Μικρός και αδύναμος στέκει ο άνθρωπος μπροστά στα μεγάλα χτυπήματα. Όσο βαθειά κι αν χάνονται στον χρόνο. Ένα από αυτά είναι και το ναυάγιο του «Ηράκλειον».
Το μελέτημα που ακολουθεί βασίζεται σε επίσημα έγγραφα και είναι ένα μνημόσυνο στους νεκρούς, επώνυμους και μη, που άρπαξαν τα μεθυσμένα κύματα της άναρχης και ανεξέλεγκτης δύναμης. Είναι και ένας βουβός θρηνητικός γόος για όσους συμπαρέσυρε η δίνη της καταστροφής. Γιατί, ο χρόνος μπορεί να απομάκρυνε την ημερομηνία. Η μνήμη όμως αρνείται επίμονα να το πράξει.
ΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ»
Το σκαρί που μετονομάστηκε «Ηράκλειο» γεννήθηκε Δεκέμβρη και πέθανε Δεκέμβρη. Μεταξύ του 1949 και του 1966 μεσολαβούν 17 χρόνια. Τόσα έζησε.
Ναυπηγήθηκε στα σκωτικά ναυπηγεία Fairfield Co Ltd. Ονομάστηκε «Leicestershire». Ανήκε στην αγγλικών συμφερόντων εταιρεία «Bibby Lines» και αγοράστηκε από την «Ατμοπλοΐα Αιγαίου Αδελφών Σ. Τυπάλδου» το 1964 – αρχές 1965. Μέσα σε διάστημα ελάχιστων μηνών έγιναν οι απαραίτητες μετατροπές -γκαράζ, χώροι υποδοχής, πλαϊνές μπουκαπόρτες κ.α.- και από φορτηγό-ποστάλι έγινε επιβατηγό-οχηματαγωγό. Η συνολική δαπάνη μετασκευής έφθασε το ποσό των 15.422.850 δρχ. και στα χαρτιά του είχε τα εξής χαρακτηριστικά: μήκος 498΄-0΄΄, πλάτος 60΄-4΄΄, ταχύτης 17 μίλια μονέλικο, τόνοι GROSS 8922, στεγανά διαμερίσματα κάτω από το κύριο κατάστρωμα: 11. Μεταφορική ικανότητα επιβατών (χειμώνα): 626. Οχήματα 35 –μέσο φορτίο 10 τόνοι-. Στοιβασία οχημάτων -μη υπάρχοντος διεθνούς κανονισμού- κατά τη ναυτική εμπειρία του πλοίαρχου. Και στο τέλος προσετέθη: Τελευταίο SURVEY 29.6.1966.
Τον Ιούνιο του 1965 πρωτάρχισε στη γραμμή: Πειραιάς-Ηράκλειο και Πειραιάς-Χανιά. Από την αρχή σχεδόν παρουσιάστηκαν πολλά παράξενα σημάδια. Προμηνύματα που κανείς δεν πήρε στα σοβαρά και που αποδίδονταν στις συμπτώσεις –πήρε κλίση στη Σούδα, συγκρούστηκε με το «Φαιστός» στον Πειραιά, πέθανε ο πλοίαρχός του Σαρρής από έμφραγμα στα ανοιχτά της Φαλκονέρας-.
ΤΥΠΑΛΔΟΙ ή ΤΖΑΝΝΗΔΕΣ: ΣΠΥΡΟΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ
«Αναπτύσσοντες τον Τουρισμόν εις τον τόπον μας, δεν ωφελούμεθα μόνον ημείς, αλλά ωφελούμεν περισσότερον την πατρίδα μας». Με τη φράση αυτή και αφού ανακοίνωσε την αγορά του υπερωκεανείου «Ατλάντικ» έκλεισε στις 23 Μαρτίου 1955 ο Σπυρογεράσιμος Τυπάλδος το λόγο του στο κέντρο «Κάστρο» στην Κεφαλλονιά, το νησί όπου, πριν από ενάμισυ σχεδόν χρόνο είχε δοκιμασθεί από ισχυρότατους σεισμούς. Στο γεύμα είχαν παρακαθίσει 300 και πλέον άτομα σχετικά με τον Τουρισμό, καλεσμένοι των Τυπάλδων. Ο, τότε Πρόεδρος των Τουριστικών Γραφείων Αθηνών, Δρυμώνας είπε χαρακτηριστικά: «Οι αδελφοί Τυπάλδου είναι εκείνοι μεταξύ των εφοπλιστών οι οποίοι ουδέποτε ηρνήθησαν χάριν, και πάντοτε έκαμαν παραχωρήσεις εις βάρος του συμφέροντός των και προς όφελος των ταξιδιωτών και του Τουρισμού».
Πατέρας του Σπυρογεράσιμου και του Χαράλαμπου Τυπάλδου ήταν ο νομικός και φαρμακοποιός Στέλιος, ο οποίος -με την Αγγελική Μολωζίνη- απέκτησε τέσσερα[1] παιδιά. Ήταν συνιδρυτής του Γηροκομείου Ληξουρίου και χρημάτισε δήμαρχος στην ιδιαίτερη πατρίδα του για αρκετά χρόνια.
Ο Σπυρογεράσιμος Τυπάλδος ή Τζαννής γεννήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 1893 στο Ληξούρι. Αν και σπούδασε και αυτός νομικά, ασχολήθηκε με τη ναυτιλία. Έτσι, το 1924 ξεκίνησε τη δική του ναυτιλιακή εταιρεία και αρχικά στόχευε στις μεταφορές. Μεταξύ των ετών 1947-1950 πραγματοποίησε το μεγάλο άνοιγμα: αγόρασε το «Ηλιούπολις», το «Ιόνιον», το «Αιγαίον» και το «Αγγέλικα» και τα δρομολόγησε σε ακτοπλοϊκές γραμμές. Λίγο μετά ασχολήθηκε με τις κρουαζιέρες και με τον τουρισμό. Στη διεθνή αγορά ήταν γνωστός ως «Πατέρας της λαϊκής κρουαζιέρας». Παντρεύτηκε το 1971 την Γερμανίδα Susana Jais, υπάλληλο της επιχείρησης στο γραφείο στο Μόναχο, η οποία ζει στο Ξυλόκαστρο.
Ο Σ. Τυπάλδος με τις έρευνες που πραγματοποίησε για την ανακάλυψη των δολοφόνων του αδελφού του στο γραφείο τους στον Πειραιά, το 1986, οδηγήθηκε σε συγκλονιστικές αποκαλύψεις και ανακαλύφθηκε η «Εταιρεία δολοφόνων». Ο ίδιος πέθανε στις 13 Μαΐου του 1993 στο Μαρούσι Αττικής, και με τις ιδιόγραφες διαθήκες του, άφησε το μερίδιό του στη σύζυγό του, και στο ίδρυμα που είχε ήδη ιδρύσει ο αδελφός του, με την ονομασία «Κληροδότημα Αδελφών Σ. Τυπάλδου»[2].
«Η πορεία των αδελφών Τυπάλδων ανακόπηκε κυρίως λόγω της αντίθεσής τους με το καθεστώς της 21ης Απριλίου. Είναι γνωστό ότι ο Χαράλαμπος Τυπάλδος φυλακίστηκε από τη χούντα, για το ναυάγιο του επιβατηγού «Ηράκλειον», κάτι που αποτελεί παγκόσμια ναυτιλιακή μοναδικότητα» αναγράφεται στο «Βιογραφικό Λεξικό Κεφαλλονιάς-Ιθάκης».
Η συμβολή των Τυπάλδων στην ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας ήταν αναμφίβολα καθοριστική. Τόσο στον τομέα του τουρισμού –που τότε έκανε τα πρώτα βήματά του- όσο και στη ναυτιλία –όλα τα καράβια τους ήταν υπό Ελληνική σημαία-. Χαρακτηριστικές πρωτοπόρες κινήσεις τους αναφέρονται οι εξής: Το 1949-1950 το ατμόπλοιο των Τυπάλδων «Αγγέλικα» ήταν το πρώτο Ferry Boat στην Ελλάδα. Το 1952 το «Mediterranean» ήταν το πρώτο ελληνικό ατμόπλοιο που έκανε κρουαζιέρες στη Μεσόγειο. -Δύο χρόνια μετά, πραγματοποίησε τη σύνδεση Κωνσταντινούπολης – Ελλάδας – Βενετίας-. Το 1953 και το 1954 οι Τυπάλδοι στράφηκαν προς τον τουρισμό. Η πρώτη τους προσπάθεια να προσελκύσουν τουρίστες στην Κεφαλλονιά –δημιούργησαν τις «Κατασκηνώσεις»- καταστράφηκε εξ αιτίας των σεισμών του Αυγούστου του ’53, όμως διέθεσαν τις εγκαταστάσεις τους για διαμονή των σεισμοπαθών. Το 1955, όταν ο ΕΟΤ[3] δεν είχε ακόμα ιδρύσει γραφείο στο Λονδίνο, τα νεότευκτα γραφεία της εταιρείας λειτουργούσαν και ως κέντρα τουριστικών πληροφοριών προβάλλοντας την Ελλάδα. Μεταξύ των ετών 1958 – 1967 ιδρύθηκαν από τους Τυπάλδους έντεκα γραφεία σε μεγάλες πόλεις του εξωτερικού, ενώ το 1957 η εταιρεία είχε αγοράσει το μεγάλο κτίριο μέσα στο λιμάνι του Πειραιά για την εγκατάσταση των γραφείων της. Το 1963 το «Ακρόπολις» ήταν το πρώτο ελληνικό καράβι που πραγματοποιούσε κρουαζιέρες στο Βόρειο Πόλο και το 1966 δρομολογήθηκε το μεγαλύτερο οχηματαγωγό πλοίο στον κόσμο, τα «Χανιά» στην γραμμή Ελλάδος-Ιταλίας.
ΠΡΙΝ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ: Τα έγγραφα
Το 1965 ρυθμίστηκαν «θέματα τάξεως και ασφαλείας αφορώντων τα υπό ελληνικήν και ξένας σημαίας Ο/Γ πλοία εσωτερικού-εξωτερικού». Ειδικά στο ΦΕΚ 624 Β΄ δημοσιεύεται το «Παράρτημα 18/1965 Κανονισμού λιμένος Χανίων-Σούδας»[4]. Στο άρθρο 3 αναγράφονται οι «Υποχρεώσεις Υπηρεσίας πορθμείου». Ήτοι:
«Η Υπηρεσία του πορθμείου οφείλει να μεριμνά δια την προ του απόπλου εκτέλεσιν των εργασιών στηρίξεως των οχημάτων, έξοδον των επιβατών εκ των οχημάτων και στεγανόν κλείσιμον του καταπέλτου πλευρικών θυρών ως και των ανθρωποθυρίδων του καταστρώματος οχημάτων, απαγορευομένου του απόπλου προ της περατώσεως τούτων.
Μερίμνη της υπηρεσίας του πορθμείου η είσοδος ή έξοδος των οχημάτων άρχεται μετά την ασφαλή προσγιάλωσιν ή προδέτησιν του σκάφους, στερέωσιν του καταπέλτου και τοποθέτησιν τυχόν απαιτουμένων ξυλίνων αποθεμάτων (τάκων) κ.λ.π. του πλοιάρχου ευθυνομένου δια την λήψιν των κατάλληλων μέτρων δια την ασφαλή αποεπιβίβασιν επιβατών και οχημάτων».
Στο άρθρ. 4 «Υποχρεώσεις οδηγών, επιβατών, κ.λ.π.», διαβάζουμε:
«Η εντός του πορθμείου θέσις των οχημάτων ρυθμίζεται υπό της υπηρεσίας του σκάφους ως και η στερέωσις τούτων».
Στις 13 Απριλίου του 1966 η Δ/ση Εντελλομένων Εξόδων του ΥΕΝ απηύθηνε έγγραφο[5] προς το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους ζητώντας –βάσει Νόμου[6]– έγκριση προσλήψεως τεχνικού προσωπικού «επί συμβάσει Δημοσίου Δικαίου διετούς το πολύ διαρκείας δυναμένης ν’ ανανεωθή». Μάλιστα για την αμοιβή τους είχε γίνει ήδη πρόβλεψη στον προϋπολογισμό οικονομικού έτους 1966 του ΥΕΝ.
Τον Μάϊο του 1966 πραγματοποιήθηκε δεξαμενισμός στο «Ηράκλειον» και τον ίδιο μήνα ο Πλοίαρχος Γεωργαντόπουλος -Δ/ντής Δ.Ε.Ν.- έστειλε προς το Γεν. Λογιστήριο -Δ. Μανωλέσσο- τα εξής: «Η Ε.Ε.Π. αδυνατεί στερουμένη ικανοποιητικής επανδρώσεως να εκπληρώση τον προορισμόν της. Αι ευθύναι συσσωρεύονται διότι τα πλοία δεν επιθεωρούνται δεόντως και μόνον Θεία Προνοία έχουν, ίσως, αποφευχθεί ατυχήματα».
Τον Οκτώβριο του ’66 Επείγον σήμα[7] του ΥΕΝ σημειώνει: «Εν συνεννοήσει με πλοιοκτήτας Ε/Γ Ο/Γ «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» μεριμνήσατε δια όσον ένεστι ταχυτέραν επισκευήν συστήματος αναβιβάσεως και καταβιβάσεως αριστερού πρωραίου καταπέλτου. Αναφέροντες[8]».
Στις 15 Νοεμβρίου του 1966 εστάλη από το ΥΕΝ σήμα προς την Επιθεώρηση Εμπορικών Πλοίων (Ε.Ε.Π.) στο οποίο αναγράφονται τα εξής: «Εξ αφορμής δημοσιευμάτων του ναυτιλιακού τύπου σχετικών με την ασφάλειαν μικτοπλοούντων και ακτοπλοούντων Ε/Γ πλοίων εντελλόμεθα όπως κατά τας επικείμενας ετησίας επιθεωρήσεις όλων γενικώς των πλοίων τούτων ληφθούν μετά εξαιρετικής επιμελείας και προσοχής άπαντα τα υπό της τεχνικής και επιστήμης προβλεπόμενα μέτρα ασφαλείας συμφώνως προς τους κανονισμούς των οποίων η σύνταξις δέον να επιταχυνθή».
