Το Σάββατο του Λαζάρου: «ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια, ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια»
Το λαζαροσάββατο όπως λέγεται, η εκκλησία μας εορτάζει το θαύμα της Ανάστασης του Λαζάρου, του φίλου του Κυρίου. Ο Λάζαρος, γιος Φαρισαίου, μαζί με τις δύο αδελφές του, τη Μάρθα και τη Μαρία έμενε στη Βηθανία, μια μικρή πόλη, δίπλα στα Ιεροσόλυμα. Μετά από σοβαρή ασθένεια πεθαίνει. Ο Χριστός, τέσσερις ημέρες μετά τον θάνατο του, πηγαίνοντας προς τα Ιεροσόλυμα, σταματά στη Βηθανία και ανασταίνει σκόπιμα τον Λάζαρο ώστε να διαδοθεί το γεγονός σε όλη την ιερά πόλη.
Ο Κύριος πριν εισέλθει στα Ιεροσόλυμα, και συμβούν τα μεγάλα γεγονότα των παθών, ανασταίνει τον Λάζαρο με σκοπό να προεικονίσει, την δική του Ανάσταση αλλά και την ανάσταση όλων μας ψυχικά και πνευματικά.
Όλα τα γεγονότα που αναφέρονται στο Ευαγγέλιο για την Ανάσταση του Λαζάρου, περιέχουν πληθώρα συμβολισμών που μας δείχνουν τον δρόμο προς το πάθος και την Ανάσταση. Από την συνάντηση του Χριστού με τη Μάρθα κα τη Μαρία έξω από τη Βηθανία, που συμβολίζει τον γήινο κόσμο, μέχρι το «Λάζαρε δεύρο έξω», τα γεγονότα, προετοιμάζουν τους πιστούς για την μεγάλη υποδοχή που θα ακολουθήσει αλλά και το μαρτύριο και τη Σταύρωση Του.
Ο λαός λοιπόν, συντρέχει τον «συνάνθρωπο» Λάζαρο και γεμίζει την μέρα με αναστάσιμες προσδοκίες. Μέσα σε αυτές ξεκινούν και οι προοικονομίες της Μεγάλης Εβδομάδας.
Στη Κεφαλλονιά, η παράδοση της Μεγάλης Εβδομάδας, είναι πλούσια σε έθιμα, το καθένα με τον δικό του ρόλο και συμβολισμό. Όλα μαζί λειτουργούν προπαρασκευαστικά και κλιμακώνονται τη Μεγάλη Παρασκευή. Ο ρόλος τους είναι κατά βάση λατρευτικός και τελετουργικός με βαθιά νοήματα και αρχαίες καταβολές.
Ο Κεφαλλήνας στο πέρασμα των αιώνων, αφομοίωσε τον χριστιανισμό ως τον κρίκο που συνέδεσε τις μεταφυσικές του αγωνίες με τον τρόπο άσκησης της λατρείας και πάνω σε αυτό, διαμόρφωσε την πολιτιστική του κληρονομιά.
Σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Κεφαλλονιάς, μετά τη πρωινή λειτουργία το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά, έβγαιναν και έλεγαν τα κάλαντα του Λαζάρου. Συνήθως έφεραν μαζί τους σταυρό με λουλούδια της εποχής κατά τους παλαιότερους με κίτρινα άνθη. Τα κίτρινα άνθη, τα βρίσκουμε και στον Λάζαρο που στόλιζαν τα παιδιά σαν ξόανο και τον μετέφεραν μαζί τους στα κάλαντα. Στη νότια Κεφαλλονιά, στη Παλική αλλά και στους Πρόννους, τα παιδιά έφτιαχναν τον ίδιο τον Λάζαρο, ένα ομοίωμα με διάφορα ρούχα ή και λουλούδια όπου τον μετέφεραν στα σπίτια. Στα πιο πρόσφατα χρόνια, ο Λάζαρος στήνεται πάνω σε έναν ξύλινο σταυρό και φασκιώνεται με ρούχα, μαντήλια και γραβάτες.
Οι νοικοκυρές, από το Σάββατο του Λαζάρου ξεκινούν τις προετοιμασίες για την Ανάσταση. Καθάρισμα, ζύμωμα, άσπρισμα που για κάποιους πρέπει να τελειώσει πριν ξεκινήσει η Μεγάλη Εβδομάδα, πλύσιμο.
Τα λαζαράκια, είναι ψωμάκια, σκέτα ή γλυκά, που έχουν το σχήμα φασκιωμένου νεκρού, και συνήθως διακοσμούνται με γαρύφαλλα. Αναπαριστούν και αυτά τον Λάζαρο Είναι οι μικροί Λάζαροι που τρώγονται από το Σάββατο και για όλη τη Μεγάλη εβδομάδα.
Το έθιμο των καλάντων του Λαζάρου αλλά και τα λαζαράκια, διασώθηκαν μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα κυρίως στο νότιο τμήμα της Κεφαλλονιάς. Στη Παλική μάλιστα και σε ορισμένα χωριά γύρω από τον Πόρο, το έθιμο αυτό διατηρείται ζωντανό μέχρι και σήμερα. Στο Ληξούρι παιδιά από τα σχολεία και από συλλόγους, στολίζουν τον Λάζαρο με ρούχα και πανιά και τον μεταφέρουν στα σπίτια λέγοντας κάλαντα και ευχές. Μάλιστα, υπήρχε το συνήθειο, τα παιδιά να παίρνουν το φέρυ μποτ και να πηγαίνουν στο απέναντι Αργοστόλι για να πουν και εκεί τον Λάζαρο.
