Ο Κωνσταντίνος Παυλίδης παραδίδει στο κοινό ένα ολοκληρωμένο έργο, στα ελληνικά και τα ρωσικά.
«Εμείς ας σο Καρς, ας σο χωρίον Ζέλετσαν έρθαμε, και οι παλαιοί-ν- εμουν ας σην Αργυρούπολην εμάσεν». Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Ζώρα Μελισσανίδη και τα παραθέτει ο γιος του Δημήτρης, τονίζοντας ότι ήταν η μοναδική διήγηση που είχε για την καταγωγή των προγόνων του, μιας και τόπος γέννησης ήταν το Βλαδικαυκάζ της Βόρειας Οσετίας.
Η μαρτυρία αυτή περιλαμβάνεται στα προλεγόμενα του βιβλίου του Κωνστανίνου Παυλίδη Ζέλετσα Κυβερνείου Καρς Καυκάσου (εκδ. Ινφογνώμων), το οποίο παρουσιάστηκε στις 22 Μαΐου παρουσία του Δημήτρη Μελισσανίδη.
Το Κυβερνείο του Καρς, με έδρα την ομώνυμη πόλη και τέσσερις επαρχίες (Καρς, Αρνταχάν, Καγκιζμάν, Όλτυ), δημιουργήθηκε από το ρωσικό κράτος μετά το Συνέδριο του Βερολίνου κατά το οποίο πήρε ως αντάλλαγμα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία την περιοχή της ΒΑ Ανατολίας.
Το… πρόβλημα για τη νέα διοίκηση ήταν ότι το (νέο) Κυβερνείο του Καρς ήταν αραιοκατοικημένο, χωρίς χριστιανικούς πληθυσμούς – χρειάστηκε λοιπόν να τους αναζητήσει και τους βρήκε. Στον Πόντο, Έλληνες και Αρμένιους.
«Με διαδικασίες που δεν είναι σε εμάς γνωστές», όπως σημειώνει ο εκδότης, συγγραφέας και γεωπολιτικός αναλυτής Σάββας Καλεντερίδης, «οι Έλληνες για να κερδίσουν την ελευθερία μετακινήθηκαν σε μια περιοχή υποαλπική, με βαρύ χειμώνα και χιονοκάλυψη που ξεπερνούσε τους 4-5 μήνες». Εγκαταστάθηκαν σε περίπου 80 χωριά, ένα εκ των οποίων ήταν η Ζέλετσα.
«Το ανά χείρας βιβλίο του Κωνσταντίνου Παυλίδη, που καταγράφει με συνέπεια την ιστορία της Ζέλετσας και των κατοίκων της, φωτίζει ένα μέχρι τώρα σχετικά σκοτεινό τμήμα της ελληνικής ιστορίας. Γιατί η Ζέλετσα και οι κάτοικοί της αποτελούν τμήμα της ελληνικής ιστορίας», τονίζει ο Σάββας Καλεντερίδης.
Προγονικός τόπος για τον συγγραφέα το χωριό του Καρς, το οποίο διέγραψε μια σχετικά σύντομη πορεία μέχρι την περιπετειώδη εγκατάλειψή του.
Στις 3 Μαρτίου του 1918 υπεγράφη το τρίτο μέρος της Συνθήκης του Μπρεστ-Λιτοφσκ ανάμεσα στην μπολσεβικική Ρωσία και τις Κεντρικές Δυνάμεις, τη Γερμανία και τους συμμάχους της, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η νεοσύστατη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία παρέδωσε στα χέρια του αντιπάλου τεράστια εδάφη.
Οι περιοχές των πόλεων της Υπερκαυκασίας, Καρς και Αρνταχάν μετά από 40 χρόνια παραμονής στα εδάφη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας παραδόθηκαν στους Τούρκους· αυτό σήμαινε αίμα, τρομοκρατία και νέα προσφυγιά για τους Έλληνες.
«Η μητέρα μου με δίδασκε: “Μη κλαις το κιφάλι σ’”. Με αυτά τα λόγια ήθελα να πει: Αγωνίσου, υπάρχει μεγαλύτερη θλίψη από τη δική σου, και οι άνθρωποι αντέχουν, προσπαθούν να βρουν διεξόδους από αυτές τις δύσκολες καταστάσεις. Αυτή η σοφία έγινε σύνθημά μου», ήταν η περιγραφή της Μιλάνας Λαζαρίδη.
Η μακρινή συγγενής του συγγραφέα έζησε τη δραματική έξοδο από τη Ζέλετσα, κατόρθωσε να επιβιώσει και εγκαταστάθηκε στη Γεωργία. Η διήγησή της ήταν μια από αυτές που τον ενέπνευσαν ώστε να ασχοληθεί με την ιστορία του χωριού και των κατοίκων της.
Παρόλο που υπάρχουν αρκετά βιβλία για τους Έλληνες του Καρς, ελάχιστες ήταν μέχρι σήμερα οι πληροφορίες για το συγκεκριμένο χωριό.
«Η καταγωγή χάνεται, το ίδιο και η ιστορία»
«Έγραψα για μια περιοχή του Καυκάσου, την περιφέρεια του Καρς, όπου εγκαταστάθηκαν οι Έλληνες μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878. Υπολογίζεται ότι μετακινήθηκαν 75-80 χιλιάδες, κυρίως από την ευρύτερη περιοχή της Χαλδίας και την Αργυρούπολη, αλλά και από τη Σάντα και από άλλα μέρη του Πόντου» λέει στο pontosnews.gr ο Κωνσταντίνος Παυλίδης.
Η… περιπέτεια ξεκίνησε το 2018, όταν διαπίστωσε ότι είχε ήδη συγκεντρώσει αρκετό υλικό από διάφορες περιοχές του Πόντου. Αρχειοθετώντας, αντιλήφθηκε τον όγκο των ντοκουμέντων για το Καρς – από εκεί προέκυψε μια νέα «υποομάδα», για το χωριό του τη Ζέλετσα.
«Ήταν αμιγώς ελληνικό χωριό, ωστόσο δεν υπήρχε κάπου η ιστορία του, παρά μόνο σκόρπια άρθρα και αναμνήσεις κατοίκων. Δεν ξεκίνησα με την προοπτική να φτιάξω ένα βιβλίο, όμως όσο προχωρούσα με την αρχειοθέτηση και γράφοντας για κάθε θεματική (ιστορία, λαογραφία, πολιτισμό) διαπίστωσα ότι είχα μπροστά μου ένα ολοκληρωμένο έργο» εξηγεί.
Εδώ και δεκαετίες μαζεύει υλικό ο Κωνσταντίνος Παυλίδης. «Το 1992 ήρθαμε από το Βλαδικαυκάζ με τους γονείς και τον αδελφό μου. Εγκατασταθήκαμε στη Μάνδρα Αττικής και από τότε που με θυμάμαι ψάχνω οτιδήποτε έχει σχέση με τον Πόντο. Στην αρχή δεν αντιλαμβανόμουν τη σημαντικότητα του κάθε αντικειμένου ή της κάθε πληροφορίας. Όσο μεγάλωνα όμως μπορούσα να βάλω το κάθε τι στη σωστή του διάσταση» αναφέρει.
Το Ζέλετσα Κυβερνείου Καρς Καυκάσου είναι γραμμένο (και όχι μεταφρασμένο) σε δύο γλώσσες, ελληνικά και ρωσικά.
«Θέλω οι Καρσλήδες που μένουν στη Ρωσία, και ειδικά αυτοί που ζουν στην πόλη όπου γεννήθηκα, να γνωρίσουν την ιστορία των προγόνων τους. Δυστυχώς, επειδή έχουν περάσει 100 χρόνια και καθώς πολλοί έχουν κάνει μικτούς γάμους, η καταγωγή χάνεται, το ίδιο και η ιστορία. Οι νεότεροι ξέρουν ότι είναι Έλληνες από τον Πόντο, αλλά ως εκεί. Θέλω να πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο θα αφυπνίσει και θα… δείξει τη ρίζα στις επόμενες γενιές» σημειώνει ο Κωνσταντίνος Παυλίδης.
Σήμερα στο Βλαδικαυκάζ, το οποίο ανήκει στη Ρωσία και βρίσκεται στη Βόρεια Οσετία, στο βόρειο τμήμα του Καυκάσου, οι Έλληνες κρατούν ζωντανή την κοινότητα (και μέσω του συλλόγου «Προμηθέας»), παρά τα μεγάλα κύματα εσωτερικής μετανάστευσης και παλιννόστησης στην Ελλάδα.
«Στο Βλαδικαυκάζ πηγαίνω συχνά, όμως στην περιοχή καταγωγής μου έχω πάει μόλις μία φορά, το 2013. Δυστυχώς εκεί δεν ζουν Έλληνες, παρά μόνο Κούρδοι και Τούρκοι. Κατά την επιστροφή ακολούθησα τον ίδιο δρόμο που έκαναν οι πρόγονοί μας, το 1918» εξήγησε.
Στο έργο που παραδίδει στο κοινό ο Κωνσταντίνος Παυλίδης έχει συμπεριλάβει κάθε πληροφορία από ελληνικά, ρωσικά και τουρκικά αρχεία, προσωπικά αρχειακά έγγραφα, διηγήσεις, οικογενειακές φωτογραφίες, πληροφορίες από ηχητικά ντοκουμέντα (τραγούδια, ψαλμούς, μουσικές, αφηγήσεις πρώτης και δεύτερης γενιάς), αλλά και υλικό που μοιράστηκαν μαζί του φίλοι και συγγενείς από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, το Βλαδικαυκάζ και τη Μόσχα. Πληροφορίες βρέθηκαν επίσης στη Γεωργία και στο Κιργιστάν.
Γεωργία Βορύλλα
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 24/5/2024 #ODUSSEIA #ODYSSEIA