἱ στρατιῶται ἐν μιᾷ φωνῇ πλήρους ἐνθουσιασμοῦ ἀνεφώνησαν: «Ζήτω ὁ κολονέλος μας!», ὡς τόν ἀπεκάλουν οἱ στρατιῶταί του. Μετά ὁ Φαβιέρος συνεκάλεσε τήν ἀνωτέραν ἡγεσίαν τοῦ στρατεύματος καί τούς ἐξήγησε τήν ἀποστολήν των. Ἐζήτησεν ὃπως ἀπό ἓκαστον τῶν Α΄ καί Β΄ Ταγμάτων οἱ διοικηταί των ἐπιλέξωσι τούς 215 ῥωμαλεωτέρους στρατιώτας, ἢτοι σύνολον 430 ἂνδρας. Ἀκόμη ἐκ τοῦ πυροβολικοῦ 60 ἂνδρας καί ἐκ τῶν Φιλελλήνων 40. Σύνολον 530 μάχιμοι καί δυνατοί στρατιῶται. [Ἐξ ἰδίων χρημάτων του τούς διένειμε χρήματα δι’ 6 ἡμερῶν σιτηρέσιον.]
Ὁ ἐπιβιβασθείς ἐπί τῶν πλοίων στρατός εἶχε τήν ἑξῆς διάταξιν: Τό Α΄ Τάγμα πεζικοῦ ὑπό τήν ἡγεσίαν τοῦ ὑπασπιστοῦ τοῦ Φαβιέρου Ταγματάρχου Ῥοβέρτου Lefèvre. Τό Β΄ Τάγμα ὑπό τόν Ταγματάρχην Εὐστράτιον Πίσσαν καί οἱ Πυροβοληταί μέ τούς Φιλέλληνας ὑπό τόν Ἰταλόν Συνταγματάρχην Πίζαν. Εἰς τούς στρατιώτας τοῦ πεζικοῦ ἒδωσεν ἀπό ἓν σακκίδιον τῶν 10 ὀκάδων ἢ 26 λιβρῶν, ἢτοι συνολικῶς περί τούς 6 τόνους πυρίτιδος. Οἱ δέ πυροβοληταί καί οἱ Φιλέλληνες ἒλαβον ἀπό 2 σακκίδια: Ἓν πυρίτιδος καί ἓν πυρολίθων. Δύο σακκίδια ἒλαβε καί ὁ ἀρχηγός Φαβιέρος ! Φθάσαντα τά πλοῖα εἰς ἐρημικόν ὃρμον τοῦ Φαλήρου ἀπεβίβασαν ἐκεῖ τόν στρατόν τήν 29ην Νοεμβρίου, 1826.
Τότε ὁ Φαβιέρος συνεκάλεσε τούς διοικητάς του καί τούς ἀνέλυσε τό καταστρωθέν ὑπ’ αὐτοῦ σχέδιον διασπάσεως τῶν γραμμῶν τοῦ ἐχθροῦ διά νά φθάσωσιν εἰς τήν Ἀκρόπολιν. Ὑπῆρξαν κάποιαι ἐνστάσεις, [ὃτι ἡ προσπάθεια ἦτο πολύ ἐπικίνδυνον ἐγχείρημα, διότι, εὐλόγως, ἢρκει μία σφαῖρα τοῦ ἐχθροῦ εἰς ἓν σακκίδιον καί θά ἀνετινάσσοντο ὃλοι.] ἀλλά ἐπιμένοντος τοῦ Φαβιέρου τούς ἒπεισε λέγων: «Ἐάν ἐπιστρέψωμεν ἂπρακτοι, ὡς δειλοί καί ἂνανδροι, ἡ ἀγαπημένη μας Ἀθήνα θά χαθῇ». Καί ὁ στρατός, ὁ ὁποῖος πάντοτε ἐνεπιστεύετο τόν «Κολονέλον» του, συνεφώνησε μαζί του καί ἒτσι ἡ ἐπιχείρησις πρός τήν Ἀκρόπολιν ἐπραγματοποιήθη. Παρά τό πλευρόν τοῦ Φαβιέρου ἐτέθη ὁ Μακρυγιάννης πρός καθοδήγησίν των, καθώς ἐγνώριζε καλῶς τά περάσματα πρός τήν Ἀκρόπολιν.
Τό βράδυ ὁ Φαβιέρος ἒδωσε τήν διαταγήν: « Marche, ἂγομεν!» καί αὐτοῦ προπορευομένου ἡ φάλαγξ ἢρχισε τήν ἱστορικήν πορείαν της. Πλησιάσαντες πρός τόν λόφον τοῦ Φιλοπάππου περί τήν 1.30 π.μ. (μετά τό μεσονύκτιον) καί, γινόμενοι ἀντιληπτοί, οἱ Τουρκαλβανοί ἢρχισαν γενικόν πῦρ κατά τῶν Ἑλλήνων. Ὁ Φαβιέρος διέταξε τότε «ἐφ’ ὃπλου λόγχην» καί κίνησιν τροχάδην. Οὓτω τρεχόντων τῶν στρατιωτῶν καί φερόντων ἐπί τῶν ὢμων ἓκαστος τό βαρύ σακίδιον του καί μή γνωριζόντων διά τό ὑπάρχον ὂρυγμα βάθους 3 μέτρων καί πλάτους 6 μέτρων, πού ἢνοιξεν ὁ Κιουταχῆς ἒμπροσθεν τῆς Ἀκροπόλεως, εἰς τό σκότος ἒπεσαν αἲφνης ἐντός αὐτοῦ. Ἐντός τοῦ ὀρύγματος διεξήχθη μία πολύ σκληρά μάχη σῶμα πρός σῶμα μέ τούς Τουρκαλβανούς, τούς ὁποίους οἱ ἐπιτιθέμενοι τοῦ Φαβιέρου κατενίκησαν καί διεπεραιώθησαν εἰς τήν ἂλλην πλευράν τοῦ ὀρύγματος μέ ἐλευθέραν πλέον τήν κατεύθυνσιν πρός τό ᾨδεῖον, τό ὁποῖον ὑπερήσπιζον οἱ ἂνδρες τοῦ Κριεζώτου.
Αὐτοί θεωρήσαντες τούς ἐπερχομένους ἐντός τῆς νυκτός, ὡς Τούρκους, ἢρχισαν καί αὐτοί νά πυροβολῶσιν ἐναντίον των καί ἒτσι τό ἂγημα τοῦ Φαβιέρου ηὑρέθη ἐπί τινα χρόνον ἐν μέσῳ δύο πυρῶν – ἐχθρικῶν καί φιλίων. Ὃμως προστρέξας πρός τό ᾨδεῖον ὁ Μακρυγιάννης, τούς ἀνέφερεν ὃτι οἱ προσερχόμενοι ἦσαν ὁ Φαβιέρος καί οἱ ἂνδρες του, οἱ ὁποῖοι τούς ἒφερον μεγάλην ποσότητα πυρίτιδος. Κατελήφθησαν δέ τότε ὃλοι ὑπό ἀκράτου ἐνθουσιασμοῦ καί ἀνακουφίσεως καί ἒτρεξαν ἀμέσως νά τούς βοηθήσωσι μεταφέροντες καί αὐτοί τούς σάκκους τῆς πυρίτιδος εἰς τήν Ἀκρόπολιν.
Ληξάσης τῆς μάχης εἰς μίαν στιγμήν οἱ Ἓλληνες φρουροί τοῦ ᾨδείου ἢκουσαν ἐκ τινος σημείου κλαγγήν σπαθῶν. Προστρέξαντες εἶδον κείμενον ἐπί τοῦ ἐδάφους καί ἀμυνόμενον ἀπεγνωσμένως ἓνα στρατιωτικόν καί ἀπό ἐπάνω του μέ τάς σπάθας των νά τόν κτυπῶσιν ἀλύπητα πολυάριθμοι Τουρκαλβανοί. Τόν ἒσωσαν σκοτώνοντες πολλούς Τουρκαλβανούς καί ἀπωθοῦντες τούς ἀπομείναντας. Ὁ πληγωμένος ἒφερεν ἂνω τῶν 20 τραυμάτων εἰς καίρια μέρη τοῦ σώματός του. Ἀνεγνωρίσθη ὃτι ἦτο ὁ γενναῖος Ταγματάρχης τοῦ Α΄ Τάγματος Robert Lefèvre, ἐπιστήθιος φίλος καί ὑπασπιστής τοῦ Φαβιέρου. Δυστυχῶς μετ’ ὀλίγον ἀπέθανεν ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως πρός μεγάλην λύπην ὃλων διά τήν μεγάλην ἀπώλειαν τοῦ γενναίου Ταγματάρχου καί Ὑπασπιστοῦ τοῦ Φαβιέρου. Εἰς τό σημεῖον τῆς τελευταίας μάχης του ἡ Ἐλευθέρα Ἑλλάς ἀνήγειρε μνημεῖον πρός αἰωνίαν μνήμην τοῦ ἀειμνήστου γενναίου Ταγματάρχου Ῥοβέρτου.
Τήν ἐπαύριον ὁ Φαβιέρος διέταξε παράταξιν τοῦ ἐκστρατεύσαντος σώματος καί καταμέτρησιν ἀπωλειῶν. Ἐκ τῶν 530 ἐκστρατευσάντων 18 ἦσαν οἱ φονευθέντες καί 25 οἱ πληγωμένοι, διασωθέντες ὃμως οἱ τελευταῖοι καί εὑρισκόμενοι ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως. Οἱ ὑπόλοιποι 487 ἦσαν σῶοι καί ἀβλαβεῖς. Αὐτή ὑπῆρξεν ἡ ἐνδοξοτέρα καί ὠφελιμωτέρα ὑπηρεσία τοῦ Συνταγματάρχου Καρόλου-Νικολάου ΦΑΒΙΕΡΟΥ μετά τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ του πρός τήν Ἑλλάδα καί τό Ἒθνος τῶν Ἑλλήνων! Αὐτό τό ὑπεράνθρωπον καί ἱστορικόν κατόρθωμά των ἒγινε θρύλος ὂχι μόνον ἐπιτόπιος, ἀλλά εἰς ὃλην τήν Ἑλλάδα καί ἒδωσε νέαν ὢθησιν καί πτερά διά τήν συνέχισιν τοῦ ἀγῶνος τῶν Ἑλλήνων.
Ὡς ἢδη ἀνεφέρθη, ὁ Φαβιέρος ἀνέλαβε τό δυσκολώτατον καί ὑπεράνθρωπον ἒργον τῆς μεταφορᾶς τῆς πυρίτιδος ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως ὑπό τόν συμφωνηθέντα μέ τήν Ἑλληνικήν Κυβέρνησιν ὃρον ἀφοῦ ἐκτελεσθῆ ἐπιτυχῶς ἡ ἐπιχείρησις, νά ἐπιστρέψῃ μέ τούς ἂνδρας του εἰς ἂλλην πολεμικήν δρᾶσιν ἐκτός τῆς Ἀκροπόλεως, ὃπου θά ἦσαν πολύ χρησιμώτεροι. Οὓτω μετά πού ἀνεπαύθησαν ἐπί κάποιας ἡμέρας, ὁ Φαβιέρος ἐζήτησεν ἀπό τούς δημογέροντας, ὃπως ἐγκαταλείψῃ τήν Ἀκρόπολιν.
