Θα ήθελα να εκφράσω τις πιο θερμές ευχαριστίες μου στο Ίδρυμα Βεργωτή για την τιμή που μου επιφύλαξε επιλέγοντας να είμαι αυτός που θα απονείμει φέτος τα βραβεία στις μαθήτριες και τους μαθητές των σχολείων της Κεφαλονιάς που διακρίθηκαν στις εισαγωγικές εξετάσεις στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Δεν ξέρω με ποια κριτήρια έγινε αυτή η επιλογή αλλά, όπως και νάχει το πράγμα, μου είναι αδύνατο να την αποσυνδέσω από το γεγονός ότι, πριν από 53 χρόνια, βρισκόμουν στην ίδια ακριβώς θέση που βρίσκονται σήμερα τα παιδιά μας. Γι’ αυτό και ζητώ την κατανόησή σας για την προσωπική αναφορά, με την οποία θ’ αρχίσω αυτή τη σύντομη ομιλία μου.
Γεννήθηκα στα Γερμενάτα. Ένα μικρό χωριό κρεμασμένο απ’ τα κατσάβραχα, λίγο πιο πάνω απ’ το Φισκάρδο. Τα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια σημαδεύτηκαν από «το χάσμα π’ άνοιξε ο σεισμός» του ’53. Δημοτικό και Γυμνάσιο πήγα στα παραπήγματα όπου λειτουργούσαν τα αντίστοιχα σχολεία και κατάφερα να μπω στο πανεπιστήμιο το 1970, μεσούσης της δικτατορίας.
Τα αποτελέσματα τότε δεν κοινοποιούνταν με προσωπικά μηνύματα αλλά δημοσιεύονταν στις αθηναϊκές εφημερίδες και τα μαθαίναμε από τους συγγενείς που τα έβλεπαν πρώτοι κι έπαιρναν τηλέφωνο, ακολουθώντας τη διαδικασία της συνδιάλεξης, μιας και ακόμη δεν υπήρχαν ούτε καν αυτόματα τηλέφωνα.
Από τη συγκίνηση που ακολούθησε την πρώτη συνδιάλεξη της ανακοίνωσης της εισαγωγής μου, θυμάμαι χαρακτηριστικά τον νονό μου καβάλα στ’ άλογο να γυρίζει το χωριό φωνάζοντας «Ο αναδεξιμιός μου έγινε γιατρός!».
Μ’ εκείνον τον πηγαίο ενθουσιασμό, μ’ εκείνη την αυθόρμητη χαρά, μ’ εκείνη την ειλικρινή συγκίνηση και με την ίδια κεφαλονίτικη περηφάνεια, αγκαλιάζω και συγχαίρω τώρα κι εγώ καθεμιά και καθέναν από σας. Φιλώ το μέτωπο των γονιών σας πούναι ακόμα ιδρωμένο από τον αγώνα και την αγωνία τους ν’ ανέβουν αυτό το κρίσιμο σκαλοπάτι της ζωής τους και υποκλίνομαι με σεβασμό μπροστά στους δασκάλους σας.
Η σύγχρονη πραγματικότητα και η ανταγωνιστική συνθήκη των συγκεκριμένων εξετάσεων εστιάζουν τη σημασία τους στην προοπτική της επαγγελματικής αποκατάστασης. Χωρίς να παραβλέπω αυτή την πρακτική πλευρά του θέματος, θάθελα σήμερα να δούμε λίγο παραπέρα.
Αν κοιτάξετε καλύτερα μέσ’ απ’ την πόρτα που ανοίξατε με την επιτυχία σας, δεν θα δείτε μόνο το πανεπιστήμιο. Θα δείτε τον κόσμο, στον οποίο, όπως όλοι, θα ζήσετε, αλλά που εσείς μόλις τώρα κερδίσατε τη δυνατότητα να τον κατανοήσετε καλύτερα και να τον συνδιαμορφώσετε. Η εικόνα του, βέβαια, δεν είναι ξεκάθαρη. Γιατί είναι ένας κόσμος που αλλάζει με αφάνταστους ρυθμούς. Ρυθμούς που ποτέ ως τα σήμερα δεν γνώρισε η ανθρωπότητα.
Αν θαμπωθείτε και μείνετε σ’ αυτή την πρώτη εντύπωση, αν ακολουθήσετε παθητικά αυτούς τους ρυθμούς, το μόνο που θα σας μείνει, είναι ο ίλιγγος. Γρήγορα θα διαπιστώσετε ότι ο όγκος της γνώσης, ακόμη και της πιο εξειδικευμένης, είναι τεράστιος κι ακόμη πιο τεράστια είναι η ταχύτητα της ανανέωσής της. Οι περισσότερες από τις γνώσεις που θα αποκτήσετε στο πανεπιστήμιο, όταν το τελειώσετε, θα είναι ξεπερασμένες. Το ερώτημα «τι πρέπει να μάθω, για να γίνω καλός στη δουλειά μου;» είναι πια άτοπο. Το ερώτημα της εποχής μας είναι «πώς μπορώ να μαθαίνω συνέχεια;».
