Πολλά έχουν γραφεί για την προσωπικότητα του Αρχιστράτηγου της Ελληνικής Επανάστασης Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Στη σύντομη αναφορά μας θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το ήθος του, αφού αυτό συμβάλει καθοριστικά στην τεκμηρίωση της ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων, των οποίων ο Κολοκοτρώνης υπήρξε πρωταγωνιστής.
Από τα μέσα του 19ου αι και μέχρι σήμερα έχουν διαμορφωθεί κυρίως δύο σχολές ερμηνείας της νεώτερης ιστορίας μας. Η μια από τις δύο επηρεάζεται από το «σύστημα ΜΑΥΡΟκορδάτου» και όλους τους «Μαύρους» της νεώτερης και σύγχρονης ιστορίας, που κυριαρχούν ιδιαίτερα στον χώρο της διανόησης και της πολιτικής ζωής και ευθύνονται εν πολλοίς, για το σημερινό τραγικό κοινωνικό αδιέξοδο. Οι εν λόγω ερμηνευτές της ιστορίας εκλαμβάνουν ως θέσφατο τις αναφορές και κρίσεις του ξένου παράγοντα και ιδιαίτερα της Μ. Βρετανίας, με αποτέλεσμα να υιοθετούν αυτούσιες τις (επι)κρίσεις αυτές και στην περίπτωσή μας όσες αναφέρονται στον Θ. Κολοκοτρώνη.
Γνωρίζοντας τις απόψεις του ξένου παράγοντα και ιδιαίτερα των αρχείων του Υπουργείου Εξωτερικών (Foreign Office) της γηραιάς Αλβιόνος, θα ακολουθήσουμε τη δεύτερη σχολή ερμηνείας της νεώτερης ιστορίας μας, στηριζόμενοι κυρίως στις θεμελιωμένες κρίσεις των έγκριτων ιστοριογράφων της περιόδου, καθώς και στις διασωθείσες πρωτογενείς πηγές.
Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό Δ. Κόκκινο «αν η επανάστασις του 1821 συνέβαινεν εις τους καιρούς που τα μεγάλα γεγονότα και αι θαυμασταί ανθρώπινοι πράξεις εδίδοντο από τους επέχοντες θέσιν ιστορικών επικούς ποιητάς, το έπος αυτό θα έπαιρνε το όνομα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Είναι εκείνος που ενεσάρκωσε την ιδέαν του αγώνος». Ο Αρχηγός των επαναστατημένων ρωμηών έχαιρε της καθολικής αναγνώρισης των συμπρωταγωνιστών του στο έπος του 1821, ακόμη κι εκείνων που δεν τον συμπαθούσαν λόγω των ατομικών τους συμφερόντων. Ο Ρουμελιώτης ηγέτης Γεώργιος Καραϊσκάκης, σ’ έναν αποκαλυπτικό διάλογο με τον άξιο υιό του Κολοκοτρώνη Γενναίο, στον οποίο προτρέπει τον τελευταίο να μην εκθέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο κατά τις πολεμικές συμπλοκές, καταθέτει την προσωπική του κρίση για τον «Γέρο»:
«- Συ γιατί εκτίθεσαι; του αντέτεινεν ο Γενναίος.
– Μην κυττάς τι κάνω εγώ, απήντησεν ο στρατηγός. Αν πας εσύ, πάει η Ελλάδα. Αν πάω εγώ, δεν παθαίνει τίποτα η Ελλάδα.
-Και πως το λες αυτό; είπε με έκπληξιν ο Γενναίος.
-Έτσι το λέω κι έτσι είναι, επέμεινεν ο Καραϊσκάκης. Αν πας εσύ, πάει ο Γέρος. Κι αν πάει ο Γέρος πάει η Ελλάς, ενώ σαν εμένα έχει κι άλλους το Έθνος».
Ο Θ. Κολοκοτρώνης υπήρξε αναμφισβήτητα η πρωταρχική μορφή του Αγώνα. Όλα τα αρχεία των εμπλεκομένων με το πρόσωπό του πόλεων, κωμοπόλεων, προσώπων, δημόσια και ιδιωτικά, η επίσημη και ιδιωτική του αλληλογραφία, οι ανταποκρίσεις και οι αναφορές προς τον ξένο παράγοντα κ.άλ. τεκμηριώνουν ότι ο Κολοκοτρώνης αναγνωριζόταν ως το ισχυρότερο πρόσωπο για τους επαναστατημένους. Το πανίσχυρο «ΕΓΩ» (Αρχηγός), που (καθ)οδηγούσε (σ)το «ΕΜΕΙΣ» (Αγώνας).