Ὃμως οἱ δημογέροντες οὒτε νά ἀκούσωσι διά τήν ἀναχώρησιν τοῦ Φαβιέρου καί τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ, διότι μέ τόν Φαβιέρον καί τούς ἂνδρας του ᾐσθάνοντο μεγάλην ἀσφάλειαν. Δι’αὐτό ἐπ’ οὐδενί τρόπῳ τούς ἂφηνον νά φύγωσιν.
Ἡ Κατάστασις ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως: Ἂς ἲδωμεν ταύτην ἐν συντομίᾳ: Σύν τῷ χρόνῳ λόγῳ τῆς πολυκοσμίας καί ἀκαθαρσίας, ἣτις ἐπεσωρεύθη, ἐνέσκηψε τύφος. Εἰς τάς ἀποθήκας ὑπῆρχεν ἱκανοποιητική μέν ποσότης κριθῆς, ἀλλ’ ὑπῆρχεν ἒλλειψις κρέατος καί ὡς ἐκ τούτου ἒσφαζον ὃ,τι ζῶα εἶχον ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως, μέχρι καί ποντίκια ἀκόμη. Ἐπί πλέον ἐνέσκηψαν καί φθεῖραι (ψεῖραι), αἱ ὁποῖαι τούς κατέτρωγον. Μέ τούς στρατιώτας του ὑπέφερε καί ὁ Φαβιέρος, ὁ ὁποῖος ὁσάκις οἱ ὁπλαρχηγοί, ὡς ὁ Μαμούρης, τοῦ ἒστελλον κρυφίως ἐκλεκτήν τροφήν, ὁ Φαβιέρος ἀμέσως τήν ἀπέρριπτε καί τήν ἒστελλεν εἰς τούς στρατιώτας του. Ἐξ ἂλλου [ἀσθενήσας καί αὐτός ἐκ τύφου παρ’ ὀλίγον νά ἀποθάνῃ. Ὃταν εὐτυχῶς συνῆλθεν ἐκ τῆς νόσου, παρ’ ὃλας τάς προσπαθείας του ἀναχωρήσεώς του ἀπό τήν Ἀκρόπολιν μέ τούς στρατιώτας του, ἀφοῦ ὁ σκοπός τῆς παρουσίας των ἐπετελέσθη ἐπιτυχῶς, καί πάλιν] οἱ δημογέροντες μέ διάφορα τεχνάσματα ἐματαίωνον συνεχῶς τήν ἀναχώρησίν των. Ἒλεγον: «Ἢ ὃλοι θά χαθῶμεν, ἢ ὃλοι ὁμοῦ θά ἐλευθερωθῶμεν.» Οὓτω ὁ Φαβιέρος μέ τόν Στρατόν του παρέμεινον ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως μέχρι τόν Ἀπρίλιον τοῦ 1827.
Ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως προϊόντος τοῦ χρόνου ἡ κατάστασις διαρκῶς ἐπεδεινοῦτο καί οἱ ἐγκλωβισμένοι ἐπ’ αὐτῆς δέν ἒπαυον νά στέλλωσιν ἀγγελιαφόρους διεκτραγῳδοῦντες τήν θέσιν εἰς τήν ὁποίαν ηὑρίσκοντο. Αἱ ἀπαισιόδοξοι αὐταί εἰδήσεις πολύ ἐστενοχώρησαν ἃπαντας, [τόσον τούς Ἓλληνας πολιτικούς καί τόν Ἑλληνικόν λαόν, ὃσον καί τούς ξένους Φιλέλληνας ἐν Ἑλλάδι καί εἰς τό ἐξωτερικόν.] διότι ἐάν ἒπιπτεν ἡ Ἀκρόπολις, ἡ διαπραγματευομένη τότε Συνθήκη μέ τόν Σουλτᾶνον ὑπό τῶν Τριῶν Μεγάλων Δυνάμεων θά περιελάμβανεν, ὡς ἢδη ἐλέχθη, μόνον τήν Πελοπόννησον, χωρίς νά ὑπάρχῃ ἒρεισμα νά περιλαμβάνῃ αὓτη καί τήν Στερεάν Ἑλλάδα, ἰδίως μετά τήν πτῶσιν τοῦ ἑτέρου μεγάλου ὀχυροῦ τοῦ ἀγῶνος, τοῦ Μεσολογγίου.
Τί συνέβαινεν ἐν τῷ μεταξύ ἐκτός Ἀκροπόλεως:
Μέ τόν ἱκανώτατον στρατιωτικόν Φαβιέρον ἐγκλωβισμένον εἰς τήν Ἀκρόπολιν μία πολύ κακή ἐξέλιξις ἦτο καί ἡ κάτωθι: Ἡ ἐν Αἰγίνῃ Ἐθνική Συνέλευσις ἐν τῇ ἀπουσίᾳ τοῦ ἐγκλωβισμένου Φαβιέρου διώρισεν εἰς τήν θέσιν του δύο Ἂγγλους στρατιωτικούς ὡς ἀρχηγούς τοῦ Στρατοῦ: Ὡς Ἀρχιναύαρχον τόν Alexander-Thomas Cochran (Κόχραν) καί ὡς Ἀρχιστράτηγον Ξηρᾶς τόν Sir Richard Church. Ἐν ἂλλοις λόγοις διά τῆς πράξεως αὐτῆς ἐξετόπιζον τόν Γάλλον Ἀρχιστράτηγον Φαβιέρον ἀπό τήν Ἀρχιστρατηγίαν τοῦ Στρατεύματος, δυστυχῶς παραγνωρίζοντες τό τί ὢφειλον οἱ πάντες εἰς τόν ἂνδρα αὐτόν. Βλέπετε ἐπαίζοντο μεγάλα παιγνίδια ἐπιρροῆς ἐκ μέρους τῶν Μεγάλων Δυνάμεων καί κυρίως τῆς Ἀγγλικῆς Διπλωματίας, ἣτις ἐπεδίωκε νά ἐλέγξῃ καί στρατιωτικῶς τήν Ἑλλάδα. Μαθών τά νέα ταῦτα ὁ Φαβιέρος ἀντιλαμβάνεσθε πόσον ἀπαιτητικώτερος καί ἐπίμονος ἒγινεν πρός τήν Ἐθνικήν Συνέλευσιν, ὃπως γίνῃ ἐπίθεσις διασπάσεως τοῦ Τουρκικοῦ στρατοῦ πού ἐπολιόρκει τήν Ἀκρόπολιν, [διότι καί ὁ Φαβιέρος, ἀποκαθισταμένης τῆς ἀρχιστρατηγίας του εἰς τό στράτευμα, καί ὁ Τακτικός Στρατός του ἠδύναντο νά ἦσαν χρήσιμοι εἰς ἂλλα μέτωπα ἐκτός Ἀκροπόλεως.] Δυστυχῶς τά φίλαγγλα στοιχεῖα διά τοῦ Κωλέττη ἐπεκράτησαν εἰς βάρος τῶν Γαλλοφίλων εἰς τήν Ἐθνικήν Συνέλευσιν διορίσαντα τούς δύο Ἂγγλους ἀρχιστρατήγους τῆς Ξηρᾶς καί τοῦ Ναυτικοῦ, παρ’ ὃλον ὃτι ἦσαν ἀνίδεοι καί τελείως ἂσχετοι μέ τά Ἑλληνικά δεδομένα πολέμου.
Ὁ Ἂγγλος Ἀρχιναύαρχος Cochran καθ’ ὑπέρβασιν τῶν καθηκόντων του, ἐφ’ ὃσον ἦτο ἀρχηγός τοῦ Ναυτικοῦ, ἀπῂτησεν ὃπως γίνῃ ἐπίθεσις τῶν Ἑλλήνων ἀπό τήν ἀνοικτήν πεδιάδα πρός τάς Ἀθήνας ἐναντίον τοῦ πολιορκοῦντος τήν Ἀκρόπολιν Κιουταχῆ πρός διάσπασιν τῶν δυνάμεών του καί ἀπώθησιν αὐτῶν ἐκ τῆς περιοχῆς. Ὁ Καραϊσκάκης, ὡς ἀρχηγός τῶν μαχητῶν τῶν ὁπλαρχηγῶν, γνωρίζων τάς δυσκολίας τῆς ὡς ἂνω ἐπιθέσεως ὑπέδειξεν εἰς τούς δύο Ἂγγλους, ὃτι μία τοιαύτη ἐπιχείρησις ἐχρειάζετο ἰδιαιτέραν τακτικήν δράσεως. Ὃμως ὁ καθ’ ὓλην ὑπεύθυνος Ἀρχιστράτηγος τοῦ Στρατοῦ Ξηρᾶς Sir Richard Church, ἐτήρει ἀναποφάσιστον στάσιν ἐπηρεαζόμενος ὑπό τοῦ Κόχραν.
Τό Σχέδιον τοῦ Cochran [ἦτο ὃπως ὁ στρατός ἀποβιβασθῇ εἰς παραλίαν τοῦ Φαλήρου, ὃπου ἡ μικροτέρα ἀπόστασις πρός τάς Ἀθήνας.] Ὃμως παρέβλεπε τό γεγονός ὃτι ἡ περιοχή αὐτή μέχρι τήν Ἀθήναν ἦτο τελείως ἐκτεθειμένη καί γυμνή ἀπό φυσικήν κάλυψιν καί ἒτσι οἱ ἐπιτιθέμενοι θά ἦσαν πλήρως ἐμφανεῖς εἰς τόν ἐχθρόν καί εὐάλωτοι εἰς τά πυρά του.
Τό σχέδιον τοῦ Cochran καί κατόπιν τῶν ἀπειλῶν του ὃτι θά τούς ἐγκατέλειπε μέ πλείστας συνεπείας, δηλ. τῆς διακοπῆς τῆς Ἀγγλικῆς βοηθείας, πρός τήν Ἑλλάδα, κατ’ ἀνάγκην ἐνεκρίθη καί ὑπό τῶν Ἑλλήνων ὁπλαρχηγῶν καί αὐτός (ὁ Cochran) πλήρης ἐνθουσιασμοῦ ἀπευθυνόμενος πρός τόν Church ἀνεφώνησεν: «Μεθαύριον! Μεθαύριον θά προγευματίσωμεν εἰς τήν Ἀκρόπολιν!» Ἀγγλιστί: The day after tomorrow ! The day after tomorrow we shall have our breakfast on the Acropolis ! » [Γαλλιστί: « Après demain ! Après demain nous aurons notre petit-déjeuner sur l’Acropole!”] Ὃμως οὐδέν ἐκ τῶν ἀναγκαίων ἐφοδίων πρός ἀνόρυξιν ὀχυρῶν θέσεων πρός προστασίαν τῶν ἐπιτιθεμένων Ἑλλήνων εἰς τόν ἀνοικτόν χῶρον, τά ὁποῖα ἐζήτησαν ἐπιμόνως ὁ Καραϊσκάκης καί ὃλοι οἱ ὁπλαρχηγοί, ἢτοι φτυάρια, σκαπάνας καί λοιπά ἐφόδια, ἐφρόντισαν ἀμφότεροι οἱ Ἂγγλοι στρατηγοί νά ἐφοδιάσωσι τούς Ἓλληνας πολεμιστάς πρός προστασίαν των ἀπό τάς ἐπιθέσεις τοῦ ἱππικοῦ τῶν Τούρκων.
