Μελετώ κι οδηγώ την πνευματική προσήλωση στην πορεία μέσα από τα νοήματα στο άχρονο και στο αόρατο. Μελετώ Φώτη Παπαθανασίου: «Πού χάθηκε το Γκράαλ;» και «Πάρσιφαλ». Τα δυο αυτά έργα αποτελούν ιδιαίτερη και καινούργια οπτική σε χώρο και χρόνο διαχρονικό, πολυπολιτισμικό, όπου αναδεικνύεται η βαθύτατη σχέση Θεού και πολιτισμού. Μέσα από τους μη ελληνικούς τίτλους, ανιχνεύω την αλήθεια και καθαρότητα της Ορθοδοξίας και του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, τη δύναμη της Ελλάδας, την αληθογνωσία που ξετυλίγει ο συγγραφέας για τις λαμπρές περιόδους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την υποτιμητική εικόνα που τρέφει η Δύση και μέρος των Ελλήνων για αυτήν, τον βαθύ στοχασμό και τους ύμνους για το προφητικό μεγαλείο μέσα από το έργο του Βάγκνερ.
«Πού χάθηκε το Γκράαλ;»
Η δυτική Ευρώπη αντέγραψε και μηρύκασε τον κλασικό ελληνικό κόσμο. Ανδρώθηκε όταν ο ελληνισμός στη γη την απ’ αιώνων ελληνική, στέναζε κάτω από τους βαρβάρους της Μογγολίας και βυθίστηκε στον δικό του σκοταδισμό αποστέλλοντας φως να διαλύσει το σκότος της Δύσης. Έτσι, μπολιάστηκε από τους φυγάδες της αλωμένης Πόλης των Πόλεων –της μόνης πόλης παγκοσμίως και διαχρονικώς που έχει την τιμή να αποκαλείται «Πόλις»- κι οδηγήθηκε στην ανθρωποκεντρική, ελληνικότατης βάσης Αναγέννηση και στην κορύφωση του πολιτισμού, των ιδανικών, της αρμονίας, της υψηλής αισθητικής, των αριστουργημάτων.
«Ανατολή και Δύση στην Ευρώπη του 13ου αι» είναι ο υπότιτλος του πρώτου έργου, ένας υπότιτλος που αποκαλύπτει αυτά που θα επακολουθήσουν στα μάτια –εσώτερα και μη- του αναγνώστη.
• Ελεονόρα της Ακουιτανίας, σύζυγος και μητέρα βασιλιάδων με μοναδικό και αδιανόητο για την εποχή της δυναμισμό μέχρι τα ύστερα χρόνια της, γέφυρα Γαλλίας και Αγγλίας, λίκνο που ανέθρεψε τη Δέσποινα των Λογισμών των τροβαδούρων και των ιπποτών, κομμάτι τής διαμέσου των αιώνων πορείας του μύθου, του θρύλου, της παράδοσης, της προφητείας και της αναζήτησης του Άγιου Δισκοπότηρου.
• Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εναντίον Καθαρών ή Αλβιγηνών, κατά «απίστων» και «επικίνδυνων» σύμφωνα με τον Πάπα. Γερμανικής προέλευσης Φράγκοι, πολεμικός λαός μισθοφόρων, κληρονόμοι του Καρλομάγνου, ξεχύθηκαν, όχι μόνον τον 13ο αι., αλλά και στους αιώνες που επακολούθησαν κι έσπειραν θρήνους, σφαγές και ολοκαυτώματα, ίδια και αναλλοίωτα. Τα θύματα άλλαζαν. Οι ανθρωποθύτες οι ίδιοι, αυτοί που περιδιάβηκαν την ιστορία της Ευρώπης με βία και που στη σύγχρονη ιστορία, δεν μπορούσε παρά να είναι αυτοί που γέννησαν και κλώσσησαν το αυγό του ναζισμού. Ανάμεσα στα ιερά κειμήλια των Αλβιγηνών και το Άγιο Δισκοπότηρο που με τον συμβολισμό του ενέπνευσε τους ιππότες και τον «Πάρσιφαλ» του Έσσενμπαχ κι ακολούθησε η ιδιαίτερη μεγαλοφυΐα του Βάγκνερ σαν λυρικός ποιητής, σαν φλογερός μουσικός, σαν άχρονος θαυματουργικός οραματιστής.
