Στην ευρύτερη περιοχή των Πρόννων του Νομού Κεφαλληνίας διατηρούνται ακόμη πολλά δημοτικά άσματα, τα οποία τα περισσότερα έχουν πανελλήνια καταβολή. Ωστόσο μελετώντας και συγκρίνοντας συλλογές , μελέτες και καταγραφές δημοτικών τραγουδιών, που έχουν γίνει κατά καιρούς για το νησί μας, είναι εμφανές ότι ορισμένα άσματα που υπήρχαν ή υπάρχουν στην περιοχή του Ελειού και Πόρου δεν συναντιόνται σε άλλα μέρη του νησιού. Έτσι π.χ. το άσμα της «Ωριάς ή Συριάς» που παρουσιάζεται σε πολλά μέρη του ελλαδικού χώρου, στην Κεφαλλονιά έχει καταγραφεί μόνο σε μέρη της ανατολικής πλευράς του νησιού, και ακόμη διατηρείται στα χείλη των παλαιοτέρων στην περιοχή των Πρόννων. (Βέβαια, το άσμα «υπήρχε» και αλλού στο νησί, σε μικρότερη συχνότητα από αυτή της περιοχής των Πρόννων)
Ένα από αυτά τα τραγούδια, που δεν το συναντούμε έως σήμερα στην υπόλοιπη Κεφαλλονιά, είναι το τραγούδι «Της μάνας φόνισσας».
Πρόκειται για παραλλαγή του τραγουδιού «Της μάνας φόνισσας», τραγούδι που είναι γνωστό και αρκετά διαδεδομένο στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα . Ωστόσο η απόφαση να ανακοινώσω τα αποτελέσματα της ερευνάς μου, πηγάζει από τους κάτωθι λόγους: Παρόλο που στο νησί μας υπάρχουν πολλά δημοτικά άσματα το συγκεκριμένο συναντάται ολοκληρωμένο στην περιοχή των Πρόννων και ελάχιστα στο υπόλοιπο νησί .Χορευόταν με το ρυθμό του συρτού χορού στην περιοχή και φαίνεται πως λόγω της μακρότητας του κρατούσε το χορό αρκετά.
Στην κεφαλλονίτικη εκδοχή έχει στιχουργικές παραλλαγές και λέξεις του κεφαλλονίτικου γλωσσικού ιδιώματος, όμως η υπόθεσή του είναι η ίδια.
Το τραγούδι της μάνας φόνισσας στη περιοχή των Πρόννων παρουσιάζεται με πολλούς τίτλους όπως: «Μια Ρήγισσα βασίλισσα», ή «Το έγκλημα του Κωνσταντή» ή «Το έγκλημα της Μάρως».
Το ηχογράφησα αρκετές φορές από γυναίκες της περιοχής των Πρόννων, η πιο ολοκληρωμένη τις 20-Σεπτεμβρίου του 1997 από τη μνήμη και φωνή της Ελένης Θοδωράτου- Μέργιανου, κάτοικο Πόρου.
Η υπόθεση του άσματος αφορά το μικρό μαθητή Γιάννη, που όταν επιστρέφει από το σχολείο του στην πατρική οικία, βρίσκει τη μητέρα του με τον εραστή της και απειλεί πως θα καταγγείλει το γεγονός στον πατέρα του. Δηλαδή, θα μαρτυρήσει τις άνομες πράξεις της μάνας του. Φοβούμενη την απειλή η μάνα , σφάζει το γιο της και παραδίδει το σώμα του να το μαγειρέψουν και παρασκευάζει με αυτό δείπνο. Όταν γυρίζει ο πατέρας από το κυνήγι αναζητά το παιδί του μάταια και παίρνει την απάντηση από τη μάνα πως το, «έντυσε ,το στόλισε και το έστειλε σχολείο».
Η παιδοκτόνος μάνα λέει ψέματα στο άνδρα της , προσπαθεί να τον καθησυχάσει και του παραθέτει στο τραπέζι για δείπνο το ψημένο συκώτι του τέκνου της.
Μόλις ο πατέρας άρχισε να τρώει, άκουσε τη φωνή του παιδιού του, καταλαβαίνει τι έχει συμβεί, και ότι πρόκειται για έγκλημα παιδοκτονίας. Τότε μανιασμένος φονεύει τη γυναίκα του και το σώμα της το πηγαίνει στο μύλο για να το αλέσει.
Ο Νικόλαος Πολίτης μας ενημερώνει πως πολλά δημοτικά άσματα και παραμύθια τόσο ελληνικά όσο και ευρωπαϊκά περιέχουν πολλά στοιχεία από την αρχαία ελληνική μυθολογία. Σύμφωνα με τους αρχαίους ελληνικούς μύθους υπάρχουν γυναίκες, που παραθέτουν ψημένα κρέατα των τέκνων τους «Τηρεύς-Αηδών-Πολύτεχνος». Επίσης αδελφή προς τον πατέρα τα κρέατα του αδελφού της «Αρπαλύκης- Κλύμενος..». Βρίσκουμε και περιπτώσεις ανδρών που παραθέτουν ψημένα κρέατα, όπως αδελφός σε αδελφό κατά των τέκνων του «Ατρέας- Θυέστης» και ο παππούς παραθέτει τα κρέατα του εγγονού του , «Λυκάωνας-Ζεύς» .
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις των κακουργημάτων η αιτία είναι η εκδίκηση. Στη περίπτωση του άσματος της μάνας φόνισσας η παιδοκτόνος προβαίνει στο έγκλημα από φόβο μήπως και αποκαλυφθεί η δράση της και οι ένοχες σχέσεις με τον εραστή της. Δεν αρκείται στην εξαφάνιση του παιδιού της , αλλά παραθέτει το συκώτι σε γεύμα του πατέρα του. Σύμφωνα με τη θεώρηση της λαογραφίας, η παράθεση του συκωτιού και με την ερμηνεία του Νικόλαου Πολίτη το συκώτι είναι έδρα των ψυχικών και σωματικών δυνάμεων του ανθρώπου, είναι το μαγικό φάρμακο.
Για την παλαιότητα του άσματος, υπάρχουν αναφορές σε όλους τους καταγραφείς, Έλληνες και ξένους και όπως αποδεικνύεται φαίνεται πως έχει για βάση της υπόθεσής του αρχαία τραγωδία.
Το συγκεκριμένο άσμα υπάρχει σε αναφερόμενο κώδικα του 16ου
ή 17ου αιώνα ως παραλλαγή . Σε πολλές παραλλαγές απαντώνται τα ονόματα, Ανδρόνικος, Αντρουλιός, Αλέξανδρος ο βασιλιάς, Κωνσταντίνος , Γιάννης , ονόματα που δείχνουν ότι το άσμα είναι προϊόν μακράς παράδοσης και συνδέεται με τα άσματα του ακριτικού κύκλου που έχουν παρόμοιο ύφος .
Πάντως το τραγούδι έχει την κοινή κατάληξη και λύση με τραγούδια του ίδιου κύκλου. Δηλαδή στιχουργικά και τραγικά ο Κωνσταντίνος πατέρας παίρνει το κεφάλι της Μάρως και το αλέθει στο μύλο.
«Άλεθε μύλε μου ,άλεθε της Μάρως το κεφάλι
που έκανε το φονικό και σκότωσε το Γιάννη»
Είναι αδύνατον να χρονολογήσεις το πότε παρουσιάστηκε στην Κεφαλλονιά .Πρώτων γιατί δεν υπάρχουν πηγές που να βοηθούν αυτή τη μελέτη , ενώ σε κάποιες καταγραφές δημοτικών ασμάτων του νησιού μας, που έγιναν τους δύο περασμένους αιώνες δε βρίσκουμε καμιά αναφορά γι αυτό. Βέβαια δε μπορούμε να χρονολογήσουμε την έλευσή του γιατί το τραγούδι γενικά ταξιδεύει ασταμάτητα και δεν έχει σύνορα και όρια.
Μπορούμε όμως να εκθέσουμε τους προβληματισμούς μας και με κριτική σκέψη να οδηγηθούμε σε κάποια συμπεράσματα.
Σε νεότερη έρευνά μου σε όλο τον Κεφαλληνιακό χώρο εκτός της περιοχής Πόρου δε το εντόπισα, ώστε να συμπεριληφθεί στα κοινά δημοτικά πανελλήνια άσματα του νησιού μας.
Φαίνεται πως το δημοτικό αυτό άσμα ήλθε από την Πελοπόννησο ή την περιοχή του Ξηρόμερου της Αιτωλοακαρνανίας ,που οι κάτοικοι της περιοχής δούλευαν σε εποχιακές εργασίες εκεί. Βέβαια δεν μπορεί να αποκλειστεί και η μεταφορά του από μετανάστες και διωγμένους που ήλθαν στο νησί.
Γεράσιμος Σ. Γαλανός
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 8/4/2022 #ODUSSEIA #ODYSSEIA