Ἐπίσης μία πολύ σοβαρά ἀρνητική ἐξέλιξις ὑπῆρξε καί ὁ θάνατος τοῦ ἱκανωτάτου ὁπλαρχηγοῦ Καραϊσκάκη ἀπό Τουρκικήν σφαῖραν εἰς μίαν συμπλοκήν μέ τούς Τούρκους. Ἀναφέρω ἐδῶ, παρεμπιπτόντως, ὃτι εἰς τό ἐκστρατευτικόν σῶμα ἒλαβε μέρος καί ὁ Κύπριος μαχητής τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ, Ἰωάννης Σταυριανός, ὃστις ὑπῆρξε καί αὐτόπτης μάρτυς τῆς σκηνῆς τοῦ πυροβολισμοῦ τοῦ Καραϊσκάκη.
Τό πρῶτον σῶμα ἀπεβιβάσθη εἰς τόν ἀνοικτόν χῶρον τοῦ Φαλήρου, δυστυχῶς ἂνευ οὐδενός σχεδίου κινήσεως καί δράσεώς του καί ἂνευ τῶν ἀναγκαίων ἐφοδίων, τά ὁποῖα ἐξ ἀρχῆς ὁ Καραϊσκάκης ἐπιμόνως ἀπῄτησεν ἀπό τούς Cochran καί Church ὃπως ἐφοδιασθῇ ἓκαστος στρατιώτης μέ αὐτά. [Ἐξ ἂλλου ὁ σκληρός Cochran δέν ἠθέλησε νά ἀναβάλῃ οὒτε μίαν ἡμέραν τό σχέδιόν του διά νά θρηνήσῃ τό στράτευμα τόν θανόντα ἀρχηγόν του Γεώργιον Καραϊσκάκην.]
Τοῦ σώματος τῶν 3700 Ἑλλήνων προηγοῦντο 200 γενναῖοι Σουλιῶται, οἱ ὁποῖοι προχωροῦντες κατέλαβον τό τελευταῖον ὓψωμα ἀνατολικῶς τοῦ λόφου τοῦ Μουσείου εἰς ἀπόστασιν 2 χιλιομέτρων ἀπό τήν Ἀκρόπολιν. Ὁ ὑπόλοιπος τακτικός στρατός ἐπιτιθέμενος διά τῆς πεδιάδος πρός τάς Ἀθήνας ἐστρατοπέδευσεν εἰς ἀνοικτόν καί εὐάλωτον εἰς ἐπιθέσεις τοῦ Τουρκικοῦ ἱππικοῦ χῶρον. Οἱ στρατιῶται ἒσκαπτον τά ὀχυρώματά των μέ συνήθη μαχαίρια δημιουργοῦντες ἒτσι πολύ πρόχειρα καί ἐπιφανειακά ἀναχώματα. Ὁ Φαβιέρος παρακολουθῶν πάντα ταῦτα ἀπό τήν Ἀκρόπολιν ἀνέκραξεν: «Αὐτοί οἱ ἂνθρωποι εἶναι βέβαιον ὃτι θά χαθῶσι»! [Μή γνωρίζων δέ διά τόν θάνατον τοῦ Καραϊσκάκη, διηρωτᾶτο, πῶς ὁ ἐξαίρετος αὐτός στρατιωτικός περιέπεσεν εἰς τοιοῦτον τακτικόν λάθος.]
Προϊούσης ἐν τῷ μεταξύ τῆς πρωΐας καί ἰδών ὁ πανοῦργος Κιουταχῆς τάς ὡς ἂνω στρατιωτικάς προχειρότητας εἰς τό Ἑλληνικόν σῶμα διέταξε 3500 στρατοῦ του νά ἐπιτεθῶσι κατά τοῦ λόφου τῶν Σουλιωτῶν. Οἱ 200 Σουλιῶται δέν ἠδυνήθησαν νά ἀντιδράσωσιν. Ἒτσι διεξήχθη μάχη σῶμα πρός σῶμα. Γενναῖοι ὂντες καί ἐξαίρετοι πολεμισταί οἱ Σουλιῶται οὐδόλως ἐτράπησαν εἰς φυγήν. Παρέμεινον εἰς τάς θέσεις των «φονεύοντες καί φονευομένοι» μέχρι καί τοῦ τελευταίου ἀντιμετωπίζοντες ἓνα στρατόν 20 φοράς πολυαριθμότερόν των, ὡς νεώτεροι 300 Σπαρτιᾶται ἀντιμετωπίζοντες τούς Πέρσας εἰς τάς Θερμοπύλας.
Εἰς δέ τό ἀνοικτόν πεδίον οὐδείς τῶν μαχομένων ἐγκατέλειψε τάς θέσεις του παραμείναντες ἃπαντες μαχόμενοι κατά τοῦ Τουρκικοῦ ἱππικοῦ μέχρι καί τῆς τελευταίας ῥανίδος τοῦ αἳματός των. Ὃταν δέ ἐξηντλήθη ἡ πυρῖτις τῶν ὃπλων των, ἐσυνέχισαν μέ τάς λόγχας των ἐπιφέροντες τό μέγιστον τῶν ἀπωλειῶν εἰς τούς ἐχθρούς. Κατά τήν μάχην αὐτήν ἀπό Ἑλληνικῆς πλευρᾶς ἐφονεύθη ὁ γενναῖος Ταγματάρχης Ἰγγλέσης τοῦ 3ου Τάγματος στρατοῦ καί ὁ ὁπλαρχηγός Ἰωάννης Νοταρᾶς μαχόμενοι εἰς τήν πρώτην γραμμήν, ἀπό δέ τῆς πλευρᾶς τῶν Τούρκων ὁ ἀρχηγός τοῦ ἱππικοῦ των. Ὁ δέ Κιουταχῆς ἐπληγώθη εἰς τήν χεῖρα. Δυστυχῶς ὑπῆρξε πανωλεθρία διά τούς Ἓλληνας μαχητάς. Μόνον ἐλάχιστοι διεσώθησαν.
Οἱ δέ Ἂγγλοι ἀρχιστράτηγοι τοῦ Ναυτικοῦ καί τοῦ Πεζικοῦ Cochran καί Church, οἱ ὁποῖοι εἶχον κατέλθει τῶν πλοίων των εἰς τήν παραλίαν διά «νά ὑπάγωσι νά προγευματίσωσιν εἰς τήν Ἀκρόπολιν», ὡς ἒλεγον, ἰδόντες τήν μεγάλην καταστροφήν τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατεύματος, ἀντί νά ἐπέμβωσι καί νά καθοδηγήσωσι τόν στρατόν των καταλλήλως πρός ἀνατροπήν τῆς κακίστης ἐξελίξεως τῆς μάχης, τήν ὁποίαν οἱ ἲδιοι ἐπέμενον νά γίνῃ κατά τόν ἰδικόν των τρόπον, αὐτοί ἐπέστρεψαν ἐν τάχει καί ἐν ἀσφαλείᾳ εἰς τά πλοῖά των. Μάλιστα τόν Cochran εἰσελθόντα μέχρι τοῦ στήθους εἰς τήν θάλασσαν τοῦ Φαλήρου διά νά σωθῇ κινδυνεύοντα νά πνιγῇ διέσωσε μέ τήν λέμβον του ὁ ἐκ Γενεύης Ἑλβετός ἰατρός Louis André Gosse. Μόνον ὁ γενναῖος Σουλιώτης ὁπλαρχηγός Νικόλαος Ζέρβας «ἠγωνίσθη καί πολλάκις διεκινδύνευσε πρός σωτηρίαν τῶν διαφευγόντων». Ἐπελθούσης δέ τῆς νυκτός οἱ Τοῦρκοι ἀνέστειλον τήν ἐπίθεσιν τοῦ ἱππικοῦ των, ἐνᾧ εἰς τό πεδίον ἦσαν διεσπαρμένα ἀμέτρητα ἀκέφαλα σώματα Ἑλλήνων πολεμιστῶν, τῶν ὁποίων οἱ Τοῦρκοι ἀπέκοψαν, ὡς ἐσυνήθιζον, τάς κεφαλάς.
Ὁ Ἑλβετός Φιλέλλην τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ Amadeus Emmanuel Hahn ἒγραφεν εἰς τά Ἀπομνημονεύματά του (Σελίς 66): «Ὁ Church δέν ἐγνώριζεν οὒτε τούς Ἓλληνας, οὒτε τήν γλῶσσάν των, οὒτε τά ἢθη καί ἒθιμά των, οὒτε τό εἶδος τοῦ πολέμου πού διεξήγετο εἰς τήν Ἑλλάδα. Δέν εἶναι παράξενον πού ὁ Καραϊσκάκης διῃσθάνετο ὃτι μέ τέτοιον ἀρχιστράτηγον ὃλα ἐκινδύνευον νά χαθῶσι.»
Ἐξ ἂλλου καί ὁ Ἑλβετός Ἰατρός Louis-André Gosse ἒγραφε διά τόν Church : «Ἦτο μετρίων στρατιωτικῶν ἱκανοτήτων, ἀναποφάσιστος, μέ ἀδύνατον χαρακτῆρα καί τόν ἀπασχολοῦσε περισσότερον ἡ τουαλέττα του παρά τά στρατιωτικά.» Κατέληγε δέ: «Ἒγινεν ἀθέλητον ὂργανον τῆς τρομερᾶς καταστροφῆς.» Αὐτά ἀναφέρονται εἰς τό βιβλίον τῆς Michèle Bouvier-Bron (σελίς 51).
Ὡς γράφει ἐπίσης ὁ Κυριάκος Σιμόπουλος εἰς τό Βιβλίον του διά τούς Ξένους κατά τόν Ἀγῶνα τῆς Ἐπαναστάσεως, ὁ Κόχραν ὡς ναυτικός εἶχε συγκεκριμένην ἀποστολήν νά κινητοποιήσῃ τόν Ἑλληνικόν Στόλον κατά τοῦ ἐχθροῦ. Ὃμως ὑποκαθιστῶν τόν ἀρχιστράτηγον τοῦ Στρατοῦ Ξηρᾶς (δηλ. τόν Church) ἒδινεν αὐτός (ὁ Κόχραν) ἐντολάς, παρ’ ὃλον ὃτι ἦτο τελείως ἂσχετος μέ χερσαίας ἐπιχειρήσεις. «Ἒτσι ὁ μέν ναύαρχος (ὁ Κόχραν) παρίστανε τόν στρατηγόν, καί ὁ στρατηγός (ὁ Church) παρίστανε τόν ναύαρχον.» Ἦτο μία τραγελαφική κατάστασις, ἀλλά καί πολύ ἐπικίνδυνος καί καταστροφική. Ὁ Church μάλιστα, ἀντί νά ἒχῃ τό στρατηγεῖόν του εἰς τήν ξηράν, ἐγκατεστάθη εἰς τήν Ἑλληνικήν γολέταν «Σπαρτιάτης». Δι’ αὐτό καί οἱ Ἓλληνες στρατιῶται ἀπεκάλουν εἰρωνικά τόν Church: ὁ «Τζένεραλ Γολέτας!»