• Και φτάνουμε στον μεγάλο Ιωάννη Δούκα Βατάτζη που διέσωσε την τιμή του βυζαντινού ιδεώδους από τις αχόρταγες ορδές της Δύσης προφυλάσσοντάς το στα όρια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Η δυτική λαίλαπα βεβήλωσε την Αγία Σοφία, σύλησε την Αγία Τράπεζα, ανοσιούργησε στα ιερά σκεύη, στο Άγιο Δισκοπότηρο κάτω από το όνομα μιάς ακόμη …Χριστιανικής Σταυροφορίας. Ανάμεσα σε άλλους μισθοφόρους κατατάχθηκαν και γερμανικά φύλα, ασεβή, μηδενιστικά βαρβαρικά, και μίαναν άγια προσκυνήματα, θεία μυστήρια, άβατα Αγίων Βημάτων.
• Η ευγενής τύχη έφερε κοντά τον Βατάτζη και τον πρόδρομο της Αναγεννήσεως Φρειδερίκο Β΄ Χοχενστάουφεν. Αυτοί οι δυο μεγάλοι, ιππότες και ποιητές του amour courtois, υπηρέτες της Αληθούς Γνώσης, τής πολεμικής ανδρείας, των κωδίκων τιμής και υψηλής ηθικής και κατάκτησης ανώτερων αξιακών επιπέδων τίμησαν τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό, την ελληνοχριστιανική πίστη, την Ορθοδοξία, ευλαβήθηκαν το Άγιο Δισκοπότηρο καθώς είχαν την ίδια ουρανόθεν αποστολή, και ενσάρκωσαν την ουσιαστική ιδιότητα του αυτοκράτορα ο μεν της Λατινικής Δύσης και ο δε της Ελληνικής Ανατολής.
Μια λανθασμένη μετάφραση τού τέλους του 4ου αι. της Αγίας Γραφής, η Vulgata, επηρέασε την ευρωπαϊκή πορεία. Η καθιέρωσή της ως αλάθητη δογματική αξία, οδήγησε στα πιο συγκλονιστικά γεγονότα της χριστιανικής ευρωπαϊκής ιστορίας: Σχίσμα, Άλωση του 1204, Σταυροφορίες κατά των Χριστιανών, Ιερά Εξέταση, σφαγές ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντών και άλλων «αιρετικών». Και φτάνουμε μόλις στο 1979, τότε που είχαν απομακρυνθεί στα βάθη της ιστορίας τα βίαια γεγονότα, για να καθιερωθεί η Nova Vulgata για να μιλούμε για ορθή μετάφραση και αναίμακτες ισορροπίες. Αυτή η μεταφραστική πλάνη επί αιώνες ολόκληρους αιματοκύλισε τους λαούς της Ευρώπης και έδωσε την ευκαιρία για επιδρομές νομάδων μογγολικής καταγωγής, τα αποτελέσματα των οποίων (ενν. επιδρομών) η πατρίδα μας –κι όχι μόνον- τα βιώνει κάθε μέρα, και χθες, και σήμερα, και αύριο.
Οι αιώνες πετούν. Τον άνθρωπο οδηγούσε κι οδηγεί η έλξη προς το θείο. Ακόμη και σήμερα, όπου ο σύγχρονος άνθρωπος κατοικεί μακριά από τα πεδία της θεότητας, αναζητεί -κυρίως όταν βυθίζεται σε θλίψη και απελπισία- τη σμίξη του με τον Θεό. «Λάβετε, φάγετε τοῦτο ἐστί τό σῶμα μου, τό ὑπέρ ὑμῶν κλώμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες• τοῦτο γάρ ἐστι τὸ αἷμά μου». Ένα από τα Επτά Μυστήρια της Εκκλησίας μας, η κοινωνία των Αχράντων Μυστηρίων απαιτεί πνευματική και σωματική καθαρότητα και διαχωρίζει αναμφισβήτητα την Ορθοδοξία από τον Ρωμαιοκαθολικισμό και τον Προτεσταντισμό. Στη Θεία Ευχαριστία το Άγιο Δισκοπότηρο με την επίκληση του Αγίου Πνεύματος μυστηριακά γίνεται Ποτήριον της Ζωής και καθιστά το αόρατο ορατό στα μάτια της Ψυχής, στα μονοπάτια όπου η ύπαρξη οδεύει προς τους διάπλατους δρόμους του Άκτιστου Φωτός, της ελέω Θεού Αληθείας.
Ο δρόμος είναι ένας και αταλάντευτος: η Θρησκεία της Αγάπης, η διδασκαλία του Χριστού. Η δε αναζήτηση του Αγίου Δισκοπότηρου είναι αυτή η εσωτερική ιεροτελεστία, η μυστηριακή πορεία του καθενός στην αναζήτηση της γαλήνης, της ιερής Σιωπής, του Θείου Λόγου, της εξιλέωσης.