Τα εκπαιδευτικά συστήματα, αλλά κι ο σύγχρονος πολιτισμός γενικότερα, δεν έχουν δώσει ακόμη κάποια ενιαία απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Ο καθένας σας, αν θέλει να μη πάνε χαμένα τα χρόνια και ο κόπος που θα επενδύσει στο πανεπιστήμιο, είναι αναγκασμένος να βρει τη δική του απάντηση, τον δικό του τρόπο. Και θα με ρωτήσετε «πώς θα βρω τον τρόπο μου;». Η απάντησή μου είναι απλή.
Ονειρευτείτε. Ονειρευτείτε χωρίς όρια και φραγμούς. Δεν υπάρχει τίποτα που να σας αποκλείει από το ενδεχόμενο, που να σας απαγορεύει να κατακτήσετε όποια κορφή του κόσμου έχει πατήσει προηγουμένως άλλος άνθρωπος. Φανταστείτε τους εαυτούς σας Αϊνστάιν, Νουρέγιεφ, Φλέμινγ, Νίτσε, Στηβ Τζομπς.
Στη ζωή μου υπήρξα αρκετά ονειροπαρμένος κι αντιλαμβάνομαι την υπερβολή. Σίγουρα όλοι δεν μπορεί να γίνουν νομπελίστες. Όλοι όμως μπορείτε να απολαύσετε αυτό το ταξίδι, να νιώσετε την ικανοποίηση ότι προσθέσατε έστω κι έναν κόκκο άμμου στη διαμόρφωση του πολιτισμικού προτύπου των ημερών σας, στη συλλογικότητά του, στην ανθρωπιά του, στην ομορφιά του, στην κληρονομιά που θα αφήσετε για τις επόμενες γενιές.
Κάθε ταξίδι χρειάζεται, βέβαια, καράβι, θάλασσα και προορισμό. Γι’ αυτό σας το ταξίδι, άλλο καράβι δεν υπάρχει απ’ το συναίσθημα. Αγαπήστε, πρώτ’ απ’ όλους κι απ’ όλα, τον εαυτό σας. Κι είναι δύσκολο σκαρί ο εαυτός μας. Σταθείτε μπροστά στον καθρέφτη κι γνωριστείτε μαζί του. Αναγνωρίστε την πραγματικότητά του, την αλήθεια του. Αναγνωρίστε του το δικαίωμα στο λάθος αλλά δείξτε του και την υποχρέωση στη συγγνώμη. Όλοι μας έχουμε το δικαίωμα να κατρακυλίσουμε στα λασπόνερα κάποια στιγμή της ζωής μας. Αρκεί να μη ψάχνουμε, όντας μέσα στη λάσπη, άρωμα να φορέσουμε αλλά τρόπο να ξανασταθούμε όρθιοι.
Αν δεν αγαπήσετε τον εαυτό σας, δεν θα μπορέσετε ν’ αγαπήσετε το αντικείμενο των σπουδών σας. Δεν θα μπορέσετε να το αποδεχτείτε ως το μέσο που είναι ικανό να σας οδηγήσει στην κατάκτηση του ονείρου σας. Κι αν δεν γίνει αυτό, πιστέψτε με, σ’ όλη σας τη ζωή θα κάνετε αγγαρία. Ακόμη κι αν τεχνικά είστε οι τελειότεροι του είδους σας. Η αγάπη του αντικειμένου των σπουδών και, στη συνέχεια, του αντικειμένου της επιστήμης ή της τέχνης του καθενός διασφαλίζει την πρόοδο, την ικανοποίηση από τη ζωή και, κυρίως, την αντίληψη της βαθύτερης αίσθησης του πολιτισμού, της αίσθησης του ωραίου και του αληθινού. Αν δεν ερωτευτείτε το αντικείμενό σας, δύσκολα θα μπορέσετε να διαχειριστείτε τις δυσκολίες του. Ειδικά στα πρώτα χρόνια των σπουδών σας που τα μαθήματα είναι βασικά, φαίνονται άσχετα και κουράζουν.
Πάνω σ’ αυτό το καράβι, βάλτε πλώρη για την Ιθάκη σας. Προσπαθήστε κι αρχίστε να διακρίνετε τον προορισμό σας, να βάζετε στόχους· μακροπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους. Είναι μια δύσκολη, προσωπική διαδικασία. Οι καθηγητές στο πανεπιστήμιο δεν είναι σαν τους μέχρι τώρα δασκάλους σας, που σας έπαιρναν από το χέρι και σας έδειχναν το δρόμο. Τους σπουδαίους και τους σημαντικούς για σας ανθρώπους που σίγουρα υπάρχουν μέσα στο πανεπιστήμιο, πρέπει να τους ανακαλύψετε και να τους πείσετε για την αγάπη και το ενδιαφέρον που έχετε για το αντικείμενό σας. Πρέπει να τους βρείτε και να πάρετε ό,τι έχουν να σας δώσουν. Η οργάνωση των σπουδών σας, οι μαθησιακοί σας στόχοι, είναι πάνω απ’ όλα δική σας υπόθεση. Μη ξεχνάτε ότι κανένας άνεμος δεν είναι ευνοϊκός, αν δεν ξέρετε πού θέλετε να πάτε. Πρωταρχική σας σας επιδίωξη πρέπει να είναι το να ξέρετε τι ακριβώς θα κάνετε την ημέρα που θα πάρετε το πτυχίο σας.