Διερευνώντας το μεγαλείο της ψυχής και το μοναδικό ήθος του Θ. Κολοκοτρώνη, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τα ακόλουθα:
1. Ενώ ο Θ.Κ. απέκτησε τόση δύναμη κατά την πολύχρονη διάρκεια του Αγώνα, που θα μπορούσε να διεκδικήσει οποιαδήποτε θέση στο νεοσύστατο κράτος, δεν ζητά κανένα αξίωμα για τον εαυτό του ή τους δικούς του. Αντίθετα είναι εκείνος που στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας (2 Απριλίου 1827) προτείνει πρώτος τον Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδος, επηρεάζοντας ανάλογα το Σώμα για την ομόφωνη εκλογή του. Ένας φωτισμένος άνθρωπος θα μπορούσε να επιλέξει μόνο φωτεινό κι όχι «Μαύρο» Κυβερνήτη. Και μπροστά στη Φωτεινή προσωπικότητα υποχωρούν, έστω και προσωρινά, όλοι οι «Μαύροι»…
2. Ο Θ.Κ. είναι ο άνθρωπος που περιέλαβε στην καρδιά και το μυαλό του την ιδέα της Ελληνικής Επανάστασης. Προσβλέπει προς το έθνος. Υπερβαίνει τα προσωπικά, οικογενειακά, τοπικά, παραταξιακά, ιδεολογικά συμφέροντα και προβάλλει το Έθνος/Γένος, ως το υψηλότερο ιδανικό για το οποίο μόνο αξίζει κανείς να ζει ή να πεθάνει.
3. Φυλακίζεται άδικα από τους «Μαύρους», υφίσταται ταπεινώσεις και εγκαταλείπεται ακούσια στα χέρια των εσωτερικών του εχθρών, λες και δεν είχε τη δύναμη να καλέσει τους στρατιώτες του να τον απελευθερώσουν. Δεν θέλει σε καμία περίπτωση να οδηγήσει σε εμφύλια σύγκρουση, αλλά αποδέχεται με «άκρα ταπείνωση» την εις βάρος του αδικία. Οι ίδιοι που τον φυλακίζουν, του ζητούν να σώσει και πάλι τον Αγώνα. Κι εκείνος παρακάμπτει τις προσωπικές του πικρίες και αναλαμβάνει και πάλι Αρχιστράτηγος, αφού όλοι γνώριζαν ότι ο στρατός είχε απόλυτη εμπιστοσύνη στον φυσικό του Ηγέτη! Δεν επιτρέπει στη θιγμένη υπόληψή του, να απαιτήσει αποκατάσταση και προσωπική ικανοποίηση, αλλά προσφέρει τα πάντα για τον ΚΟΙΝΟ σκοπό. Θεωρώ, ότι στο σημείο αυτό έγκειται η μεγαλύτερη αρετή του Θ.Κ., που αναδεικνύει το μοναδικό του Ήθος. Ο Κολοκοτρώνης πραγματώνει εκείνο που διεκήρυττε καταρχήν ο Μακρυγιάννης, δηλ. το να «είμαστε στο ΕΜΕΙΣ κι όχι στο ΕΓΩ». Ο Κολοκοτρώνης ενσαρκώνει το ΕΜΕΙΣ άχρι θανάτου. Αντίθετα, ο Μακρυγιάννης, σπουδαίος κι αυτός αγωνιστής, θα αναγκαστεί να συνεργαστεί και να υποταχθεί στους «Μαύρους», στους οποίους όμως ο Θ.Κ. ουδέποτε υποτάχθηκε. Αυτή είναι η ριζική διαφορά ανάμεσά τους, που αναδεικνύει τον Θ.Κ. ως τον Κορυφαίο Αγωνιστή του 1821.
