«Η Έξοδος» των πανταχόθεν διωκομένων Εβραίων δεν ήταν γραμμική διότι στο εσωτερικό του κόσμου αυτού υπήρχαν πολλές τάσεις.
Οι δύο κύριες σχολές ήταν: Η πρώτη να δημιουργηθεί ένα είδος συμπολιτείας με τους Παλαιστίνιους και η δεύτερη να καταληφθεί ο αναγκαίος χώρος και να δημιουργηθεί ένα κράτος φρούριο.
Τελικά επικράτησε η δεύτερη σχολή σκέψης και ασφαλώς αυτό ακαριαία δημιούργησε μια μεγάλη υπαρξιακή σύγκρουση Παλαιστινίων και Εβραίων.
Αυτό οδήγησε σε δύο δρόμους.
Το Εβραϊκό κράτος κατέστη είδος αήττητης περιφερειακής δύναμης, ενώ οι Παλαιστίνιοι οι οποίοι στην αρχή ήταν η σημαία των αραβικών κρατών, στη συνέχεια αρχής γενομένης από το Καμπ Ντέιβιντ, τα αραβικά κράτη ακολούθησαν το καθένα τη δική του κρατική στρατηγική, στο βαθμό που σήμερα είναι οι σημαντικότεροι σύμμαχοι του Ισραήλ απέναντι στο Ιράν. Ταυτόχρονα οι Παλαιστίνιοι διασκορπίστηκαν και διαιρέθηκαν σε πολλές διαφορετικές και αποκλίνουσες ομάδες.
Μια αληθινή ιστορία
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να παραθέσω μια εντυπωσιακή εμπειρία από συνομιλία με ένα Ισραηλινό και ένα Παλαιστίνιο διπλωμάτη στις Βρυξέλλες, και θα ολοκληρώσω του συλλογισμούς μου με σύντομες αναφορές στο εξαιρετικό βιβλίο της Rose Jacqueline, “Το ζήτημα του σιωνισμού“, Εβραίας, σημειώνω, που αφιέρωσε το βιβλίο στον διακεκριμένο Παλαιστίνιο Edward Said.
Την τραγική διάσταση των διεθνών σχέσεων την κατανόησα πλήρως όταν γράφοντας το βιβλίο «European Political Cooperation. Towards a common European diplomacy?», το πρώτο μου δηλαδή εκτενές μονογραφικό έργο. Μεγάλο μέρος αφορούσε την Αραβοϊσραηλινή διένεξη και επιδίωξα να έχω απευθείας συζήτηση με τους εμπλεκόμενους.
Μετά από πολύμηνες προσπάθειες κατόρθωσα να φέρω «αντιμέτωπους» τον Ισραηλινό Πρέσβη και τον Παλαιστίνιο διπλωματικό αντιπρόσωπο στις Βρυξέλλες.
Σχεδόν συνωμοτικά γιατί δεν ήθελαν να μαθευτεί, κλείσαμε και οι τρεις ραντεβού σε απομακρυσμένη ταβέρνα σε χωριό κοντά στις Βρυξέλλες.
Στην αρχή, σχεδόν παγερά σιωπηλοί και σκυθρωποί, δεν μιλούσαν, ή καλύτερα δεν κοιτάζονταν καν κατάματα. Μάταια προσπαθούσα να προκαλέσω εκκίνηση κάποιας συζήτησης. Μέχρι που απελπισμένος και αμήχανα ρώτησα: «Από πού κατάγεστε;».
Διστακτικά είπαν που γεννήθηκαν. Δεν είναι μόνο το συμπτωματικό γεγονός ότι αμφότεροι με διαφορά λίγα χρόνια γεννήθηκαν στο ίδιο ακριβώς σπίτι και στο ίδιο δωμάτιο στην Ιερουσαλήμ.
Η Ιερουσαλήμ ή μεγάλο μέρος της, όπως ξέρουμε, είναι όπως ήταν, απείραχτο, επί χιλιάδες χρόνια. Ήταν επίσης και το τι ακολούθησε.
Άρχισαν να μιλούν για τα γιασεμιά στην αρχή των σκαλοπατιών, για το πόσα ήταν τα σκαλοπάτια, για το πώς το γειτνιάζων σπίτι δεν επέτρεπε και πολύ ιδιωτική ζωή, για το μέγεθος της αυλής όπου αμφότεροι έπαιζαν όταν ήταν παιδιά. Και πολλά άλλα.
