Το μπαλντακίνο (baldacchino) είναι ένας θόλος, μια ουρανία, που υποβαστάζεται στα τέσσερα άκρα από ισάριθμα κοντάρια. Η ιταλική του ονομασία προέρχεται από την χρήση -για την κατασκευή της ουρανίας- πολύτιμου μεταξωτού υφάσματος από την Βαγδάτη (baldacco). Μπορεί το μπαλντακίνο να είναι σταθερό ή μεταφερόμενο / φορητό. Ονομαστό είναι το μοναδικό σε μέγεθος και επιβλητικότητα που βρίσκεται στην βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη κάτω ακριβώς από τον τρούλο και είναι γνωστό ως Αλτάρι του Τζαν Λορέντζο Μπερνίνι (L’Altare di Bernini) του σπουδαιότατου γλύπτη του 17ου αι. Κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 1623 και 1633 και σηματοδοτεί μνημειωδώς τη θέση του τάφου του Αγίου Πέτρου.
Φερμένο στα Επτάνησα από τη δύση, και συγκεκριμένα από την ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, το μπαλντακίνο βρήκε εφαρμογή στις ορθόδοξες λιτανείες. Στην Κέρκυρα στις λιατανείες του Αγίου Σπυρίδωνος –κι όχι μόνο-, και στη Ζάκυνθο σε αυτές του Αγίου Διονυσίου συνηθής ήταν η χρήση του. Στην Κεφαλλονιά όλοι οι ναοί του Αργοστολίου είχαν μπαλντακίνο. Επίσης η Ι. Μ. του Αγίου Γερασίμου. Στην δε πρώτη πρωτεύουσα του νησιού, στο Κάστρο Αγίου Γεωργίου γνωστό είναι πως μπαλντακίνο είχαν η Φανερωμένη και ο Άγιος Σπυρίδων. Ένα από αυτά τα παλαιότατα μπαλντακίνι/ ουρανίες του Κάστρου ήταν χρυσοκέντητο και είχε διασωθεί μέχρι και το 1990 περίπου. Το παλαιό δε του Αγίου Ανδρέα ήταν το πιο εντυπωσιακό από όλα τα μπαλντακίνι του νησιού.
Θα πρέπει να σημειωθεί πως ακόμη και στο Άγιο Όρος όλες οι θαυματουργές εικόνες λιτανεύονται κάτω από σκιάδιο.
Πρώτα από όλες τις εκκλησίες του Κάστρου μπαλντακίνο χρησιμοποιούσαν στη Santa Maria della Guardia (Παναγία της Βάρδιας), λατινικού δόγματος, που ήταν επάνω ακριβώς από την είσοδο του Κάστρου. Εκτός δε από τις λιτανείες μπαλντακίκο χρησιμοποιείτο και κατά την περίοδο του Πάσχα όπου έμενε στημένο / σταθερό επί σαράντα ημέρες στο κέντρο του ναού επάνω από την ιερή εικόνα της Αναστάσεως. Πληροφορίες δε για όλες αυτές τις χρήσεις του μπαλντακίνο υπάρχουν στους Κώδικες των ναών της Κεφαλληνίας.
Η Διαχειριστική Επιτροπή της Ι. Μ. Αγίου Ανδρέα (ηγουμένη και δυο ιερωμένοι), με άδεια του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Κεφαλληνίας κ. Δημητρίου αποφάσισαν να επαναφέρουν το μπαλντακίνο κατά την λιτανεία όπως ήταν η τάξη στο νησί μας –κι ευρύτερα στην Επτάνησο-.
Το μπαλντακίνο έφεραν / κρατούσαν τέσσερις άνδρες. Τα παλαιότερα χρόνια ήταν μόνον ευγενείς αυτοί που είχαν το πλεονέκτημα να βαστούν τα κοντάρια, σήμερα δε τέσσερις βρακοφόροι του Λυκείου Ελληνίδων θα κάνουν την ιερή λιτάνευση τιμώντας με ευσέβεια και βαθύτατη γνώση το παλαιότατο αυτό έθιμο.
Τα τέσσερα κοντάρια που υψώνουν / στηρίζουν / συγκρατούν τον παραδοσικό υφασμάτινο θόλο / ουρανία λέγονται λάντζες. Αυτά του μπαλντακίνο της Ι. Μ. του Αγίου Ανδρέα Μηλαπιδιάς έχουν διασωθεί και φυλάσσονται στο Εκκλησιαστικό και Βυζαντινό Μουσείο Αγίου Ανδρέα, είναι έργο αγνώστου, πιθανόν Κεφαλλήνα καλλιτέχνη ξυλογλύπτη και είναι επιχρυσωμένα. Η ουρανία –τέντα/ύφασμα- αλλάχθηκε / αντικατεστάθη καθώς το παλαιότατο γαλλικό μπροκάρ –λινομέταξο- ύφασμα του 18ου αι. είχε καταστραφεί στο μεγαλύτερο μέρος του πριναπό πολλά χρόνια. Έχουν διασωθεί μόνον μερικά τμήματά του τα οποία φυλάσσονται στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείου Αγ. Ανδρέα και μάλιστα αποτελούν το παλαιότερο χρονικά εκτιθέμενο είδος.
Η νεώτερη ουρανία κατασκευάσθηκε στο εργαστήριο του κ. Ηλία Βαρδαραμάτου και είναι ευγενική προσφορά του ιδίου καθώς και των υιών του κ. κ. Γερασίμου και Χρήστου. Οι λοιπές δαπάνες για τα υφασμάτινα μέρη και τους πασσαμάδες καλύφθηκαν από άλλους φίλους της Ι. Μ. του Αγίου Ανδρέα. Όλους αυτούς τους ευγενείς πιστούς η Ιερά Μονή ευχαριστεί θερμότατα.
Στην Κεφαλλονιά χρησιμοποιείτο κατά τη λιτανεία του Αγίου Ανδρέα μέχρι και τις αρχές του 20ου αι., καταργήθηκε δε μεταξύ πρώτης και δεύτερης δεκαετίας επί δεσπότη Δαμασκηνού Πολυδώρου.
Φέτος για πρώτη φορά αυτό το εγχείρημα πραγματοποιείται για τα ξαναζωντανεύσει η παλαιότατη θρησκευτική παράδοση του τόπου μας. Πρόκειται για μια σημαντική εκδήλωση παλλαϊκής ανοιχτής τελετής. Η μικρή μεταφερόμενη ουρανία αγκαλιάζει την ομαδική προσευχή των ευλαβών κάτω από τον άπειρο ουράνιο θόλο του Παντοκράτορος. Τελετή θρησκευτικο-κοινωνική με ιδιαίτερη σημασία για τον κλήρο, για τους πιστούς, συμμετέχοντες και μη, για το τιμώμενο ιερό πρόσωπο, για την διατήρηση των παραδόσεών μας, για την ελληνοχριστιανική ταυτότητά μας, για την ιστορία μας, για τον ίδιο τον τόπο μας
Κλείνοντας εκφράζω βαθύτατο ευχαριστώ στον Διευθυντή του Εκκλησιαστικού και Βυζαντινού Μουσείου Αγίου Ανδρά Μηλαπιδιάς κ. Κωνσταντίνο Φ. Στάβερη για την ευγένειά του να μου παράσχει πολύτιμες και μοναδικές πληροφορίες.
Ευρυδίκη Λειβαδά Ντούκα
Εικονίζεται η ξύλινη εικόνα του Νικολάου Κουτούζη με την λιτανεία του Αγίου Διονυσίου το 1786.
ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 29/11/2023 #ODUSSEIA #ODYSSEIA