4. Ο Φιλήμων, ο οποίος δεν ανήκε στο ιδιαίτερο περιβάλλον του Θ.Κ., τον θαυμάζει περισσότερο από κάθε άλλον άνδρα της επαναστάσεως. Ακόμη και οι βρετανοί Μπαρτόλντι και Φίνλεϋ αναγνωρίζουν την αξία του, άσχετα εάν δεν μπορούν να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν ορθά την ρωσοφιλία του, αφού για τους Άγγλους ιστορικούς εκλαμβάνεται ως ορθή επιλογή μόνο η …αγγλοφιλία. Ο Θ.Κ., όμως, δεν λειτουργεί ως εντολοδόχος ή πράκτορας των ξένων δυνάμεων, όπως οι «Μαύροι» αντίπαλοί του, αλλά κρίνει σύμφωνα με το κοινό συμφέρον των Ελλήνων.
5. Κάποιοι «υπερευαίσθητοι» ερμηνευτές της ιστορίας τον κατακρίνουν ως πρωταγωνιστή της σφαγής των άμαχων Τούρκων κατά την άλωση της Τριπολιτσάς (1821). Είναι εκείνοι, οι οποίοι αναζητούν «ευγενικά αισθήματα» στον πόλεμο, τη διαδικασία της απολύτου απουσίας ανθρωπιάς και πολιτισμού. Οι ιστορικοί αυτοί ερμηνευτές κατηγορούν τον Θ.Κ. ότι επέδειξε αγριότητα στην περίπτωση της Τριπολιτσάς, αλλά ταυτόχρονα χαρακτηρίζουν ως «συνωστισμό» τη σφαγή του μικρασιατικού ελληνισμού στη Σμύρνη (1922) και τη θυσία των γυναικών του Ζαλόγγου (1803). Ο Θ.Κ., όμως, γνώριζε καλύτερα απ’ όλους τους μεταγενέστερούς του, ποιόν εχθρό έχει να αντιμετωπίσει. Ήξερε, λοιπόν, ότι ο συγκεκριμένος βάρβαρος κατακτητής μπορούσε να αντιμετωπιστεί μόνο με ακραίες επιλογές. Διαφορετικά η υπόθεση του 1821 θα αντιμετώπιζε την ίδια τύχη με τις υπόλοιπες ογδόντα περίπου (τοπικές) εξεγέρσεις, που καταγράφηκαν κατά τη μακραίωνη περίοδο της Οθωμανοκρατίας. Ο Θ.Κ. είχε καθορίσει τα όρια μεταξύ πολέμου και μη πολέμου. Δεν επιτρέπει, λοιπόν, στον εαυτό του να συγχέει τις δύο αυτές καταστάσεις. Έτσι, όταν του ζητούν σύντροφοί του να εγκρίνει την εξόντωση των πολιτικών του αντιπάλων, εκείνος αρνείται. Αντίθετα οι «Μαύροι» δολοφονούν συστηματικά τους αντιπάλους τους, που ήσαν ταυτόχρονα αγαπημένα πρόσωπα του Θ.Κ. (Πάνος Κολοκοτρώνης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Ιωάννης Καποδίστριας …). Το ήθος του Κολοκοτρώνη διασώζεται στον ανήθικο κόσμο του πολέμου, όπως αποδεικνύει το ακόλουθο απόσπασμα:
«Αφού εγλυτώσαμεν από τον πόλεμον και επεστρέψαμεν εις το χωριό Βαλτέτσι (σημ. Μάιος 1821) ηύραμεν τους σκοτωμένους χριστιανούς και δεν εζηγώναμεν κανένας μας εις αυτούς κοντά. Εκιτρινίσαμεν από τον φόβον μας, διότι πρώτην φοράν είδαμεν ανθρώπους σκοτωμένους. Ο δε Κολοκοτρώνης δια να μας ενθαρρύνη εμάζωνε τα κομμάτια του καθενός νεκρού τα εφίλει και έλεγεν εις τους τριγύρω στρατιώτας, ότι αυτοί είναι άγιοι, και ότι θα υπάγουν εις τον παράδεισον ωσάν μάρτυρες και τότε εζυγώσαμεν και τους εθάψαμεν» (Θ. Κολοκοτρώνη, Άπαντα, εκδ. Μέρμηγκας, σ. 153). Αυτό είναι το θεολογικό υπόβαθρο και ήθος του Θ.Κ., το οποίο δεν μπορεί να γίνει κατανοητό από τον προκατειλημμένο ερευνητή της ιστορίας, που αγνοεί το απαραίτητο αυτό ερμηνευτικό πλαίσιο.