Αὐτή λοιπόν ἦτο ἡ ἒκβασις τῆς ἐπιχειρήσεως τῶν Ἂγγλων «ἀρχιστρατήγων» Cochran καί Church. Αὐτά εἶναι τά ἀποτελέσματα τῶν μαχῶν, ὃταν ἓν στράτευμα δέν ἒχει ἱκανούς ἀνωτέρους ἡγήτορας διά νά τό καθοδηγήσωσιν εἰς τά κρίσιμα σημεῖα τῆς μάχης καί ἀκόμη ὃταν αὐτοί δέν εἰσακούουν τάς συμβουλάς τῶν πεπειραμένων ἐντοπίων στρατιωτικῶν. Οἱ Ἂγγλοι ἀπέδειξαν ὃτι ἦσαν «ἀρχηγοί» μόνον διά τό θεαθῆναι! Δυστυχῶς ὁ μέν Φαβιέρος διά διαφόρων μηχανορραφιῶν τῶν δημογερόντων τεχνηέντως ἐκρατήθη μακράν τοῦ πολεμικοῦ προσκηνίου περιορίσαντες τοῦτον ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως. Ὁ δέ ἓτερος καλός στρατιωτικός ἡγέτης, ὁ Γεώργιος Καραϊσκάκης, ἐπλήγη ἀπό σφαῖραν, ὡς εἲδομεν, καί ἀπέθανεν. Οἱ δέ Ἂγγλοι στρατιωτικοί Cochran καί Church ἐν ἀντιθέσει πρός τόν Κιουταχῆν δέν εἶχον τήν παραμικράν ἰδέαν διά τήν διεξαγωγήν τοῦ πολέμου εἰς τήν Ἑλλάδα. Αἱ ἀπώλειαι τῶν Ἑλλήνων ἦσαν ἂνω τῶν 1000 νεκρῶν, οἱ πλεῖστοι τῶν ὁποίων φονευθέντες εἰς τό ἀνοικτόν καί ἀπροστάτευτον πεδίον τῆς μάχης.
Τί συνέβαινε εἰς Ἀκρόπολιν κατά τήν ἀναγκαστικήν παραμονήν τοῦ Φαβιέρου καί τῶν ἀνδρῶν του εἰς αὐτήν: Μετά τήν μεγάλην ἧτταν τῶν Ἑλλήνων ὑπό τήν διοίκησιν τῶν Ἂγγλων «ἀρχηγῶν» τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ ὁ Κιουταχῆς ἐκμεταλλευόμενος πλήρως τήν νίκην του, ἀπέστειλεν Αὐστριακούς ἀγγελιαφόρους του εἰς Ἀκρόπολιν πρός παράδοσιν τῶν ἐπ’ αὐτῆς μαχητῶν. Ὃμως οἱ πολιορκούμενοι ἀπέπεμψαν τούς ἂνδρας τοῦ Κιουταχῆ καί αὐτός ὠργισμένος ἐπανήρχισε τόν κανονιοβολισμόν τοῦ Ἱεροῦ Βράχου.
Ἐν τῷ μεταξύ ἡ προμηθεύουσα εἰς τήν Ἀκρόπολιν φρέσκον ὓδωρ πηγή Κλεψύδρα, ἢρχισε νά στερεύῃ καί τό ὓδωρ της νά γίνηται ὑφάλμυρον. Ἐπίσης ἐξέλιπον τά φάρμακα διά τούς πληγωμένους καί τούς ἀσθενεῖς, κυρίως τούς ἀσθενοῦντας ἐκ τύφου, [λόγῳ τῆς ἐπισωρευθείσης ἀκαθαρσίας ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως ἐκ τοῦ μακροῦ ἐγκλεισμοῦ των.] Ἒτσι τούς θνήσκοντας [ἀπό τοῦ χειμῶνος τοῦ 1827 ἐσημειοῦντο ἀρκετοί θάνατοι] ἐκ τύφου λόγῳ τοῦ σκληροῦ ἐδάφους ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως δέν ἠδύναντο νά τούς θάβωσι καί ἀφήνοντο ἐκτεθειμένοι μέ ἀποτέλεσμα ἡ Ἀκρόπολις νά γεμίσῃ ἀπό σαρκοβόρα ὂρνεα καί ζωΰφια, ὡς αἱ φθεῖραι. Δέν ὑπῆρχεν οὒτε ὓφασμα διά δέσιμον τῶν πληγῶν τῶν αἱμορραγούντων. [καί ἠναγκάζοντο νά σχίζωσιν οἱ μέν τακτικοί τά στρατιωτικά ὑποκάμισα καί παντελόνια των, οἱ δέ ἂτακτοι τάς φουστανέλας των. Ἂλλοι κατεξέσχιζον τά σινδόνιά των ἀναγκαζόμενοι νά κοιμῶνται τούς κρύους μῆνας τοῦ Χειμῶνος εἰς τό ὓπαιθρον ἂνευ σκεπάσματος.] Ὁ Φαβιέρος διατηρῶν ἀκμαῖον τό ἠθικόν του ἐνεψύχωνε τούς πολιορκημένους ὃτι «ἡ Πατρίς θά τούς ἀντήμοιβε διά τάς θυσίας των». [καί ὃλοι ἐνεπιστεύοντο τόν ἀρχηγόν των, τόν ὁποῖον ἐλάτρευον καί τόν ἐσέβοντο ὑπακούοντες εἰς τάς ὁδηγίας του. Ἦτο ὃμως πολύ δύσκολος ἡ κατάστασις τῶν Ἑλλήνων ὑπερασπιστῶν τῆς Ἀκροπόλεως.]
Ὁ Φαβιέρος βλέπων ὃλην αὐτήν τήν κατάστασιν καί τά οἰκτρά ἀποτελέσματα τῆς ἡγεσίας τῶν δύο Ἂγγλων στρατηγῶν ἐξελιπάρει τούς δημογέροντας νά ἐπιτρέψωσι τήν διαφυγήν του [καί νά μή προδίδωσι ταύτην σκοπίμως εἰς τούς Τούρκους.] Ματαίως ὃμως. Τήν 29ην Ἀπριλίου, 1827, ἀπό τό στρατόπεδον τοῦ Κιουταχῆ ἐστάλη μήνυμα δι’ ἐκεχειρίαν. Διηυθετήθη δέ συνάντησις καί κατ’ αὐτήν ἐπαρουσιάσθησαν 2 Αὐστριακοί ἀξιωματικοί φέροντες ἓνα φάκελλον περιέχοντα δύο ἐνσφραγίστους ἐπιστολάς, ἡ μία τοῦ Κιουταχῆ καί ἡ ἑτέρα τοῦ λεγομένου «ἀρχιστρατήγου» τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ Richard Church, [μέ ἡμερομηνίαν 11ης Μαΐου, 1827,] ἀπευθυνόμεναι ἀμφότεραι πρός τόν Φρούραρχον τῆς Ἀκροπόλεως Συνταγματάρχην Φαβιέρον.
Ὁ Φαβιέρος ἀνοίξας τόν πρῶτον φάκελλον ἀνέγνωσεν ἐνώπιον πάντων τήν ἐπιστολήν τοῦ Κιουταχῆ ὃστις προέτεινε Σχέδιον Συνθήκης μέ τούς κάτωθι ὃρους: Ὁ Φαβιέρος καί τό ἐξ Ἑλλήνων τακτικόν σῶμα στρατοῦ νά ἐξέλθη τῆς Ἀκροπόλεως ἐνόπλως, οἱ ἂτακτοι καί τό Σῶμα τῶν ξένων Φιλελλήνων ἂνευ τῶν ὃπλων των, οἱ δέ Ἀθηναῖοι νά ἐξέλθωσιν ὡς ὑποτελεῖς (ῥαγιάδες) καί νά ἐγκατασταθῶσι καί πάλιν εἰς τάς οἰκίας των ἐν Ἀθήναις. Ἡ δευτέρα ἐπιστολή, ἡ τοῦ Church πρός τόν Φαβιέρον, κατέληγεν εἰς αὐστηρόν τόνον ὡς ἑξῆς: « …. Σᾶς διατάσσω ὃπως ἀκολουθήσητε κατά τήν ῥηθεῖσαν συνθήκην …».
Ὃλοι οἱ ὁπλαρχηγοί ἠγανάκτησαν διά τήν προδοτικήν ἐπιστολήν πού τούς ἒστειλεν ὁ κατά τίτλον «Ἀρχιστράτηγος» Church. Οἱ μέν ὁπλαρχηγοί καί Ἀθηναῖοι οὐδόλως ἀπεδέχοντο τόν ὃρον τοῦ Κιουταχῆ νά παραδοθῶσιν ὡς ὑποτελεῖς (ῥαγιάδες) τοῦ Σουλτάνου, ἀλλ’ οὒτε καί οἱ Φιλέλληνες, τῶν ὁποίων ἐζητεῖτο ἡ ὑποτιμητική παράδοσίς των ἂνευ τῶν ὃπλων των. Ὃσον ἀφορᾷ δέ τόν Φαβιέρον, πρός τόν ὁποῖον ἀπηυθύνετο ἡ ἐπιστολή τοῦ Ἂγγλου Church μέ τήν ὑποτιμητικήν φράσιν: «Σᾶς διατάσσω», τόν μετέτρεψεν εἰς ἂγριον θηρίον [ἐν κλωβῷ,] ὣστε οὗτος ἐζήτει ἐπιμόνως ἀπό τούς δημογέροντας νά φύγῃ ἀμέσως ἀπό τήν Ἀκρόπολιν διά νά βάλῃ εἰς τήν θέσιν του τόν ἀναιδέστατον Church! Ἦτο βέβαιον, ὃτι ὁ Φαβιέρος θά ἐκάλει τόν Church εἰς μονομαχίαν. Πρέπει ἐδῶ διά τήν ἀκρίβειαν νά ἀναφερθῇ ὃτι, ὡς ἀπεδείχθη ἐκ τῶν ὑστέρων, τήν ἐπιστολήν τοῦ Church τήν εἶχεν ὑπαγορεύσει ὁ Κόχραν, ὁ πρῶτος ὑπαίτιος καί τῆς Ἑλληνικῆς πανωλεθρίας εἰς τήν μάχην τῆς Ἀκροπόλεως.
Ἡ δοθεῖσα ἀπάντησις ὑπό τῶν Ἑλλήνων ἦτο ἀνταξία ἐκείνης τοῦ Λεωνίδου τῷ 480 π.Χ. πρός τούς Πέρσας εἰς Θερμοπύλας, ἢτοι τό «Μολών λαβέ!» Ὁ Γάλλος Φαβιέρος ἀπήντησεν ὡς ἑξῆς: «Εἲμεθα ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως ὡς Ἓλληνες καί ὂχι ὡς ὑπήκοοι τοῦ Σουλτάνου! Ὁ Κιουταχῆς, ἐάν θέλῃ νά λάβῃ τά ὃπλα μας, ἂς ἒλθῃ νά τά λάβῃ!» Τήν ἀπάντησιν ὑπέγραψαν ὃλοι οἱ παρόντες ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως: δημογέροντες, ὁπλαρχηγοί, στρατιῶται καί ὃλοι οἱ Ἀθηναῖοι. Ἀπορριφθείσης οὓτω τῆς προταθείσης ὑπό τοῦ Κιουταχῆ Συνθήκης καί τῆς «διαταγῆς τῶν Church-Cochran», ὃπως ἡ Συνθήκη γίνῃ ἀποδεκτή ὑπό τῶν Ἑλλήνων αἱ ἐχθροπραξίαι εἰς Ἀκρόπολιν ἐπανελήφθησαν τήν ἐπομένην.