Στις 21 Νοεμβρίου από την Δ/ση Ελέγχου Ναυσιπλοΐας του ΥΕΝ εστάλη προς την Ε.Ε.Π. έγγραφο[9] με θέμα: «Ασφάλεια επιβιβαζομένων οχημάτων εις οχηματαγωγά πλοία». Αναφέρει πως τα οχήματα που μεταφέρονται από τα Ο/Γ, υφίστανται ζημιές γιατί δεν υπάρχει στο θάλαμο οχημάτων «κατάλληλον σύστημα εχμάσεως δι’ αλύσεων ως τούτο λ.χ. έχει καθιερωθεί εις άπαντα τα Ο/Γ πλοία του Β.Ν.». Το σύστημα που εφαρμοζόταν τότε ήταν οι τάκοι (ξύλινα στηρίγματα), των οποίων το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό, ιδιαίτερα σε κακοκαιρίες. Έτσι, ζητούνται οι απόψεις των υπευθύνων της Ε.Ε.Π. «επί των ληπτέων περαιτέρω μέτρων».
Στις 7/12 εξεδόθη από την Ε.Μ.Υ. έκτακτο δελτίο καιρού για τις επόμενες 12 ώρες. Έτσι αναμένονταν στο Αιγαίο και στο Κρητικό άνεμοι νότιοι, εντάσεως 7 και 8 μποφόρ. Το ΥΕΝ έστειλε το Ω.Π. 072015 /12-66 κατεπείγον τηλεγράφημα προς τας Λιμενικάς Αρχάς σχετικό με την επικείμενη κακοκαιρία, και απαγόρευε τον απόπλου μικρών σκαφών, ενώ επέτρεπε των μεγάλων «εν συνεννοήσει μετά πλοιάρχων μέχρι βελτιώσεως καιρού».
ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΟ S.O.S
Οι στιγμές του ναυαγίου έχουν αποδοθεί μέσα από τις αφηγήσεις όσων επέζησαν. Αυτή που ακολουθεί – η «παραστατικότερη»[10]– είναι του ενός από τους υποπλοιάρχους του σκάφους, του Αλέξ. Στεφαδούρου, Δωδεκανήσιου, 35 ετών τότε. «Δεν είχα συναντήσει στην επαγγελματική μου σταδιοδρομία τέτοια φοβερή θάλασσα. Ήταν η ώρα 2, περασμένα μεσάνυχτα, και ξαφνικά άκουσα δυνατό κρότο στη δεξιά πλευρά του πλοίου. Ανησύχησα και σε λίγα λεπτά έμαθα ότι είχε υποχωρήσει η σιδερένια πόρτα. Άρχισαν να μπαίνουν νερά πολλά και με μεγάλη ορμή. Προτού λάβουμε μέτρα για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, το καράβι άρχισε να γέρνη. Όλα αυτά έγιναν μέσα σε πέντε λεπτά. Η κλίσις έγινε μεγαλύτερη και ο πλοίαρχος διέταξε εγκατάλειψη του σκάφους. Τότε προεκλήθη πανικός. Όσοι καθόντουσαν στο μπαρ του πλοίου έσπευσαν και βγήκαν στο κατάστρωμα. Χωρίς να περιμένουν οδηγίες έπεσαν στη θάλασσα φορώντας, άλλοι σωσίβια και άλλοι παίρνοντας ξύλα ή μαδέρια από την κουβέρτα. Έπεσα κι εγώ βάζοντας σωσίβιο το οποίο και με κράτησε στην επιφάνεια, ενώ τα κύματα με πήγαιναν εδώ κι εκεί. Μετά από οκτώ ώρες στη θάλασσα έφτασε κοντά μας το φινλανδικό σκάφος και μας περισυνέλεξε… Ήτανε μοιραίο να βουλιάξη το σκάφος από μια τέτοια αιτία, δηλαδή από το αναπάντεχο άνοιγμα του ‘μπαρκαρίζου’, της μεγάλης πόρτας»[11].
«Ένας άλλος διασωθείς, ο Ελ. Πλατέλας, ετών 22, ναύτης του Β.Ν. υπηρετών εις τον Β.Π. ‘Πάνθηρ’ κάτοικος Αθηνών ερχόμενος με άδειαν, ανέφερεν ότι «ένα τεραστίων διαστάσεων φορτηγόν αυτοκίνητον μεταφέρον μανδαρίνια εις Αθήνας, δεν είχε δεθεί ασφαλώς. Τούτο είχεν ως αποτέλεσμα να προσκρούση 3 φοράς[12] επί της μπουκαπόρτας η οποία και λόγω των κτυπημάτων της μανιασμένης θαλάσσης, έσπασε. Το αυτοκίνητον-ψυγείον ευρέθη εις την θάλασσαν. Έβαλα φωνές, έτρεξα εις την γέφυραν, το ανέφερα εις κάποιον, αλλά έλαβα την απάντησιν ‘Δεν τρέχει τίποτα. Ανεβήτε επάνω’. Αυτό ήταν…».
«… Πεσμένος στη θάλασσα άκουγα τα ουρλιαχτά των επιβατών της τουριστικής. Τότε έσβησαν τα φώτα. Από το σκοτάδι έβγαιναν φωνές τρόμου και ξαφνικά, χάθηκαν κι αυτές…» λέει ο λοστρόμος Θεόδ. Μαγιάφης[13].
8/12, ελήφθη στο ΥΕΝ μέσω Α/Τ Λούτσας σήμα του Ο/Γ «Ηράκλειον». Σύμφωνα με αυτό, το πλοίο – πλέοντας από Χανιά προς Πειραιά- βυθιζόταν από άγνωστα αίτια έξω από την Φαλκονέρα. Αναλυτικά, το πρώτο σήμα του «Ηράκλειον» ήταν στη 01:59 το: «SOS χάνομε την δεξιά πόρτα του γκαράζ. Θέσις πλοίου επικίνδυνη. SOS». Ακολούθησε στις 02:05 το: «36 52 Ν – 24 08Ι Βορείως Φαλκονέρας κλήσις επικίνδυνος» [14]. Από τότε, ο Α/Τ Λούτσας μάταια καλούσε το «Ηράκλειον».
Έστειλε στις 02:27 «Γενικόν Σήμα Κινδύνου» -το οποίο το αναμετάδιδε συνεχώς-, σε συχνότητα ασφαλείας, προς όλα τα πλοία, γνωρίζοντας πως το «Ηράκλειον» βυθίστηκε -«sunking»- και ζητούσε βοήθεια. Το σήμα αυτό που «θα έδη να είχεν ληφθεί υφ’ απάντων των … πλοίων κ.λ.π.)», σημειώνει πως: «Το SOS του Ε/Γ «Ηράκλειον» μεταδοθέν εις συχνότητα ασφαλείας ελήφθη οπωσδήποτε υπό των Α/Τ ΥΕΝ (Βοτανικός- Ναυστάθμων – σκοπούντων πλοίων). Ομοίως ελήφθη το Γενικόν Σήμα Κινδύνου μεταδιδόμενον συνεχώς υπό Α/Τ Λούτσας…» [15].
Ειδοποιήθηκαν οι αρμόδιοι αξιωματικοί της Δ/σης Ελέγχου Ναυσιπλοΐας και η Ε.Ε.Π., οι πλοιοκτήτες Αδελφοί Τυπάλδοι και ο Γενικός Δ/ντής – Αρχηγός Λ.Σ. Υποναύαρχος Ν. Σταμπολής. Όλοι βρέθηκαν στις θέσεις τους. Ταυτόχρονα το Υπουργείο έστειλε προς το ΓΕΑ σήμα[16] με το οποίο ζητούσε την άμεση αποστολή αεροσκάφους στην περιοχή. Επίσης επόμενο Γενικό Σήμα[17] εστάλη από τον Αξιωματικό Φυλακής του ΥΕΝ προς Α/Τ Λούτσας –«Προς άπαντα τα πλοία τα δυνάμενα να προσφέρωσι βοήθειαν»[18]– ζητώντας από τα παραπλέοντα πλοία να σπεύσουν. Το ΓΕΝ διέταξε «τον άμεσον απόπλουν πολεμικών σκαφών προς παροχήν βοηθείας»[19]. Το ΥΕΝ έστειλε όμως και σήμα στο Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιά -Κ.Λ.Π.-[20] για ενημέρωση και ετοιμότητα -κινητοποίηση ρυμουλκών και ναυαγοσωστικών-. Παράλληλα συνεχίζονταν οι προσπάθειες επικοινωνίας με το «Ηράκλειον», χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα.
Λόγω της σφοδρής κακοκαιρίας «το ΓΕΑ δια 080340/12 Σήματος … εγνώρισεν αδυναμίαν αποστολής αεροσκαφών λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών…»[21]. Αλλά και το ΚΣΕΔ απαντά στο ΥΕΝ ότι δεν ήταν δυνατόν να σταλεί αεροσκάφος στην περιοχή εξ αιτίας του καιρού[22]. –Τα αεροσκάφη απογειώθηκαν το πρωί-.
Το Γενικό Σήμα ελήφθη από το «Χανιά» που έπλεε στα 40 μίλια από το σημείο του ατυχήματος και από το φινλανδικό «Nunalath» που βρισκόταν στα 15 μίλια. Και τα δυο πλοία, παρόλη τη θαλασσοταραχή πλησίασαν προς την περιοχή του «Ηράκλειον». Το ΥΕΝ έστειλε στο «Χανιά» σήμα να σπεύσει συντομότατα στο πλοίο και να τηρεί ενήμερο το ΥΕΝ, ενώ παράλληλα ενημέρωσε πως στο «Ηράκλειον» επέβαιναν 200 περίπου επιβάτες και 60 άτομα πλήρωμα[23]. Τα ονόματα πληρώματος και επιβατών τα ζήτησε με επόμενο σήμα του από το Λιμεναρχείο Χανίων[24].
Το σήμα[25] στις 10 το πρωί–μέσω Λούτσας- από το ΥΕΝ προς το F/B «Φαιστός», παρακαλούσε να ερευνήσει την περιοχή επισταμένως και ταυτόχρονα το ενημέρωσε πως καμμιά πληροφορία δεν είχε γίνει γνωστή για την τύχη του «Ηράκλειον».
Το Υπουργείο έστελνε συνεχώς σήματα μέσω Αθήναι Ράδιο, μέσω Α/Τ Λούτσας προς όλες τις Λιμενικές αρχές της περιοχής του ναυαγίου, προς το S/S «Ravenstvo». Επίσης απέστειλε Γενικό Σήμα γνωρίζοντας σε όλα τα κοντινά του ναυαγίου πλοία ότι εντοπίστηκαν ναυαγοί «εις στίγμα 36 58Β και 24 14 Α» και παρακαλούσε να σπεύσουν για διάσωσή τους και να γνωστοποιήσουν άμεσα στο ΥΕΝ τα ονόματα των διασωθέντων[26].
«Υπό αμερικανικής πηγής ανεκοινώθη ότι τρια πολεμικά του Έκτου Στόλου, αεροπλανοφόρον, καταδρομικόν και αντιτορπιλλικόν, διετάχθησαν και κατέπλευσαν εις την περιοχήν του ναυαγίου δια να συμβάλλουν εις την προσπάθειαν διασώσεως και άλλων ναυαγών. Τα τρία αμερικανικά πολεμικά παρέμειναν εκεί και μετά την επέλευσιν του σκότους και δια των ισχυρών προβολέων των κατηύγαζον την περιοχή προς διευκόλυνσιν του έργου ανευρέσεως ναυαγών»[27].
Δυο σήματα -από το ΥΕΝ- προς τις λιμενικές αρχές Μήλου, Σερίφου, Σίφνου και Κιμώλου, ζητούσαν από αυτές να λάβουν τα αναγκαία μέτρα και να ενημερώσουν το ΥΕΝ αν έχουν ανάγκη υγειονομικού υλικού και γιατρών[28].
Το Υπουργείο βρισκόταν σε συνεχή επαφή με το «Άνδρος», το «Βihac»[29], τα Ε/Γ «Χανιά», «Λυδία» και «Μίνως» ενημερώνοντάς τα για αποστολή ιατρών και υγειονομικού υλικού με ελικόπτερα[30]. Λίγο μετά τις 03:00 το μεσημέρι αποτάνθηκε σε όλα τα εμπορικά και επιβατηγά πλοία, και σε όλους τους λιμενικούς σταθμούς, ζητώντας τους να αναρτήσουν μεσίστιες τις σημαίες τους[31].
Τα πρώτα ναυαγήματα βρέθηκαν από το «Χανιά» και «Μίνως» το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου[32]. Είκοσι ναυαγοί περισυνελέχθηκαν από το ατμόπλοιο «Nunalath» και μεταφέρθηκαν στον Πειραιά[33]. Στο S/S «Ravenstvo»[34] ζητήθηκε να πλεύσει στον Πειραιά –τελικά έφθασε στις 7μ.μ.[35] της 8ης/12- και να αφήσει τους νεκρούς. Το «Χανιά» έφθασε περασμένες 6μ.μ. της 8ης /12 στον Πειραιά μεταφέροντας δυο διασωθέντες[36]. Κάποιοι τραυματίες και νεκροί[37] μεταφέρθηκαν από το Δ/Ξ «Άνδρος» στην Πύλο[38], από το το S/S «Urizk» στην Κάρυστο[39] και από το «Aldebaran» στην Καλαμάτα[40]. To α/π «Christel Vinnew» [41] περισυνέλεξε τρεις νεκρούς[42] και τους παρέδωσε στο αντιτορπιλικό αρ 85[43].
Τα σήματα συνέχισαν ακατάπαυστα ζητώντας ονόματα επιζώντων και ποιοι από αυτούς ανήκαν στις ένοπλες δυνάμεις –είχαν πάρει άδεια λόγω εορτών, για να γιορτάσουν στα σπίτια τους-. Καθ’ όλη τη διάρκεια της αγωνιώδους αναζήτησης γίνονταν προσπάθειες συντονισμού από τον αρμόδιο υπουργό. Όμως, όλα αυτά τελείωσαν με σήματα που, εικοσιτετράωρα μετά το ναυάγιο, ζητούσαν να σταματήσουν πλέον οι άκαρπες έρευνες[44].
Με εντολή των Υπουργών Συντονισμού Κ. Μητσοτάκη και Εμπορικής Ναυτιλίας Ισιδ. Μαυριδόγλου, το ΓΕΑ διέθεσε αεροσκάφος τύπου «Ντακότα» και μετέφερε 15 νεκρούς στην Κρήτη. «… παρακαλούμεν μεριμνήσατε δια μεταφοράν νεκρών ναυαγίου εις Χανιά καταγομένων εκ Κρήτης. Λιμενάρχης Πειραιώς εις ον κοινοποιείται το παρόν, μεριμνήση δι’ άμεσον προώθησιν νεκρών εις αερολιμένα Ελευσίνος. Αρ. αυτών ως μου είναι γνωστόν ανέρχεται επί του παρόντος εις 15. Λιμενικός Αξιωματικός με πίνακα πτωμάτων συνοδεύση αποστολήν μέχρι αερολιμένος. Λιμενάρχης Χανίων παρευρεθή κατά την άφιξιν αεροσκάφους εις Χανιά» έλεγε το σήμα[45] από το Γραφείο Γενικού Δ/ντού προς το ΓΕΑ με κοινοποίηση στα Λιμεναρχεία Πειραιά και Χανίων.
