To γεννέσιο της Θεοτόκου, εορτάζεται με μεγάλη λαμπρότητα στη Κεφαλονιά. Η Θεομητορική αυτής εορτής για τον κεφαλληνιακό λαό, είναι ιδιαίτερα σημαντική για την λατρευτική και λαογραφική της σημασία. Πολλοί είναι οι ναοί που πανηγυρίζουν σε όλο το νησί. Στη βόρεια Κεφαλονιά, από τις πιο γνωστές, είναι η Ιερά Μονή Παλιοχέρσου αλλά και η Παναγία στο Φισκάρδο. Στον ιερό ναό της Πλατυτέρας, βρίσκεται ένα σπάνιο έργο τέχνης του γνωστού ζωγράφου Κωνστατνίνου Τζάνε, του επονομαζόμενου Μπουνιαλή.
Από αριστοκρατική οικογένεια του Ρεθύμνου, γεννημένος κοντά στο 1600, ο Κωνσταντίνος Τζάνες, αποτελεί σημαντικό ζωγράφο, της τελευταίας περιόδου της κρητικής σχολής. To επίθετο Τζάνες, προέρχεται από το λατινικό Zuane (ιταλικά Guanne, δηλαδή, Ιωάννης). Η οικογένεια ανέδειξε τρεις μεγάλους καλλιτέχνες Μπουνιαλήδες πέρα από τον Εμανουήλ, τα δύο του αδέλφια, Κωσταντίνο και Μαρίνο Τζάνε. Με την έναρξη του κρητικού πολέμου (1645–1669), ο Ε. Τζάνες, φεύγει από την Κρήτη, πιθανόν προς τη Κέρκυρα όπου κατέφυγαν και άλλοι ζωγράφοι όπως ο Φιλόθεος Σκούφος. Από το 1658, βρίσκεται μέχρι και τον θάνατο του στη Βενετία, ως λόγιος και ιερέας στο ναό του Αγίου Γεωργίου από το 1660 με διαλείμματα έως το 1685.
Ο Κωσταντίνος Τζάνες όπως και ο Εμμανουήλ, έλαβαν σπουδαία παιδεία, Έργα τους, διασώζονται σε μουσεία όπως το μουσείο της Βενετίας και το βυζαντινό μουσείο αλλά και εκκλησίες. Ένα εξαιρετικό δείγμα της τέχνης του Κωσταντίνου Τζάνε, βρίσκεται στην εκκλησία Πλατυτέρα, όπου υπήρχε παλιό και πλέον εγκαταλελειμμένο γυναικείο μοναστήρι, στο Φισκάρδο Κεφαλληνίας. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στο Γεννέσιο της Θεοτόκου. Πρόκειται για εικόνα μεγάλων διαστάσεων όπου απεικονίζει το Γεννέσιο της Υπεραγίας Θεοτόκου. Η εικόνα φέρει την υπογραφή του αγιογράφου και δεν αναφέρεται στον κατάλογο των εικόνων που του αποδίδονται, ίσως επειδή δεν είναι γνωστή. Επίσης, δεν έχει εξακριβωθεί το πως βρέθηκε στην εκκλησία. Πιθανόν να έγινε δωρεά από κάποιο έμπορο του χωριού που είχε σχέσεις με τα υπόλοιπα Επτάνησα και τη Βενετία και βρέθηκε στα χέρια του η εικόνα αυτή.
Εικόνα 1: Η εικόνα του Γεννεσίου της Θεοτόκου, όπως βρίσκεται σήμερα στον ιερό ναό της Θεοτόκου, στο Φισκάρδο Κεφαλληνίας
Ο Εμανουήλ Τζάνες, συνδυάζει τις συγγραφικές και αγιογραφικές του ικανότητες. Έχει συγγράψει ακολουθίες όπως αυτή της Αγίας Θεοδώρας όπως και έχει φιλοτεχνήσει την εικόνα της στην Κέρκυρα. Οι συνθέσεις του συνδυάζουν παραδοσιακά στοιχεία της αγιογραφίας, όπως τα βυζαντινά πρότυπα της κρητικής σχολής του 14ου και 15ου αιώνα, αλλά και νεότερα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του 17ου αιώνα, τα οποία τα προσαρμόζει σε ένα ιδιαίτερο σχήμα με ιερά κατάνυξη. Ο Τζάνες, εμπνέεται από τα υστεροβυζαντινά πρότυπα σε μορφές επίπεδες και δισδιάστατες δίνοντας όγκο με διαδοχικά ανοιχτότερα χρώματα, γεωμετρικά του ίδιου ή συμπληρωματικού χρώματος, που δεν συγχέονται. Σε παρόμοιο μοτίβο, κινείται και ο Κωσταντίνος, με λιγότερα έργα, αλλά με ιδιόμορφα πρότυπα επηρεασμένα από την κρητική σχολή και κυρίως, από τα δυτικά πρότυπα.
