Συνεχίζω την αναδημοσίευση άρθρων από την Πολιτιστική Επετηρίδα Οδύσσεια Κεφαλλονιάς και Ιθάκης (διαδικτυακή έκδοση του τ. 2006 και έντυπη 2007) με ένα εξαίρετο και περιεκτικότατο κείμενο (αναφέρονται όλα τα ονόματα των συμπατριωτών μας που συμμετείχαν σε μάχες του επαναστατικού αγώνα των Ελλήνων) του αείμνηστου, πολυαγαπημένου μας και συμφοιτητή της νόνας μου δρ. Σπύρου Λουκάτου με τίτλο:
ΠΡΩΤΕΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ – Η ΕΟΡΤΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ
Από Θεού μεν άρχεσθαι …
Από Ναυπλίου, 20 Οκτωβρίου
Σήμερον είχαμεν ενταύθα λαμπράν πανήγυριν δια την κατ’ αυτήν την ημέραν εορταζομένην μνήμην του Αγίου Γερασίμου, προστάτου της Κεφαλληνίας. Οι ενταύθα παρευρεθέντες Κεφαλλήνες, τιμώντες εξόχως τον προστάτην της νήσου των, ηθέλησαν να πανηγυρίσωσι και ενταύθα με όσην ο καιρός και αι περιστάσεις συγχωρούσι λαμπρότητα. Μετά την λειτουργίαν έκαμαν και λιτανείαν μετά φανών και λαμπάδων και ψαλμωδιών, επικαλούμενοι ενθέρμως τον άγιον να μεσιτεύη προς τον Θεόν υπέρ της τεθλιμμένης Ελλάδος…Ο Άγιος Γεράσιμος κατάγεται εκ της οικογενείας Νοταρά, της οποίας είναι μέλος και ο ευκλεώς την σήμερον προεδρεύων του Βουλευτικού σώματος Πανούτζος Νοταράς…
Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. φ. 5
Εν Ναυπλίω, Τετάρτη, 21 Οκτωβρίου 1825
Ήτο τότε η πλέον κρίσιμος και δεινή του αγώνος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας περίστασις. Ο Ιμπραήμ πασάς αποβιβασθείς εις την Πελοπόννησον από των αρχών του 1825 είχε καταλάβει την Μεθώνην και των Κορώνην. Είχε νικήσει εις την Σφακτηρίαν. Του είχε παραδοθεί κατόπιν συνθηκών το Νεόκαστρο. Είχε νικήσει τον Παπαφλέσσα εις το Μανιάκι. Είχε καταλάβει την Τρίπολη. Εκυριάρχει του μεγίστου μέρους της Πελοποννήσου. Τρόμος συνείχε τους επαναστατημένους Έλληνας και σύγχυσις και αναταραχή επεκράτει τις τας τάξεις των, χωρίς όμως να απολείεπι από την ψυχήν των το θάρρος και η πίστις εις την τελικήν νίκην.
Και μέσα εις την αναταραχήν αυτήν και την κρισιμότητα του αγώνος, οι Κεφαλλήνες αγωνισταί του Ναυπλίου δεν ελησμόνησαν το χρέος των προς τον Προστάτην άγιόν των. Αγωνιζόμενοι υπέρ της Ελληνικής Ελευθερίας εις δεινάς περιστάσεις, την 20ην Οκτωβρίου 1825 εόρτασαν τον Προστάτην των Άγιον μετά λειτουργίας, λιτανείας, φανών, λαμπάδων και ψαλμωδιών και απέτισαν ευλαβή φόρον τιμής προς αυτόν. Ήσαν η πίστις και η ελευθερία, τα ιδανικά, τα οποία εδόνησαν τους Κεφαλλήνας αγωνιστάς του Ναυπλίου και ήτο η εορτή αύτη αδιάψευστον τεκμήριον της πνευματικής και ψυχικής ενώσεως των Κεφαλλήνων με τον Προστάτην Άγιόν των.
Και το γεγονός αυτό δεν υπήρξε μοναδικόν. Και προγενεστέρως και μεταγενεστέρως, αρνητικά ή θετικά, το όνομα του Αγίου είναι στενώτατα δεμένο με την Κεφαλληνιακήν ζωήν, την ειρηνικήν ή την πολεμικήν, όταν αυτή ξεδιπλώνεται εις τις θάλασσες και στις στεριές, είτε με το αμόνι και το σφυρί, το αλέτρι και την πέννα, είτε με το όπλον και λόγχην και το ξίφος, στους αγώνας δια την ειρηνικήν προκοπήν, αλλά, προ πάντων, και εις τους αγώνας δια την Εθνικήν τιμήν, ανεξαρτησίαν και ελευθερίαν.
Και εις τους αγώνας αυτούς, υπερασπισταί των πατρώων εδαφών και των προγονικών θηκών οι Κεφαλλήνες προσέτρεξαν πάντοτε πρώτοι, και πρώτοι ωσαύτως επολέμησαν ανδραγαθήσαντες και κατά τον ιερόν της Ελληνικής Ανεξαρτησίας αγώνα και κατά την προεπαναστατικήν και προπαρασκευαστικήν της Επαναστάσεως περίοδον και κατά την επαναστατικήν. Προ της Ελληνικής Επαναστάσεως οι Κεφαλλήνες της νήσου, αλλά και της καθόλου Ελληνικής διασποράς, μάλιστα δε των ελληνικών παροικιών των παραδουναβίων ηγεμονιών και της ομοδόξου Ρωσίας ταχέως ησπάσθησαν το πρόγραμμα και τας διακηρύξεις της Φιλικής Εταιρείας, επύκνωσαν ει των πρώτων τας φάλαγγάς της, και κατέστησαν απόστολοι και θερμοί των ιδεωδών της κήρυκες. Έμποροι, ναυτικοί, επιχειρηματίες, λόγιοι επιστήμονες Κεφαλλήνες συναπαριθμούνται μέλη της Φιλικής Εταιρείας και συντόμως μερικοί εξ’ αυτών απέρχονται εις τα πλέον αυτής εμπιστευτικά αξιώματα.
Εις την αγγλοκρατούμενην Κεφαλληνίαν εξέχοντες πρώτοι Φιλικοί καθίστανται ο Μαρίνος Μεταξάς μετά του οποίου αλληλογραφεί αυτός ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο αρχιερατεύων της νήσου Αγθάγγελος Τυπάλδος, ο Δημ. Δελλαδέτσιμας, ο Γεράσιμος Λειβαδάς, οι Ανδρέας και Κωνσταντίνος Μεταξάς, ο Ευάγγελος Ποταμιάνος κ.α. Εκ δε των Κεφαλλήνων και Ιθακησίων της διασποράς εξέχουσαι φυσιογνωμίαι της Φιλικής Εταιρείας προσενεγκόντες ανεκτιμήτους υπηρεσίας εις την πραγμάτωσιν των στόχων της υπήρξαν ο πρόξενος της Ρωσίας εις Χίον Κεφαλλήν Μυλωνάς, ο Ρώσος πρόξενος της Σμύρνης Κεφαλλήν Σπ. Δεστούνης, ο Ιθακήσιος πρόξενος της Ρωσίας εις Πάτρας Ιωάννης Βλασόπουλος, ο θανατωθείς αγρίως υπό των Τούρκων επίσκοπος Αγχιάλου Ευγένιος Καραβίας εξ’ Ιθάκης. Πλέον δε αυτών και εκ των εμπίστων συνεργατών του Αλέξανδρου Υψηλάντου ανεδείχθησαν ο Κεφαλλήν ιατρός Γεώργιος Κοζάκης Τυπάλδος, ο Ιθακήσιος Τάσ. Καραβίας, και ο Ιθακήσιος Διον. Ευμορφόπουλος, ο οποίος και θα σταλή απόστολος της Φιλικής εις την Μάνην προς τον Πετρόμπεην. Τέλος εις το συμβούλιον των Φιλικών εις το Ισμαήλιον την 1η Οκτωβρίου 1820, όπου παρευρίσκεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και όπου αποφασίζεται οριστικώς η έναρξις του αγώνος εις την Μολδοβλαχίαν παρευρίσκονται ως επίλεκτα μέλη ο Κεφαλλήν Βαγγέλης Μαζαράκης και ο Ιθακήσιος Διον. Ευμορφόπουλος.