6. Η οικογένειά του πρόσφερε τουλάχιστον πενήντα μέλη της, ως φόρο αίματος, στον Αγώνα του 1821. Κι όμως, ποτέ δεν προέβη σε αντίποινα, σε ρεμβασισμό ή εκδίκηση. Ποτέ δεν απαίτησε αποκατάσταση. Διαθέτει ως ηγέτης τις βιβλικές αρετές της ιώβειας υπομονής, της αβραμιαίας αρχοντιάς, της δαυιτικής αυτομεμψίας και της σολομώντιας δικαιοσύνης. Διαθέτει, επίσης, σε υψηλό βαθμό τις αρετές της συγχωρητικότητας και της καταλλαγής, που καλλιεργούν το πνεύμα της προσέγγισης και της ενότητας, αρετές που κατεξοχήν διακρίνουν τους αγίους και τους δικαίους του Ορθόδοξου κόσμου. Οι αρετές του και κατ’ επέκταση το όλον ήθος του, μας επιτρέπουν τον ακόλουθο ισχυρισμό: όπως ο Καποδίστριας χαρακτηρίσθηκε ορθά ως «ο άγιος της Πολιτικής» (Ιωάννης Κορνιλάκης), έτσι και ο Θ.Κ. δικαιούται να χαρακτηρισθεί ως «ο άγιος των αγωνιστών του 1821». Καποδίστριας και Κολοκοτρώνης συνθέτουν τις δύο όψεις του ιδίου ανεκτίμητου νομίσματος της νεώτερης ιστορίας μας. Ο εθνικός Αγώνας του 1821 ευτύχησε να διαθέτει τις δύο αυτές αλληλοσυμπληρούμενες εμβληματικές προσωπικότητες. Ο Θ.Κ. κατόρθωσε μέσα στο καμίνι της κολάσεως, όπως είναι ένας πόλεμος μέχρις εσχάτων (Ελευθερία ή Θάνατος), να διασώσει το ανθρώπινο πρόσωπό του και να φανερώσει τις αγιοπνευματικές του αρετές.
7. Αναπαύθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1843. Μόλις μαθεύτηκε το τραγικό συμβάν έτρεξε κοντά του και πάλι μόνο ο απλός λαός. Ο λαός, που τόσο ο ίδιος είχε αγαπήσει και διακονήσει, αλλά και είχε λατρευτεί από αυτόν. Μεγάλοι απόντες από την κηδεία του οι Βασιλείς Όθωνας και Αμαλία και οι «Μαύροι» πολιτικοί και κρατικοί αξιωματούχοι, που τον μίσησαν, γιατί απλούστατα δεν άντεχαν να ελέγχονται από το Φώς της Κολοκοτρωνέικης ψυχής και του απαράμιλλου ήθους του.
Τραγικό, όμως, ότι στη σύγχρονη νεοελληνική παιδεία δεν προβάλλονται τα πρότυπα αυτά και πολύ περισσότερο το ήθος τους. Το ήθος του Κολοκοτρώνη καταγράφεται σ’ ένα ιστορικό κείμενο, στην Ομιλία του προς τους μαθητές του Γυμνασίου Αθηνών στην Πνύκα (8 Νοεμβρίου 1838), που αποτελεί την πνευματική του παρακαταθήκη προς όλους τους μεταγενέστερούς του Έλληνες, όπου σημειώνει μεταξύ άλλων τα εξής:
«Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξ αιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και δια τούτο σας ζητώ συγχώρηση, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοί σας. Σας είπα όσα ο ίδιος είδα, ήκουσα και εγνώρισα, δια να ωφεληθήτε από τα απερασμένα και από τα κακά αποτελέσματα της διχονοίας, την οποίαν να αποστρέφεσθε, και να έχετε ομόνοια. Εμάς μη μας τηράτε πλέον. Το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε. Και αι ημέραι της γενεάς, η οποία σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ’ ολίγον περάσει… Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, οπού ημείς ελευθερώσαμε• και, δια να γίνη τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία, την καλλιέργεια του Θρόνου και την φρόνιμον ελευθερία. Τελειώνω το λόγο μου. Ζήτω ο Βασιλεύς μας Όθων! Ζήτω οι σοφοί διδάσκαλοι! Ζήτω η Ελληνική Νεολαία!».
Δρ. Δημήτρης Μεταλληνός
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 15/4/2024 #ODUSSEIA #ODYSSEIA