Ο Εμμανουήλ και ο Κωσταντίνος Τζάνες, υπογράφουν χρησιμοποιώντας πάντα τις λέξεις χειρ ή ποίημα στην αρχή, το όνομα Εμμανουήλ, το επώνυμο Τζάνες ή Ζάνες αλλά και χρησιμοποιώντας το παρωνύμιο Μπουνιαλής και τον τόπο καταγωγής του.
Η τεχνοτροπία των αδελφών Τζάνε ποικίλλει ανάλογα με τα πρότυπα από τα οποία εμπνέονται. Έχουν σαφώς επηρεαστεί από τη δυτική τέχνη και για αυτό, εκφράζει καλλιγραφική ακριβολογία στις συνθέσεις αλλά και μεμονωμένα στις μορφές. Οι μορφές που ακολουθούν υστεροβυζαντινά πρότυπα είναι επίπεδες, δισδιάστατες. Οι φωτισμένες επιφάνειες έχουν μια μεταλλική ανταύγεια. Συχνά τα υφάσματα είναι διάστικτα από λευκές ακμές ενώ οι πτυχές στις εικόνες με δυτική επιρροή όπως αυτή του Γεννεσίου, η μετάβαση από το φως στη σκιά είναι βαθμιαία. Οι λευκές πινελιές βρίσκονται σε όλο τον πίνακα, είτε έντονες σε σημεία που φωτίζουν είτε αμυδρές προσδίδοντας όγκο και φως.
Εικόνα 2: Η υπογραφή του Εμμανουήλ Τζάνε με το παρωνύμιο Μπουνιαλής στην εικόνα του Γεννεσίου.
Η επιμέλεια και η μικρογραφική ακρίβεια είναι εμφανής και στη μορφή της Υπεραγίας Θεοτόκου. Η λεπτόλογη, διακοσμητική διάθεση του ζωγράφου γίνεται αντιληπτή στη σχεδίαση των ενδυμάτων. Πολυτελή υφάσματα και δείγματα της πλούσιας χρωματικής κλίμακας του ζωγράφου, είναι εμφανή.
Ο Κωσταντίνος Τζάνες, δίνει ιδιαίτερη σημασία στα χρώματα και στην λεπτή απόδοση των υφασμάτων. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του διακρίνεται από τη στέρεη δομή των συνθέσεων, τη σταθερότητα του σχεδίου, την δεξιοτεχνία στην απόδοση της λεπτομέρειας και την προσεκτική επιλογή των χρωμάτων. Η εικόνα του Γεννεσίου της Θεοτόκου στην εκκλησία του Φισκάρδου Κεφαλληνίας, αποτελεί ένα ακόμη σπουδαίο έργο του Κωσταντίνου Τζάνε, που βρίσκεται στη Κεφαλονιά.
Βιβλιογραφία :
1. Α. Κατσελάκη, Εικόνα του Εμμανουήλ Τζάνε στο Βυζαντινό Μουσείο, ΔΧΑΕ ΙΗ΄(1995), σ. 129-138.
2. Τωμαδάκης Ν., Εμμανουήλ, Κωνσταντίνος και Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής (φιλολογικόν και βιβλιογραφικόν διάγραμμα), Κρητικά Χρονικά, τομ.1 (1947), σελ. 123-154.
3. Νεοελληνική Φιλολογία, Κωνσταντίνου Σαθά, Βιογραφία των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής εθνεγερσίας(1453-1821)
4. Μ. Αγρέβη, Άγνωστη εικόνα του αγίου Ανδρέα Κρήτης στη Μονεμβασία, έργο του Εμμανουήλ Τζάνε, δελτίον της χριστιανικής αρχαιολογικής εταιρείας, Περίοδος Δ’, Τόμος Λ’ (2009)• Σελ. 259-270, Αθήνα,2009.
5. Χ. Κουτσίκου, Άγνωστη εικόνα των Τριών Ιεραρχών με υπογραφή του Εμμανουήλ Τζάνε, δελτίον της χριστιανικής αρχαιολογικής εταιρείας, Τομ. 27, 2006.
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 11/9/2024 #ODUSSEIA #ODYSSEIA