Ο Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας δήλωσε τη βαθιά λύπη και συντριβή του για το χαμό τόσων ψυχών. Εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του προς τον Αρχηγό Λ.Σ. Ν. Σταμπολή, προς όλους τους αξιωματικούς και προς όλους όσους συμμετείχαν –«και συμμετέχουν»- στην διάσωση. «Ήδη έχουν περισυλλεγή ολίγοι ναυαγοί και συνεχίζεται το έργον της περισυλλογής και διασώσεως»[46]. Για δετο «Βασιλικόν Ναυτικόν… από την πρώτην στιγμήν[47] που έλαβε γνώσιν του σήματος του κινδυνεύοντος πλοίου, έσπευσεν εξ ιδίας πρωτοβουλίας να κινητοποιήσει όλα τα διαθέσιμα και δυνάμενα να πλεύσουν εις τον τόπον του ναυαγίου πολεμικά. … απευθύνω θερμά συγχαρητήρια και τας ευχαριστίας μας προς τον Αρχηγόν του ΓΕΝ Αντιναύαρχο κ. Σπ. Αυγέρην και τους Κυβερνήτας και τα πληρώματα των σπευσάντων εις τον τόπον του ναυαγίου Βασιλικών μας Πλοίων, δια την πολυτιμωτάτην συνδρομήν των εις την ανεύρεσιν και διάσωσιν των ναυαγών»[48].
Η Ένωση των Ελλήνων Εφοπλιστών διέθεσε 100.000[49] για ενίσχυση των οικογενειών των χαμένων ναυτικών[50]. «Εισφοραί υπέρ των θυμάτων του ναυαγίου» είναι τίτλος της «Ελευθερίας» της 11ης Δεκεμβρίου, όπου αναλύονται οι προσφορές και των Τραπεζών «Εθνική» και «Ελλάδος». Και στο φύλλο της ίδιας εφημερίδας της 13ης Δεκεμβρίου: «Η καπνοβιομηχανία Γ.Α. Κεράνης κατέθεσεν 150.000 δρχ. υπέρ των θυμάτων…».
ΜΕΤΑ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ: Η συνεδρίαση της Βουλής[51]
Πέμπτη, 8 Δεκεμβρίου, 7 παρά 10 το απόγευμα. Στην κεντρική αίθουσα της Βουλής, υπό την Προεδρία του Δ. Παπασπύρου, κηρύσσεται η έναρξη της συνεδρίασης και «προ πάσης άλλης συζητήσεως η Κυβέρνησις θα ενημερώση την Εθνικήν Αντιπροσωπείαν δια το χθεσινόν θαλάσσιον δράμα, με το οποίον εκατοντάδες ελληνικών οικογενειών απορφανίσθησαν και το οποίον κρατεί εν βαθυτάτη συγκινήσει και οδύνη ολόκληρον τον Ελληνικόν λαόν». Ο Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας ενημέρωσε το Σώμα με λεπτομέρειες για το συμβάν. «…Μέχρι τις 9.30 δεν είχε εμφανισθεί τίποτε. Από τις 9.30 και ύστερα η Β.Α. επεσήμανε ναυαγούς εκ των οποίων άλλοι εκολύμβον, άλλοι ήσαν μέσα εις βάρκες και άλλοι με σωσιβίους λέμβους. Αμέσως εδόθη το σήμα εις τα πλοία τα οποία έπλευσαν εκεί και μέχρι το απόγευμα εις τας πέντε, είχον περισυλλεγεί 44 ναυαγοί οι οποίοι ευρίσκονται εν ζωή. Το πλοίον πράγματι είναι ένα από τα καλύτερα πλοία που έχομεν, διότι είναι μόλις 17 ετών και χωρητικότητος 10.000 τόνων, η ταχύτης του φθάνει τα 17 μίλια, έχει δε δρομολογηθεί εις την γραμμήν αυτήν από του Ιουνίου του 1965. Μέχρι της στιγμής[52], επειδή δεν ήτο δυνατόν να ληφθούν αι καταθέσεις των ναυαγών, δεν είμαι εις θέσιν να γνωρίζω το τι ακριβώς συνέβη… εις τας 8 η ώρα απόψε έρχονται οι πρώτοι ναυαγοί με ένα ξένο πλοίο… επί του πλοίου επέβαινον 276 ψυχαί… τα πλοία του Β.Ν. διετάχθησαν από το ΓΕΝ [53]να παραμείνουν όλην την νύκταν έως αύριον, μήπως και υπάρχουν και άλλοι ναυαγοί. Έχω την γνώμην ότι… όλαι αι αρμόδιαι υπηρεσίαι πράγματι εκινήθησαν αμέσως και έκαμαν ό,τι ήτο ανθρωπίνως δυνατόν δια να σώσουν τους ναυαγούς. Δυστυχώς όμως, είναι από τα ναυάγια εκείνα τα οποία δεν ημπορεί κανείς ούτε να προβλέψη, ούτε να προλάβη… Εις το μέλλον θα πρέπει η 8η Δεκεμβρίου να παραμείνη ως ημέρα πένθους δια την εμπορικήν μας ναυτιλίαν…
Στο λόγο του ο Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος της Ένωσης Κέντρου Ν. Μπακόπουλος έδειξε ευθύνες στο κράτος γιατί: «ως εποπτεύουσα αρχή, δεν έλαβε τα δέοντα μέτρα, ώστε και ο μη συνήθης αυτός κίνδυνος –ενν. το αυτοκίνητο που έσπασε τη μπουκαπόρτα- να αποφευχθή και ηδύνατο να αποφευχθή… Εάν επρόκειτο περί λάθους μόνον και μόνον του πλοιάρχου ή του πληρώματος, δεν θα ήτο δυνατόν να αναζητηθώσιν ευθύναι. Οι ευθυνόμενοι έχουν πληρώσει το σφάλμα των δια της ζωής των. Εάν όμως οφείλεται εις πταίσμα, εις αμέλειαν οργάνων του κράτους, νομίζω η ευθύνη των είναι βαρεία και ελπίζω ότι η διαταχθείσα έρευνα δεν θα δείξη επιείκειαν… πνίγονται αιφνιδίως 200 και πλέον άνθρωποι και χάνεται μια μονάς του Ελληνικού Εμπορικού μας Ναυτικού τόσον πολύτιμος, όσον το α/π «Ηράκλειον…».
Στη συνέχεια μίλησε ο αρχηγός της Ε.Ρ.Ε. Π.Κανελλόπουλος. Εξέφρασε την πίκρα του και τους φόβους του για τις ενδεχόμενες ευθύνες. «…Εύχομαι να έχουν τα πράγματα …όπως είπεν ο Υπουργός… Ένα από τα απροσδόκητα εκείνα και μη δυνάμενα να προβλεφθούν και να αποτραπούν δεινά. Είναι προτιμότερον αι μεγάλαι τραγωδίαι να μην οφείλονται εις συγκεκριμένους ανθρώπους και να οφείλονται εις την ‘κακήν ώραν’. Και δεν αποκλείεται τούτο. Δεν θέλω διόλου να ισχυρισθώ ότι δεν υπάρχουν πολλαί περιπτώσεις κατά τας οποίας τείνει η σκέψις να αναζητήση υπευθύνους εκεί όπου δεν υπάρχουν, μη δυναμένη να στραφή προς τους μοιραίους υπευθύνους, οι οποίοι κατά μιαν στιγμήν παρέλειψαν τυχόν κάποιο καθήκον και το παρέλειψαν καθ’ ήν ώραν, τα μάτια του κράτους δεν ήτο δυνατόν να είναι εστραμμένα επί των χειρών των. Η περίπτωσις αυτή ισοδυναμεί προς την ‘Κακήν ώραν’ διότι δεν είναι δυνατόν καν να καθορισθούν και να διαπιστωθούν… το βυθισθέν ήτο βέβαια πλοίον σχετικώς νεαρόν, του 1949, και πολύ καλόν, αλλά ήτο φέρρυ-μπόουτ και μετέφερεν αυτοκίνητα. Δεν γνωρίζω ούτε περί αυτού είπεν τι ο κ. Υπουργός, εάν είχε ναυπηγηθεί δια να είναι φέρρυ-μπόουτ, ή εάν εγένετο και πότε εγένετο η μετασκευή του πλοίου. Βεβαίως οποτεδήποτε και αν εγένετο, είμαι βέβαιος ότι δεν θα ήτο δυνατόν να πλεύση εάν δεν είχε την έγκρισιν του Λόυδ και επομένως θα ήτο αρίστη η μετασκευή του, διότι δεν θα εδέχετο η ασφάλεια να το ασφαλίση…».
Και οι δυο βουλευτές είχαν ταυτόσημες απόψεις σχετικά με το επιτρεπτόν ή μη του απόπλου του «Ηράκλειον» από τα Χανιά με τέτοιο δελτίο καιρού. Τόνισαν δε πως ο αρμόδιος Υπουργός όφειλε να τους δώσει αναλυτικά στοιχεία για το θέμα αυτό.
Ο Ι. Πασαλίδης αναρωτήθηκε: «… Πώς εγένετο να κινηθή το πλοίον αυτό παρά την ισχυροτάτην θύελλα και την οργήν των δυνάμεων της φύσεως; Ποιός πταίει; Ελέχθη ότι αφού το ένα βαπόρι πήγε, έπρεπε να πάη και το άλλο από ανταγωνισμό…».
Ο Σ. Μαρκεζίνης τόνισε πως έπρεπε να γίνονταν οι επιθεωρήσεις των πλοίων «…δια να περιορίζονται εις το ελάχιστον αι περιπτώσεις μεγάλων κινδύνων…».
Επανήλθε ο Υπουργός αναφορικά με το θέμα των καιρικών συνθηκών, και αφού διάβασε το δελτίο καιρού είπε: «… Το πλοίον κύριοι είχε μεταφορικήν ικανότητα δια τους μήνας του χειμώνος 626 επιβατών και είχε μόνον 206 επιβάτας. Είχε μεταφορικήν ικανότητα 35 αυτοκινήτων των 10 τόννων ή 80 αυτοκινήτων μικρών και είχε μέσα 17 αυτοκίνητα. … επέρασε την κανονικήν του επιθεώρησιν από την κατά Νόμον αρμοδίαν υπηρεσίαν της Ε.Ε.Π. την 29/6/66 και ευρέθη εν απολύτως τάξει και ικανόν να συνεχίση τους πλους του…».
Ο βουλευτής Χανίων Π. Πολυχρονίδης επετέθη στον Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας: «… η ομιλία του υπήρξεν ατυχής, και αποτελεί πρόκλησιν προς το κοινόν αίσθημα της Κρήτης…δεν είχε το δικαίωμα απόψε… να θελήση να δώση κάποιαν δικαιολογίαν… ότι τάχα υπήρξεν ένα τυχαίον γεγονός…».
Ο Γ. Μιχελογιάννης άφησε αιχμές για την μπουκαπόρτα και τον πλοιοκτήτη: «… ανευθύνως βέβαια μου ανέφερον από τα Χανιά σήμερον ότι, η πόρτα του Φέρρυ-Μπώτ ήτο σάπια και επανειλημμένως οι εργάται οι οποίοι εργάζονται εις το λιμάνι της Σούδας, επέστησαν την προσοχήν εις τους διαφόρους αρμοδίους. Αυτό βέβαια εγώ δεν το καταγγέλω υπευθύνως. Είναι ανεύθυνος πληροφορία. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι το πλοίον αυτό δεν θα εκπληρούσε τους όρους τους οποίους θα έπρεπε να εκπληροί. Όσον αφορά δε τον πλοιοκτήτην, αυτός ασφαλώς θα εισπράξη από τας διαφόρους ασφαλιστικάς εταιρείας, αυτά τα οποία πρέπη να εισπράξη, αλλά η Κρήτη, ολόκληρος η Ελλάς και ιδιαιτέρως ο νομός Χανίων θα κλαίη, εφ’ όσον θα ενθυμείται το τραγικόν αυτό γεγονός…».
Ο δε Εμμ. Μπακλατζής: «…οφείλω να εκφράσω τας ευχαριστίας μου προς όλα τα κόμματα, προς όλους τους Έλληνας, οι οποίοι μας συμπαρίστανται την στιγμήν αυτήν και οι οποίοι συμπονούν μαζί μας. Δεν θέλω να επεκταθώ εις θέματα ευθυνών. Είμεθα όλοι Έλληνες και όλοι ευθυνόμεθα δια την Ελλάδα, και εκείνο το οποίον ζητούμεν αυτήν την στιγμήν είναι να εξακριβωθή εάν υπάρχουν ευθύναι και εάν υπάρχουν, να τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι αυστηρώς…Ύστερα από την σημειωθείσαν τουριστικήν πρόοδον, να έρχωνται σήμερα και να λέγουν ότι τα πλοία τα Ελληνικά ναυαγούν έξω από τον Πειραιά, είναι πλήγμα δια την Ελλάδα. Δι’ αυτό πρέπει να συνέλθωμεν όλοι, να ίδωμεν τι πρέπει να γίνη και να προστατεύσωμεν την χώραν μας από τοιαύτα πλήγματα…».
Στις 8 και μισή τελείωσε η συνεδρίαση. Λίγο πιο πριν ο Πρόεδρος ζήτησε να κρατηθεί ενός λεπτού σιγή για τα θύματα. «Ας είναι αιωνία η μνήμη των».
ΜΕΤΑ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ: Τα έγγραφα
Με αριθμ. Πρωτ. 95487/9-12-66 «Εξαιρετικά επείγον» έγγραφό του ο Υπουργός Ε.Ν. σύστησε άμεσα Εξεταστική Επιτροπή με τους: Υποναύαρχο Κ. Δανεζάκο Β.Ν. -Πρόεδρο, Πλοίαρχο Α. Ρούσση Β.Ν. – Δ/ντή Επιχειρήσεων ΓΕΝ, Πλοίαρχο Π. Τσικρίκη Λ.Σ. -Αναπληρωτή Γ.Δ. ΥΕΝ, Πλοίαρχο Ζ. Παλιβό Λ.Σ., Αντιπλοίαρχο (Τ) Ε. Ζωγραφάκη Β.Ν. –Γραμματέα, και Πλοίαρχο (Ε.Ν.) Δ. Μελέτη -Πρόεδρο Ενώσεως Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού. Η Επιτροπή αυτή είχε καθήκον να εξετάσει τις συνθήκες και τα αίτια που προκάλεσαν το ναυάγιο, καθώς επίσης και να εντοπίσει τυχόν παραλείψεις και ευθύνες. Το ΥΕΝ επιπλέον ζητούσε πλήρη περιγραφή του ιστορικού, λεπτομερή έρευνα των συνθηκών πριν από το ατύχημα, τη διερεύνηση της Οργάνωσης Εσωτερικής Ασφαλείας του πλοίου και τα συστήματα διάσωσης[54], και με ποιο τρόπο το πλοίο ελέγχθη από τους Νηογνώμονες και εκρίθη ως κατάλληλο.