Ότε δε ο επαναστατικός αγών των Πανελλήνων κατά της τουρκικής τυραννίας ήρχισε, τρία πρωτεία αυτού του αγώνος ανήκουν εις τους Κεφαλλήνας και Ιθακησίους.
Πρώτον μεν είναι τα πρωτεία της πρώτης του Ελληνικού αγώνος πολεμικής συγκρούσεως μετά των Τούρκων: εγένετο αύτη εις το Γαλάτσι την 21η Φεβρουαρίου 1821, τρεις ημέρας πριν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβή τον Προύσον. Ηγέτης της μάχης αυτής υπήρξεν ο Ιθακήσιος Βασίλης Καραβίας, ο οποίος συστήσας την πρώτην ένοπλον επαναστατικήν δύναμιν της οποίας κεντρικός πυρήν ήτο δύναμις υπερεκατόν Κεφαλλήνων ναυτών προσβάλλει δι’ αυτής τους Τούρκους του Γαλατσίου, εκμηδενίζει αυτούς, καθίσταται κύριος της πόλεως και κάνει ούτω πρώτος αυτός την έναρξιν του αγώνος εις Μολδοβλαχίαν. Τρεις ημέρας αργότερον, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης θα διαβή τον Προύσον θα εκδώση κατά την 24η Φεβρουαρίου 1821 επαναστατικήν της μάχης αυτής προκήρυξιν. Όσον δε παρά τινών ιστοριογράφων και ο Καραβίας και ο Υψηλάντης ελέγχονται, εν τούτοις πράγματι πρώτος ο Καραβίας και οι υπερεκατόν Κεφαλλήνες ναύται ως πυρήνας κεντρικός του σώματός του «ήνοιξαν την σκηνήν του αγώνος της Ανεξαρτησίας».
Κατά δεύτερον λόγον τα πρωτεία ανήκουν εις Κεφαλλήνα κατά την σύστασιν της πρώτης του αγώνος επαναστατικής προκηρύξεως. Έμπιστος συνεργάτης και εξ’ απορρήτων του Αλεξ. Υψηλάντου υπήρξεν ο πεπαιδευμένος και λόγιος ιατρός Γεώργιος Κοζάκης Τυπάλδος. Μετ’ αυτού διέβη τον Προύσο και εισήλθεν εις το Ιάσιον. Η δε περιλάλητος και ιστορική προκήρυξις η αρχομένη δια της παροτρύνσεως προς άπαντας τους Έλληνας «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» και η πλήρης πατριωτικής εξάρσεως, υπεργράφη μεν υπό του Αλεξ. Υψηλάντου εν Ιασίω τη 24η Φεβρουαρίου 1821, η μεγίστη όμως τιμή της συντάξεώς της ανήκει εις τον Κεφαλλήνα ιατρόν Γεώργον Κοζάκην Τυπάλδον.
Αλλά και από τρίτου γεγονότος τα πρωτεία της κατά θάλασσαν συγκρούσεως μετά των Τούρκων και της συγκροτήσεως του πρώτου εις την ιστορίαν του αγώνος επαναστατικού στολίσκου ανήκουν εις Κεφαλλήνας. Η πρώτη αύτη κατά θάλασσαν σύγκρουσις εγένετο την 7ην Μαρτίου 1821 εις τον Προύθον. Κεφαλληνιακά σιταγωγά πλοία και τινα άλλα παραχειμάζοντα εκεί, μετά την διάβασιν του ποταμού υπό τον Αλεξ. Υψηλάντου, ύψωσαν την σημαίαν της Επαναστάσεως. Ότε δε την 7η Μαρτίου δέκα τουρκικά εμπορικά πλοία ανέβαινον τον ποταμόν προς Γαλάτσι, τα Κεφαλληνιακά πλοία με αρχηγόν των τον Αντ. Σφαέλον επιτίθενται κατ’ αυτών, τα καταστρέφουν ή τα κυριεύουν και συγκροτούν το πρώτον ελληνικόν επαναστατικόν ναυτικόν. Δια την ναυμαχίαν αυτήν του Προύθου ο Αλεξ. Υψηλάντης εξέδωσε προκήρυξιν επαινετικήν των πληρωμάτων των Κεφαλληνιακών πλοίων.
Πρώτη μάχη του αγώνος της Ανεξαρτησίας εις το Γαλάτσιον την 21η Φεβρουαρίου 1821 από τον Ιθακήσιον Βασίλη Καραβίαν και τους υπερεκατόν Κεφαλλήνας ναύτας. Πρώτη προκήρυξις του αγώνος με συντάκτη της τον Κεφαλλήνα Γεώργιο Κοζάκην Τυπάλδον. Πρώτη ναυμαχία του αγώνος εις Προύθον από Κεφαλληνιακά πλοία υπό τον Αντ. Σφαέλον: Ιδού τρία μεγάλα πρωτεία των οποίων η τιμή ανήκει εις την νήσον μας!
Εντεύθεν και καθ’ όλην την διάρκειαν του αγώνος εις τας παραδουναβίους ηγεμονίας οι Κεφαλλήνες αγωνισταί συμμετέχουν εις τας κρισιμωτέρας μάχας αυτού. Εις την Φωξάνην κατά την υπό του Αλεξ. Υψηλάντου συγκρότησιν του Ιερού Λόχου και Κεφαλλήνες και Ιθακήσιοι νέοι σπεύδουν να καταταγούν εις αυτόν. Ο Ιθακήσιος Τάσ. Καραβίας διορίζεται αρχηγός του και τις τους 6 συνολικώς εκατοντάρχους αξιωματικούς του συγκαταλέγονται ο Κεφαλλήν Λουκάς Βαλσαμάκης και ο Ιθακήσιος Σπυρ. Δρακούλης. Όταν δε συνάπτεται η μάχη του Δραγατσανίου μεταξύ των ανδραγαθησάντων Ιερολοχιτών συγκαταριθμούνται οι δυο ούτοι εκατόνταρχοι, οι οποίοι αμφότεροι πίπτουν επί του πεδίου της τιμής. Εις την μάχην του Γαλατσίου την 1η Μαϊου 1821 την συναφθείσαν μεταξύ του Αθανασίου Καρπενισιώτου και μεγάλης πεζικής και ναυτικής Τουρκικής δυνάμεως αποσκοπούσης εις την ανακατάληψιν της πόλεως συναγωνίζονται μετά των λοιπών Ελλήνων και Κεφαλλήνες αγωνισταί μεταξύ των οποίων διεκρίθησαν ο Κεφαλλήν Νικ. Μαράτος και ο Ιθακήσιος Γεώργιος Πετρίκης, ενώ δύναμις ναυτική υποστηρίζουσα τις επιχειρήσεις της ξηράς ετέλει υπό την διοίκησιν τεσσάρων Κεφαλλήνων: του Αντ. Σφαέλου, του Ιωάν. Κουντούρη, του Παν. Πανά και του Σπύρου Πεταλά εχόντων εις τα τέσσερα πλοία την δύναμιν 130 ανδρών, το πλείστον Κεφαλλήνων.
Κεφαλλήνες μετ’ άλλων Επτανησίων συμμετέχουν εις την μάχην του Σκουλενίου κατά την 17ην Ιουνίου 1821 υπό τον Αθαν. Καρπενησιώτην και μεταξύ των διακριθέντων υπήρξαν οι Αντ. Σφαέλος και Σπ. Αμπατιέλος.