Ὁ Κιουταχῆς ἐν τῷ μεταξύ ἐπιέζετο ὑπό τοῦ Σουλτάνου διά τήν μή κατάληψιν τῆς Ἀκροπόλεως, ὃστις τόν ἒψεγεν αὐστηρότατα, ὡς μή δυνάμενον νά καταλάβῃ ἓνα «βράχον». Θεωρήσας ὁ Κιουταχῆς ὃτι ἦτο ὣριμος ὁ χρόνος διά νά ἐπιτευχθῇ ἡ παράδοσις τῆς Ἀκροπόλεως διά μιᾶς δικαίας Συνθήκης, τήν 15ην Μαΐου, 1827, ἀπέστειλεν ἓνα Αὐστριακόν ἀξιωματικόν, ὃπως οὗτος μεσολαβήσῃ διά μίαν συνθηκολόγησιν ἀποδεκτήν τώρα καί ἀπό τά δύο μέρη. Ζητήσαντες οἱ δημογέροντες τήν συμβουλήν τοῦ Φαβιέρου, ὁ ὁποῖος ἐγνώριζε καλῶς τήν φιλοτουρκικήν στάσιν τῶν Αὐστριακῶν (Μέττερνιχ κ.ἂ.), τούς συνεβούλευσεν ὡς κάτωθι: «Μή μείνετε μόνον μέ τήν μεσολάβησιν τῶν Αὐστριακῶν. Πρέπει νά ζητήσητε ὡς μεσίτας καί ἐγγυητάς καί ἂλλας Δυνάμεις – τήν Γαλλίαν, Ἀγγλίαν καί Ἑλβετίαν». Ὃσον ἀφορᾷ τόν φόβον τῶν ὁπλαρχηγῶν διά τήν ἀσφάλειάν των, ὁ Φαβιέρος τούς καθησύχασε νά μή φοβῶνται καθόλου, ἐάν ἀναμειχθῶσιν ἐνεργῶς εἰς τήν συνθηκολόγησιν τά ὡς ἂνω Κράτη. Ὁ Γάλλος ναύαρχος Henri-Gauthier de Rigny ἀπέστειλεν ἐπιστολήν εἰς τόν Φαβιέρον, γράφων ὃτι ἐπληροφορήθη διά τήν σκέψιν συνθηκολογήσεως τῶν ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως μαχητῶν καί ὃτι ἀνελάμβανε τήν εὐθύνην τῆς ἀσφαλοῦς ἐγκαταλείψεως ταύτης ὑπό πάντων τῶν ἐν τῇ Ἀκροπόλει διαμενόντων μαχητῶν τε καί Ἀθηναίων πολιτῶν.
Ἀποδεχθέντες πάντες τήν πρότασιν τοῦ Γάλλου ναυάρχου De Rigny ὁ Κιουταχῆς ἒστειλε δύο ἐμπίστους ἀντιπροσώπους του, ὃπως καταγράψωσι τά ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως τρόφιμα καί πυρομαχικά. Αὐτοί ἒμεινον ἐμβρόντητοι, ὃταν εἰς μέν τήν ἀποθήκην τῶν Τροφίμων ηὗρον κριθήν μόνον 300 κιλῶν. Μάλιστα δέ πλέον τῆς ἡμισείας ποσότητος ταύτης ἦτο ἀκατάλληλος πρός βρῶσιν καταφαγωθεῖσα σχεδόν πλήρως ὑπό τῶν πολυαρίθμων ζωϋφίων πού τήν κατέτρωγον. Μετά δέ μεταβάντες εἰς τήν Ἀποθήκην τῶν πολεμοφοδίων καί πάλιν κατάπληκτοι κατεμέτρησαν μόνον 60 ὀκάδας πυρίτιδος!
Ἐτίθετο πλέον θέμα ἐπιβιώσεως τοῦ ἰδίου τοῦ Κιουταχῆ, ὃτι δηλ. ὑπῆρξεν «ἀνίκανος νά καταλάβη ἓνα «βράχον» ἂνευ τροφῆς τῶν ἐπ’ αὐτοῦ μαχητῶν καί ἂνευ τῆς ἀναγκαίας διά τάς μάχας πυρίτιδος τῶν ὑπερασπιστῶν τοῦ βράχου». Σίγουρα ὂχι μόνον θά τόν ἒπαυε πάραυτα ὁ Σουλτᾶνος, ἀλλά καί θά τόν ἀπεκεφάλιζε! Παρεκάλεσαν τότε οἱ Τοῦρκοι ἀπεσταλμένοι τούς Ἓλληνες νά «κλείσωσι τά μάτια» εἰς τά σημεῖα αὐτά τῆς πρός ὑπογραφήν Συνθήκης διά τήν ἐκ μέρους τοῦ Κιουταχῆ αὒξησιν τῶν ἐν ταῖς ἀποθήκαις εὑρεθέντων: Ἢτοι ἀντί 300 κιλά κριθῆς ἐγράφησαν 6000 κιλά (ἢτοι 6 τόνοι) καί ἀντί 60 ὀκάδας πυρίτιδος, ἒγραψαν ὃτι ὑπῆρχον 6000 ὀκάδες πυρίτιδος, διά νά σωθῇ ἒτσι τό κεφάλι τοῦ Κιουταχῆ ἀπό τήν τιμωρίαν τοῦ Σουλτάνου! Μέ τήν ἀλλαγήν εἰς τάς ποσότητας θά ἐδίδετο ἡ ἐντύπωσις, ὃτι οἱ ἀμυνόμενοι θά ἠδύναντο νά ἀντέξωσιν τοὐλάχιστον 3 ἀκόμη μῆνας, ἐνᾧ αἱ πραγματικαί ποσότητες, αἱ ὁποῖαι ἀνηυρέθησαν δέν ἢρκουν οὒτε διά 10 ἡμέρας ἀντοχῆς καί ἀμύνης τῶν ἡρωϊκῶν ὑπερασπιστῶν τῆς Ἀκροπόλεως.
[Ἂλλαι ἀλλαγαί πού ἒγινον ἐπί τῆς ἀρχικῆς προτάσεως τοῦ Κιουταχῆ κατόπιν ἐπιμονῆς τῶν Ἑλλήνων καί ὑποστηρίξεως των ὑπό τοῦ Γάλλου Ναυάρχου Henri-Gauthier de Rigny ἦσαν αἱ κάτωθι: α) Ὃσον ἀφορᾷ τήν ἒξοδον τῶν Ἀθηναίων ἐκ τῆς Ἀκροπόλεως, αὓτη θά ἐγίνετο ἂνευ τούτων φερόντων τά ὃπλα των καί] ὁ Κιουταχῆς ὁ ἲδιος ἀνελάμβανε τήν εὐθύνην διά τήν ἀσφάλειαν τῆς ζωῆς, τῆς τιμῆς καί τῶν ὑπαρχόντων των [τόσον τῶν Ἀθηναίων μαχητῶν, ὃσον καί τῶν οἰκογενειῶν των.] β) [Ἡ δευτέρα προσθήκη, ἦτο:] 3 ὑψηλόβαθμοι Τοῦρκοι ἀξιωματικοί θά ἐδίδοντο ὡς ὃμηροι καί θά ἐτίθεντο ἀνάμεσον τῶν Ἑλλήνων ὁπλαρχηγῶν ἐξερχομένων τῆς Ἀκροπόλεως, τό αὐτό δέ θά ἐγίνετο καί ἀπό τῆς πλευρᾶς τῶν Ἑλλήνων πρός τούς Τούρκους, ὡς ἀσφάλεια ἀμφοτέρων τῶν πλευρῶν διά τήν ὁμαλήν διεκπεραίωσιν τῶν ὃρων τῆς Συνθήκης.]
Τό σχέδιον ἐγκαταλείψεως τῆς Ἀκροπόλεως ἐφηρμόσθη ὑπό τήν ἐπίβλεψιν τοῦ Γάλλου Ναυάρχου Henri-Gauthier de Rigny [καί ἂλλων Ἀξιωματικῶν τοῦ Γαλλικοῦ Ναυτικοῦ] τήν πρωΐαν τῆς 25ης Μαΐου, 1827.
Ἐξελθόντων πάντων τῆς Ἀκροπόλεως ἡ πομπή ἐξεκίνησε πρός τήν παραλίαν, ὃπου εἰς τήν τοποθεσίαν Τρεῖς Πύργοι παρά τό Φάληρον ἀνέμενον τά Γαλλικά πλοῖα ὑπό τόν Ναύαρχον De Rigny. Τελευταῖος τῆς πομπῆς ἦτο ὁ Φαβιέρος καί οἱ ἂνδρες του διά πᾶν ἐνδεχόμενον. [Φθάσασα ἡ πομπή εἰς τήν παραλίαν ὁ μέν Φαβιέρος καί οἱ ἂνδρες τοῦ τακτικοῦ στρατοῦ ἒγινον δεκτοί ἐπί τῆς ναυαρχίδος τοῦ Ναυάρχου De Rigny, οἱ δέ ὑπόλοιποι ἐπί τῶν ἂλλων Γαλλικῶν πλοίων.] Ἃπαντες ἐφιλοξενήθησαν μέ πολύ μεγάλην θέρμην ὑπό τῶν Γαλλικῶν πληρωμάτων τῶν πλοίων, τά ὁποῖα τούς μετέφερον καί ἀπεβίβασαν εἰς τήν περιοχήν Ἀμπελάκια εἰς Σαλαμῖνα.
Ὃσον ἀφορᾷ τήν κατάστασιν τῶν ὑπερασπιστῶν τῆς Ἀκροπόλεως παρ’ ὃλον τό ὑψηλόν φρόνημά των συμφώνως πρός περιγραφάς αὐτοπτῶν μαρτύρων, αὐτοί ἦσαν «σκελετωμένοι καί κάτωχροι, ἀνυπόδητοι καί ἡμίγυμνοι λόγῳ τῆς κακῆς διατροφῆς των καί ἐλλείψεως ἐνδυμάτων καί ὑποδήσεως, ἒφερον δέ πολλάς πληγάς ἐπί τοῦ σώματος καί τοῦ προσώπου των ἀπό τάς φθείρας πού τούς κατέτρωγον.» Ὁ μέγας πολιτικός Σπυρίδων Τρικούπης εἰς τήν ἱστορίαν του (Δ΄ τόμος, Σελ. 163) εἰς τήν περιγραφήν του ἀναφέρει ἐπί λέξει τήν φράσιν: «Ἡ κατάστασίς των ἦτο ἀθλία καί τρισαθλία». [Ὃσον ἀφορᾷ τόν Κιουταχήν καίτόν στρατόν του ἐπέστρεψαν μετά εἰς τήν Ἀκρόπολιν. Καί μή λησμονῶν τά βάρβαρα Τουρκικά ἒθιμα, προτοῦ εἰσέλθει εἰς αὐτήν ἐσκότωσεν ἓνα Χριστιανόν καί πατήσας ἐπί τοῦ πτώματός του εἰσῆλθεν εἰς αὐτήν.]