Κατεπείγον σήμα της Παρασκευής, 9 Δεκεμβρίου, από το ΥΕΝ / ΔΕΝ3 προς την Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων αναφέρει: «Συμφώνως προς παράγραφον 5 του αρθρ. 4 του Α.Ν. 1774/1939 περί διοικητικού ελέγχου ναυτικών ατυχημάτων επιληφθήτε αμέσως ενεργείας τακτικής ανακρίσεως επί απωλεία Α/Π «Ηράκλειον». Το έργον της τακτικής ανακρίσεως ολοκληρωθή κατεπειγόντως, η δε εξέτασις διασωθέντων ενεργηθή δια συνεχούς –ει δυνατόν- ανακρίσεως. Επιληφθησομένη υποθέσεως ΑΕΕΝΑ απόσχη πάσης ετέρας εργασίας μέχρι πέρατος ανακρίσεως αφορώσης Α/Π «Ηράκλειον». Αρξαμένη προανάκρισις υπό των λιμενικών αρχών διακοπή και αι ληφθείσαι καταθέσεις διαβιβασθούν πάραυτα ΑΕΕΝΑ».
Την ίδια ημέρα άρχισαν οι ανακρίσεις από την Β΄ ΑΕΕΝΑ[55]. Στη Β΄ Ανακριτική συμμετείχαν οι: Εφέτης Θ. Κακίσης – Πρόεδρος, Πλοίαρχος Α. Κιτσόπουλος Β.Ν. (α.ε), Υποπλοίαρχος (Τ) Α. Ερμογένης Β.Ν. (ε.α.) και Υποπλοίαρχος Ι. Μανουσάκης Λ.Σ. Γραμματεύς. Αναπληρωματικοί: Εφέτης Ν. Αποστολόπουλος, Πλοίαρχος Δ. Αλεξάνδρου (ε.α.), Αντιπλοίαρχος (Τ.) Δ. Ανδριτσόπουλος[56] Β.Ν. και ο Ανθ/ρχος Χρ. Ντούνης Λ.Σ[57].
Το Σαββάτο, 10 Δεκεμβρίου, ο Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Ισ. Μαυριδόγλου έστειλε προς τον Πρόεδρο της Βουλής το 6439 έγγραφο με θέμα: «Διερεύνησις ναυαγίου οχηματαγωγού «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ». To έγγραφο αυτό είναι καθαρά ενημερωτικό. Ήτοι: «…Η αμέσως από της γνωστοποιήσεως της συγκλονιστικής τραγωδίας αρξαμένη παρά των αρμοδίων Λιμενικών Αρχών προανάκρισις δια την συγκέντρωσιν στοιχείων χρησίμων δια τον διοικητικόν έλεγχον του ναυτικού ατυχήματος διεκόπη δια διαταγής ημών από 9/12/66 δια να επιληφθή αμέσως και απ’ ευθείας τακτικής ανακρίσεως η οικεία ΑΝΑΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ λόγω σοβαρότητος της υποθέσεως (αρθρ. 4 παρ. 5 Α.Ν. 1774/39). Η εν λόγω Επιτροπή προεδρευομένη υπό του Εφέτου κ. Νικ. Αποστολοπούλου[58] ήδη επιληφθή του έργου της από ώρας 17:00 της ιδίας ημέρας 9/12/66. Παραλλήλως κατόπιν εντολής του κ. Προέδρου της Κυβερνήσεως δι’ ετέρας ημών αποφάσεως συνεστήθη αυθημερόν υπό την Προεδρίαν του Υποναυάρχου Κ. Δενεζάκου Β.Ν. Εξεταστική Επιτροπή εξ ανωτέρων αξιωματικών Β.Ν. και Λ.Σ. και του Προέδρου της Πανελληνίας Ενώσεως Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού εις ην ανετέθη επίσης η από πάσης πλευράς διερεύνησις της συνταρακτικής ταύτης τραγωδίας. Η Επιτροπή ήρξατο ήδη του έργου της από σήμερον…».
Σειρά Σημάτων φανερώνει την αναστάτωση που προκαλούσαν στο ΥΕΝ διάφορα δημοσιεύματα. Το επείγον σήμα[59] που, από το Γραφείο του Γεν. Δ/ντού του ΥΕΝ, εστάλη προς τους Λιμενάρχες Χανίων και Ηρακλείου, έγραφε: «Αναφέρατε άμα λήψει, εάν αι εις την 5ην σελίδα της εφημερίδος Μεσημβρινή της 10ης τρέχοντος αναγραφόμεναι δηλώσεις σας γενόμεναι προς τον συντάκτην της ως άνω εφημερίδος Φ. Γερμανόν, εγένοντο πράγματι και δη ως δημοσιεύονται».
Για το θέμα αυτό ο Λιμενάρχης Χανίων απάντησε[60]: «Αναφέρω ουδέποτε προέβην εις δηλώσεις προς δημοσιογράφους. Επισκεφθέντας γραφείον μου αιφνιδαστικώς πρωίαν 8:41 τρεχ. 5-6 δημοσιογράφοι εξ Αθηνών. Απήντησα συντόμως επί τεθέντων ερωτημάτων δια ενεργείας υπηρεσίας μας μετά λήψιν Σήματος επιβατηγού «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» δια λόγους 25λέπτου καθυστερήσεως απόπλου. Δημοσίευμα «Μεσημβρινής» 10ης τρέχοντος τυγχάνει ανακριβές με σκοπόν δημιουργίαν εντυπώσεων. Δημοσιευόμενα εις «Βραδυνήν» 9ης τρέχοντος σελ. 5 και «Ελεύθερον Κόσμον» αυτής ημερομηνίας σελ. 8 τυγχάνουν ανυπόστατα και διαψεύδονται αφ’ εαυτού». Αλλά και ο Λιμενάρχης Ηρακλείου βεβαίωσε πως δεν έκαμε καμμιά δήλωση σε κανέναν δημοσιογράφο «τοπικής ή αθηναϊκής εφημερίδος[61]».
Δεκαπέντε βουλευτές[62] με επιστολή τους -στις 12 του μηνός- προς τον Πρόεδρο της Βουλής πρότειναν τη σύσταση Εξεταστικής των πραγμάτων Επιτροπής με έργο την εξέταση των υφισταμένων συνθηκών λειτουργίας των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών από απόψεως οργανώσεως, των συνθηκών επάρκειας, των όρων ασφάλειας, ανέσεως και καταλληλότητας των πλοίων, καθώς επίσης και την υπόδειξη των αναγκαίων νομοθετικών και διοικητικών μέτρων[63].
Για το θέμα «επανδρώσεως της Επιθεωρήσεως Εμπορικών Πλοίων δια τεχνικού προσωπικού» η Ε.Ε.Π. συνέταξε δισέλιδο και τρισέλιδο δακτυλογραφημένο Σημείωμα. Τα έγγραφα αυτά παρουσιάζουν κάποιες διαφορές: το τρισέλιδο, δεν φέρει καμιά υπογραφή και είναι ομοιόγραφο. Το δισέλιδο, έχει ημερομηνία 12 Δεκεμβρίου 1966, και είναι «Ακριβές αντίγραφον». Το τρισέλιδο έχει 9 σημεία-παραγράφους -συμπεριλαμβανομένου στο 8ο σημείο-παράγραφο και του σήματος της 15ης Νοεμβρίου-, ενώ το δισέλιδο έχει 7 σημεία. Και στα δύο έγγραφα τονίζεται πως τον Μάιο του 1965 ψηφίσθηκε ο Ν. 4473/31.5.1965 «περί ελέγχου ναυσιπλοΐας, επιθεωρήσεως εμπορικών πλοίων κ.λ.π.» όπου υπήρχαν διατάξεις για πρόσθετες θέσεις τεχνικού προσωπικού στην Ε.Ε.Π. –ειδικότερα, προέβλεπε την πρόσληψη 16 τεχνικών[64]-. Άρχισαν οι ενέργειες –έγγραφες και προφορικές- προς το Γεν. Λογιστήριο του Κράτους για έγκριση πιστώσεων, όμως οι προσπάθειες δεν βρήκαν ανταπόκριση. Και επί λέξει: «προσέκρουσαν ως ανωτέρω περιεγράφη εν πολλοίς εις την έμμονον άρνησιν του Γενικού Λογιστηρίου». Τότε άρχισαν διάφορα διαβήματα, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται το, από τον Μάϊο του ίδιου έτους, διάβημα του Δ/ντού Δ/σεως Ελέγχου Ναυσιπλοΐας Πλοιάρχου Γεωργαντόπουλου, προς το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους. Επίσης γίνεται αναφορά στο έγγραφο[65] του Υπουργού Μαυριδόγλου προς το Γεν. Λογιστήριο, όπου εξέφραζε φόβους ότι: «επικρέμαται πάντοτε ο κίνδυνος ατυχήματος οφειλομένου εις την αναποτρέπτως ατελή επιθεώρησιν των πλοίων. Θεωρούμεν υποχρέωσίν μας να επισημάνωμεν ότι αρνούμεθα του λοιπού, τόσον ημείς προσωπικώς όσον και αι υφ’ ημάς Υπηρεσίαι, να φέρωμεν τας σχετικάς ευθύνας έναντι του ταξειδεύοντος κοινού, των ναυτικών και της κοινής γνώμης». Τα έγγραφα και τα δυο συνεχίζουν: «Μόνον κατόπιν των ανωτέρω ενεργειών παρεσχέθη, δια του 184557/28-6-1666 εγγράφου του Υπουργείου Οικονομικών η έγκρισις προσλήψεως και έτι βραδύτερον (Σεπτέμβριον) ενεκρίθη η αναγκαιούσα συμπληρωματική πίστωσις και κατέστη δυνατή η ολοκλήρωσις της διαδικασίας προσλήψεως του τεχνικού προσωπικού Ε.Ε.Ε.». Στο σημείο αυτό τελειώνει το δισέλιδο έγγραφο. Το τρισέλιδο όμως προχωρεί ακόμα παραπέρα. Έτσι, στο σημείο 7 αναφέρεται πως, για να επανδρωθεί η Ε.Ε.Π. πραγματοποιήθηκε πρόσληψη 16 τεχνικών επιστημόνων «μόλις τον Νοέμβριον». Στο σημείο 8 τονίζεται η προσπάθεια του Γενικού Δ/ντού ΥΕΝ, Υποναύαρχου Λ.Σ., Ν. Σταμπολή να προσλάβει υπαλλήλους στην υπηρεσία της Ε.Ε.Π., αλλά και η απόφασή του να μειώσει τους επιβάτες σε κάθε πλοίο, γιατί, λόγω αυξημένων συγκοινωνιακών αναγκών, δεν ήταν εφικτή η έκτακτη επιθεώρηση των ήδη εφοδιασμένων με κανονικά Πρωτόκολλα Επιθεωρήσεως πλοίων.
Πληροφοριακό δακτυλογραφημένο έγγραφο[66], χωρίς καμμιά υπογραφή, αναγράφει πως το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου 1966 « ο εκ των Διευθυντών της εταιρείας Αδελφών Τυπάλδου κ. Τάκης Κόκκινος εισήλθεν εις το Γραφείον του Αντιπλοιάρχου Ναυπηγού κ. Δ. Ανδριτσοπούλου (εντός της Επιθεωρήσεως Εμπορικών Πλοίων) συνοδευόμενος και υπό του αδελφού του κ. Δ. Κοκκίνου, προκειμένου να ζητήση εξηγήσεις δια την απαγόρευσιν απόπλου του οχηματαγωγού «Χανιά». Ούτος ευρισκόμενος εν εξάλλω καταστάσει εξ αιτίας προφανώς της εν λόγω απαγορεύσεως, έθραυσεν τον υαλοπίνακα του γραφείου του Αντιπλοιάρχου κ. Ανδριτσοπούλου, κραυγάζων περί της καταστάσεως ήτις εδημιουργήθη. Επί πλέον απευθυνόμενος ούτος προς τον Τμηματάρχην της Επιθεωρήσεως Εμπορικών Πλοίων κ. Ανδριτσόπουλον εξεστόμισεν την εξής επί λέξει φράσιν: «Τι με κοιτάς σαν ηλίθιος;». Εν συνεχεία ο κ. Τάκης Κόκκινος απεπειράθη να ανοίξη τον υαλοπίνακα του παραθύρου του γραφείου του Τμηματάρχου κ. Ανδριτσοπούλου δια να ριφθή εις το κενόν. Ούτος συνεκρο(α)τήθη υπό του παρισταμένου την στιγμήν εκείνην εις το γραφείον Ναυάρχου εν αποστρατεία κ. Νεοφύτου και των Σημαιοφόρων του Γραφείου. Εν συνεχεία ο κ. Τάκης Κόκκινος υπέστη νευρικόν κλονισμόν και εκλήθη ιατρός προς παροχήν βοηθειών. Τα ανωτέρω συμβάντα εγένοντο παρουσία και ετέρων προσώπων της Υπηρεσίας ως του Αντιπλοιάρχου Β.Ν. κ. Ντάκουλα και του κ. Μελά και πλείστων άλλων. Ακολούθως επενέβη ο Διευθυντής της Ε.Ε.Π. κ. Μιχαλιτσιάνος όστις και ωδήγησεν τον κ. Κόκκινον εις το Γραφείον του» [67].
Την 13η Δεκεμβρίου, με αφορμή σήμα από ΥΕΝ/ Γεν. Διευθυντή προς την Δ/ση Επιθεωρήσεως Εμπορικών Πλοίων– Πλοίαρχο Λ.Σ. Ν. Μιχαλιτσιάνο, μέσω του οποίου ζητείται ενημέρωση σχετική με το Πρωτόκολλο Γενικής Επιθεωρήσεως του «Ηράκλειον», ο παραλήπτης, Ν. Μιχαλιτσιάνος, απάντησε με θέμα: «Πρωτόκολλον Γενικής Επιθεωρήσεως Ε/Γ Ο/Γ «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ»[68] τα εξής:
«1. Το τελευταίον πρωτόκολλον Γενικής Επιθεωρήσεως Ε/Γ «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» εξεδόθη υπό της ΕΕΠ την 29/6/1966.