Μετά την καταστολήν του κινήματος εις τας παραδουναβείους ηγεμονίας, πλείστοι Κεφαλλήνες και Ιθακήσιοι κατήλθον εις την επαναστατημένην Ελλάδα και μεταξύ των πρώτων ο Γεώργιος Κοζάκης Τυπάλδος εκ των εμπίστων της ακολουθίας του Δημ. Υψηλάντου ως επιτρόπου της Αρχής και ο Διον. Ευμορφόπουλος. Πλείστοι επίσης Κεφαλλήνες εκ της γενετείρας των σπεύδουν εις Πελοπόννησον παρά τα μέτρα βίας και τρόμου των αγγλικών αρχών του Μαίτλαντ, παρά τας δημεύσεις περιουσιών, τα καταδιώξεις, τας καταδίκας, τας φυλακίσεις. Και εις παν σημείον κρίσιμον του αγώνος είναι ούτοι παρόντες, πρόμαχοι δεινοί της Ελληνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας:
Ούτω έμποροι και κτηματίαι Κεφαλλήνες των Πατρών την 21η Μαρτίου πριν η εισέλθη εις την πόλιν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός μετά των προκρίτων της Αχαϊας, μετ’ άλλων υπό την ηγεσίαν του εμπόρου Ευαγγέλου Λειβαδά και του φαρμακοποιού Νικ. Γερακάρη, επιτίθενται κατά της τουρκικής φρουράς της πόλεως, την αναγκάζουν να κλεισθεί εντός του φρουρίου και πολιορκούν αυτήν στενώς του Λειβαδά ανεγείροντος τηλεβολοστάσιον με Κεφαλλήνας πυροβολητάς και του ετέρου Κεφαλλήνος Γερακάρη συστήσαντος πρόχειρον νοσοκομείον. Ολίγον αργότερον δυο σώματα Κεφαλλήνων, το εν δυνάμεως 150 ανδρών υπό την ηγεσίαν του Ευαγγέλου Πανά και το έτερον των 300 Κεφαλλήνων υπό τους Ανδρέα και Κωνσταντίνο Μεταξά, Γεράσιμο Φωκά και Αθανάσιο Χέλμη μετ’ άλλων Ελλήνων και Ζακυνθίων βαδίζουν προς το Λάλα και κατά την 9ην και 13ην Ιουνίου 1821 κατάγουν περίλαμπρον νίκην απελευθερώσαντες την περιοχήν της Ηλείας εκ της τουρκαλβανικής εστίας των Λαλαίων και δια την νίκης των αυτής σταθεροποιήσαντες την νίκην του Κολοκοτρώνη την 12ην Μαϊου εις το Βαλτέτσι. Την σπουδαιότητα της μάχης αυτής, της οποίας την νίκην πάντες σχεδόν αποδίδουν εις τα σώματα των Κεφαλλήνων και Ζακυνθίων, καθομολογείν εκτός των άλλων ο Ιωαν. Φιλήμων θεωρήσει ότι αύτη υπήρξε «μία των φονικωτέρων και κρισιμωτέρων της εποχής εκείνης τα δευτερεία φέρουσα της του Βαλτετσίου…».
Κεφαλλήνες αγωνισταί μετ’ άλλων σωμάτων υπό την ηγεσίαν των Κεφαλλήνων Γεωργίου Κοζάκη Τυπάλδου, Διον. Ορφανού, Ευαγ. Πανά και Σπύρου Αμπατιέλου λαβαίνουν μέρος εις την πολιορκίαν και παράδοσιν της Μονεμβασίας την 23ην Ιουνίου 1821 και ακολούθως του Νεοκάστρου την 7ην Αυγούστου. Ο Κεφαλλήν Παναγής Ορφανός καθίσταται ο πρώτος Έλλην φρούραρχος της ελευθέρας Μονεμβασίας, και ο Γεώργιος Κοζάκης Τυπάλδος ο διαπραγματευθείς τας συνθήκας μετά των Τούρκων καθίσταται ο πρώτος Έλλην διοικητής του ελευθέρου Νεοκάστρου.
Κεφαλλήνες και Ιθακήσιοι συμβοηθούν εις την άλωσιν της Τριπόλεως, ο Διον. Ευμορφόπουλος υπό τον Θ. Κολοκοτρώνην και ο Τυπάλδος υπό τον Δημ. Υψηλάντην, συντάξας και την επιστολήν προς τους εν Τριπόλει Οθωμανούς καλών αυτούς εις παράδοσιν της πόλεως.
Κεφαλλήνες υπό τους Φωκά και Γκεντιλίνην συμμετέχουν δραστηρίως εις την υπό τον Θ. Κολοκοτρώνην εκστρατείαν κατά των Πατρών την 18ην Φεβρουαρίου 1822 ως και εις τας διεξαχθείσας εκεί μάχας εις Χαλανδρίτσαν, Σαραβάλι, και Γηροκομείον, αι οποίαι κατέληξαν εις την άλωσιν της πόλεως.
Πεντήκοντα Κεφαλλήνες μετά Κείων, Αιγινιτών και Υδραίων υπό την ηγεσίαν του Κεφαλλήνος Ραυτόπουλου, ενισχύουν τους Αθηναίους πολιορκούντας τους Τούρκους εις την Ακρόπολιν και συντελούν δια του τηλεβόλου των εις την κατόπιν συνθηκών παράδοσίν της την 9η Ιουνίου 1822.
Κεφαλλήνες και Ιθακήσιοι και εν τοις πρώτοις ο Διον. Ευμορφόπουλος και ο Ανδρέας Μεταξάς συμμετέχουν εις το υπό τον Θ. Κολοκοτρώνην πολεμικόν συμβούλιον εις τους Μύλους της Αργολίδος και ακολούθως εις την μάχην των Δερβενακίων, 26-28 Ιουλίου 1822, την καταλήξασαν εις την ήτταν και την καταστροφήν του Δράμαλη.
Λόχος εξ 150 Κεφαλλήνων υπό τον Σπ. Πανάν συντελεί μετά των Φιλελλήνων του Νόρμαν εις την νίκην παρά το Κομπότι και ακολούθως συμμετέχει εις τας πλέον επικινδύνους θέσεις εις την μάχην του Πέτα την 4ην Ιουλίου 1822 και πίπτουν επί του πεδίου της μάχης οι πλείστοι εξ αυτών, διασωθέντων ελαχίστων και ταυματισθέντος του Πανά.
Κατ’ αμφοτέρας τας πολιορκίας του Μεσολογγίου, όχι μόνον πλείστα βοηθήματα αποστέλλονται εκ της νήσου μας και αύτη καθίσταται ασφαλές και πρόθυμον καταφύγιον των αδυνάτων και των γυναικοπαίδων, αλλά και Κεφαλλήνες, εκτός των λοιπών Επτανησίων συγκαταριθμούνται εις τους οπλοφόρους της φρουράς της ηρωικής πόλεως.
Ο Κωνσταντίνος Μεταξάς μετ’ άλλων Κεφαλλήνων λαμβάνει μέρος εις την πολιορκίαν του Αιτωλικού και πολλοί Κεφαλλήνες παραμένουν εντός του Μεσολογγίου μέχρι της οριστικής πτώσεως και καταστροφής του.
Ο Διον. Ευμορφόπουλος μετά του σώματός του, του οποίου επίλεκτον τμήμα αποτελούν Κεφαλλήνες και Ιθακήσιοι, σπεύδει εις Μαραθώνα προς ενίσχυσιν του Γκούρα αγωνιζομένου εκεί κατά του Ομέρ πασά της Καρύστου και εις την επακολουθήσασαν μάχην κατά την 5ην και 6ην Ιουλίου 1824 διαπρέπει, συντελέσας αποφασιστικώς εις την συντριβήν του εχθρού.
Εις το Νεόκαστρον απειλούμενον παρά του Ιμπραήμ, ο οποίος τελικώς και επέτυχεν την παράδοσίν του, μεταξύ των υπερασπιστών του διέπρεψαν οι εκεί αγωνισθέντες Κεφαλληνες υπό τους Δανιήλ, Ηλίαν και Σπύρον Πανά.