Τό εἰσελθόν εἰς Ἀκρόπολιν σῶμα τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ τοῦ Φαβιέρου ἠρίθμει, ἀφαιρουμένων τῶν 18 φονευθέντων κατά τήν μάχην τῆς εἰσόδου των, 512 στρατιώτας, ἐξῆλθον δέ ταύτης 416, ὃλοι δέ, ὡς ἐλέχθη, μέ τό ἠθικόν ἀκμαῖον, ἀλλ’ εἰς κακίστην κατάστασιν ἐξαντλήσεως ἢ μέ παντός εἲδους πληγάς. Οἱ ἀποθανόντες κατά τήν πεντάμηνον παραμονήν των ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως εἲτε κατά τήν ἀνταλλαγήν πυρῶν μέ τούς Τούρκους, εἲτε ἐκ τοῦ τύφου ἢ ἐξ ἐξαντλήσεως ἐκ κακῆς διατροφῆς, ἀνῆλθον εἰς 96, ἢτοι ἀπεβίωσε τό 23% τῶν ἀρχικῶς εἰσελθόντων εἰς αὐτήν.
Τήν ἑπομένην εἰς Σαλαμῖνα ἐξευρών ὁ Φαβιέρος κάποια χρήματα ἀπό εὐγενεῖς εἰσφοράς τῶν κατοίκων ἠγόρασε δύο ἡμερῶν τροφάς διά τούς στρατιώτας του πρός κανονικήν διατροφήν των καί τήν μεθεπομένην ἀνεχώρησαν διά τό Κάστρον τοῦ Φαβιέρου καί τό στρατόπεδόν των, τήν Τακτικούπολιν, εἰς Μέθανα. Ἐκεῖ ὁ Φαβιέρος τούς ἐφοδίασε μέ καινουργεῖς στρατιωτικάς στολάς καί μέ ἀνθεκτικά ὑποδήματα. Σημειωτέον ὃτι κατά τήν ἐκστρατείαν καί καθ’ ὃλον τό ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως διάστημα ὁ τακτικός στρατός τό ὑπηρέτησεν ἀμισθί καί παρέμεινον πιστοί εἰς τόν διοικητήν των, τόν ἀγαπημένον Συνταγματάρχην των Φαβιέρον.
[Κάποια Περιστατικά: Διά νά γνωρίσωμεν τόν ἀκέραιον καί ἀκριβοδίκαιον χαρακτῆρα τοῦ Φαβιέρου, ἀναφέρω ἐδῶ δύο ἐκ τῶν πολλῶν περιστατικῶν:
Ἓν παράδειγμα διά τό ἦθος, τήν αὐστηρότητα καί τήν ἀμεροληψίαν τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Φαβιέρου: Μίαν ἡμέραν ἦλθεν εἰς αὐτόν κλαίουσα μία γρηά, ἡ ὁποία ἒπλενε τά λιγοστά ῥοῦχά της εἰς ἓν παρακείμενον ῥυάκιον. Εἷς στρατιώτης καιροφυλακτῶν τῆς ἒκλεψε τό πτωχικόν της πανέρι μέ τά λιγοστά ἐνδύματά της. Ὁ Φαβιέρος τήν καθησύχασε καί διέταξεν ἀμέσως ἒρευναν εἰς τό στρατόπεδον. Ὁ κλέψας ἀνηυρέθη. Ὁ Φαβιέρος ἐκάλεσε τότε τό στράτευμα εἰς παράταξιν καί διέταξε τόν κλέψαντα νά περάσῃ ἐμπρός ἀπό τό στράτευμα φέρων ἐπί τῶν ὢμων του τό πτωχικόν πανέρι μέ τά ῥοῦχα τῆς γρηᾶς καί ἒχων ἐπί τῆς ῥάχεώς του τήν ἐπιγραφήν μέ κεφαλαῖα: «ΚΛΕΠΤΗΣ». Μετά τόν ἐξευτελισμόν του, τοῦ ἀφῃρέθη ἡ στρατιωτική στολή καί ἀπεπέμφθη ἀπό τό στράτευμα.
Καί ἓν ἂλλον περιστατικόν: Κατά τόν βαρύν χειμῶνα τοῦ 1826 πρός 1827, ὁ Φαβιέρος καί οἱ ἂνδρες του ηὑρέθησαν νά φορῶσι πολύ ἐλαφρά καλοκαιρινά ἐνδύματα, διά νά ἒχωσιν εὐχέρειαν εἰς τάς κινήσεις των κατά τήν ἒφοδον των. Παραμείναντες ὃμως ἐπί τῆς Ἀκροπόλεως τόν βαρύν ἐκεῖνον χειμῶνα τοῦ 1826-27 μέ ἓν ἐλαφρόν καλοκαιρινόν ὑποκάμισον ὃλοι ἒτρεμον ἀπό τό διαπεραστικόν ψῦχος. Ἰδών τόν Συνταγματάρχην Φαβιέρον ῥιγοῦντα ὁ ὁπλαρχηγός Μαμούρης τοῦ ἒφερε μίαν ἰδικήν του κάπαν νά ῥίξῃ ἐπάνω του. Εὐχαριστῶν αὐτόν ὁ Φαβιέρος δέν τήν ἀπεδέχθη λέγων: «Ἀφοῦ οἱ στρατιῶταί μου δέν φοροῦν κάπαν, δέν θά φορέσω οὒτε ἐγώ!»]
[Ὡς ἐλέχθη, τόν Φαβιέρον ὁ στρατός του τόν ἐλάτρευε καί ὃλοι τόν ἐθεώρουν ὡς «πατέρα» των. Διασώζονται πλεῖσται ἐπιστολαί Ἑλλήνων ἀλλά καί Φιλελλήνων, οἱ ὁποῖοι εἰς τάς ἐπιστολάς των πρός αὐτόν, ἀκόμη καί ὃταν ἐπέστρεψεν εἰς Γαλλίαν, τόν ἀπεκάλουν «Πατέρα». Ἡ χαϊδευτική δέ προσφώνησις ὂλων πρός τόν Φαβιέρον ἦτο «ὁ Κολονέλλος μας».] Εἷς ἱστορικός ἒγραψε: «Ἠγάπα τούς στρατιώτας του μέχρι θυσίας καί ἠγαπᾶτο παρ’ αὐτῶν μέχρι λατρείας». Ἐδῶ ἐπισυνάπτω ἐπιστολήν τοῦ Φαβιέρου μέ τόν γραφικόν χαρακτῆρά του.
Αἱ Τιμαί πρός τόν Φαβιέρον: Μετά τήν Ἀνεξαρτησίαν τῆς Ἑλλάδος τήν 16ην Νοεμβρίου, 1828, ἐξεδόθη ὑπό τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως ἐπίσημον χάλκινον μετάλλιον πρός τιμήν τοῦ Φαβιέρου. [Ἒχω προσέξει ἐπίσης ὃτι εἰς τά μετεπαναστατικά ἠθοπλαστικά ἱστορικά θεατρικά ἒργα ἒπρεπεν εἰς τήν σκηνήν ἀπαραιτήτως μεταξύ τῶν παρουσιαζομένων ἀγωνιστῶν νά ὑπάρχωσι μεταξύ τούτων ὁ Κολονέλος Φαβιέρος καί ὁ Μάρκος Μπότσαρης.]
Ἡ Ἑλλάς ὀφείλει τά μέγιστα εἰς τόν ἱκανώτατον Γάλλον αὐτόν στρατιωτικόν, διότι τῆς ἐδημιούργησε τόν πρῶτον ὠργανωμένον Τακτικόν Στρατόν της καί μάλιστα ἐπί τῇ βάσει τοῦ ὑψίστου Ναπολεοντείου στρατιωτικοῦ προτύπου. Ὁ ἀφιχθείς Κυβερνήτης Ἰωάννης Καποδίστριας ἀναλαβών τήν διακυβέρνησιν τῆς Ἑλλάδος, ηὗρεν ἓτοιμον ἂριστα ὠργανωμένον Εὐρωπαϊκόν Στρατόν πρός στήριξιν τοῦ νεοσυστάτου Ἑλληνικοῦ Κράτους χάριν εἰς τόν Φαβιέρον. Εἶναι δέ ἐπί τῇ βάσει αὐτοῦ τοῦ στρατοῦ τοῦ Φαβιέρου, ἐπί τοῦ ὁποίου ἐβασίσθησαν ὃλαι αἱ μετέπειτα Ἑλληνικαί Κυβερνήσεις πρός περαιτέρω ἀνάπτυξιν καί μεγαλουργίαν τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ καί τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἒθνους. Σημειωτέον ὃτι καί ἐπί Καποδιστρίου ἐξεδόθη χάλκινον μετάλλιον πρός τιμήν τοῦ Φαβιέρου.
Μετά τινα χρόνον [ἀπό τῆς ἀφίξεως τοῦ Κυβερνήτου Καποδιστρίου κάποιαι διαφωνίαι ἀνέκυψον μεταξύ τῶν δύο ἀνδρῶν ἐν σχέσει πρός τήν διαμόρφωσιν τοῦ στρατοῦ. Ἡ ἂποψις τοῦ ὁμιλοῦντος εἶναι ὃτι ἲσως ὁ Κυβερνήτης ἦτο ἐπηρεασμένος ἀπό τό Ῥωσσικόν πρότυπον τοῦ Στρατοῦ, ἐνᾧ ὁ Φαβιέρος ἐβασίζετο ἐπί τοῦ Ναπολεοντείου προτύπου. Τότε] ὁ Φαβιέρος λαμβάνει τήν ἀπόφασιν ἀναχωρήσεώς του ἀπό τήν Ἑλλάδα καί ἐπιστροφῆς του εἰς Γαλλίαν.
Συγκινημένος ὁ Φαβιέρος ἀπηύθυνε τήν ἡμέραν τῆς ἀναχωρήσεώς του τήν κάτωθι Ἡμερησίαν Διαταγήν, ἡμερομηνίας 14ης Μαΐου, 1828, πρός τούς ἀγαπημένους στρατιώτας του, «τά τέκνα του», ὡς τούς ἀπεκάλει:
«Εἰς τόν τόσον μακρόν χρόνον, ὃπου ἠμπόρεσα νά δουλεύσω διά τήν δόξαν καί τό συμφέρον τῆς ἀκριβοῦς Ἑλλάδος μας, συνεμερίσθην πάσας τάς στερήσεις καί τούς κόπους σας⸱ σήμερον, ὁποῦ πρέπει νά σᾶς ἀφήσω, σᾶς εὐχαριστῶ.
Ἡ διαγωγή σας ἐστάθη τοιαύτη, ὣστε ἐνόμιζον τόν ἑαυτόν μου ἐν μέσῳ στρατιωτῶν Γάλλων. Ἐκεῖνοι, ὁποῦ δέν σᾶς ἐτίμων, ὡς ἒπρεπεν, ἂς ἐκστρατεύσωσι μαζί σας ἐναντίον τοῦ ἐχθροῦ διά νά σᾶς γνωρίσουν. Ὑγιαίνετε⸱ ἡ καρδία μου πάσχει, ὃμως ἐν’ ὃσῳ ζῶ θά μοῦ εἶσθε πολύ ἀκριβοί.»