Κι αφού μιλήσαμε για το καράβι και για τον προορισμό, ας δούμε και τη θάλασσα. Κι η θάλασσα που θα ταξιδεύετε στα χρόνια των σπουδών σας είναι απέραντη. Με την επιτυχία σας στις Πανελλήνιες αποκτήσατε ένα διαβατήριο για τον πολιτισμό και για τον κόσμο.
Σίγουρα, βασική επιδίωξη των σπουδών σας είναι να μάθετε το αντικείμενό σας. Να γίνετε καλοί γιατροί, καλοί δικηγόροι, καλοί μηχανικοί. Αυτό, όμως, δεν φτάνει για να ολοκληρωθείτε σαν άνθρωποι. Τα φοιτητικά χρόνια, η ζωή στο πανεπιστήμιο είναι μια μοναδική ευκαιρία να γίνετε μορφωμένοι άνθρωποι, να αποκτήσετε πολιτική αντίληψη, κριτική σκέψη, ηθική στάση, αισθητική, ανθρωπιά. Δείτε το αντικείμενο σας σαν ένα δέντρο μέσα στο δάσος. Το ομορφότερο απ’ όλα, αλλά μέσα στο δάσος. Όχι μόνο του.
Ανεξάρτητα από τις προτιμήσεις σας, από ‘δω και πέρα, όσο είστε πολίτες της Ελλάδας, άλλο τόσο είστε και πολίτες του κόσμου. Ακόμη κι αν δεν θελήσετε να πάτε εσείς στον κόσμο, θάρχεται αυτός σε σας· όλο και πιο συχνά, όλο και πιο έντονα. Γι’ αυτό, πρέπει να μάθετε τον κόσμο. Δείτε τις σπουδές σας, εκτός των άλλων, και σαν όπλο που θα σας βοηθήσει να γνωρίσετε και –γιατί όχι– να κατακτήσετε τον κόσμο. Να δείτε πώς λειτουργεί το αντικείμενό σας σε διαφορετικά περιβάλλοντα, ποια είναι τα οργανωτικά αλλά ακόμη και τα θυμικά αντανακλαστικά των άλλων κοινωνιών.
Μόνο προσέξτε. Μη χάσετε την αναφορά σας. Ο πετυχημένος πολίτης του κόσμου έχει ιστορική αναφορά, έχει πατρίδα. Και σ’ αυτό οι Κεφαλονίτες είμαστε προνομιούχοι. Η μήτρα που μας γέννησε, μας έχει αφήσει πλούσια κληρονομιά. Μια κληρονομιά αναφορική, απ’ την οποία μπορούμε να κρατιόμαστε αλλά και την οποία βέβαια οφείλουμε να τιμάμε. Και καλύτερη τιμή δεν υπάρχει από την ανοικτή επικοινωνία μας μ΄ αυτούς που διάλεξαν να μένουν στο νησί και να φυλάνε τα κόκκαλα των προγόνων μας. Δυο-τρεις γενιές μετά τους σεισμούς του ’53, η ερήμωση που άφησαν πίσω τους, έχει αναστραφεί οριστικά. Η Κεφαλονιά φιλοξενεί πια ένα ανθρώπινο δυναμικό αντάξιο της ιστορίας της. Όπου και να είμαστε, όπου κι αν καταλήξει ο καθένας μας, μπορούμε κι οφείλουμε ν’ ακουρμαινόμαστε τη φωνή του, τη φωνή της γης μας. Είναι η φωνή που μας βοηθάει στο χτίσιμο του εαυτού μας, στη συνδιαμόρφωση της προσωπικής μας ταυτότητας, στην κωδικοποίηση του κόσμου και στη νοηματοδότηση της ίδιας της ζωής μας. Είναι η προϋπόθεση της θεμελιακής εμπιστοσύνης που εγγυάται την εσωτερική μας συγκρότηση.
Καλό σας ταξίδι!
(*) Η ανωτέρω ομιλία δόθηκε από τον Ακαδημαϊκό Αναστάσιο Γερμενή, στο Πνευματικό Κέντρο στα Κουρκουμελάτα, το περασμένο Σαββάτο, κατά την βράβευση των κορυφαίων επιτυχόντων μαθητών των Λυκείων μας στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Φωτογραφία Ειλημμένη από το inkefalonia
ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 13/9/2023 #ODUSSEIA #ΟDYSSEIA