Εκεί όμως όπου πάντες μεν οι Επτανήσιοι, μάλιστα δε οι Κεφαλλήνες και Ιθακήσιοι εν τοις πρώτοις ανεδείχθησαν ανδραγαθήσαντες και καταδείξαντες το ελληνικόν φρόνημά των και το αδάμαστον του χαρακτήρος των, ήσαν αι σκληραί και πολύμηνοι μάχαι αι διεξαχθείσαι εντός και περί την Ακρόπολιν των Αθηνών κατά των δυνάμεων του Κιουταχή ο οποίος, μετά την πτώσιν του Μεσολογγίου έσπευσε προς την Ανατολικήν Στερεάν, διήλθε την Βοιωτίαν ανενόχλητος και εισήλθεν εις την Αττικήν. Στόχος του βασικός υπήρξεν η κατάληψις των Αθηνών και του ιερού της Ακροπόλεως βράχου και πρώτη σθεναρά αντίστασις κατά των σχεδίων του προεβλήθη κατά τον Ιούνιον και Ιούλιον 1826 υπό του Γκούρα υπερασπιζομένου τας Αθήνας και έχοντος παρά το πλευρόν του ευτόμους υπερασπιστάς, τον Κεφαλλήνα Γερ. Φωκά μετά του Κεφαλληνιακού σώματός του και τον Ιθακήσιον Διον. Ευμορφόπουλον μετά των ιδικών του στρατιωτών, και μεταξύ αυτών ως επιλέκτων των Κεφαλλήνων και Ιθακησίων. Ότε δε παρά την προβληθείσαν αντίστασιν ο Κιουταχής κατέλαβε τας Αθήνας, ο Γκούρας και μετ’ αυτού τα σώματα του Γερ. Φωκά και Διον. Ευμορφόπουλου υποχωρήσαντα εγκλείονται, υπερασπισταί σθεναροί, εντός της Ακροπόλεως και πολιορκούνται έκτοτε εντός αυτής υπό των τουρκικών δυνάμεων από των αρχών του Αυγούστου 1826 μέχρι και της παραδόσεώς των.
Η διοίκησις του αγώνος ήδη στρέφει αμέριστον την προσοχήν της προς υπεράσπισιν του ιερού της Ακροπόλεως βράχου, του εκπροσωπούντος εις ένα θεσπέσιον συμβολισμόν το πανανθρώπινον μέτρον και την σοφίαν, την αρμονίαν και την δύναμιν της ελληνικής διανοήσεως, τας ακαταλύτους ηθικάς αξίας, την όντως ελευθερίαν και την αληθή Δημοκρατίαν. Ορίζει προς τούτο αρχιστράτηγον τον Γεώργιον Καραϊσκάκην. Συνιστά το μέγα της Ελευσίνος στρατόπεδον. Αποστέλλει εκεί πυκνάς τας ενισχύσεις. Προς το στρατόπεδον της Ελευσίνος σπεύδουν το τακτικόν υπό τον Φαβιέρον, οι κυριώτεροι οπλαρχηγοί του αγώνος, το νεοσυσταθέν σώμα των Μακεδόνων, Θεσσαλών, Θρακών, οι Κρήτες. Προς τα εκεί σπεύδει και το διοργανωθέν εις Ναύπλιον Επτανήσιον σώμα, το συγκροτηθέν την 23ην Ιουνίου 1826 βάσει ειδικού καταστατικού χάρτου-οργανισμού εκ 36 άρθρων και το οποίον προήλθεν εκ συνελεύσεως όλων των Επτανησίων αγωνιστών των ευρισκομένων τότε εν Ναυπλίω. Επικεφαλής του βρίσκεται 7μελής διοικητική επιτροπή –όσαι και αι νήσοι- εις την οποίαν την Κεφαλληνίαν εκπροσωπεί ο μέγας του ’21 αγωνιστής, ο διοργανωτής και πρώτος διοικητής του τακτικού ελληνικού πυροβολικού, Θεοδ. Βαλλιάνος, την δε Ιθάκην ο Σπύρος Κυπαρίσσης. Εκλεγείς στρατιωτικός ηγέτης του σώματος ο Διον. Ευμορφόπουλος μετά του Κεφαλλήνος Γερασίμου Φωκά και άλλων Κεφαλλήνων και Ιθακησίων, ευρίσκεται πολιορκούμενος εντός της Ακροπόλεως, έξω της οποίας και προς υπεράσπισίν της δρα το στρατόπεδον Ελευσίνος, του οποίου επίλεκτον τμήμα είναι το Επτανησιακόν σώμα. Το σώμα αυτό, μετ’ άλλων σωμάτων έχον συν τοις άλλοις ηγέτας και εκλεκτούς αρχηγούς τους Κεφαλλήνας Στέλιον Συνοδινόν και Μεν. Δρακόπουλον θα λάβη ενεργόν μέρος εις τας κατά του Κιουταχή μάχας του Χαϊδαρίου την 5ην, 8ην και 9ην Αυγούστου 1826, θα επιδείξη δε κατά τας μαρτυρίας, απαράμιλλον ανδρείαν, ηρωισμόν και καταφρόνησιν εις τον θάνατον.
Μεταξύ δεν των διαπρεψάντων ανδρών του, ως και των ανδρών των άλλων σωμάτων, θα διακριθή ιδιαιτέρως ο εκ Φαρακλάτων Παρασκευάς Κοντόπουλος, ο οποίος ορμήσας κατά του πρώτου σημαιοφόρου του Κιουταχή θα φονεύση αυτόν, θα του αρπάξη την σημαίαν και θα τύχη επαινετικής ιδιαιτέρας ανταμοιβής παρά του Καραϊσκάκη, του Φαβιέρου και της διοικήσεως του αγώνος.
Καθ’ όν δεν χρόνον το Επτανήσιον σώμα και οι εν αυτώ Κεφαλλήνες θα διαπρέπουν κατά του Κιουταχή, έτερον σώμα Κεφαλληνο-Ζακυνθίων συσταθέν την 11ην Ιουλίου 1826 εκ 500 επιλέκτων κατ’ εξοχήν Κεφαλλήνων υπό την διοικητικήν ηγεσίαν των Ανδρ. Μεταξά, Κωνς. Μεταξά, Δημ. Ορφανού, Καρόλου Δρακόπουλο, έσον στρατιωτικούς ηγέτας τον Κεφαλλήνα Δανιήλ Πανά και τον Ζακύνθιον Ιωάν. Πέτα, θα τεθή εις τας διαταγάς του Θ. Κολοκοτρώνη και θα αγωνσθή σθεναρώς κατά του Ιμπραήμ πασά κατά τας επιχειρήσεις του Ιουλίου 1826 εις τας επαρχίας Μυστρά, Αγ. Πέτρου και Πραστού. Ιδιαιτέρως το σώμα αυτό των Κεφαλληνο-Ζακυνθίων θα διακριθή κατά την μάχην εις Άστρος και έτι πλέον κατά την μάχην της Μπασαράς κατά την 19ην Αυγούστου 1826.
Ότε δε ο Κιουταχής κατέστησε τον περί την Ακρόπολιν κλοιόν ασφυκτιώτερον και οι εν αυτώ υπερασπισταί της είχον ανάγκην ενισχύσεων και εφοδίων, οι πάντες εστράφησαν προς το Επτανησιακόν σώμα, του οποίου ψυχή ήσαν οι Κεφαλλήνες ως «όλως αρμοδιώτερον και αξιώτερον να χρησιμεύση εις την φρουράν της Ακροπόλεως». Ο Γκούρας και μετ΄αυτού οι Ευμορφόπουλος και Φωκάς, οι πολιορκούμενοι εντός της Ακροπόλεως , ζητούν ως ενίσχυσίν των από την Διοίκησιν το Επτανησιακόν σώμα, το αυτό ζητούν και από τον Γ. Καραϊσκάκην και από την Διοικητικήν του σώματος επιτροπήν. Οι Επτανήσιοι έχουν «πίστιν, ευπείθειαν, και ευταξίαν, είναι πολύ έμπειροι και ευαίσθητοι εις όλα» γράφουν οι εντός της Ακροπόλεως πολιορκούμενοι και θα ήσαν η καταλληλοτέρα ενίσχυσις εισερχόμενοι εντός της Ακροπόλεως και ενούμενοι μετά των Κεφαλλήνων και των άλλων Επτανησίων του Φωκά του του Ευμορφόπουλου, θα απετέλουν μιαν δύναμιν ισχυράν ως «Επτανησιακή της Ακροπόλεως φρουρά».
Υπό τας πιέσεις αυτάς, η Διοίκησις και ο Καραϊσκάκης αποφασίζουν να αποστείλουν προς ενίσχυσιν των υπερασπιστών της Ακροπόλεως, το Επτανησιακόν σώμα.