Ὁ φίλος σας
Κάρολος Φαβιέρος
Ὀλίγα διά τόν Βίον τοῦ Φαβιέρου μετά τήν ἐπιστροφήν του εἰς Γαλλίαν (1828). Ἐπιστρέψας εἰς Γαλλίαν ὑπῆρξε στενός φίλος καί συνεργάτης τοῦ Lafayette. Ἀμέσως μέ τήν μεγάλην φήμην καί αἲγλην του διά τήν ὃλην ἐπιτυχῆ σταδιοδρομίαν του καί τήν δημιουργίαν τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ εἰς Ἑλλάδα καί τό ἀνεπανάληπτον ἱστορικόν κατόρθωμά του εἰς Ἀκρόπολιν τοῦ ἀνετέθησαν καθήκοντα Στρατιωτικοῦ Διοικητοῦ τῶν Παρισίων. Διακρινόμενος καί πάλιν προὐβιβάσθη εἰς Ὑποστράτηγον – μετ’ ὀλίγον δέ χρόνον χάριν τῶν ἱκανοτήτων του ἀνελίχθη εἰς Στρατηγόν καί Ἐπιθεωρητήν τοῦ Γαλλικοῦ Στρατοῦ, ἣτις ἦτο ὑψηλοτάτη θέσις καί πολύ τιμητική. Μετέπειτα ἐξελέγη Γερουσιαστής τιμώμενος ὑφ’ ὃλων καί ἀπολαμβάνων μεγίστου σεβασμοῦ ὑπό τῶν συναδέλφων του εἰς τήν Γερουσίαν. Σημειωτέον ὃτι ὁ Βασιλεύς Ὂθων ἐκ μέρους τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἒθνους, καθώς καί σύμπας ὁ λαός τῆς Ἑλλάδος τόν ἐθεώρει Ἐθνικόν Ἣρωα καί τόν ἐλάτρευεν ὡς θεόν, τοῦ ἀπένειμε ζῶντος ἀκόμη τοῦ Φαβιέρου τόν Μέγαν Σταυρόν τοῦ Σωτῆρος.
Ὁ θάνατος του Φαβιέρου ἐπῆλθε τήν 3ην Αὐγούστου, 1855, εἰς ἡλικίαν 73 ἐτῶν. Εἰς Γαλλίαν ἐτάφη εἰς Παρισίους εἰς τό Κοιμητήριον τῶν Διακεκριμένων Ἀνδρῶν Père Lachaise.
[Τά Νέα τοῦ θανάτου τοῦ Φαβιέρου εἰς Ἑλλάδα:] Ἡ εἲδησις τοῦ θανάτου τοῦ Φαβιέρου εἶχεν ἀντίκτυπον εἰς ὃλας τάς Εὐρωπαϊκάς χώρας [καθ’ ὃτι ἡ φήμη τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἀνδρός ὡς ἐξαιρέτου στρατιωτικοῦ εἶχε γίνει γνωστή ἀπό πολλοῦ εἰς ὃλας τάς χώρας.] Ἡ δέ θλίψις, ἣτις συνεκλόνισε ἀπ’ ἂκρου εἰς ἂκρον τήν Ἑλλάδα ἦτο βαθυτάτη. Ὁ Βασιλεύς Ὂθων διέταξε τότε τριήμερον πένθος εἰς ὃλην τήν Ἑλλάδα, ὑπῆρξε δέ πένθιμος φωταγώγησις τῆς Ἀκροπόλεως.
Ὃταν τόν Ὀκτώβριον τοῦ 1855, ἒγινεν εἰς Ἀθήνας ἐπίσημος ἐπιμνημόσυνος δέησις καί τελετή πρός τιμήν τοῦ τεθνεῶτος Ἀρχιστρατήγου τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ Φαβιέρου, ὁ λαός τῶν Ἀθηνῶν μέ ἐπί κεφαλῆς τόν Ἀρχιεπίσκοπον Ἀθηνῶν, τάς Ἀρχάς τοῦ Κράτους καί τοῦ Δήμου Ἀθηναίων μετέβησαν εἰς τήν πύλην τῆς εἰσόδου τῆς Ἀκροπόλεως, ὃπου ὁ Ἀρχιεπίσκοπος [Ἀθηνῶν] ἐν μέσῳ κατανυκτικῆς σιγῆς ἐτέλεσεν ἐπίσημον μνημόσυνον ἐπί τῷ θανάτῳ τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἣρωος τῆς Ἑλλάδος. Τόν ἐπιμνημόσυνον λόγον ἀπήγγειλεν ὁ διαπρεπής λόγιος τῆς ἐποχῆς Ἀλέξανδρος Ῥαγκαβῆς. Εἰς τήν ὁμιλίαν του μεταξύ ἂλλων ὁ Ἀλέξανδρος Ῥαγκαβῆς ἀνέφερεν: «Αἱ ἀσκήσεις τῶν στρατιωτῶν καί ἡ παράταξις τῶν φαλάγγων τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ τοῦ Φαβιέρου εἰς τόν Κεραμεικόν, μέ τάς σημαίας των κεντημένας ἀπό παρθένους τῶν Ἀθηνῶν καί τῶν Παρισίων, μοῦ ἀνεπόλησαν τάς ἐνδόξους ἡμέρας τῆς ἀρχαιότητος τῆς ὑπό τοῦ Ἰφικράτους ἀναδιοργανώσεως τοῦ Ἀθηναϊκοῦ στρατοῦ».
[Τήν 13ην Δεκεμβρίου, 1917, ἐπί τῇ 90ῃ ἐπετείῳ τῆς ἱστορικῆς εἰσόδου τοῦ Φαβιέρου εἰς τήν Ἀκρόπολιν ἐτελέσθη καί πάλιν βαρυσήμαντος τελετή. Εἰς αὐτήν ὡμίλησαν διακεκριμέναι προσωπικότητες τῆς Ἑλληνικῆς κοινωνίας: Μεταξύ των καί ὁ Διευθυντής τῆς Γαλλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς Καθηγητής Fougères καί ὁ Ὑπουργός Στρατιωτικῶν τῆς Ἑλλάδος Ἀνδρέας Μιχαλακόπουλος.]
Ἡ ἐπισημοτέρα τελετή ὃλων ἒλαβε χώραν τήν 13ην Δεκεμβρίου, 1926, ἐπί τῇ συμπληρώσει 100 ἐτῶν ἀπό τῆς μοναδικῆς καί ἱστορικῆς γενναίας εἰσόδου τοῦ Καρόλου-Νικολάου Φαβιέρου ἐπί κεφαλῆς τῶν 530 ἀνδρῶν τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ του εἰς τήν Ἀκρόπολιν. Καί αὐτή ἡ τελετή ἒγινεν εἰς τήν πρό τῆς Ἀκροπόλεως πύλην καί μέ καιρόν τεθλιμμένον πιπτουσῶν πυκνῶν νιφάδων χιόνων! Τήν ἐπιμνημόσυνον δέησιν ἐτέλεσεν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρυσόστομος, παρισταμένων: τοῦ Πρωθυπουργοῦ Ἀλεξάνδρου Ζαΐμη, τοῦ Δημάρχου Ἀθηναίων, τοῦ Γάλλου Πρέσβεως Κόμητος de Chambrun, τοῦ Ὑπουργοῦ Στρατιωτικῶν τῆς Ἑλλάδος, τοῦ Ἀρχηγοῦ τῆς Γαλλικῆς Ἀποστολῆς Στρατηγοῦ Girard καί πλείστων Ὑπουργῶν καί ἂλλων ἐπισήμων ὡς καί συσσώμου πλήθους λαοῦ. Ἡ Στρατιωτική Ὀρχήστρα ἐπαιάνιζε παρουσίᾳ Στρατιωτικοῦ Ἀποσπάσματος. [Κατά τήν τελετήν αὐτήν ἒγινον καί τά ἀποκαλυπτήρια τῆς προτομῆς τοῦ Φαβιέρου.] Οἱ πάντες εἶχον παραμείνει εἰς τάς θέσεις των παρ’ ὃλας τάς πυκνάς χιόνας πού ἒπιπτον.
Ὁ Φαβιέρος, ὡς ἀπό μηχανῆς Θεός, ἐπαρουσιάσθη εἰς τό Ἑλληνικόν προσκήνιον κατά τά δυσκολώτερα ἒτη τοῦ Ἀγῶνος, τά ἒτη 1825, 1826 καί τοῦ 1827, διά τά ὁποῖα ὁ μεγάλος ἱστορικός τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἒθνους Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος ἀναφέρει, ὃτι «ἡ Ἑλληνική Ἐπανάστασις ἐπαρουσιάζετο μᾶλλον ὑπό μορφήν Τραγῳδίας παρά Ἱστορίας.»
Ὃταν ἡ γενναία ἀντίστασις τοῦ Μεσολογγίου εἶχε καμφθῇ, εὐθύς μετά ἡ προσοχή τῶν Τούρκων ἐστράφη κατά τοῦ μόνου ἐναπομείναντος ἐλευθέρου ὀχυροῦ τοῦ μαχομένου Ἑλληνισμοῦ τοῦ Ἱεροῦ Βράχου τῆς Ἀκροπόλεως, τήν ὁποίαν ὠχύρωσαν διά πρώτην φοράν εἰς τήν ἀρχαιότητα ὁ Θεμιστοκλῆς καί ὁ Κίμων καί τῷ 208 μ.Χρ. κατά τήν ἐπιδρομήν τῶν Γότθων ὑπερήσπισεν ἐπιτυχῶς ὁ Λέξιππος νικήσας τούτους εἰς τήν μάχην τῆς Κηφισίας.
[Ἀλλά καί πάλιν κατά τάς ἀνωτέρω περιγραφείσας νεωτέρας δυσκόλους στιγμάς τῆς Ἑλλάδος, χάριν τῆς παρουσίας καί ἐπιβλητικῆς μορφῆς τοῦ Φαβιέρου, ἀνέλαμψε καί πάλιν ἡ ἑλπίς καί ἡ φιλοπατρία τῶν ὁπλαρχηγῶν καί τοῦ ταλαιπωρουμένου Ἑλληνικοῦ λαοῦ, οἱ ὁποῖοι ὁμονοοῦντες καί ἐμψυχωμένοι ἐρρίφθησαν ὁλοψύχως εἰς τόν ἀγῶνα τῆς προστασίας τοῦ τελευταίου ἐναπομείναντος προπυργίου τοῦ Ἀγῶνος – τάς Ἀθήνας καί τῆς κορωνίδος ταύτης, τῆς Ἀκροπόλεως, – τήν ὁποίαν ἐπολιόρκει ἀσφυκτικῶς ὁ Κιουταχῆς.] [Τρανόν παράδειγμα τοῦ ἐπικρατήσαντος τότε ἐνθουσιασμοῦ καί ὁ Μακρυγιάννης ὃστις ἒμπλεος ἐνθουσιασμοῦ ἀνεκοίνωσε τότε εἰς διακήρυξίν του τά κάτωθι:
«Ἰδού καί ἐγώ σήμερον μέ τήν εὐχήν τῆς Πατρίδος λαμβάνω εἰς τό ἀκόμη ἀδύνατον ἀπό τήν πληγήν χέρι μου τό λογχοφόρον τυφέκιον καί συγκατατάσσομαι χαρούμενος εἰς τάς τάξεις τῶν τακτικῶν στρατευμάτων τοῦ Ἒθνους.»]