2. Είναι γνωστόν ότι τα Πρωτόκολλα επιθεωρήσεως Επιβατηγών πλοίων είναι ετησίας ισχύος…
3. Παρά ταύτα η Υπηρεσία μας … καθώρισεν την ισχύν τούτου εις 5 μήνας, ήτοι μέχρι 30/11/1966 ίνα κατά το διάστημα τούτο αποκατασταθώσιν ωρισμέναι ναυτιλιακαί ελλείψεις ήσσονος σημασίας ή τοιαύται επίσης ναυτιλιακαί δια τας οποίας βάσει και των διεθνών ακόμη διατάξεων δέον να παρέχεται εύλογος προθεσμία[69].
4. Εις την ειδικήν στήλην του εντύπου Πρωτοκόλλου ανεγράφη σχετική παρατήρησις ότι μετά την αποκατάστασιν των ως άνω ελλείψεων θ’ απεκαθίστατο η πλήρης ισχύς του Πρωτοκόλλου, ήτοι μέχρι 15/5/1967.
5. Την 1/12/1966 συνετάγη υπό των Τμηματαρχών Συντονιστικού και Ναυτιλιακού, Σήμα προς το Κεντρικόν Λιμεναρχείον Πειραιώς, όπως επιτρέψη την συνέχισιν των πλόων του Ε/Γ «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» μέχρι 10/12/1966 βάσει τον εκδοθέντος Πρωτοκόλλου Γενικής Επιθεωρήσεως.
6. Το Σήμα τούτο έφερεν τας μονογραφάς των ως άνω Τμηματαρχών … Δεν απητείτο η μονογραφή των ετέρων Τμηματαρχών (Μηχανικού-Ναυπηγού και Ασυρμάτου) καθ’ όσον ουδεμία παρατήρησις αρμοδιότητός των είχεν αναγραφή εις το Πρωτόκολλον Γενικής Επιθεωρήσεως.
7. Ουδεμία διαταγή του Υπουργού και των υπηρεσιών του Υπουργείου ή παρέμβασις ησκήθη ουδέ υπήρχε λόγος τοιαύτης, διότι η γενομένη ενέργεια εγένετο εντός των νομίμων υπηρεσιακών πλαισίων».
Στις 13 του μηνός η «Γενική Διεύθυνση του ΥΕΝ» θορυβημένη από το τραγικό συμβάν έστειλε προς τα «Κεντρικά Λιμεναρχεία και Υπολιμεναρχεία» το ακόλουθο σήμα: «Επειδή προκύπτουν ενδείξεις μη λήψεως παρά της Υπηρεσίας του οχηματαγωγού «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» των απαραίτητων μέτρων ασφαλούς στοιβασίας αυτοκινήτων συμφώνως προς τας διατάξεις του ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΙ ΕΠΙΒΑΤΗΓΩΝ ΠΛΟΙΩΝ (άρθρα 35,44,49 κλπ) και μέχρι καθιερώσεως αρμοδίως συμπληρωματικών κανονιστικών διατάξεων, εντελλόμεθα όπως αρμόδιος αξιωματικός Υπηρεσίας σας ελέγχη επιμελώς ασφαλή στοιβασίαν, έχμασιν και εν γένει πρόσδεσιν, οχημάτων εντός των πλοίων αποφευγομένης οπωσδήποτε της στοιβασίας τούτων κατά το εγκάρσιον του πλοίου»[70].
Την ίδια ημέρα εστάλη από τη Γενική Δ/ση του ΥΕΝ προς τον «Αντιπρόσωπον εν Ελλάδι Bureau Veritas» σήμα στο οποίο τον καλούσε να προσέλθη στο Γραφείο του Γενικού Γραμματέα, έχοντας μαζί του τον σχετικό με το «βυθισθέν Ο/Γ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ» φάκελο[71]. Πίσω δε, υπάρχει η σημείωση: «Μετεβιβάσθη 131356/12-66. Bureau Veritas = Ψαρουδάκης».
Την Πέμπτη, 15 του μηνός ο Γενικός Δ/ντής ΥΕΝ και Αρχηγός του Λ.Σ. Υποναύαρχος Ν. Σταμπολής ζήτησε με έγγραφό του προς την Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων[72] να «πράξη τα καθ΄υμάς» και παράλληλα απέστειλε απόκομμα της εφημερίδας «Το Βήμα» της 10ης Δεκεμβρίου που αναφερόταν στην μη προσέγγιση του Ο/Γ «Φαιστός» στον τόπο του ναυαγίου[73].
Στις 15 Δεκεμβρίου 1966 ο τότε Αρχηγός του Λ.Σ. Υποναύαρχος Νικ. Σταμπολής με αφορμή τον συνεχιζόμενο δημοσιογραφικό θόρυβο «κατά των Υπηρεσιών Υ.Ε.Ν», με γράμμα του προς τον Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας ζητούσε την ουσιαστική στήριξη της Κυβέρνησης στη βελτίωση ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών, τη ρητή και ανεπιφύλακτη έκφραση εμπιστοσύνής της προς τις Υπηρεσίες του ΥΕΝ, αλλά και την πλαισίωσή του με προσωπικό και υλικοτεχνικές υποδομές «προς πληρεστέραν εκπλήρωσιν της αποστολής του». Τόνιζε πως η ανεξάρτητη τεχνική υπηρεσία της Ε.Ε.Π., αλλά και άλλοι τομείς του Υ.Ε.Ν., έχουν ανεπαρκές τεχνικό προσωπικό, αν και ο ίδιος θεωρούσε πως: «Τας αδυναμίας όμως ταύτας της Ε.Ε.Π. δεν δύναμαι να συσχετίσω με το τραγικόν ναυάγιον». Στην ίδια επιστολή αναφέρεται πως με σήμα του από 5/11/1966 «ήτοι ευθύς ως έληξεν η θερινή περίοδος καθ’ ην λόγω επιτακτικών συγκοινωνιακών αναγκών δεν ενεδεικνύετο ακινητοποίησις πλοίων άνευ αποχρώντος λόγου, υπεδείχθη η βελτίωσις των όρων ασφαλείας των πλοίων κατά την διαρκούντος του χειμώνος ετησίαν τούτων επιθεώρησιν»[74].
Σε χωρίς ημερομηνία δισέλιδο έγγραφο της Ε.Ε.Π.[75] το οποίο χρονικά ακολούθησε του ναυαγίου –«… εν όψει μάλιστα των ηυξημένων αναγκών αυτής από της ανησυχίας της κοινής γνώμης μετά το επισυμβάν ναυάγιον του Ε/Γ –Ο/Χ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ…»-, τονίζεται πως τα περισσότερα επιβατηγά πλοία, δεν συμμορφώνονταν προς τους Κανονισμούς Ασφαλείας. Γίνεται για μια ακόμη φορά νύξη για την αδυναμία της Επιθεωρήσεως λόγω του ελάχιστου προσωπικού της –πολλοί ασχολούνταν με τις διεξαγόμενες ανακρίσεις-, και ζητείτο «η άμεσος απόσπασις δυο τουλάχιστον αξιωματικών ναυπηγών του Β.Ν. εις την Ε.Ε.Π. προς ενίσχυσιν του αρμοδίου Τεχνικού Τμήματος του έχοντος την κυρίαν ευθύνην της καταστάσεως των επιβατηγών πλοίων».
Στις 16 Δεκεμβρίου και αφού στον απογευματινό τύπο της προηγουμένης είχε γραφτεί πως ο Πλοίαρχος Λ.Σ. Β. Χανίδης είχε προταθεί από τους συγγενείς των θυμάτων ως μάρτυρας κατηγορίας εναντίον των σχετικών με την υπόθεση κρατικών λειτουργών, ο ίδιος Πλοίαρχος με επιστολή του προς τον Υπουργό ΥΕΝ και τον Γενικό Δ/ντή και Αρχηγό Λ.Σ. Υποναύαρχο Ν. Σταμπολή και κοινοποίηση στον Δ/ντή Ε.Ε.Π. Ν. Μιχαλιτσιάνο, αρνείται την οποιαδήποτε συμμετοχή του λόγω του ότι «ούτε γνωρίζω τους μηνυτάς ή τους πληρεξουσίους δικηγόρους των… ούτε σχέσιν τινά έχω μετ’ αυτών»[76].
Το ΥΕΝ ζήτησε στις 17 Δεκεμβρίου -από τις Δ/σεις του- την «Αλληλογραφία την αφορώσα οχηματαγωγόν «Ηράκλειον»[77] και στις 21 -από τα «Ελληνικά Ναυπηγεία Α.Ε.»- αντίγραφα σχετικά με τις πραγματοποιηθείσες εργασίες και τη δαπάνη του δεξαμενισμού του «Ηράκλειον» κατά το μήνα Μάϊο[78].
ΜΕΤΑ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ: Ο Τύπος
«Τον λένε Ε. Χατζή και υπηρετεί στο Εμπορικό –δηλαδή στο Λιμενικό Σώμα-. Είναι ασυρματιστής και είχε χθες την πιο σκληρή –την μεταμεσονύκτιο- βάρδια. Είχαν περάσει προ πολλού τα μεσάνυκτα, εκεί εις τον ασύρματον του Ασπροπύργου, αλλά η ώρα δεν έφευγε για τον ναυτικό. Έξω χαλούσε ο κόσμος από τον κακό καιρό και μέσα στο δωμάτιο η ζεστασιά, η τσιγαρίλα και τα παράσιτα των μηχανημάτων έφερναν σιγά-σιγά την μακαρία νάρκη. Ξαφνικά, στις 2 και κάτι το πρωί, ο ασύρματος τσίριξε. Τα αδιάφορα και νυσταλέα μάτια του χειριστού γούρλωσαν και συγχρόνως μια φωνή βγήκε από το στόμα του Ε. Χατζή. Το Σήμα που παρελάμβανε έλεγε επί λέξει: «Γενικόν από F/B Iraklion…Χάνομε δεξιά πόρτα γκαράζ. Θέσις επικίνδυνος. Στίγμα 36 52 βόρειον 24 08 ανατολικόν». Αυτό υπήρξε το πρώτο επισκεπτήριο του Χάρου…»[79].
Μερίδα του τύπου σχολίασε πως έγινε προσπάθεια να συγκαλυφθούν τυχόν ευθύνες. Η αντίδραση του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας ήταν άμεση και στηρίχθηκε σε δυο θέσεις: 1η. Διετάχθη απ’ ευθείας διενέργεια τακτικής ανακρίσεως από την ΑΕΕΝΑ, που προεδρευόταν από Εφέτη. Και 2ο. παρά το γεγονός ότι ο Νόμος ανέθετε την διενέργεια ελέγχου ναυτικών ατυχημάτων στις Ανακριτικές Επιτροπές και στη συνέχεια στο Συμβούλιο Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων, με εντολή του Προέδρου της Κυβερνήσεως συστάθηκε και άλλη Τεχνική Επιτροπή, με Πρόεδρο τον Υποναύαρχο Β.Ν. Δενεζάκο, στην οποία ανετέθη η λεπτομερής διερεύνηση των προ του συμβάντος συνθηκών, κάτω από τις οποίες το «Ηράκλειον» εκτελούσε τους πλόες του, αλλά και η διερεύνηση του ιστορικού του ατυχήματος[80].
Όλες οι εφημερίδες της 9ης Δεκεμβρίου περιγράφουν το ναυάγιο. Οι πληροφορίες είναι μεν συγκεχυμένες, αλλά έχουν όλες την ίδια τραγική κατάληξη. «Θαλάσσια τραγωδία οκταλέπτου διαρκείας: Υπερδιακόσιαι ανθρώπιναι ψυχαί στον βυθό» είναι ο τίτλος της «Ελευθερίας». «Εις 46 μόλις ανέρχονται οι διασωθέντες από την φρικτήν θαλασσίαν τραγωδίαν του Ο/Γ «Ηράκλειον» – Λόγω της σφοδροτάτης θαλασσοταραχής αυτοκίνητον –ψυγείον έθραυσε την δεξιάν εμπροσθίαν θύραν εισόδου των οχημάτων του σκάφους απ’ όπου εισέρρευσαν ύδατα. Κατακλυσθέν το Ο/Γ ανετράπη και εβυθίσθη εντός ελαχίστων λεπτών. Η κακοκαιρία δεν επέτρεψεν άμεσον απόπλουν σκαφών και απογείωσιν αεροπλάνων προς βοήθειαν» λέει η «Καθημερινή». Και συνεχίζει: «Ξένα Κράτη συμμετέχουν εις το 7ήμερον Πανελλήνιον πένθος – Δημοσία Δαπάνη θα γίνη η κηδεία των θυμάτων της πρωτοφανούς τραγωδίας».
Στην «Ελευθερία» της Παρασκευής, σε στήλη με τίτλο «Η Τραγωδία» παρατηρούμε: «… Αλλ΄ ασχέτως του τι πρόκειται να διαπιστωθή εκ της ερεύνης αυτής, είναι απαράδεκτοι αι βίαιαι σκηναί, που εξετυλίχθησαν χθες, έξω των γραφείων της πληγείσης πλοιοκτητρίας εταιρείας. Εις ουδένα επιτρέπεται, έστω και αν τελή υπό το κράτος ευλόγου ταραχής και οδύνης, να μεταβάλλεται εις δικαστήν και ν’ απονέμη ο ίδιος δικαιοσύνην. Η αυτοδικία είναι αδίκημα εις κάθε ωργανωμένην κοινωνίαν. … Δεν δύναται ασφαλώς να μεμφθή κανείς τους Έλληνας εφοπλιστάς της ακτοπλοΐας, οι οποίοι, ενώ διέθεταν μηδέν αριθμόν σκαφών την επομένην της λήξεως του πολέμου, επέτυχον, εντός ολίγων ετών, να δημιουργήσουν αξιόλογον στόλον. Αλλ΄ η τακτική της χρησιμοποιήσεως παλαιών σκαφών και της μεταποιήσεως άλλων, τα οποία είχον προορισμόν εντελώς διάφορον, κρατεί την ελληνικήν ακτοπλοΐαν εις επίπεδον μη ανταποκρινόμενον προς τας σημερινάς ανάγκας του κοινού και προς τας ευλόγους απαιτήσεις του, τόσον από απόψεως ανέσεως, όσον και από απόψεως ασφαλείας..».
Στο φύλλο της 10ης Δεκεμβρίου της «Καθημερινής» διαβάζουμε: «Παρά την τηρουμένην μυστικότητα επί του περιεχομένου των καταθέσεων των τριών αυτών ναυτικών[81]εγνώσθη ότι αναγνωρίζουν την διάπραξιν σειράς σφαλμάτων και παραλείψεων αι οποίαι ωδήγησαν προς την συμφοράν. Αι συγκλίνουσαι καταθέσεις των αναφέρονται εις την προχειρότητα της παραλαβής και της τοποθετήσεως των οχημάτων, και την ανάπτυξιν μεγάλης ταχύτητος εν ονόματι του ανταγωνισμού. Αναφέρεται χαρακτηριστικώς από τους ναυτικούς κύκλους ότι το «Ηράκλειον» προκειμένου να συναγωνισθή το «Φαιστός» εξεμεταλλεύετο την μεγαλυτέραν του ταχύτητα, την οποίαν δεν ανέκοπτε και όταν τούτο επεβάλλετο εκ των ανεικειμενικών συνθηκών, όπως εις τας περιπτώσεις της θυέλλης. Ο παράγων ταχύτης καταλογίζεται ως έν των βασικών αιτίων της καταστροφής εις την κατάθεσιν του ναυκλήρου Θ. Μαγιάφη, ο οποίος μάλιστα προσθέτει ότι είχεν εγκαίρως επιστήσει επί του κρισιμωτάτου αυτού σημείου, την προσοχήν του πνιγέντος πλοιάρχου του «Ηρακλείου» Μ. Βερνίκου[82], εκ των παλαιοτέρων και εμπειροτέρων στελεχών της επιβατηγού ναυτιλίας…».
Στην «Ελευθερία» του Σαββάτου, 10 Δεκεμβρίου και κάτω από τον τίτλο: «Δια την ασφάλειαν και την καταλληλότητά των τα ακτοπλοϊκά σκάφη τίθενται υπό έλεγχον» ξεχωρίζουμε: «Ο Σύλλογος Διπλωματούχων Ναυπηγών … επισημαίνει τα ακόλουθα: Θεωρεί υποχρέωσίν του προς την ελληνικήν κοινωνίαν να επισημάνει τους κινδύνους που εγκυμονεί η απαράδεκτος τακτική των προχείρων μετασκευών των πλοίων άνευ της υπευθύνου μελέτης επιστήμονος ναυπηγού και ενδελεχούς τηρήσεως των κανονισμών υπό της Επιθεωρήσεως Εμπορικών Πλοίων… Η νομοθεσία περί ασκήσεως του επαγγέλματος ναυπηγού-μηχανικού είναι απηρχαιωμένη, ίνα μη είπωμεν ανύπαρκτος, στηριζομένη εις νόμον του 1934…».
Στο ίδιο φύλλο διαβάζουμε: «… ο Εισαγγελεύς Πειραιώς κ. Πολυχρονόπουλος συνοδευόμενος υπό λιμενικών αξιωματικών μετέβη χθες εις το Τζάννειον Νοσοκομείον και έλαβε τας καταθέσεις των νοσηλευομένων εκεί ναυαγών. Εις τας καταθέσεις ωρισμένων μελών του πληρώματος[83] αναφέρεται ότι μικρός αριθμός οχημάτων ευρισκόμενος εις το γκαράζ του σκάφους δεν είχεν προσδεθεί κανονικώς ώστε να ευρίσκωνται εν ασφαλεία ακινησίας κατά τας ώρας θαλασσοταραχής. Αντί συρματοσχοίνων εχρησιμοποιήθησαν μόνο τάκοι οι οποίοι δεν ήσαν ικανοί να κρατήσουν ακίνητα τα αυτοκίνητα. Ειδικώτερον δια το μοιραίον αυτοκίνητον-ψυγείον το οποίον επέπεσεν επί της μεγάλης δεξιάς θύρας του σκάφους, ανεφέρθη εις την ανάκρισιν ότι τούτο, εισήλθε αντικανονικώς και παρέμεινεν προ ταύτης –της θύρας- εγκαρσίως, χωρίς να προσδεθή. Άλλοι μάρτυρες κατέθεσαν ότι και αι δυο θύραι του σκάφους είχον αντικατασταθεί δια καινουργών τον παρελθόντα Μάρτιον, βάσει σχεδίων τεχνικών. Αι θύραι επιθεωρήθησαν υπό της Υπηρεσίας Επιθεωρήσεως Εμπορικών Πλοίων και ευρέθησαν ως πληρούσαι τους όρους ασφαλείας…».
Επίσης στην τελευταία σελίδα και σε άρθρο με τίτλο: «Τα αυτοκίνητα πιθανή αιτία της καταβυθίσεως του φέρρυ «Ηράκλειον» λέγουν Άγγλοι εμπειρογνώμονες» μαθαίνουμε πως: «Εις ειδικόν πρόγραμμα της αγγλικής τηλεοράσεως ο κ. Άλεκ Θόμσον, όστις διετέλεσε πλοίαρχος του σκάφους «Ηράκλειον» όταν τούτο ήτο υπό βρεταννικήν σημαίαν και ο κ. Λώρενς Νταν, επιθεωρητής της ασφαλιστικής εταιρείας «Λόυντ», εξήγησαν τας πιθανάς αιτίας του δυστυχήματος και διερωτήθησαν κατά πόσον τα μεταφερόμενα υπό του σκάφους φορτηγά αυτοκίνητα, ήσαν επαρκώς προσδεδεμένα ίνα αποτραπή η μετατόπισης αυτών κατά τον κλυδωνισμόν του σκάφους εκ της σφοδράς θαλασσοταραχής. Αμφότεροι εξέφρασαν την γνώμην ότι το βυθισθέν πλοίον ήτο κατάλληλον και αρκετά ισχυρόν».
Η «Μεσημβρινή» στις 10 Δεκεμβρίου γράφει: «… Ξεκίνησε (ενν. το «Ηράκλειον» για τον Πειραιά στις 7.25 –όπως αναφέρει ο λιμενάρχης- ή στις 8 παρά 20 –όπως λεν μερικοί διασωθέντες-. Το βέβαιον είναι ότι ξεκίνησε με καθυστέρησι που αποδείχθηκε μοιραία για τρεις λόγους: Ο ίδιος ο λιμενάρχης Χανίων το παραδέχθηκε προχθές που μιλούσαμε στο γραφείο του. «Είναι ένα κόλπο που το κάνουν όλοι. Για να μπουν τελευταίοι στο φέρρυ μπώτ στέκονται με σβησμένα τα φανάρια στο δρόμο της Σούδας και περιμένουν. Όταν δουν ότι το καράβι φεύγει, εμφανίζονται. Θα μου πήτε ότι φταίμε εμείς που δεχόμαστε τις καθυστερήσεις. Μπορεί. Αλλά μας πιέζουν. Μας λεν: «έλα κύριε λιμενάρχη. Για πέντε λεπτά θα μας κόψης το ψωμί μας;»… Εκείνο το βράδυ είχα τους δυο πράκτορες πάνω από το κεφάλι μου. Ο πράκτωρ του «Ηρακλείου» μού έλεγε: «Πέντε λεπτά δώστε μου κύριε Λιμενάρχα. Μόνο πέντε λεπτά…». Ο άλλος φώναζε: «Διώξ’ το κύριε Λιμενάρχα. Αν είσαι δίκαιος, διώξ’ το…»… Καταλαβαίνετε. Κομφούζιο. Στο τέλος υποχώρησε ο πράκτωρ της «Φαιστού». Όχι χωρίς αντάλλαγμα βέβαια. Μου είπε: «Εντάξει κύριε Λιμενάρχα, αλλά την Κυριακή θα με αφήσης να φύγω αργότερα…». Και ο δημοσιογράφος συνεχίζει: «Συμφωνία κυρίων: Παρανομία εσύ «Ηράκλειον», παρανομία και εγώ, το «Φαιστός». Την Τετάρτη έφυγε πρώτο το «Ηράκλειο» και μετά το «Φαιστός». Την Κυριακή οι δυο αντίπαλλοι άλλαζαν ρόλους: Έφευγε πρώτο το «Φαιστός» και δεύτερο το «Ηράκλειον». «Φαιστός» εναντίον «Ηρακλείου». «Ηράκλειον» εναντίον «Φαιστού». Αγών εις δυο γύρους. Επιτρέπονται όλα τα χτυπήματα. Και στη μέση ο Λιμενάρχης που αναγκαζόταν να είναι περισσότερο διαιτητής και λιγώτερο Λιμενάρχης…».
«Η Καθημερινή» στις 11 του μηνός στη στήλη της «Επίκαιρα», με τίτλο: «Η σιωπή» αναρρωτιέται γιατί οι Τυπάλδοι και τα άτομα γύρω από την εταιρεία, σιωπούν. «Μόνο από τους Τυπάλδους δεν ακούστηκε ούτε μια τυπική φράσις, ούτε μια ανακοίνωσις… Αφίνουν να συγκινηθή το κράτος, να συγκινηθούν οι άλλοι να στείλουν βοήθειες, χρήματα, να δημιουργηθή μια νέα τάξις «τυπαλδοπαθών» σαν να ήταν μήνις Θεού και όχι αμέλεια ανθρώπων που έστειλε διακόσιους αθώους ανθρώπους εις τον υγρόν τάφον της Φακλονέρας… Ούτε μια έκφρασι λύπης κ.κ. Τυπάλδοι; Ούτε ένα στεφάνι, σήμερα, στην κηδεία;». Στο ίδιο φύλλο γίνεται μνεία για το ότι: «χαρακτηριστικώς ο κ. Εισαγγελεύς ανέφερεν ότι το αυτοκίνητον του Βουλγαράκη μεταφορικής δυνάμεως 3,5 τόννων, είχε παραλάβει 15 τόννους εσπεριδοειδών εις καφάσια. Η αναστάτωσις αυτή εξεμηδένισε ραγδαίως την ευστάθειαν του σκάφους το οποίον ανατραπέν ακαριαίως εβυθίσθη».
Η ίδια εφημερίδα στις 13 του μηνός αναφέρει για την «Θλίψη των Τυπάλδων». «… δια τηλεγραφήματός της η εταιρεία… εκφράζει την βαθυτάτην θλίψην και οδυνηράν … αρκούμεθα σήμερα να βεβαιώσωμεν ότι το σκάφος ήτο κατά πάντα αξιόπλουν και … η αυθόρμητος συμπαράστασίς μας προς τας οικογενείας των θυμάτων δεν θα υστερήση[84]».
Την Τρίτη, 13 Δεκεμβρίου, η «Ελευθερία» αναφέρεται και αυτή στο τηλεγράφημα: «… απέστειλαν χθες προς τους Δημάρχους Χανίων και Ρεθύμνου τηλεγράφημα δια του οποίου εκφράζουν την βαθυτάτην λύπην των δια το βαρύ πλήγμα που υπέστη ο κρητικός λαός … επιθυμία είναι όπως διελευκανθή το ταχύτερον η όλη υπόθεσις του ναυαγίου ώστε να αποδειχθούν οι υπεύθυνοι και να δώσουν λόγο ενώπιον της Δικαιοσύνης…». Σχετικά με την κατάθεση Στεφαδούρου η ίδια εφημερίδα σημειώνει: «… ο Στεφαδούρος, είχεν αφηγηθεί ότι ευθύς μόλις ηκούσθη δυνατός κρότος εις το αμαξοστάσιον του πλοίου … ανεζήτησεν τον ναύκληρον, ο οποίος του ανήγγειλεν ότι είχεν υποχωρήσει η δεξιά θύρα της εισόδου των οχημάτων… τα αυτά αφηγήθη και ο ναύκληρος…». Αναφορικά με το αυτοκίνητο-ψυγείο: «… ανευρέθη προχθές και ερυμουλκήθη εις την Σέριφον, εξητάσθη υπό εμπειρογνωμόνων παρουσία και μελών της ανακριτικής επιτροπής. Διεπιστώθη η ύπαρξις ρηγμάτων επί του εξ’ αλουμινίου καλύμματός του, εκ των οποίων διαπιστούται η πρόσκρουσις αυτού επί της θύρας του αμαξοστασίου. Το συνολικό βάρος του μετά του φορτίου υπολογίζεται εις 30 περίπου τόννους. Η εν λόγω επιτροπή πιστεύει ότι η διασφάλισις του αυτοκινήτου ήτο πλημμελής … η εγκάρσια τοποθέτησίς του επί της θύρας συνέβαλεν εις την μετατόπισίν του… και τα λοιπά αυτοκίνητα δεν είχον διασφαλισθεί…».
Η «Ελευθερία» στις 14 του μηνός δημοσιεύει καταγγελία της εταιρείας του αυτοκινήτου-ψυγείου, της «Bussing», σύμφωνα με την οποία: «…είναι τόσον εύθραυστα τα ψυγεία της ώστε πρόσκρουσις θα είχεν ως συνέπεια την διάλυσίν των…Ο υποπλοίαρχος Στεφαδούρος φέρεται εν τη καταθέσει του αποδώσας την αιτίαν του ναυαγίου μάλλον εις την υποχώρισιν εμφράξεων ρωγμών, αι οποίαι είχον γίνει εις τα διαμερίσματα του αμαξοστασίου, κατά τας προ εβδομάδος επιχειρηθείσας επισκευάς. Δι’ αυτών εισήλθον τα ύδατα… Ο Υπουργός Ε.Ν. εδήλωσεν ότι ευχαρίστως υιοθετεί την δημοσιευθείσαν χθες εις την «Ελευθερίαν» πρότασιν περί χρηματοδοτήσεως της υποβρυχίου τηλεοράσεως δια την διενέργειαν πραγματογνωμοσύνης επί του βυθισθέντος σκάφους…».
Κρίσεις, σχόλια, εικασίες, πιθανές αιτίες, ρίψη ευθυνών, απειλές, αποκαλύψεις, «δυσοίωνες προβλέψεις», στοιχεία «στο φώς» φέρουν όλες οι εφημερίδες, άλλες πολύ και άλλες λιγότερο. Σε όλες όμως σχεδόν με το πέρασμα των ημερών, το θέμα πήρε φθίνουσα πορεία, μέχρι που έπαυσαν να ασχολούνται εντελώς. Σαν να πέρασε ένα σφουγγάρι και να έσβησε τα πάντα. Όμως οι έρευνες συνεχίστηκαν και άρχισε η δίκη. Μια δίκη που κράτησε μόλις ένα χρόνο και τρισήμισυ μήνες, και…
ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ
…στις 20 Μαρτίου 1968 τελείωσε. Μνείας άξιο -καθώς παρατηρεί ο «Εφοπλιστής» το Δεκέμβριο του 2000- είναι πως: «η πρόθεση του τότε καθεστώτος ήταν να αντικαταστήσει τους εφοπλιστές Τυπάλδους με τον εφοπλιστή Ευθυμιάδη». Και αυτό, τα λέει όλα.
Ο Χαράλαμπος Τυπάλδος δικάστηκε σε φυλάκιση 5,5 χρόνων, ο ανηψιός του Π. Κόκκινος –ο οποίος ήταν ο εκπρόσωπος της εταιρείας- δικάστηκε 6 χρόνια, ενώ αθωώθηκε ο ύπαρχος Θεοδωράκης.
«… Δεν εστάθη πουθενά να διώκεται η πλοιοκτησία δια ναυάγιον, όταν τούτο δεν οφείλεται εις κερδοσκοπικούς λόγους, και την ευθύνην έχει ο κυβερνήτης και το επιτελείον του. Παρ’ όλο τούτο, οι πλοιοκτήται εδικάστησαν και καταδικάστησαν – πλην του κ. Σπυρίδωνος Στ. Τυπάλδου απηλλαγέντος διότι έζη εις το εξωτερικόν και δεν ήσκει εν Πειραιεί διοίκησιν της ατμοπλοΐας – και εξέτισαν την ποινήν των. Και ο κ. Μπάμπης Τυπάλδος με όχι μικράς επιπτώσεις επί της κλονισμένης υγείας του και ο ανεψιός του, Γενικός Δ/ντής της εταιρείας κ. Τάκης Κόκκινος. Και το σπουδαιότερον εξ’ όλων με οικονομικόν κλονισμόν, ανυπολογίστους ζημίας του ευρεθέντος εις το κενόν πολυπληθούς προσωπικού της, των πληρωμάτων και των πρακτορείων της… Είχεν τότε προβληθεί υπό του ναυάρχου κ. Αλεξάνδρου Σακελλαρίου, ο σοβαρώτατος ισχυρισμός της τρομεράς κακοκαιρίας της νυκτός του ναυαγίου και η εμμονή του πλοιάρχου να μην παρεκλίνη της πορείας και να μην αναστείλη την ταχύτητα. … τας ημέρας αυτάς το Συμβούλιον Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων ασχοληθέν από της 23ης Ιανουαρίου 1970 με το θέμα του ναυαγίου του «Ηράκλειον» εξέδωσε και εδημοσίευσε την 10η Μαρτίου 1970 την υπ’ αρ. 21 απόφασίν του έχουσαν ούτω: «Επειδή εκ της διεξαχθείσης επί του ναυαγίου του Ο/Γ «Ηράκλειον» ανακρίσεως και των εκθέσεων των πραγματογνωμόνων απεδείχθησαν τα εξής πραγματικά περιστατικά: Το ως είρηται πλοίον εφωδιασμένον με πιστοποιητικόν αξιοπλοΐας απέπλευσεν το εσπέρας της 7ης Δεκεμβρίου 1966 εκ Σούδας – Κρήτης με προορισμόν τον Πειραιά, έμφορτον επιβατών και οχημάτων… Εν συνεχεία αναφέρει τας συνθήκας του ναυαγίου και καταλήγη εις το να κηρύξη αθώους τους πλοιοκτήτας, ύπαρχον, υποπλοίαρχον και ναύκληρον». Η απόφασις του ΣΕΝΑ είναι ανέκλητος και συνεπώς τελεσίδικος, κλείουσα το δράμα του «Ηράκλειον», το οποίον επεξετάθη εις την πλοιοκτήτριαν οικογένειαν Στ. Τυπάλδου, η οποία υπέστη τα δεινά της φυλακής και τον τρομακτικόν κλονισμόν, αφού εδέθησαν εις το Πέραμα και την Σαλαμίνα τα σκάφη της και εσταμάτησαν αι εργασίαι της μεγάλης αυτής Κεφαλλονίτικης εταιρείας…» [85].
Το ναυάγιο του Ο/Γ«Ηράκλειο» είχε πολλές τρομακτικές συνέπειες. Πέρα από την αναντικατάστατη και επώδυνη απώλεια τόσων ψυχών, πέρα από την απορρύθμιση των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών και την άσχημη ψυχολογική κατάσταση που δημιούργησε στους ανθρώπους της θάλασσας, σήμανε και την καταστροφή μιας υγιούς ναυτιλιακής εταιρείας. Αλλά, επειδή «ουδέν κακόν αμιγές καλού», σήμανε και την σύλληψη της ιδέας της δημιουργίας της ΑΝΕΚ.
Σε κάποιο σημείο του πυθμένα του Αιγαίου είναι ακουμπισμένο το σκαρί του «Ηράκλειον». Κατοικημένο από χιλιάδες αλλόκοτα πλάσματα της αβύσσου, κι από σιωπή, αυτό που κάποτε ανήκε στον άνθρωπο, σήμερα, βύθιο ποίκιλμα, παραμένει ανέγγιχτο από τις όποιες προσβολές. Εμάς μας αγγίζουν πάντοτε τα ναυάγια. Ιδιαίτερα οδυνηρά. Όπου κι αν γίνονται. Στα νερά τα δικά μας ή και μακριά. Γιατί, ο τόπος που γεννηθήκαμε είναι θεμελιωμένος στη θάλασσα και στοιχειωμένος από δαύτη. Κι εμείς, σ’ όποιο επίπεδο γνώσης κι αν φτάσουμε, θα παραμένουμε μικροί κι αδύναμοι μπροστά της.
Ευρυδίκη Λειβαδά
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
Α.Ε.Ε.Ν.Α. Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων
Δ.Ε.Ν. Δ/σης Ελέγχου Ναυσιπλοΐας
Ε.Ε.Π. Επιθεώρηση Εμπορικών Πλοίων
Κ.Λ.Π. Κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιώς
Κ.Σ.Ε.Δ. Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης
Ν.Δ.Κ. Ναυτική Διοίκηση Κυκλάδων
Ν.Δ.Ν.Α Ναυτική Διοίκηση Νοτίου Αιγαίου
Σ.Ε.Ν.Α. Συμβούλιον Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων
Ευχαριστώ τη φίλη κ. Ρουμπίνα Μενεγάτου, Καθηγήτρια στην Σχολή Εμπορικού Ναυτικού Κεφαλληνίας για τις πλήρεις και ουσιαστικές τεχνικές πληροφορίες που μου παρέσχε.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Επίσημος φάκελος του σχετικού ναυαγίου με στοιχεία: «Ναυάγιον Ο/Γ «Ηράκλειον». Μέσα, δυο υποφακέλους. Στη συνέχεια του πρώτου, ακολουθούν λυτά έγγραφα. Έχει δοθεί συνολική αρίθμηση από την συγγραφέα. Ο εν λόγω φάκελος προέρχεται και ανήκει στο αρχείο του φίλου κ. Γερασίμου Σωτηρίου Γαλανού, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά για την ευγενική παραχώρηση. -Η ορθογραφία των εγγράφων έχει διατηρηθεί-.
- Πρακτικά Συνεδριάσεων Βουλής, 8ης Δεκεμβρίου 1966
- Αρχείο φωτοτυπιών εφημερίδων της εποχής που προέρχονται από το Αρχείο της Βουλής. Ήτοι: Ελευθερία 9-12-66, 10-12-66, 11-12-66, 13-12-66, 14-12-66. Η Καθημερινή 9-12-66, 10-12-66, 11-12-66, 13-12-66, 14-12-66, Η Μεσημβρινή 10-12-66, Το Βήμα 10-12-66.
- Περιοδικό ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ τ. 10 /Δεκ. 1993, τ. 62 / Μαΐος 1998, τ. 92 / Δεκ. 2000
- Βιογραφικό Λεξικό Κεφαλλονιάς – Ιθάκης, έκδοση του Σωματείου Λαογραφική Αναζήτηση
- Εφημερίδα Κεφαλληνιακός Κήρυξ, φ. 351 / 6-11-1951
- Εφημερίδα «Τα Νέα» (Κεφαλληνίας και Ιθάκης) φ. 31 / 4-4-1955, φ. 62 / 25-9-1956 φ. 69 / 25-9-1956, φ. 403 / 25-12-66.
- Εφημερίδα «Το Μέλλον» φ. 127 / 12-12-66 και φ. 292/ 9-4-1970
- Εφημερίδα «Η Φωνή της Κεφαλλονιάς», φ. 12-11-1963
_________________________
Πρωτοδημοσιεύθηκε με μικροαλλαγές ως «Ε/Γ Ο/Γ ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ», Ευρυδίκη Λειβαδά-Ντούκα, Περιοδικό ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ, τ. 141 Ιανουάριος 2005 (παρουσίαση του ναυαγίου μέσω εγγράφων από τον απόρρητο φάκελό του)
[1] Στο «Βιογραφικό Λεξικό Κεφαλλήνων» αναγράφεται πως είχαν οκτώ παιδιά. Η πληροφορία για τα τέσσερα παιδιά προέρχεται από μέλος του Δ.Σ. του Ιδρύματος.
[2] Σκοπό έχει την «… χορήγηση υποτροφιών σε νέους και νέες αποφοίτους Β’ Βάθμιας εκπαίδευσης, όλων των σχολείων της Επαρχίας Πάλλης, για συνέχιση των σπουδών τους στην Ελλάδα και για μεταπτυχιακά σε Ελλάδα και εξωτερικό…». Οι φιλανθρωπικοί σκοποί των κληροδοτών φαίνονται σε αρκετά σημεία των διαθηκών.
[3] Ιδρύθηκε το 1950 με τον Α.Ν. 1565/50 που κυρώθηκε με τον Ν. 1624/51.
[4] έγγραφο φακέλου αρ. 24, 24α, 24β
[5] 8497/2089, 2256/13-4-1966. Αριθμός εγγράφου στο φάκελο 20.
[6] Ν.4473/65 άρθρ. 15.
[7] Ω.Π.111001/10-66 επείγον σήμα του ΥΕΝ / ΔΝ 1ΟΝ, προς την Ε.Ε.Π., και αναφέρεται στο Ω.Π. 081110/10-66 σήμα της Ε.Ε.Π.. Οι αριθμοί των σημάτων είναι εξαψήφιοι και μετά ακολουθεί ο μήνας και το έτος. Οι έξη αριθμοί δηλώνουν, οι δυο πρώτοι την ημέρα και οι τέσσαροι επόμενοι την ώρα και τα λεπτά.
[8] Για το θέμα αυτό είχε ενημερωθεί το ΥΕΝ από την 565 επιστολή της ανταγωνίστριας των Τυπάλδων εταιρείας «Efthymiadis Lines», η οποία –ενν. επιστολή- παρελήφθη από το ΥΕΝ στις 6/10/66.
[9] Το Εξαιρ. Επείγον 90228/2959.
[10] Έτσι την χαρακτηρίζει «Η Καθημερινή» 9ης Δεκ. σελ. 8
[11] «Ελευθερία» φ. 6821, 9/12/66 σελ. 1 και 7.
[12] Στο κείμενο που δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» φ. 16652 9/12/66, μετά από το «3» υπάρχει κενό. Πιθανόν να ήταν «3-4» και να σβήστηκε.
[13] «Ελευθερία» φ. 6821, 9/12/66 σελ. 7.
[14] Τα στοιχεία αυτό προκύπτουν από το έγγραφο αρ. 40 του φακέλου με τίτλο: «Ιστορικόν ενεργειών επί ναυτικώ ατυχήματι Ε/Γ «Ηράκλειον» (ως προκύπτει εκ του Α/Τ ΥΕΝ και Σημάτων ΥΕΝ-ΓΕΝ)». Αναλυτικά οι ώρες αναγράφονται και στο έγγραφο 41. Τίτλος: «Πίναξ ενεργειών ΥΕΝ κατά χρονολογικήν τάξιν επί ναυαγίου Ε/Γ «Ηράκλειον». (Τα κείμενα των Σημάτων αναγράφονται περιληπτικώς)». Στον καρμπονιζέ αυτόν πίνακα, που αποτελείται από 6 σελίδες αναφέρονται αριθμητικά 59 κατά σειρά ενέργειες.
[15] Αρ. εγγράφου 40 στο φάκελο. Σημειώνονται οι ώρες.
[16] Ω.Π. 080255 –σημειώνεται και το Ω.Π. 080259 /12-66. Έχει πολλές κοινοποιήσεις. Ήτοι προς ΚΣΕΔ – ΓΕΝ – ΛΑΠ – ΝΔΝΑ – ΝΔΚ. Το σήμα αυτό αναφέρεται στα έγγραφα 39 και 40 του φακέλου.
[17] Ω.Π. 080300/12-66, με κοινοποίηση στα: ΓΕΝ –ΑΚΙΠ –ΚΣΕΔ και ΝΚΔ. Αναφέρεται στο έγγραφο 39 του φακέλου και στο 40. «… το σήμα τούτο αποτελεί επιβεβαίωσιν του εκπεμφθέντος ομοίου…».
[18] Αρ. εγγράφου 40 –Παρατηρήσεις – γ.
[19] Τα στοιχεία αυτά αναφέρονται στο έγγραφο 39 του φακέλου. Αναφέρονται αναλυτικά και στο έγγραφο 41, αρ. 7 και 9. «Σύρος», «Δόξα», «Θέτις», «Αετός», «Λόγχη» είναι τα αναγραφόμενα πολεμικά. «Επίσης ανακληθή προσωπικόν ΒΠ «Ασπίς» και έλθη εις άμεσον ετοιμότητα». Τα πολεμικά, ως ο Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας ανέφερε στην εισαγωγή του στην συνεδρίαση της Βουλής το απόγευμα της 8ης Δεκεμβρίου, «μόλις την 6ην πρωϊνήν κατώρθωσαν να απολεύσουν … λόγω της σφοδράς θαλασσοταραχής». «Τα αντιτορπιλλικά «Λόγχη», «Σφενδόνη» και «Δόξα» και το αρματαγωγόν «Σύρος» διετάχθησαν να αποπλεύσουν» διαβάζουμε στην «Ελευθερία» 9/12/66, σελ. 1.
[20] Ω.Π. 080315/12-66. Αναφέρεται και στο έγγραφο 41 του φακέλου.
[21] Έγγραφο 40 – Παρατηρήσεις – και έγγραφο 41 του φακέλου.
[22] Ω.Π. 080400 στο έγγραφο 41 του φακέλου, αρ. 5.
[23] Ω.Π. 080510 στο έγγραφο 41 του φακέλου, αρ. 6. Οι κατάλογοι επιβατών και πληρώματος περιλαμβάνονται στο φάκελο, με αριθμ. 48, 48α και 51β, γ, δ.
[24] Ω.Π. 080640 στο έγγραφο 41 του φακέλου, αρ. 8.
[25] Ω.Π. 081000
[26] Ω.Π. 081050, 081125, 081130, 081155 και 081220 έγγραφο 41, αρ. 12, 13, 14, 15, 19.
[27] «Ελευθερία» φ. 6821, 9/12/66 σελ. 7. «Αι έρευναι συνεχίσθησαν καθ’ όλην την νύχτα υπό τριών ελικοπτέρων εις έκτασιν δυο τετραγωνικών μιλίων, τη βοηθεία φωτοβολίδων και προβολέων των αμερικανικών και ελληνικών πλοίων» λέει για το θέμα αυτό «Η Καθημερινή» της 9ης Δεκεμβρίου.
[28] Ω.Π. 081208, 081210 έγγραφο 41, αρ. 17, 18.
[29] Με το Ω.Π. 081836/9-12-66 -έγγραφο 41 αρ. 41- το ΥΕΝ ευχαριστεί το πλήρωμα για τη συνεργασία και του ανακοινώνει ότι μπορεί να συνεχίσει στον προορισμό του.
[30] Ω.Π. 081310, 081313, 081352, 081431 στο έγγραφο 41, αρ. 20, 21, 22, 23.
[31] Ω.Π. 081505, έγγραφο 41 αρ. 26.
[32] Πρακτικά συνεδριάσεως της Βουλής, ομιλία του Υπουργού το απόγευμα της 8ης Δεκεμβρίου. «… η δύναμις των ανέμων πάρ’ όλον ότι είχεν κοπάσει, ήτο εις τα 7 μποφώρ…», είπε ο Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας στην εισαγωγή του.
[33] Ω.Π. 081650, έγγραφο 41 αρ. 29.
[34] Ω.Π. 081655, έγγραφο 41 αρ. 30.
[35] Ω.Π. 081900, έγγραφο 41 αρ. 42.
[36] Ω.Π. 081806, έγγραφο 41 αρ. 37.
[37] Ω.Π. 081916, έγγραφο 41 αρ. 43, όπου ζητείται –μετά από συνεννόηση με τον Εισαγγελέα- να γίνει αναγνώριση νεκρών και να ειδοποιηθούν οι συγγενείς.-
[38] Ω.Π. 081705, έγγραφο 41 αρ. 31.
[39] Ω.Π. 081744, έγγραφο 41 αρ. 32. Το λιμάνι της Καρύστου αναγράφεται στο Ω.Π. 082015/9-12-66.
[40] Ω.Π. 081747, έγγραφο 41 αρ. 35.
[41] Ω.Π. 081955, έγγραφο 41 αρ. 44.
[42] Δώδεκα από τα εβδομήντα μέλη του πληρώματος ήταν από την Κεφαλλονιά. Πνίγηκαν οι έντεκα. Ο δωδέκατος –που αρχικά θεωρήθηκε νεκρός-, ο αρχιμάγειρας Νικ. Λυμπεράτος, «παρέμεινεν εις τον Πειραιάν εν αγνοία του πλοιάρχου, δια να παραστή εις οικογενειακήν συγκέντρωσιν επ’ ευκαιρία της ονομαστικής του εορτής» –Εφημερίδα «Ελευθερία» φ. 10/12/66.
[43] Από το έγγραφο αρ. 39 του φακέλου με τίτλο: «Σημείωμα επί κινητοποιήσεως ΥΕΝ άμα λήψει Σήματος κινδύνου Ο/Γ «Ηράκλειον» προέρχεται η πληροφορία πως εκτός από τα ήδη αναφερθέντα πλοία, προσέτρεξαν και το «Iwaki», το «Maru»,», το «Puentes de Garcia Rodriques», το «Corona Boreale»,» και τα αγγλικά πολεμικά «Leverton» και «Ashton» – η πληροφορία για τα αγγλικά προήλθε από το Μάλτα Ράδιο με το ZULU σήμα 081550 προς το ΥΕΝ και το ΥΕΝ ενημέρωσε το ΓΕΝ με το Ω.Π. 082020. Παράλληλα η 112 πτέρυγα μάχης διέτασσε απογείωση αεροσκάφους για έρευνα στην περιοχή του ατυχήματος.
[44] Στο τέλος του φακέλου υπάρχουν οι κατάλογοι του πληρώματος με την ειδικότητα του καθενός, των αναγνωρισθέντων πτωμάτων (αρ. 48β.), των διασωθέντων κατά πλοίο (αρ. 49 και 51α), των διασωθέντων – νεκρών – λιμάνι προορισμού του πλοίου (αρ. 50), των επιβιβασθέντων ανά λιμάνι (αρ. 51β, γ, δ.)
[45] Ω.Π. 101210, έγγραφο 42 στο φάκελο.
[46] Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 45α. Ημερομηνία σύνταξις: 9/12/66.
[47] Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν από την πλευρά του ΓΕΝ για το χρόνο άφιξης των πολεμικών πλοίων στην περιοχή του ναυαγίου, είναι φανερό ότι δέχθηκε – ενν. το ΓΕΝ- επίθεση. Έτσι, ο υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Δ. Παπαδημητρίου δήλωσε: «… 3- Τα Β. Πλοία δια να αποπλεύσουν απαιτείται παρέλευσις 4ώρου χρονικού διαστήματος προς προθέρμανσιν των μηχανών των. Εάν εκ παραλλήλου ληφθή υπ’ όψιν ότι δια να φθάσωσι τα Β. πλοία από των Β. ναυστάθμων Σαλαμίνος και Σούδας εις το σημείον της βυθίσεως απαιτείται κατ’ ελάχιστον, χρονικόν διάστημα 4 ωρών με την ανωτάτην δυνατήν ταχύτητα, ήτο εκ των πραγμάτων αδύνατον τα Β. πλοία να ευρίσκωνται εις το σημείον της βυθίσεως προ της 12ης ώρας της 8ης Δεκεμβρίου, οπότε και πράγματι κατέπλευσαν εις την εν λόγω περιοχήν…».
[48] Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 45. Ημερομηνία σύνταξις: 9/12/66. Δημοσιεύθηκε και στην «Ελευθερία» 10/12/66.
[49] Για το ποσό αυτό ο Ι. Λάτσης –γράφει «Η Καθημερινή» στο φύλλο της την 14η Δεκεμβρίου- δήλωσε: «η γραμμή της Ενώσεώς μας την οποίαν από πάσης πλευράς παρακολουθώ, με αναγκάζει να διαχωρήσω πλήρως την θέσιν μου και να παραιτηθώ εκ της δυνάμεως των μελών αυτής. Και προ έτους άλλωστε, δι’ αναλόγους αιτίας, είχα εκφράσει αυτήν μου την επιθυμίαν προς τον εκλεκτόν μου φίλον και συνάδελφον κ. Ροσόλυμον. Εις την ως άνω οριστικήν απόφασίν μου ωδηγήθην και από την τελευταίαν απόφασιν της Ενώσεως όπως συμβάλη δια του ποσού των 100.000 δρχ. εις την επούλωσιν των αναγκών των θυμάτων του ναυαγίου». Και συνεχίζει: «Εξεθέσατε απαραδέκτως τους Έλληνας εφοπλιστάς τους οποίους, ούτε καν συνεβουλεύθητε, ως συνήθως, με το γελοίον ποσόν που είχατε την επιπολαιότητα να μετάσχετε εις τον έρανον της εθνικής τραγωδίας δια την οποίαν, τουλάχιστον ηθικήν ευθύνην υπέχομεν άπαντες».
[50] Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 43.
[51] Περιληπτικά αποσπάσματα της συνεδρίασης της Βουλής δημοσιεύθηκαν στον τύπο της εποχής φύλλα 9ης Δεκεμβρίου –βλ. «Η Καθημερινή», «Το Βήμα», «Ελευθερία» κ.α.
[52] Την ώρα που μιλούσε, ακόμα δεν είχαν προσεγγίσει τα καράβια στον Πειραιά.
[53] Ω.Π. 081440 από ΥΕΝ προς ΓΕΝ, σε έγγραφο 41 του φακέλου, αρ. 24.
[54] Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 38.
[55] Ω.Π. 090955/12-66. Αρ. στο φάκελο: 34 και Ω.Π. 091855/12-6. Αριθμός στο φάκελο: 35.
[56] Έγγραφο χωρίς ημερομηνία,-αρ. 6 στο φάκελο- και με τίτλο: «Σημείωμα δια Γ.Ε.Ν. Β/3», αναφέρεται στον «Πλωτάρχη (Τ) Δ. Ανδριτσόπολο Β.Ν.», ο οποίος με την απόφαση 20 της 22ας Νομεβρίου 1965 τοποθετήθηκε στην Ε.Ε.Π. Η διαταγή τοποθετήσεως είχε ως ημερομηνία παρουσιάσεως την 2α Φεβρουαρίου 1966. Όμως άργησε να παρουσιασθεί (30/4) γιατί ο αντικαταστάτης του ήταν ασθενής. «Καθόλον τον Μάιον και τον Ιούλιον ο ανωτέρω Αξ/κός προσείρχετο εις την Ε.Ε.Π. μόνο τρεις ημέρας καθ’ εκάστην εβδομάδαν καθ’ όσον παραλλήλως με τα νέα του καθήκοντα απησχολείτο τας υπολοίπους ημέρας υπό του ΓΕΝ. Από την αρχήν Αυγούστου ανέλαβε ουσιαστικήν υπηρεσίαν εις το ναυπηγικόν τμήμα Ε.Ε.Π.».
[57] Έγγραφο στο φάκελο: 37.
[58] Στο έγγραφο 37 αναφέρεται ως «Αναπληρωματικός». Όμως στα έγγραφα που ακολουθούν αναγράφεται ως «Πρόεδρος».
[59] Ω.Π. 112035/12-66. Αρ. στο φάκελο: 30, 30α και β, καθώς και 33α, β, γ.
[60] Ω.Π. 112125/12-66. Αρ. στο φάκελο: 31
[61] Ω.Π. 121145/12-66 Αρ. στο φάκελο: 32
[62] Δ. Αλιπράντης, Ε. Αλιπράντης, Γ. Ανδριανόπουλος, Κ. Αποσκίτης, Κ. Βενέτης, Γ. Βογιατζής, Α. Καλαντζάκος, Ε. Κεφαλογιάννης, Π. Κλής, Σ. Κωτιάδης, Χ. Μεσσάρης, Χ. Μπουγάς, Λ. Μπουρνιάς, Κ. Ράλλης, Ε. Σκορδίλης.
[63] Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 36.
[64] Αναφέρεται και στο υπ’ αριθμ. 18 έγγραφο του εν λόγω φακέλου.
[65] 52149/1747/7-7-1966. Το έγγραφο αυτό είναι το 19ο στο φάκελο.
[66] Το 9ο κατά σειρά στο φάκελο.
[67] «Η Καθημερινή» στο φύλλο της την 14η Δεκεμβρίου γράφει: «Εκπρόσωπος της εταιρείας Τυπάλδου ηπείλησε τον προϊστάμενον αξιώσας όπως μη επιτραπή ο απόπλους και του πλοίου «Φαιστός»… η Ε.Ε.Π. απηγόρευσεν τον απόπλου του Ο/Γ «Χανιά» εκ της οποίας διεπιστώθη ότι στερείται επαρκών αντλητικών μέσων… ο εκπρόσωπος …ηπείλησε τον αρμόδιον διευθυντήν… αν δεν απηγορεύετο συγχρόνως και ο απόπλους του Ο/Γ «Φαιστός» ανήκοντος εις ανταγωνίστριαν εταιρείαν… ».
[68] με αριθμό πρωτοκόλλου 18654/13-12-1966. Αρ. εγγράφου: 10.
[69] Το θέμα του Πρωτοκόλλου Γενικής Επιθεωρήσεως αναφέρθηκε λεπτομερώς στην εφημερίδα «Ελευθερία» φ. 13ης Δεκεμβρίου. Μάλιστα συμπληρώνεται πως: «… μετά την λήξιν του πενταμήνου την 30ην Νοεμβρίου, η αρμόδια υπηρεσία του ΥΕΝ ενέκρινε όπως το σκάφος συνεχίση επί δεκαήμερον τα δρομολόγιά του, εφόσον αι ναυτικαί του ελλείψεις –προσθήκη φανών, αγορά συμπληρωματικών οργάνων ναυσιπλοϊας δευτερευούσης σημασίας κ.λ.π.- δεν επηρέαζον την ικανότητά του».
[70] 131930/12-66. Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 7 και 8.
[71] Αρ. εγγράφου 26.
[72] Αρ. πρωτ. 96914. Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 29.
[73] Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε ποια απάντηση έλαβε ο Αρχηγός του Λ.Σ. Υποναύαρχος Ν. Σταμπολής.
[74] Αρ. εγγράφου 2.
[75] Δεν έχει αριθμό πρωτοκόλλου, ούτε και υπογραφή. Έχει στον εν λόγω φάκελο τον αριθμό 18.
[76] Έγγραφο αρ. 28 στο φάκελο.
[77] Αρ. πρωτ. 96636/30/Φ.21 – 17/12/66. Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 27.
[78] Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 25.
[79] Καθημερινή, 9 Δεκεμβρίου 1966.
[80] Αρ. εγγράφου στο φάκελο: 44. Έχει ημερομηνία σύνταξης: 10/12/66.
[81] Ενν. του Ν. Θεοδωράκη – υπάρχου-, του Α. Στεφαδούρου – υποπλοιάρχου- και του Θ. Μαγιάφη – ναυκλήρου-.
[82] Αλ. Βερνίκος. «…Ο απολεσθής πλοίαρχος … είχε ναυτολογηθεί επ’ αυτού 10 μόλις ημέρας προ του καταποντισμού του, εις αντικατάστασιν του συναδέλφου του κ. Μπενά…», σημειώνει «Η Καθημερινή» στο φύλλο της τής 13ης Δεκεμβρίου 1966.
[83] «Αι καταθέσεις …- υποπλοιάρχου και ναυκλήρου-, ελήφθησαν παρουσία του προέδρου Ανωτάτης Επιτροπής Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων εφέτου κ. Αποστολοπούλου, το δε περιεχόμενον δεν ανεκοινώθη καθ΄όσον η ανάκρισις δια την θαλασσίαν τραγωδίαν της Φαλκονέρας είναι μυστική» σημειώνει η «Ελευθερία» την 13η Δεκεμβρίου.
[84] Και μετά το θάνατο των Τυπάλδων, το Ίδρυμα που δημιούργησαν –πέρα από τους όποιους σκοπούς του- αποδίδει και τις μηνιαίες αποζημιώσεις των θυμάτων του ναυαγίου –μέχρι και το 2002 αναφέρονται μηνιαίες πληρωμές. Όμως, ακόμα και σήμερα, δεν έχουν λήξει ολοκληρωτικά-. Η αναφορά σε ονόματα και ποσά δεν εξυπηρετεί το παρόν μελέτημα.
[85] Άρθρο του πρ. Δημάρχου Μεσολογγίου Χρήστου Ευαγγελάτου στην εφημερίδα «Το Μέλλον» φ. 292 9/4/1970.