Πρώτη απόπειρα του Επτανησιακού σώματος να εισέλθη προς ενίσχυσιν της πολιορκουμένης φρουράς της Ακροπόλεως, εγένετο την 1ην Σεπτεμβρίου 1826. Συμποσούμενον εις 200 άνδρας και ακολουθούμενον εξ άλλων πεντήκοντα υπό τας οδηγίας και των Κεφαλλήνων αξιωματικών Σπύρ. Αμπατιέλου, Μεν. Δρακόπουλου και Κωνσταντίνου Μακρή, επέτυχεν μεν να πλησιάση εις την Ακρόπολιν, όμως δεν επέτυχε να εισέλθη εντός αυτής επειδή γενόμενον αντιληπτόν από τους Τούρκους απεφάσισε την υποχώρισίν του προς την παραλίαν προς αποφυγήν ματαίων απωλειών του.
Δευτέρα απόπειρα εισόδου του Επτανησιακού σώματος συμποσουμένου εις 130 άνδρας το πλείστον Κεφαλλήνας και άλλους 120 άνδρας του στρατοπέδου της Ελευσίνος, εγένετο την 27ην Σεπτεμβρίου 1826, αλλά και πάλιν εγένετο αντιληπτόν υπό του Κιουταχή, ο οποίος επιτίθεται κατ’αυτού, το αναγκάζει να διασπασθή εις δυο τμήματα εκ των οποίων, το μεν εν επιτυγχάνει ασφαλώς να επιστρέψη εις Σαλαμίνα, την βάσιν εξορμίσεώς του, το δε έτερον να συγκρουσθεί πολλάκις προς τας δυνάμεις του Κιουταχή, να αγωνισθή σθεναρώς. Ιδιαιτέρως εις την Φαληρικήν αλυκήν υπό του Ιθακησίου Δημ. Λελούδα και να σωθή ωσαύτως το πλείστον αυτού.
Τρίτον εγχείρημα εισόδου εις την Ακρόπολιν εγένετο την 12ην Οκτωβρίου 1826 υπό τον Κριεζιώτην μετά σώματος 500 ανδρών, εν οις το μέγιστον μέρος Αθηναίοι και το Επτανησιακόν σώμα. Την φοράν αυτήν οι Τούρκοι αιφνιδιασθέντες απέτυχον τις την απόκρουσιν της προσπαθείας και ούτω Επτανήσιοι και μάλιστα Κεφαλλήνες μετά των Αθηναίων και άλλων τιμών, επιτυγχάνουν να διασπάσουν τον τουρκικόν κλοιόν, να εισέλθουν εις την Ακρόπολιν και να κομίσουν εις τους υπερασπιστάς της πυρίτιδα και άλλα εφόδια. Οι εισελθόντες Επτανήσιοι εύρον εντός της Ακροπόλεως και τους περί τον Γερ. Φωκά και Διον. Ευμορφόπουλον συμπατριώτας των και ενωθέντες όλοι από κοινού, συνεκρότησαν την «Επτανησιακήν της Ακροπόλεως φρουράν» της οποίας κεντρικός πυρήν ήσαν οι Κεφαλλήνες και αρχηγοί οι Κεφαλλήνες Γερ. Φωκάς και ο Ιθακήσιος Διον. Ευμορφόπουλος, μετέχοντες από του θανάτου του Γκούρα και ως μέλη της αρχηγενούσης εν τη Ακροπόλει επιτροπής.
Τέλος, Επτανήσιοι και μάλιστα Κεφαλλήνες, εισήλθον εις την Ακρόπολιν και με τον Φαβιέρον κατά την ηρωϊκήν προσπάθειάν του και μεταξύ αυτών αναφέρονται διακριθέντες οι λοχίαι του τακτικού στρατού Παρασκευάς Κουρκουμέλης και Ζήσιμος Παπαδάτος.
Η Επτανησιακή φρουρά της Ακροπόλεως των Αθηνών έχουσα κεντρικόν αυτής πυρήνα τους Κεφαλλήνες και Ιθακήσιους υπό τους αξίους αρχηγούς της Γερ. Φωκά και Διον. Ευμορφόπουλο, ηγωνίσθη γενναίως κατά του Κιουταχή, αναδειχθείσα εν παντί πρότυπον και επίλεκτον σώμα. Υπήρξεν αύτη κατά τας ομολογίας πάντων συντελεστής ευταξίας και παράδειγμα ευτολμίας και πολεμικής αρετής αποκρούσασα σθεναρώς και επιτυχώς τας τουρκικάς προσβολάς, όπου ετάχθη: εις το σπήλαιον παρά την εκκλησίαν της Χρυσοσπηλιωτίσσης, εις την περιοχήν του Σεπερτζέ παρά το θέατρον Ηρώδου του Αττικού, εις το σπήλαιον άνωθεν του αρχαίου θεάτρου του Διονύσου.
Επτανήσιοι και μάλιστα Κεφαλλήνες εκ της φρουράς ανελάμβανον επικινδύνους εξόδους εκ του πολιορκουμένου φρουρίου και εμπιστευτικάς προς την Διοίκησιν και τον Καραϊσκάκην αποστολάς. Αγογγύστως και παραδειγματικώς υπέφεραν τα δεινά της πολιορκίας και εξεπλήρωνον εις το ακέραιον το εθνικόν των χρέος. Όπου κίνδυνος και κρίσιμος σύγκρουσις προς τους Τούρκους, παρόντες εκεί πάντοτε οι Επτανήσιοι και μάλιστα οι Κεφαλλήνες και οι Ιθακήσιοι. Διεκρίθησαν ιδιαιτέρως κατά το εγχείρημα της 5ης προς 6ης Δεκεμβρίου 1826, ότε εξήλθαν της Ακροπόλεως και προσεπάθησαν να καλύψουν έξοδον τού υπό τον Φαβιέρον τακτικού, καταλαβόντες επί αρκετόν την περιοχήν της Πλάκας ως και εις την ματαίωσιν των σχεδίων του Κιουταχή να διανοίξη υπονόμους προς καταστροφήν του προμαχώνος του ύδατος κατά την 6ην Ιανουαρίου 1827. Κατά τας συγκρούσεις μάλιστα με τους Τούρκους εις την περιοχήν της Πλάκας ετραυματίσθη θανασίμως ο εκ Φαρακλάτων Παρασκευάς Κοντόπουλος ο διαπρέψας κατά τας μάχας του Χαϊδαρίου. Ηνέχθησαν οι πολιορκούμενοι εντός της Ακροπόλεως Επτανήσιοι και μάλιστα Κεφαλλήνες μόχθους, στερήσεις και θυσίας και μεταξύ των νεκρών της φρουράς αναφέρονται ο Ιθακήσιος Δημ. Λελούδης και οι Κεφαλλήνες Νικ. Μακρής, Παν. Ζωσίμου, ο Χαράλαμπος και ο Παρασκευάς Κοντόπουλος, ενώ ο Διον. Ευμορφόπουλος και πολλοί άλλοι ετραυματίσθησαν.