Ὁ στρατηλάτης Φαβιέρος, ὁ ὁποῖος περιγράφεται ὡς «ῥωμαλέος εἰς τό παράστημα καί ἀνδρεῖος εἰς τήν ψυχήν» μέ ὑπεράνθρωπον προσπάθειαν κατώρθωσε μέ τούς ἂνδρας του τό ἀκατόρθωτον καί ὑπεράνθρωπον κατόρθωμα, τό ὁποῖον θεωρεῖται ὡς τό μεγαλύτερον ἀνδραγάθημα εἰς τήν Ἱστορίαν τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, ἢτοι νά φθάσῃ μέ τούς γενναίους ἂνδρας του εἰς τήν Ἀκρόπολιν διασπῶν τήν ἀδυσώπητον πολιορκίαν τῶν χιλιάδων ὀρδῶν τοῦ Κιουταχῆ καί νά εἰσέλθωσιν εἰς τό πολιορκούμενον ὀχυρόν καί νά γίνωσι δεκτοί ἐν μέσῳ ἐνθουσιασμοῦ καί ζητωκραυγῶν ὑπό τῶν ἡρωϊκῶν πολιορκημένων τῆς Ἀκροπόλεως.
Διά τῆς ἐπιτυχοῦς ἐνεργείας τοῦ Φαβιέρου, δέν ἐκρατήθη ἁπλῶς τό φρούριον τῆς Ἀκροπόλεως, ἀλλά ἐσώθη ὁ Ἀγών τῶν Ἑλλήνων εἰς Στερεάν Ἑλλάδα, παραταθείς δι’ ἓν ἀκόμη πεντάμηνον μέχρι τοῦ Ἀπριλίου 1827. Αὐτό ἒδωσε χρόνον εἰς τάς τρεῖς Μεγάλας Δυνάμεις Γαλλίαν, Ἀγγλίαν καί Ῥωσσίαν νά συνταυτίσωσι τήν πολιτικήν των ἐπί τοῦ Ἑλληνικοῦ Ζητήματος, ἀποτέλεσμα τῆς ὁποίας ἦτο ἡ νικηφόρος Ναυμαχία τοῦ Ναυαρίνου τήν 20ην Ὀκτωβρίου, 1827, ἣτις ὡδήγησε τάχιστα εἰς τήν Ἀνεξαρτησίαν τῆς Ἑλλάδος καί τήν ἀποτίναξιν τοῦ Τουρκικοῦ ζυγοῦ, ὃστις κατεπίεζε τόν δυστυχοῦντα Ἑλληνικόν Λαόν καί τοῦ κατέτρωγε τό εἶναι του.
Ἀγαπηταί ἀκροάτριαι καί ἀγαπητοί ἀκροαταί,
Ἀναγιγνώσκων τά πολυάριθμα κείμενα πού ἐγράφησαν διά τόν Φαβιέρον πολύ μεγάλην ἐντύπωσιν μοῦ ἒκανεν ἡ κατακλείς τῆς ὁμιλίας τοῦ Ἀκαδημαϊκοῦ καί Καθηγητοῦ τῆς Ἀρχαίας Ἱστορίας εἰς τό Πανεπιστήμιον Ἀθηνῶν Σωκράτους Κουγέα ἐπί τῇ ἑκατονταετηρίδι (13ην Δεκεμβρίου, 1926) τῆς θριαμβευτικῆς εἰσόδου τοῦ Φαβιέρου μέ τούς γενναίους μαχητάς του εἰς τήν Ἀκρόπολιν. Ἡ προσφώνησις ἒγινεν εἰς τήν εἲσοδον τῆς Ἀκροπόλεως παρά τό ᾨδεῖον τοῦ Ἡρώδου τοῦ Ἀττικοῦ, ὃπου εἶχε στηθῆ καί ἡ μαρμαρίνη ἀναμνηστική στήλη πρός τιμήν τοῦ Φαβιέρου. Ἡ στήλη ἀνέγραφε τά κάτωθι: «Τῷ Φαβιέρῳ Προμάχῳ τῆς Ἀκροπόλεως 1826 – 1926». Ἐξεδόθη ταυτοχρόνως καί νέον ἀναμνηστικόν μετάλλιον διά τήν 100-ετηρίδα τοῦ μεγάλου ἐπιτεύγματος τοῦ Φαβιέρου.
Κατωτέρω σᾶς παραθέτω τήν ὑπέροχον συγκλονιστικήν κατακλεῖδα τῆς προσφωνήσεως τοῦ Ἀκαδημαϊκοῦ Καθηγητοῦ Κουγέα, [διά τήν σημασίαν τῆς ἱστορικῆς καί μεγαλειώδους ἐπιτυχίας τοῦ Συνταγματάρχου Φαβιέρου καί τῶν ἐπιλέκτων ἀνδρῶν του κατά τήν Ἑλληνικήν Ἐπανάστασιν καί τῆς μεγαλειώδους καί ἀνεπαναλήπτου ἱστορικῆς Εἰσόδου των εἰς Ἀκρόπολιν:]
«Εὐγνωμονοῦντες τόν Φαβιέρον τιμῶμεν τόν κόσμον, τόν ὁποῖον οὗτος ἀντιπροσωπεύει, τιμῶμεν τήν Γαλλικήν Ἰδέαν εἰς ὃλας αὐτῆς τάς ὑψηλάς καί εὐγενεῖς ἐκδηλώσεις. Ἐπευφημοῦντες τόν Φιλέλληνα Φαβιέρον, ἐπευφημοῦμεν τόν Γαλλικόν Φιλελληνισμόν, ὃστις διά τοῦ αἳματός του καί διά τοῦ χρήματός του συνέδραμε τόν Ἑλληνικόν ἀγῶνα.
Εὐγνωμονοῦντες τόν πρῶτον ὀργανωτήν τοῦ Ἑλληνικοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ Φαβιέρον, εὐγνωμονοῦμεν τό ὀργανωτικόν πνεῦμα τῆς Γαλλικῆς Στρατιωτικῆς Ἐπιστήμης. Θαυμάζοντες τήν ἡρωϊκήν τοῦ Φαβιέρου ἀνάβασιν εἰς τήν Ἀκρόπολιν, θαυμάζομεν τό ὓψος καί τό μεγαλεῖον τοῦ ἀκαταβλήτου Γαλλικοῦ Ἡρωϊσμοῦ.
Τιμῶντες τούς ὑπέρ ἐλευθερίας ἀγῶνας τοῦ Φαβιέρου, τιμῶμεν τό φιλελεύθερον πνεῦμα τοῦ Γαλλικοῦ λαοῦ. Ἐγκωμιάζοντες τέλος τόν φιλάρχαιον καί φιλαθήναιον Φαβιέρον, ἐγκωμιάζομεν τήν λατρείαν τῆς Γαλλίας πρός τόν ἀρχαῖον κόσμον καί τήν ἀγάπην αὐτῆς πρός τό πτολίεθρον τῆς πολιούχου του θεᾶς Ἀθηνᾶς.
Ἀΐδιος ἂς εἶναι ἡ μνήμη σας, ἒνδοξε Φαβιέρε καί σεῖς Ἓλληνες καί Φιλέλληνες τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ, ὡς καί λοιποί ὁπλαρχηγοί καί μαχηταί, γενναῖοι πρόμαχοι τῶν εὐκλεῶν τούτων ἐρειπίων τῆς Ἀκροπόλεως πού ἐν μέσῳ αὐτῶν καί χάριν αὐτῶν ἠγωνίσθητε!»
Εἰς αὐτούς τούς ἀγωνιστάς πράγματι ἀρμόζει πλήρως ἡ ὑπέροχος ῥῆσις τοῦ Ἀριστοφάνους:
«Ἂνδρες ἐστέ τῆς δέ τῆς γῆς ἂξιοι
καί τοῦ ἱεροῦ πέπλου τῆς Ἀθηνᾶς».
Ὁ ὁμιλῶν ἐπιθυμεῖ ὃπως σημειώσητε, ὃτι ἐφέτος εἶναι τό 198ον ἒτος τοῦ μεγαλειώδους κατορθώματος τοῦ Συνταγματάρχου Καρόλου-Νικολάου Φαβιέρου – τῆς διασπάσεως τῆς ὑπό τῶν Τουρκικῶν στιφῶν τοῦ Κιουταχῆ ἀσφυκτικῆς πολιορκίας τῆς Ἀκροπόλεως. Ἐντός 2 ἐτῶν, τήν 13ην Δεκεμβρίου, 2026, θά εἶναι ἡ 200η ἐπέτειος τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἱστορικοῦ ἐπιτεύγματος, τό ὁποῖον παρέτεινε τόν ἀγῶνα τῆς Ἐλευθερίας ἐπί τετράμηνον – μέχρι τήν ἐπίσης ἱστορικήν Ναυμαχίαν τοῦ Ναυαρίνου ὑπό τῶν Μεγάλων Δυνάμεων καί τῆς τελικῆς ἣττης τῆς Τουρκικῆς καταπιέσεως τῆς Ἑλλάδος.
Θά πρέπῃ λοιπόν νά θεωρηθῇ ἡ παροῦσα διάλεξις, ὡς ὁ προάγγελος τῶν ὀφειλομένων ἐπετειακῶν τελετῶν, αἳτινες θά πρέπῃ νά γίνωσι τόσον εἰς Ἑλλάδα καί Γαλλίαν ἀλλά καί τόν Ἑλληνισμόν παγκοσμίως, πρός τιμήν τῆς θαυμαστῆς καί μοναδικῆς ἐπιτυχίας τοῦ Φαβιέρου καί τῶν γενναίων ἀνδρῶν του. Ὡς ἐκ τούτου θά πρέπῃ νά ἦσθε ὃλοι καί ὃλαι πολύ ὑπερήφανοι, καθ’ ὃτι εἶσθε παρόντες καί παροῦσαι εἰς τήν ἀποψινήν ἐκδήλωσιν, πού εἶναι ἡ πρώτη εἰς τόν Ἑλληνικόν Χῶρον διά τήν 200ην Ἐπέτειον τοῦ ἱστορικοῦ ἂθλου τοῦ μεγάλου Γάλλου Στρατιωτικοῦ Ἡγέτου Καρόλου – Νικολάου ΦΑΒΙΕΡΟΥ! Αὐτή δέ ἡ ἐπέτειος εἲθε νά δίδῃ καί εἰς ἡμᾶς τούς Κυπρίους τήν δύναμιν, τό κουράγιον καί τήν φώτισιν νά συνεχίσωμεν τάς προσπάθειάς μας διά τήν εὐόδωσιν τῆς διακαοῦς ἐπιθυμίας ὃλων ἡμῶν τῶν πραγματικῶν γνησίων Κυπρίων κατοίκων τῆς Νήσου μας – Ἑλλήνων, Τούρκων, Ἀρμενίων, Λατίνων καί Μαρωνιτῶν – διά μίαν δικαίαν καί ἒντιμον Ἐπανένωσιν τῆς Νήσου μας.
Λάμπης Γ. Κωνσταντινίδης
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 10/10/2024 #ODUSSEIA #ODYSSEIA