«Πάρσιφαλ»
Στήθηκε στην Εσπερία ένας ολόκληρος μύθος με πέντε ιππότες, τελετουργική ερώτηση, ουράνια Πόλη της Ανατολής, Άγιο Δισκοπότηρο και αιμάσσουσα Λόγχη από τον τροβαδούρο Κρετιέν ντε Τρουά τον 12ο αι. στην Αυλή της κόρης της Ελεονόρας της Ακουϊτανίας. Ο μύθος αυτός μεταφράστηκε, διασκευάστηκε, τραγουδήθηκε ποικιλοτρόπως για το Μέγα Μυστήριο της Ορθοδοξίας, αυτό της Θείας Ευχαριστίας. Λίγα χρόνια μετά, ο γερμανός ποιητής Έσσενμπαχ έγραψε τον «Πάρσιφαλ», ένα από τους πέντε ιππότες του ντε Τρουά. Χρόνια μετά ήρθε η μεγαλοφυΐα του Ρίχαρντ Βάγκνερ για να δημιουργήσει το σύστημα ψυχαναγωγής σε επτά βαθμίδες, το οποίο αποτελείται από τα επτά τελευταία έργα του αρχής γενομένης από τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» και με κατάληξη τον «Πάρσιφαλ». Το τελευταίο αυτό έργο το χαρακτηρίζει ο Φώτης Παπαθανασίου ως «πραγματική διδασκαλία του μύθου του Γκράαλ και της πνευματικής του σημασίας… Τα θεμέλια βιβλία του μύθου έχουν ως καθαρή αιτία τους το κοσμοϊστορικό γεγονός της κατάργησης (ενν. από της Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία) της κοινωνίας από το Άγιο Ποτήριο».
Δέος καταλαμβάνει τον ακροατή κατά το άκουσμα της μουσικής του Βάγκνερ. Ταξιδεύοντας στην πνευματική ατμόσφαιρα κυριεύεται ακούσια και απόλυτα από την Αναζήτηση του Θείου. Εισπράττει την αιώνια ανακύκληση, έννοιες της φιλοσοφίας, και τη δραματικότητα της τραγωδίας που έχει η μουσική ιδιοφυΐα μετατρέψει σε λιμπρέττο, σε ήχους. Αυτά τα εισπράττει. Όμως στο βάθος παραμένει η Αναζήτηση του Μη Αντιληπτού από τον ανθρώπινο νου. Τα βαγκνερικά οράματα και οι μουσικές συμβολιστικές του μόνο με απόλυτη βύθιση στο είναι, με μυητική Γνώση, και συνεχή ακούσματα γεννούν εικόνες στον αναζητητή. Η γέννηση του πλούτου των εικόνων – συμβόλων που αντιστοιχούν μοναδικά σε κάθε έναν ακροατή-θεατή, γιατί γεννώνται μόνον μέσα σε αυτόν και φέρουν τη δική του απόλυτη σφραγίδα βάσει της Γνώσης, τον εξελίσσει, τον λυτρώνει, τον οδηγεί στην υπέρβαση.
Στο βιβλίο ο Φώτης Παπαθανασίου αναλύει τα της τέχνης με συνεπτυγμένο και μεστό τρόπο. Μέσω του σκοπού της τέχνης οδηγείται στην μυητική διαδικασία, και αναλύει τα της μύησης ως αποτέλεσμα των ακουσμάτων των επτά τελευταίων έργων του Βάγκνερ. Σταδιακά κατευθύνει εν συνεχεία στον «Πάρσιφαλ», στην σημασία του μύθου, στον ύψιστο Έρωτα και στην Δέσποινα των Λογισμών, στο Άγιο Δισκοπότηρο και στη Λόγχη, και πριν αναλύσει την όπερα «Πάρσιφαλ» παραθέτει τις πηγές του μύθου.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι η λεπτομερώς και ακριβώς αποδοσμένη μετάφραση του λιμπρέττου, ενώ το βιβλίο στολίζεται από σημαντικό οπτικό υλικό.
———-
Και τα δυο αυτά έργα του Φώτη Παπαθανασίου, τα πλεγμένα με σκέψεις μεγαλόπνοες, κρίνω πως αναζητούν απαιτητικούς αναγνώστες. Η σύνθεση πολιτισμού -μουσικής και ποίησης- και Θεού, και η επακόλουθή τους φιλοσοφική αναφορά, οδηγούν στον «εκ του μη όντος» πλαστουργό και στα έργα Του, στο άπειρο, στο ακαθόριστο, στο θείο και στο αθάνατο.
Εικόνα: “The Damsel of the Sanct Grael”. Έργο του πολυτάλαντου συμβολιστή Dante Gabriel Rossetti (12 May 1828 – 9 April 1882)