Ενώ δε το Επτανήσιον σώμα ηγωνίζετο σθεναρώς εντός του Ιερού της Ακροπόλεως βράχου, έτερα σώματα Κεφαλλήνων μετ’ άλλων υπό αξίους επίσης αρχηγούς ηγωνίζοντο εκτός της Ακροπόλεως υπό τον Γεωρ. Καραϊσκάκην Ούτω το λοιπόν του τακτικού σώματος το παραμείναν εκτός της Ακροπόλεως ετέλει υπό την διοίκησιν του Κεφαλλήνος Χαρ. Ιγγλέση, προς τον οποίον ο Φαβιέρος έτρεφε μεγίστην εκτίμησιν. Έτερον σώμα με κύριαν βάσιν τους Κεφαλλήνας συνεκροτήθη υπό τον Κεφαλλήνα συνταγματάρχη του Μ. Ναπολέοντος Βούρβαχην. Τρίτον σώμα, το παλαιόν Κεφαλληνο-Ζακύνθιον τελούν υπό την διοίκησιν του Κεφαλλήνος Δανιήλ Πανά και του Ζακυνθίου Ιωάν. Πέτα, εντολή της Διοικήσεως, έσπευσε προς τον Καραϊσκάκην και εξ΄ αυτού, ο μεν Δανιήλ Πανάς μετά πολλών Κεφαλλήνων ενούται μετά του Βούρβαχη, ο δε Ι. Πανάς μετά των λοιπών σπεύδει εις την Αττικήν. Οι Κεφαλλήνες οι συναθροισθέντες υπό τον διαπρέψαντα συνταγματάρχην του γαλλικού στρατού Βούρβαχην απετέλεσαν την κυρίαν βάσιν τού εξ 800 ανδρών σώματός του εις το οποίον ηγέται κατέστησαν επίσης οι Κεφαλληνες Δαν. Πανάς, Βελισσάριος Πασχάλης, Νικ. Καββαδίας, και Ανδρέας Μεταξάς. Πάντα τα σώματα αυτά ετέθησαν μετ’ άλλων υπό την διοίκησιν του Gordon, ο οποίος από συμφώνου μετά του Γεωργίου Καραϊσκάκη αποφασίζεται να δράση κατά του Κιουταχή. Το όλον στρατόπεδον ο Gordon διαχωρίζει εις δυο τμήματα: το εν υπ’ αυτόν τον ίδιον κινείται δια θαλάσσης, περιλαμβάνει εκτός των άλλων το τακτικόν υπό τον Κεφαλλήνα Ιγγλέσην και τους Επτανησίους του Πέτα, αποβιβάζεται εις Πειραιά την 25ην Ιανουαρίου 1827 και μετά συγκρούσεις μετά των Τούρκων τας οποίας διαπράττει το τακτικόν υπό τον Ιγγλέσην καθίσταται κύριον της περιοχής της Καστέλλας. Το δε έτερον τμήμα υπό τους Βούρβαχην, Βάσον Μαυροβουνιώτην και Νοταρά, κινείται δια ξηράς, προχωρεί εις την Χασιάν και φθάνει εις το Καματερόν. Διαφωνήσας εκεί προς τους λοιπούς ο Βούρβαχης μετά των Κεφαλλήνων και παραμείνας αβοήθητος, συγκρούεται με τους Τούρκους εις την πεδιάδα, κατά την μάχην πίπτει ο ίδιος και πολλοί Κεφαλλήνες, μεταξύ των οποίων και ο Μεν. Δρακόπουλος. Τα λείψανα του σώματος του Βούρβαχη ενούνται ακολούθως μετά του Κεφαλληνο-Ζακυνθίου σώματος υπό τον Πέτα, το οποίον μετά του τακτικού τού Ιγγλέση αποκρούει νικηφόρως νέας κατά της Καστέλλας τουρκικάς επιθέσεις. Το ίδιον αυτό σώμα υπό τον Ι. Πέταν θα λάβη μέρος μετά του Ανδρέα Μιαούλη και του Heideck εις την επιχείρησιν κατά τουη Ωρωπού, κέντρου ανεφοδιασμού του Κιουταχή εξ Ευβοίας, και θα δράση επωφελώς κατά την εκεί υπ’ αυτού συναφθείσαν μάχην της 4ης Μαρτίου 1827.
Παρά τας επιτυχείς επιθέσεις των εκτός της Ακροπόλεως σωμάτων και μεταξύ αυτών του παλαιού Κεφαλληνο-Ζακυνθίου και του τακτικού υπό τον Ιγγλέσην και την σθεναράν αντίστασιν των εντός της Ακροπόλεως πολιορκουμένων και μεταξύ αυτών των Κεφαλλήνων και Ιθακησίων του Φωκά και του Ευμορφόπουλου, ο περί την Ακρόπολιν κλοιός των Τούρκων καθίστατο ασφυκτικός. Εκ τούτου και η Γ’ εν Τριζήνι Εθνοσυνέλευσις αναθέτει την αρχιστρατηγίαν του αγώνος εις τον Church και την αρχιναυαρχίαν εις τον Κόχραν και συνιστώνται μετά του Γ. Καραϊσκάκη τα στρατόπεδα Κερατσινίου και Πειραιώς αποσκοπούντα εις άμεσον κατά του Κιουταχή επίθεσιν, παρά τας αντιρρήσεις του Καραϊσκάκη. Ο θάνατος του τελευταίου αυτού επισυμβάς την 23ην Απριλίου 1827, οδηγεί ακολούθως εις μίαν αμελέτητον και ανοργάνωτον επιχείρησιν κατά του Κιουταχή, η οποία καταλήγει τις την εν Φαλήρω καταστροφήν. Εις αυτήν μέγα μέρος Κεφαλλήνων καταβάλλει βαρύ το τίμημα της ελευθερίας. Διότι πίπτει επί του πεδίου της τιμής ο εξαίρετος μαχητής Ιγγλέσης, πίπτουν διακριθέντες οι αδελφοί Σπύρος και Χαράλαμπος Δρακόπουλοι και πολλοί άλλοι μετ’ αυτών. Αλλά το χείριστον της εν Φαλήρω καταστροφής δεν ήτο μόνον η απορφάνισις του αγώνος επιλέκτων φυσιογνωμιών ως του Κεφαλλήνος Ιγγλέση και άλλων, όσον η δεινοτάτη θέσις εις την οποίαν έκτοτε περιήλθαν οι εν τη Ακροπόλει πολιορκούμενοι μεταξύ των οποίων ανεφύησαν διχογνωμίαι δημιουργηθείσης ευρείας κινήσεως παραδόσεως της φρουράς, υποθαλπτομένης υπό του Φαβιέρου και του Church. Κατά της παραδόσεως αντετάχθησαν αμέσως οι Αθηναίοι ηγέται και πεισμόνως και σθεναρώς μετ’ αυτών οι Φωκάς και Ευμορφόπουλος. Οι τελευταίοι αυτοί εις τας ιταμάς προτάσεις του Κιουταχή προς παράδοσιν, διαβιβασθείσας εις αυτούς δια του Γάλλου κυβερνήτου της φρεγάτας «Ήρας» le Blanc, έδωσαν λεωνίδιον πράγματι απάντησιν. Ιδού αυτή η απάντησις:
Κύριε Βλάγκ,
Σας ευχαριστούμεν δια τον κόπον οπού εκάματε δι’ ημάς. Υπήκοοι Τουρκίας, οπού διαλαμβάνουν αι προβληθείσαι συνθήκαι του Κιουταχή παρά της εξοχότητός σας, εδώ δεν υπάρχουν. Είμεθα Έλληνες, αποφασισμένοι ή να αποθάνωμεν ή να ζήσωμεν ελεύθεροι. Ο Κιουταχής αν θέλη τα άρματά μας, ας έλθη, αν είναι άξιος, να τα πάρη με την δύναμίν του.
Έχομεν την τιμήν να σας χαιρετήσωμεν.
Τη 30η Απριλίου 1827.
Εν τη Ακροπόλει των Αθηνών.
Ν. Κριεζιώτης, Στάθης Κατσικογιάννης, Δ. Ευμορφόπουλος, Ιωαν. Μαμούρης, Γεράσιμος Φωκάς, Νικ. Ζαχαρίτσας, Σωτ. Βλαχόπουλος, Μήτρος Λέκας.
Παρά ταύτα, μεταξύ ιδιαιτέρως των ατάκτων, εκέρδισεν έδαφος η ιδέα της παραδόσεως, η οποία και τελικώς πραγματοποιείται την 24ην Μαϊου 1827 μεσολαβήσει του Αυστριακού Cornero και του Γάλλου ναυάρχου Δεριγνύ. Η Επτανησιακή φρουρά της Ακροπόλεως και οι ηγέται της Φωκάς και Ευμορφόπουλος μετά των Αθηναίων, αντέστη μέχρι τέλους εις την παράδοσιν, την οποίαν εθεώρουν ατιμωτικήν πράξιν. Εις τους Αθηναίους αυτούς και εις τον Φωκάν και τον Ευμορφόπουλον οφείλεται και το γεγονός ότι η παράδοσις αύτη κατέστη έντιμος, του Κιουταχή αναγκασθέντος τελικώς να δεχθή τον όρον της εξόδου της φρουράς μετά των όπλων και των αποσκευών των πλην των Αθηναίων, υποχρεουμένων εις παράδοσιν μόνον των όπλων.