Εκστασιασμένοι και ξεχνώντας το πολιτικό ζήτημα ή ακόμη και το γεγονός ότι ήμουν και εγώ γύρω από το τραπέζι, κυριολεκτικά για κάποιο χρόνο φαίνονταν να αγνοούν την παρουσία μου.
Κάποια στιγμή, σηκώθηκαν, αγκαλιάστηκαν και μιλούσαν για τις ιστορικές συγγένειες και συνάφειες μεταξύ εβραίων και παλαιστινίων.
Άρχισαν να κατηγορούν όλους τους άλλους από τη αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ασυγκράτητος ο Ισραηλινός μιλούσε για αιώνες διώξεις που τους ανάγκασαν, όπως έλεγε, να καταλάβουν την Παλαιστίνη και να δημιουργήσουν το εβραϊκό κράτος, εκδιώκοντας τους ιστορικούς συγγενείς τους.
Ο Παλαιστίνιος ενώ βέβαια με αποφασιστικότητα θεωρούσε την δημιουργία του εβραϊκού κράτους καταστροφική (και όντως για τους παλαιστίνιους είναι) συνηγορούσε με τον ισχυρισμό του Εβραίου πως οι Εβραίοι διώκονταν και πως αυτό τελικά αποτελεί και ένα από τα αίτια της συμφοράς των παλαιστινίων.
Αμφίπλευρη και ζωντανή Ιστορική αφήγηση που κανένα βιβλίο δεν μπορεί να αποτυπώσει. Μοναδική, καταπληκτική. Πάντοτε βέβαια σύμφωνα με την εκατέρωθεν τυπική λογική, με προσήλωση στο οικείο εθνικό συμφέρον και με ανένδοτη προσκόλληση στις πολιτικές τους θέσεις.
Αμφότεροι ήξεραν πολύ καλά τι έλεγαν και διέκριναν τα γεγονότα από τα αίτια του παλαιστινιακού ζητήματος, για το οποίο, βέβαια, το πώς θα επιλυθεί, διαφωνούσαν κάθετα και οριζοντίως.
Ενώ μάλιστα μιλούσαν και έλεγαν αυτά τα αμφίπλευρα επιχειρήματα ο Παλαιστίνιος απευθυνόταν στον Ισραηλινό “φίλο” πλέον και έλεγε σχεδόν άγρια ότι θα πάρουν πίσω την Ιερουσαλήμ εκδιώκοντάς τους. Για να εισπράξει εξίσου απειλητική απάντηση “δοκιμάστε και θα δείτε τι θα πάθετε”.
Νομίζουμε ότι ξέρουμε
Έτσι λοιπόν όταν μιλάμε για προβλήματα άλλων εθνών, βασικά, απλά δεν γνωρίζουμε. Εξ αντικειμένου και αναπόδραστα κάνουμε μαύρα μεσάνυχτα και πιστεύω ότι αυτή η εκτίμηση είναι σωστή 100%!
Οι υποκειμενικές ηθικές κρίσεις δεν είναι μόνο αντικειμενικά ανέφικτες αλλά και ιστορικοπολιτικά προπετείς.
Στον διεθνή χώρο όπου όπως είπαμε η ισχύς είναι αθέσπιστη επειδή απουσιάζει μια παγκόσμια κοινωνία ισχύει το ανελέητο αξιολογικά ουδέτερο αξίωμα του Θουκυδίδη ότι «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη και όταν αυτό δεν συμβαίνει ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται» ή εξαφανίζεται.
Αυτό δεν συμβαίνει καθημερινά στην διεθνή πολιτική; Παρατήρησε κανείς κάτι διαφορετικό έστω και μια φορά;
Όποιος εθελοτυφλεί δεν το κατανοεί και γι’ αυτό δεν προσκολλάται στα συμφέροντα του οικείου κράτους.
Γι’ αυτό σφάλλει αυτοκτονικά και θανατηφόρα. Συνειδησιακό πρόβλημα ανακύπτει εάν και όταν το οικείο κράτος δρα επιθετικά και αναθεωρητικά.
Καταλαβαίνοντας την ιστορία
Ερχόμαστε τώρα στο βιβλίο της Rose Jacqueline, Το ζήτημα του σιωνισμού. Όταν το ολοκλήρωσα πριν μερικά χρόνια κατάλαβα πως ότι και να ήξερα για το Ισραήλ και την διαδρομή του Σιωνισμού ήταν ελλιπές.
Ένα εξαιρετικό κείμενο κύρια προσφορά του οποίου συνίσταται στο γεγονός ότι εξήγησε πως ο σιωνισμός και το σιωνιστικό κίνημα ποτέ δεν ήταν ενιαίο ή γραμμικό και ότι τα διάφορα κομμάτια του δεν ταυτίζονται, κατ’ ανάγκη με ότι συνέβη μετά το 1948.
Η ίδια, υπογραμμίζω, ξεκάθαρα τοποθετείται με εκείνες τις ομάδες των σιωνιστών που δεν θέλουν ένα Ισραήλ φρούριο αλλά ένα εβραϊκό κράτος που θα συνεργάζεται και συμμαχεί με τους Άραβες.
Διεισδύοντας πιο βαθιά και προσφέροντας κάποιες ενδείξεις για το «το άγνωστο και ανεξερεύνητο πολιτικοανθρωπολογικό χάος της Μέσης Ανατολής» –όπως περίπου έβλεπε την περιφέρεια αυτή ο Πρόεδρος Ντε Γκολ υποδηλώνοντας έτσι δέος και φόβο όταν προτείνονται εύκολες και γραμμικές στάσεις και ενέργειες– η Rose αναλύει τον τρόπο που ιστορικοπολιτικά και πολιτικοανθρωπολογικά και θρησκευτικά συμπλέκονται ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ, καθώς και τον πολύ σύνθετο τρόπο που το σιωνιστικό κίνημα εκκολάφτηκε και αναπτύχθηκε μέσα στην δίνη της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας.
Η δίνη μαζί και ηφαίστειο που αυτό δημιουργεί το ανακαλύπτει αργά αλλά οδυνηρά όποιος εμπλακεί στην περιοχή με στρατηγικά παίγνια.
Το αδιέξοδο οφείλεται στα «τετελεσμένα»
Η ίδια η Rose αφού προσφέρει πλήθος χρήσιμων πληροφοριών για ένα σύνθετο εάν όχι μπερδεμένο ζήτημα, αναζητώντας διέξοδο καταλήγει στο δικό της αδιέξοδο. Το αδιέξοδο οφείλεται στα «τετελεσμένα».
Μετά από μισό αιώνα και μια δεκαετία η εδραίωση του ισραηλινού κράτους δεν δημιούργησε μόνοι τετελεσμένα για τους τρίτους. Δημιούργησε τετελεσμένα και για το ίδιο. Αφού εξαρχής κυριάρχησε η άποψη της επιβολής ενός ανεξάρτητου κράτους εις βάρος των αυτοχθόνων κατοίκων –το κατά πόσο υπήρχαν και άλλοι δρόμοι η Rose, όπως είπαμε, το συζητά– που θα περιβαλλόταν από εξ ορισμού, πλέον εχθρούς, το δυνάμωμα του κράτους αυτούς κατέστη γι’ αυτούς μονόδρομος επιβίωσης.
Κατανοώντας το Ισραήλ με την ματιά της Rose
Πρέπει να πούμε, καταληκτικά, ότι όπως εξελίχθηκε το εβραϊκό κράτος δεν είναι ένα οποιοδήποτε περιφερειακό κράτος. Είναι σχεδόν μια υπερδύναμη.
Δεν μιλώ μόνο για το πώς ανάπτυξε στρατηγικά σχέδια soft power που ενισχύουν την κεντρική στρατηγική επιβίωσης αλλά και για μερικά ακόμη πολύ σημαντικά γεγονότα. Μεταξύ άλλων:
Πρώτον, την ανάπτυξη μιας φοβερής στρατιωτικής δομής που συμπεριλαμβάνει πυρηνικά όπλα.
Ταυτόχρονα ανάπτυξη αυτοτελούς στρατηγικής σκέψης και στρατηγικής κουλτούρας προσαρμοσμένης στις σύγχρονες κρατοκεντρικές συνθήκες της διεθνούς πολιτικής.
Δεύτερον, ανάπτυξη μυστικών υπηρεσιών μπροστά στις οποίες, όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Νίξον, η CIA είναι παιδική χαρά. Βασικά στην ευρύτερη περιφέρεια όπου ανήκουν οι Εβραίοι πράκτορες είναι πανταχού παρόντες με πολύ μεγάλη διείσδυση σε ομάδες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση.
Τρίτον, την επίτευξη μια μοναδικής κοινωνικής συνοχής γύρω από τον έσχατο σκοπό της επιβίωσης και με τρόπο που ανεξαρτήτως επιμέρους διαφωνιών για την αυτοσυντήρηση συσπειρώνονται και είναι όλοι έτοιμοι να πεθάνουν.
Τέταρτον, την ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων με τις ηγεμονικές δυνάμεις που αποτελούν πρότυπο μελέτης για κάθε αναλυτή της στρατηγικής.
Πέμπτο, στο πλαίσιο μιας μοντέρνας στρατηγικής που είναι προσαρμοσμένη όπως είπαμε στις κρατοκεντρικές λογικές του διεθνούς συστήματος, επιτυγχάνει εναλλαγές «φίλων» και «εχθρών» με τρόπο που δυναμώνει αφάνταστα την εξωτερική εξισορρόπηση (στην στρατηγική θεωρία είναι οι εσωτερικοί συντελεστές ισχύος ενώ οι συμμαχίες είναι η εξωτερική εξισορρόπηση).
Παραμένει γεγονός ότι το Ισραήλ ως εχθρός ή ως σύμμαχος δεν είναι εύκολη χώρα για ένα οποιοδήποτε κράτος.
Έκτο, η αποτρεπτική στρατηγική του Ισραήλ στην στρατηγική θεωρία αποτελεί πρότυπο μελέτης για το τι είναι μια «αξιόπιστη εθνική στρατηγική» η οποία συμπεριλαμβάνει κόκκινες γραμμές, αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών, ανάπτυξη ενδο-πολεμικών αποτρεπτικών στάσεων (intra-war deterrence) και αποτρεπτικών σεναρίων μαζικού και ακραία καταστροφικού πολέμου εάν και όταν η επιβίωση του κράτους τεθεί σε κίνδυνο.
Έβδομο, το Ισραήλ πέτυχε να θεωρείται αξιόπιστος στρατηγικός δρών από τις μεγάλες ηγεμονικές δυνάμεις. Οι τελευταίες εδώ και δεκαετίες τίποτα δεν κάνουν εάν δεν συνεκτιμήσουν πλήρως την ισραηλινή στρατηγική ή εάν δεν συμπράξουν ανταλλακτικά ή συνεννοηθούν με το Ισραήλ.
Ο πρόεδρος Ρήγκαν όταν ρωτήθηκε πως ανέχεται το Ισραήλ (κάνει πολέμους χωρίς να ερωτά κανένα, έχει πράκτορες στο Πεντάγωνο των ΗΠΑ, παλαιότερα βύθισε αμερικανικό πολεμικό ανοικτά των ακτών του) απάντησε ότι το εβραϊκό κράτος ασκεί στρατηγική εποπτεία στην περιφέρειά του και γι’ αυτό προσφέρεται ως σύμμαχος για συναλλαγές.
Όγδοο, το διαίρει και βασίλευε των Αράβων αλλά και άλλων μουσουλμανικών κρατών είναι πλέον γεγονός.
Η μεγάλη επιτυχία τους, βέβαια, ήταν η διαίρεση κεφαλαίου (Αράβων κατόχων ενεργειακών πόρων) και πληθυσμών (Αιγύπτου) στο Καμπ Ντέβιτ αλλά και η οικοδόμηση της στρατηγικής ενόσω όπως είπαμε οι Αραβικός χώρος διαφοροποιείται κρατοκεντρικά όσο απομακρυνόμαστε από τους αρχικούς αντί-αποικιακούς αγώνες.
Με τα λίγα που προηγήθηκαν έγινε να προσπάθεια αφενός να δοθούν κάποια στοιχεία για την πολυπλοκότητα των προβλημάτων της διένεξης Ισραηλινών και Παλαιστινίων και αφετέρου να υπογραμμιστεί ότι κάθε προσπάθεια να καταλάβουμε τι συμβαίνει στην Μέση Ανατολή απαιτείται να συνεκτιμά δεόντως τα εγγενή προβλήματα της σύγχρονης κρατοκεντρικής διεθνούς πολιτικής.
Λογική που αδήριτα και αναπόδραστα αφορά τα αίτια πολέμου κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος.
Όποιος δεν την κατανοεί περπατά μέσα σε ναρκοπέδιο νομίζοντας ότι περπατά μέσα σε παιδική χαρά.
Η γνώση της διεθνούς πολιτικής και των ειδοποιών διαφορών και προϋποθέσεων κάθε περίπτωσης είναι αναγκαία για την χάραξη ορθολογιστικής εθνικής στρατηγικής που εκπληρώνει τα οικεία εθνικά συμφέροντα.
Δρ. Παναγιώτης Ήφαιστος
Ομ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Παν/μιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
HuffPost
ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 11/5/2021 #ODUSSEIA #ODYSSEIA