Τα κάλαντα είναι ρυθμικά και μιλάνε για τον Λάζαρο. Διαφέρουν ανά περιοχή κυρίως μεταξύ Αργοστολίου, Ληξουρίου και Πρόννων. Επίσης διαφέρει λίγο και η εκτέλεση.
Ακολουθούν ορισμένες παραλλαγές από τη Κράνη, τους Πρόννους και τα Καμιναράτα αντίστοιχα.
1. – Πού ήσουν Λάζαρε,
που σουν κρυμμένος
και σ’εκλαίαμε
οι αδελφές σου;
– Ήμουνα στο μνήμα μου κλεισμένος
και στο χάντακα χαντακωμένος.
– Ασήκω Λάζαρε,
και μην κοιμάσαι
ασήκω, πό’ρχονται
τ’αγια Πάθη.
Το Μέγα Σάββατο
και η Λαμπριά…
2. – Πού σουν Λάζαρε
Που ήταν η φωνή σου,
Που σε γύρευε η μάνα και η αδελφή σου.
– Ήμουνα στη γη παραχωμένος και
Από τσου οχτρούς προφυλαγμένος.
– Πες μας Λάζαρε τι είδες εις τον Άδη
που επήες.
– Είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα
βάσανα και πόνους.
– Του χρόνου πάλι θάρθουμε,
με υγεία να σας βρούμε,
στον οίκο σας χαρούμενοι τον Λάζαρο να πούμε…
3. – Φίλοι καλώς σας ήβραμε, εδώ στην αφεντιά σας
αν είστε και ευγενέστεροι την τιμιότητά σας.
Ο Λάζαρος σας προσκαλεί σήμερα να αρχίσεις
τα θαύματα που έκανες να μας τα διηγήσεις.
Το πρώτο θαύμα του χριστού πού έκαμε
ήταν στην Γαλιλαία, πού έκανε το νερό κρασί
κι όλοι το θαύμα λέγαν…
Τα κάλαντα του Λαζάρου και τα λαζαράκια, είναι έθιμα κοινά σχεδόν σε όλη την Ελλάδα με κατά τόπους παραλλαγές. Οι πιο γνωστές, είναι οι Λαζαρίνες της Αγίας Παρασκευής Κοζάνης αλλά και τα κάλαντα του Λαζάρου της Κύπρου.
Παρόλο που η εβδομάδα που ακολουθεί είναι η πιο πένθιμη του έτους, τα κάλαντα μιλάνε για Ανάσταση και προαναγγέλλουν τη μεγάλη εορτή. Παρόλη τη σημαντικότητα του θείου πάθους, ο Χριστός έχει αναστηθεί και το σωτηριολογικό του έργο, έχει ολοκληρωθεί. Ο άνθρωπος το μόνο που μένει είναι να βιώσει τα γεγονότα και να οδηγηθεί στην Ανάσταση από τα πάθη και τις αδυναμίες του.
Το Σάββατο του Λαζάρου, ετοιμάζονταν και τα βάγια που μοιράζονταν στους πιστούς την Κυριακή. Τα βάγια στη Κεφαλλονιά, είναι ανθοστόλιστα έργα τέχνης με δεντρολίβανο και άνθη που φτιάχνονται από τις γυναίκες αλλά και τα παιδιά. Κάθε χρόνο στις ενορίες του νησιού μας τα βάγια, μοιράζονται στους πιστούς και τοποθετούνται στα εικονίσματα.
Μέσα από τους εορτασμούς αυτούς, ο λαός βιώνει την «κοινήν Ανάστασην» του Λαζάρου, και παράλληλα προετοιμάζεται για τα γεγονότα των παθών που θα ακολουθήσουν από το απόγευμα της επόμενης ημέρας. Κοινός παρονομαστής όλων, είναι η κορύφωση των γεγονότων τη μεγάλη Παρασκευή και τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου. «Ιδού αναβαίνομεν» λοιπόν προς τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Βιβλιογραφία:
1. Βασιλική Χαρ. Παναπωτοπούλου, η λειτουργία των χρωμάτων στον παραδοσιακό λαϊκό πολιτισμό, διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σχολή Επιστημών Αγωγής. Τμήμα Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης, Αθήνα,1996.
2. Δημ. Σ. Λουκάτου, Πασχαλινά και της Άνοιξης, εκδόσεις Φιλιππότη, β΄ έκδοση, Αθήνα, 1988.
3. Δημ.Σ.Λουκάτου, Κεφαλλονίτικη Λατρεία, Αθήνα, 1946.
4. Μαγκούτη Αποστολία, Συλλογή λαογραφικού υλικού εκ του χωρίου Λαζαρίνα, του νομού Καρδίτσης, Λαογραφικό Αρχείο και Μουσειακή Συλλογή του Πανεπιστημίου Αθηνών,Αρχείο πρωτογενούς λαογραφικής ύλης – Συλλογή χειρογράφων, Αθήνα,1966.
5. Αναφορές παλαιών κατοίκων των χωριών, Καμιναράτα, Δεματορά, Αγία Θέκλη, Τζαννάτα, Μπεκατωράτα και Καμιναράτα.
Φωτογραφίες:
Eικόνα 1: Λαζαράκια. Σε σχήμα νεκρού με γαρύφαλλα για μάτια. Πόρος Κεφαλλονιάς
Εικόνα 2: Βάγια από τον ιερό ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Πόρου.
Χαραλαμπία Καρούσου Τσελέντη
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 26/4/2024 #ODUSSEIA #ODYSSEIA