Ο Ι. Σουμερλής, ο Αθηναίος ιστορικός, συμπολιορκούμενος τότε μετά των άλλων εις την Ακρόπολιν, εις την «Ιστορίαν των Αθηνών» αναφερόμενος εις την Επτανησιακήν φρουράν και τους ηγέτας της γράφει χαρακτηριστικά: «Τοιούτοι εφάνησαν (δηλ. αντιδρώντες εις την παράδοσιν) και οι στρατηγοί Δ. Ευμορφόπουλος-Ιθακήσιος και ο Γεράσιμος Φωκάς Κεφαλλήν. Δεν έχω ικανούς λόγους να επαινέσω το Επτανήσιον σώμα, το οποίον συμφώνως έπνεε διακαή ζήλον και πατριωτισμόν ανυπέρβλητον. Μεταξύ δε τούτου ήσαν οι προκριτώτεροι Στέλιος Συνοδινός, Ιωάννης Φωκάς, Ανδρέας Παϊζης, Σπύρος Αμπατιέλος, Κωνσταντίνος Μακρής Κεφαλλήνες, Δημ. Λελούδας Ιθακήσιος και Ιωάννης Πεφάνης Κερκυραίος».
Και μετά την παράδοσιν της Ακροπόλεως των Αθηνών γενικώτερον μεν οι Επτανήσιοι αγωνισταί, προ πάντων δε οι Κεφαλλήνες και Ιθακήσιοι, δεν έμειναν αργοί. Διατηρήσαντες κατόπιν ενισχύσεων της Διοικήσεως του αγώνος ο μεν Γερ. Φωκάς το εξ 120 ανδρών, το πλείστον Κεφαλλήνων σώμα του, ο δε Διον. Ευμορφόπουλος το ιδικόν του συγκείμενον εκ 300 ανδρών με κεντρικόν επίσης πυρήνα Κεφαλλήνας και Ιθακησίους, ετέθησαν εντολή της Διοικήσεως, υπό τας διαταγάς του Church και μετ’ άλλων σωμάτων δράσαντα νικηφόρως, ανακαταλαμβάνουν τον Δεκέμβριον 1827 το Βασιλάδι και τον Απρίλιον του 1828, κατόπιν σκληρών επιχειρήσεων το Αιτωλικόν, κατά τας οποίας μάλιστα ετραυματίσθησαν οι Διον. Ευμορφόπουλος και οι Κεφαλλήνες Γερ. Φωκάς και Γερ. Κόκκινος. Αργότερον και ο Διον. Ευμορφόπουλος ως χιλίαρχος και ο Γερ. Φωκάς μετ’ άλλων Κεφαλλήνων και Ιθακησίων στρατιωτών των θα τεθούν υπό τας διαταγάς του Δημ. Υψηλάντου, θα λάβουν μέρος δραστήριον εις τας μάχας περί την Λεβάδειαν και τα Θήβας, και θα διακριθούν και κατά την τελευταίαν μάχην του αγώνος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας εις την Πέτραν της Βοιωτίας κατά την 12ην Σεπτεμβρίου 1829.
Ούτω, όπως πάντοτε και κατά την διάρκειαν της Ελληνικής Εθνεγερσίας οι Κεφαλλήνες, ως και οι λοιποί μετ’ αυτών Επτανήσιοι, ουδ’ επί στιγμήν απώλεσαν την Ελληνικήν των πραγμάτων και γεγονότων θεώρησιν. Καίτοι τότε ετέλουν υπό το ανελεύθερον και μισελληνικόν καθεστώς του συντάγματος του 1817, του επιβληθέντος υπό του Μαίτλανδ, έσπευσαν εις τα πεδία των μαχών της επαναστατημένης Ελλάδος και εμόχθησαν και εθυσιάθησαν προς ανάστασιν της γενικής Ελληνικής πατρίδος. Η συμβολή των και αι θυσία των υπήρξαν μέγισται, αφειδώλευτοι και αδίστακτοι. Με πίστην ακλόνητον εις τας ιεράς του Γένους μας παρακαταθήκας και εις τον Προστάτην Άγιόν των, εκινήθησαν ουχί εκ της ανάγκης, ως οι λοιποί Έλληνες οι τελούντες υπό τον Τούρκον δυνάστην, αλλά εκ καθαρού και αδόλου αισθήματος. Και είναι αυτό το οποίον προσδίδει εις την Κεφαλληνιακήν και γενικώτερον την Επτανησιακήν προσφοράν υπέρ της Ελληνικής Ελευθερίας μεγαλείον και υπεροχήν.
Από Θεού μεν άρχεσθαι αλλά και εις Θεόν περατούσθαι.
Από της Ελληνικής Εθνεγερσίας κει τον Β΄Παγκόσμιον Πόλεμον. Από του Ναυπλίου εις την Λαμίαν. Από του 1825 εις το 1939.
20 Οκτωβρίου 1929: Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει εκραγεί. Η ανθρωπότης όλη και οι φιλελεύθεροι λαοί περίτρομοι και ενδεείς παρακολουθούν την προσπάθειαν του μηδενισμού των. Προετοιμάζονται οι πάντες να τον αποφύγουν, να τον απομακρύνουν, αλλά και να πέσουν επί των επάλξεων της τιμής και τους καθήκοντος. Και μεταξύ των πρώτων η Ελλάς και ο φιλελεύθερος λαός μας με την τότε ηγεσία του. Λαμβάνει παν μέτρον προασπίσεως του ελευθέρου εδάφους της. Καλεί κλάσεις, εκπαιδεύει εντατικώς τους αγυμνάστους. Εξοπλίζεται. Μετακινεί στρατιωτικά της τμήματα εις επικαίρους θέσεις. Λαμβάνει σύντομα μέτρα πολεμικής προπαρασκευής και ετοιμότητος. Εντός του πλαισίου των μέτρων αυτών η Διλοχία Κεφαλληνίας αποτελουμένη εξ’ αγυμνάστων κλάσεων μετακινείται εκ του Αργοστολίου από τον Αύγουστον 1939 και τμήμα της εγκαθίσταται πλησίον των συνόρων. Έτερος δε λόχος της μετασταθμεύει εις Λαμίαν εις το 42ο σύνταγμα ευζώνων με τον Κεφαλλήνα έφεδρον αξιωματικόν της, τον υποφαινόμενον. Η εκπαίδευσις του λόχου εκεί ήτο εντατική, χωρίς ανάπαυλα, και οι Κεφαλλήνες στρατιώτες της Λαμίας ακούραστοι και πειθαρχικοί. Όσον όμως πλησιάζει η 20η Οκτωβρίου τόσον και ανησυχία εμφιλοχωρεί εις τας τάξεις των. Πρέπει οπωσδήποτε να εορτάσουν τον προστάτην Άγιόν των. Αλλά η άδεια του εορτασμού είναι δυσχερές, αν μη αδύνατον, να δοθή. Και όμως δεν αποθαρρύνονται. Συγκροτούν ερανικήν επιτροπήν, συγκεντρώνουν χρηματικόν ποσόν ανέλπιστον, δραστηριοποιούνται προς πάσαν κατεύθυνσιν και τελικώς επιτυγχάνουν την χορήγησιν της αδείας. Ούτω το πρωί της 20ης Οκτωβ΄ριου 1939, ο λόχος των Κεφαλλήνων της Λαμίας βαδίζει συντεταγμένος εις την εκκλησίαν του Αγ. Δημητρίου και εκεί, μέσω κατανύξεως τελείται λειτουργία μετ’ αρτοκλασίας. Το απόγευμα της αυτής ημέρας εις το κατάλυμα του λόχου των δέχονται τους αξιωματικούς και τους άλλους στρατιώτας του 42ου συντάγματος ευζώνων και τους προσφέρουν μέσα σε χαρούμενη ατμόσφαιρα, με χορούς και τραγούδια, κεράσματα, γλυκά και ποτά, για τη γιορτή τους. Και εκεί κάπου εις την Λαμίαν, εις το εκκλησάκι των στρατώνων ίσως να διασώζεται ακόμα και το καντήλι που την 20ην Οκτωβρίου 1939 αφιέρωσαν οι Κεφαλλήνες στρατιώται της Λαμίας εις ανάμνησιν της εορτής του Αγίου των.
Αυτοί οι Κεφαλλήνες στρατιώται του 42ου Συντάγματος ευζώνων είναι αυτοί οι ίδιοι Κεφαλλήνες αγωνισταί του Ναυπλίου του 1825. Υπό δυσμενείς συνθήκας έθεσαν τα όπλα παρά πόδα κατά την 20ην Οκτωβρίου δια να προσκυνήσουν και να τιμήσουν ευλαβικά τον προστάτην Άγιόν μας. Έτσι πάντα συμβαίνει με εμάς αταβιστικά και ακατάλυτα δεκάδες χρόνια. Διότι πέραν και εκτός των οιασδήποτε φύσεως μεταφυσικών δογμάτων, ο Θεοφόρος της Κεφαλληνίας προστάτης, είτε ως θέσις, πίστις και παραδοή, αλλ’ είτε επίσης και ως άρνησις, απιστία και απόρριψις, αποτελεί αδιαμφισβητήτως μιαν ανωτέραν ηθικήν και πνευματικήν δύναμιν, η οποία συνέχει και συνενώνει αδιασπάστως τους Κεφαλλήνας, όπου γη και όπου θάλασσα, και αποτελεί τον άρρηκτον συνεκτικόν τους δεσμόν. Και είναι αυτή ακριβώς η δύναμις, η οποία δραστηριοποιεί τας ικανότητάς μας, αξιοποιεί τας δυνάμεις μας, ωραιοποιεί και καθαγιάζει την ανθρώπινην ζωήν και καταξιώνει την ανθρώπινην υπόστασιν.
CEPHALLONIANS AND ITHAKISIANS IN THE GREEK REVOLUTION
THE CELEBRATION OF ST. GERASIMOS
Spyros Loucatos
The official Greek gazette of Wednesday 21 October 1825 contains a reference to the celebration of St. Gerasimos by the Cephallonians who were in Nafplion, the capital of the newly created Greek State. It was a difficult time for the revolution when the Turks had occupied most of the Peloponese, threatening its success. Even during those crucial times the Cephallonians did not forget their patron Saint, giving irrefutable proof of their spiritual bond with Him. His name has always been connected with the life of the Cephallonians in peace or war, on land or in the sea, in their battles for peaceful progress but mainly in their battles for the National honour, independence and freedom.
In such battles the Cephallonians were always present. They were among the first who took part in the Revolution, not only the ones in Greece itself but also those who lived in the Balkan States as well as Russia, becoming members of the Company of Friends and warm advocates of its ideals.
With the start of the revolution three firsts were noted for the Cephallonians and Ithakisians. 1) The first battle of the revolution against the Turks that took place on February 21st 1821 in Moldavia, was led by the Ithakisian Vasili Karavias with over 100 Cephallonian sailors. 2) The Cephallonian George Kozakis Typaldos wrote the first revolutionary proclamation signed by A. Ypsilantis urging the Greeks to “fight for faith and country”. 3) The first revolutionary flotilla, comprised of wheat ships wintering in Prouthos, was led by Ant. Sfaelos and in March 7th 1821 attacked 10 Turkish ships sailing to Galatsi and destroyed them.
From then on and during the war the Cephallonians took part in the most crucial battles in the hegemonies bordering the Danube. After the suppression of the revolution there, they came to Greece to tight for freedom and independence. Many Cephallonians left the island to fight in the Peloponese despite the restrictions imposed by the British authorities, which included confiscation of property, convictions and imprisonments. Under the leadership of Evangelos Panas and the brothers Andrea and Konstantine Metaxa, they formed a force of 450 Cephallonians who, along with other Greeks, defeated the Turks near Lala in June 9th 1821 freeing the area of Turks and Albanians and consolidating the victory of Kolokotronis in Valtetsi.
Cephallonians and Ithakisians took part in almost all the great battles of the revolution: in the seizure of Monemvasia and Neokastro, in Tripolis and Patras in the battles that ended eith the fall of the city. Fifty Cephallonians helped the Athenians who besieged the Turks in the Acropolis in 1822.
Under Kolokotronis Cephallonians and Ithakisians took part in the battle of Dervenakia (July 26-28 1822) which ended with the defeat and destruction of Dramalis. A company of 150 under Sp. Panas took part in the battle of Peta on July 4 1822 where most of them were killed and Panas himself was injured.
In the siege of Missolonghi the Cephallonians helped with consignments of the necessary supplies, provided a safe and ready refuge for women and children in their homes, while many stayed in Missolonghi until its fall and destruction.
The lonians in general and the Cephallonians in particular proved themselves in the battles inside and around Acropolis when the Turks attacked Athens. The first strong resistance came on June and July of 1826 from Gouras aided by Cephallonians and Ithakisians. When the Turks took possession of Athens they retreated and barricaded themselves inside the Acropolis.
The leaders of the revolution considered most important the defense of the hill that symbolizes the wisdom, the harmony and the power of the Greek intellect, the indestructible moral values, freedom and true Democracy. So gathering a large force, established a camp in Elefsis from where they attacked the enemy, at the same time supporting the men in the Acropolis. When the barricaded guard found itself in need of reinforcements the Cephallonian corps was assigned to the task. After two unsuccessful attempts, on October 12 1826, they surprised the enemy and entered the Acropolis bringing gunpowder and other supplies. They joined the barricaded Caphalonians comprising the Ionian Guard of the Acropolis and fought bravely, becoming an example of daring and merit. Members of the guard undertook dangerous missions either helping the tactical army or foiling the Turkish war plans.
Other Cephallonian units were fighting outside the Acropolis under the orders of Karaiskakis, distinguishing themselves in many battles. During the battle of Phaliron many Cephallonians were killed, among them their leader Igglesis. After this defeat the situation for the defenders of the Acropolis became very difficult as the foreign leaders Church and Fauvier advised them to surrender, something the men inside refused to do. Even so, when the decision for the surrender was taken they insisted, and succeeded, to leave the hill with their weapons. The Athenian historian I. Sumerlis wrote in his “History of Athens”: “.. .1 have not words enough to praise the Cephallonian Guard which showed passionate zeal and insurmountable patriotism…” After their surrender at the Acropolis the Cephallonians continued to fight the Turks under D. Ypsilantis even to the last battle of the war at Petra in September 12 1829.
Thus the Cephallonians, despite the despotic Constitution imposed by Maitland, fought and died for the resurrection of their country. With deep faith to their heritage and their patron Saint they acted not out of need but by pure and guileless sentiment, which gives their sacrifice grandeur and superiority.
October 20 1939. World war II has started. The whole free world is preparing to avoid it, keep it away or even die defending their countries. Greece is among them. Troops are trained and moved to strategic positions. On August 1939 two companies of Cephallonians were moved from Argostoli to the border and another one to Lamia for training. The men were working hard, tireless and disciplined. But as the 20th of October came closer they became restless. They wanted to celebrate their patron Saint but they were worried they would not be allowed to. However, they did not loose heart. They worked together and finally got the permission. So on the morning of October 20th 1939 the Cephallonian troop marched to the church of St. Demetrios where they attended the holy Liturgy. In the afternoon they received the officers and other soldiers of the 42n regiment and celebrated with food, music and dance. Perhaps inside that little church in Lamia the small candle the Cephallonians dedicated in memory of that celebration is still burning.
These same soldiers of the 42nd regiment are those Cephallonians who fought in Nafplion in 1825. Under difficult conditions they put aside their weapons in order to honour their patron Saint. This happens continually for hundreds of years as the Saint of Cephallonia is a high moral and spiritual power, which unites the Cephallonians anywhere in the world, composing their unbreakable binding link. And this is the power that brings forth our abilities, turns our weakness to advantage, makes life beautiful and gives value to the human existence.
Μετάφραση: Ευρυδίκη Λειβαδά
Εικόνα: Κωνσταντίνος Βολανάκης. Η αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο