-Διαβάζουμε στον Μητροφάνη: «… το πνεύμα παρέθετο ζήσας τα πάντα έτη εβδομήκοντα και μικρόν τι προς». Άρα με δεδομένο ότι ο Άγιος εκοιμήθη στις 15 Αυγούστου 1579, γεννήθηκε το 1509 και μάλιστα μεταξύ Μαρτίου και Ιουλίου. Η λογική υπαγορεύει ότι Ιανουάριος και Φεβρουάριος δεν έχουν πιθανότητα λόγω του «μικρόν τι προς» δηλ. επιπλέον ολίγον και όχι «ήμισυ», λέξη την οποία θα χρησιμοποιούσε ο λόγιος Μητροφάνης.
-Γεννημένος πολίτης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ο Νοταράς κατευθύνθηκε για σπουδές στη βενετοκρατούμενη Ζάκυνθο. Είναι απόλυτα βέβαιο ότι κόμιζε άδεια ταξιδιωτική με υπογραφές και σφραγίδες των τοπικών διοικητών του εγιαλέτ Ρούμελη στο οποίο υπήγετο το σαντζάκ του Μωριά. Έρευνα σε σχετικά αρχεία πιθανόν να φέρουν στο φως στοιχεία για τη μετακίνησή Του.
-Η Ζάκυνθος είχε Ορθόδοξη Επισκοπή υπό την Μητρόπολη της Κορίνθου, γεγονός που θα συνέβαλε στην συναίνεση των θεοσεβών γονιών Δημητρίου και Καλής για την εγκατάστασή Του στο εν λόγω νησί. (Επίσκοποι Ζακύνθου και Κεφαλληνίας: Λεόντιος Λυκιαρδόπουλος και Νικηφόρος Λοβέρδος).
-Στη Ζάκυνθο ο φιλομαθής έφηβος γνώρισε τον συνομήλικο μη σπουδάσαντα «γραμματείαν» διαπρεπέστατο λόγιο και μύστη Παχώμιο Ρουσάνο. Οι δυο νεαροί μελετητές πρέπει να ήταν μεταξύ των πρώτων που μόνασαν στον Κάτω Αη-Γιώργη καθώς δέκα χρόνια μετά την παραμονή τους, και συγκεκριμένα το 1535, ιδρύθηκε ως κοινοβιακή η Ι. Μονή Αγίου Γεωργίου.
Μαζί μελέτησαν τους θησαυρούς των ιερών κωδίκων κι έτσι μυήθηκαν στις απαρασάλευτες αρχές της Ορθοδοξίας. Κρίνω πως θα ήταν δόκιμο να γίνει επισταμένη μελέτη των θέσεων του Ρουσάνου εν παραλλήλω με τις εκπεφρασμένες, μέσω του Πρακτικού Ταφής της 20ης Αυγούστου 1579, και των εφαρμοσμένων αρχών του Αγίου στο μοναστήρι Του. Ως παράδειγμα φέρω τον φιλελεύθερο τρόπο εκλογής της ηγουμένης «δια της ψήφου των πλειόνων».
Με δεδομένο ότι η γραφή του Ρουσάνου μεταλλάσσεται στα αυτόγραφά του, μήπως υπάρχει πιθανότητα να «κρύβεται» εν μέσω αυτών σημείωμα, έστω ανυπόγραφο, του Αγίου Γερασίμου; Λεπτομερής έρευνα σε αυτόχθονα χειρόγραφα των Κρημνών που έχουν παραχθεί το πρώτο διάστημα της εκεί παραμονής του Αγίου (1525c.-1528c.), σε σύγκριση με δείγματα γραφών της Πατριαρχικής Βιβλιοθήκης των Ιεροσολύμων που χρονολογούνται μεταξύ των ετών 1536 c. και 1548 c., (ίσως και σε ΚΠολη κι Άγιο Όρος) μήπως φέρουν στην επιφάνεια κάποιο σημείωμα του Αγίου της Κεφαλληνίας;
Νοταράς και Ρουσάνος σχεδίασαν ταξίδι μακρύ, σε δρόμους γήινους κι υπερβατούς αναγκαίους για τη Φώτιση-ζητούμενο των εκλεκτών. Είναι πράγματι πολύ εντυπωσιακό το γεγονός της ταυτόσημης πορείας που ακολούθησαν οι δυο μεγάλοι πνευματικοί ταγοί της Ορθοδοξίας. Άγνωστο εάν συμπορεύθηκαν στην αρχή. Πάντως η μετέπειτα πορεία τους δεν είναι χρονικά ταυτόσημη. Οδοιπόρησαν στους ίδιους τόπους, σε παραπλήσιους όμως χρόνους.
-Η επιλογή του Αγίου να κατευθυνθεί στην Κωνσταντινούπολη δεν είναι τυχαία. Εκεί, η ρίζα των προγόνων Του. Πόλη-σύμβολο για τον απόγονο των Νοταρά η Κωνσταντίνου Πόλις ή θα τον βύθιζε σε θλίψη, οργή κι εκδίκηση για τους εχθρούς του σταυρού –δεν ήταν άλλωστε χρονικά πολύ πίσω η Άλωσή της-, ή θα συγχωρούσε. Τελικά νίκησε η αρετή. Δοκιμάσθηκε, συγχώρησε και λυτρώθηκε από ανθρώπινα πάθη. Κατά μαρτυρίες (Μartin Crusius), στην πόλη με τα ονομαστά σκλαβοπάζαρα των χριστιανών, ζούσαν εκεί άμεσοι απόγονοι του βυζαντινού οίκου των Νοταρά και παραμένει άγνωστο εάν συναντήθηκε μαζί τους.
Επειδή έχουν ερμηνευθεί διαφορετικά οι γειτονικοί της Πόλης προορισμοί Του, σημειώνω πως, με βάση τον Μητροφάνη, αφού διέσχισε την Προποντίδα, πέρασε στη Χαλκηδόνα «και τα πέριξ του Βυζαντίου είασε περιελθών ανιστόρητά τε και αθεώρητα».
-Στο Άγιο Όρος πιθανολογείται πως εκάρη μοναχός στην Ι. Μ. Ιβήρων. Κατά παράδοση ασκήτευσε στην Καψάλα, στη σκήτη της Αγίας Άννης και σε αυτήν του Τιμίου Προδρόμου. Αν στο πρώτο μέρος τη θάλασσα την έβλεπε από μακριά, στα δυο άλλα η επαφή μαζί της ήταν σχεδόν άμεση. Τότε ήταν συνηθισμένες οι πειρατικές επιθέσεις: «… μετά των άλλων κακών ων έπραξαν οι δια θάλασσης κουρσαραίοι εν τω Αγίω Όρει τούτω και ταύτην την του Μυλοποτάμου μονήν πυρίκαυστον εποίησαν…» «…και εις δέκα ημέρας αύθις ανηλώθη δεύτερον παρά τοις Άγαρ απογόνους, τους μιαρούς και αντιχρίστους, έλαβον άπαντα και το μοναστήριν ενέπρισαν, συν τα πλοία και εννέα μοναχούς απήγαγον εις αιχμαλωσίαν…». Τα δεινά αυτά δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον ευγενή μοναχό. Συσσώρευσαν εντός Του δύναμη προσφοράς στον συνάνθρωπο, χαρακτηριστικό που θα σημάδευε το πολυτομεακό ανθρωπιστικό έργο Του.
Επακολούθησε ταξίδι του Αγίου προς τον Νότο και για να διευκολυνθεί είναι βέβαιο πως θα είχε εκδοθεί από το Άγιο Όρος επιστολή. Παρέμενε βέβαια στην Οθωμανική επικράτεια, όμως σε περιπτώσεις ταξιδιών, και δη ιερωμένων -όπως σε περιπτώσεις ζητειών-, εξεδίδετο σχετική ταξιδιωτική επιστολή προς άρση δυσκολιών.
-Ταξιδεύοντας δια θαλάσσης και δια ξηράς σε Αντιόχεια, Δαμασκό, Σινά, Αλεξάνδρεια, όλη την Αίγυπτο, «Λιβύην και Εώαν» πριν την δωδεκαετή εγκατάστασή Του στους Αγίους Τόπους ήλθε κι εκεί αντιμέτωπος με την αδυσώπητη πραγματικότητα της εποχής: ατελείωτα σκλαβοπάζαρα, ασταμάτητες τυραννίες και συχνές επιδρομές βάρβαρων τέκνων της ερήμου στα ορθόδοξα μοναστήρια, αρπαγές ιερών κειμηλίων και κακοποιήσεις μαρτύρων. Η περιπλάνηση ήταν φοβερή: ανάμεσα σε όγκους θανατερούς όλο πέτρα τραχιά, καμηλοπορείες σε αχανείς εκτάσεις άμμου με απάνθρωπες κι ακραίες καιρικές συνθήκες. Οι δρόμοι ληστοκρατούνταν κι η αξία της ανθρώπινης ζωής ήταν μηδαμινή, αν όχι ανύπαρκτη. Η πίστη Του όμως τον θωράκιζε εναντίον όλων των κακουχιών.
Έμεινε στα Ιεροσόλυμα, η κατάσταση τής Εκκλησίας των οποίων ήταν δεινότατη, δίπλα σε μια περισπούδαστη μορφή της Ορθοδοξίας: στον Πατριάρχη Γερμανό που «κατήγετο πιθανώς εκ Νοταράδων». Σημειώνει ο Μητροφάνης: «υπηρέτησε δε καν τούτοις και τω αγιωτάτω Πατριάρχη έτη δώδεκα».
Αναμφίβολα ο όσιος αναζητητής των Τρικάλων διδάχθηκε από τον Πατριάρχη, αλλά και συνέβαλε στο αξιοθαύμαστο ορθόδοξο κι εθνικό έργο του. Βίωσε εκ του σύνεγγυς την αγωνία του να αναστηλώσει με απερίγραπτους κόπους το Πατριαρχείο και το κύρος του στην παλιά τους αίγλη. Είδε τα τείχη της Ιερουσαλήμ να επιδιορθώνονται το 1542. Έζησε το 1545 την ανακαίνιση του Ιερού Κουβουκλίου, του οποίου είχε αξιωθεί με το διακόνημα του κανδηλανάπτη κατά την άφιξή Του, δύσκολη υπόθεση τα χρόνια εκείνα, καθώς με διαταγή του Σουλεϊμάν από το 1520 τα κλειδιά της μοναδικής Άγιας Πόρτας φυλάσσονταν από μουσουλμάνους κι άνοιγαν μόνο αν πληρωνόταν σχετικός φόρος, γεγονός δυσβάστακτο για τα πενιχρότατα εισοδήματα του Πατριαρχείου. Οπότε εισερχόμενος ο μοναχός Νοταράς παρέμενε έγκλειστος για μακρύ διάστημα. Η θεία εμπειρία Του στον τόπο της Υπέρτατης Θυσίας είναι πασιφανές πως αποτυπώθηκε στην πορεία και στις δράσεις Του.
Η χειροτονία Του σε πρεσβύτερο «παρά του αγιωτάτου και Μακαριωτάτου Πατριάρχου κυρίου Γερμανού» πραγματοποιήθηκε μετά το 1539, αφού είχε κλείσει τα 30. Όμως ο δραστηριότατος Πατριάρχης από το 1537 βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη διότι τον είχε καλέσει ο Σουλτάνος με θέμα την επισκευή του Ναού της Αναστάσεως. Το 1538-1539 βρισκόταν στην Πόλη. Πιθανόν δε να είχε μείνει μέχρι το 1541 γιατί τότε παρέλαβε διάταγμα σχετικό με τα «κατάλοιπα των αποθνησκότων Αγιοταφιτών». Άρα η χειροτονία του Αγίου Γερασίμου θα πρέπει να έγινε αρχής γενομένης του 1541 και μετά.
Άγνωστο παραμένει εάν το μακρύ διάστημα της απουσία του Γερμανού, ο Άγιος έμεινε στα Ιεροσόλυμα ή εάν οδοιπόρησε τότε στην έρημο του Ιορδάνη, στο Σαραντάριο Μοναστήρι, στα άλλα ιερά μέρη.
Στη λαύρα του Αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτη «το 1522 κατοικούσαν εκεί Έλληνες μοναχοί του τάγματος του Μεγάλου Βασιλείου μήτε μάχαιραν, μήτε κρεάγραν μεταχειριζόμενοι». Εκεί είχε μονάσει κι ο Γερμανός. Ο Π. Χιώτης σημειώνει πως «μονάζων εγένετο μεγαλόσχημος του Βασιλικού Τάγματος», γεγονός που άλλοι το τοποθετούν ως συμβάν στο Άγιο Όρος. Πάντως σε αρκετές ιερές εικόνες ιστορείται φέροντας το Μεγάλο Σχήμα.
Φαίνεται πως ο Άγιος του Ιορδάνη επηρέασε βαθύτατα τον όσιο άρχοντα Νοταρά. Υπάρχει πιθανότητα, αν το όνομα Γεράσιμος δεν ήταν το βαπτιστικό Του, να το απέκτησε προς χάρη του Αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτη.
-«Ένθεν τοι απάρας την των Κρητών νήσων φθάσας αφίκετο». Από την Ιερουσαλήμ πήρε τον εδραιωμένο δρόμο των προσκυνητών για το επίνειο, την Ιόππη. Και από εκεί, με ενδιάμεσους σταθμούς ανεφοδιασμού, κατέληξε στον Χάνδακα –τυπική ρότα της εποχής-. Εγκαταστάθηκε στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων, στην παλιά Κυδωνία.
Τα χρόνια που έζησε ο Άγιος ήταν γεμάτα συγκρούσεις και ψευδεπίγραφες συνθηκολογήσεις ανάμεσα σε Βενετιά και Πύλη. Η δε Ορθόδοξη Εκκλησία της βενετοκρατούμενης Κρήτης βρισκόταν σε διαρκή πόλεμο με τη Δύση. Τότε ο Κρητικός λόγιος ενωτικός Γεώργιος κόμης Παλαιόκαπας προσπαθούσε να δημιουργήσει καθολική επισκοπή στον Κίσσαμο. Αργότερα χειροτονήθηκε ορθόδοξος επίσκοπος Κισσάμου και μετονομάσθηκε Γεράσιμος. Το θέμα σχέσεων και επηρεασμού του από τον σύγχρονό του ιερομόναχο Γεράσιμο Νοταρά αναμφίβολα χρήζει επισταμένης έρευνας.
Ο όσιος ιερομόναχος έζησε στην ευρύτερη περιοχή Χανίων (Κισσάμου, Κυδωνίας, Αποκορώνου) σαν τους βιγλάτορες. Σε υψώματα απόκρημνα, σε σπηλιές μέσα, που έβλεπαν τη θάλασσα. Πλάγιαζε σε πέτρες ενδυναμωμένος από φωτοβόλα χάρη, μάκαρ εγκρατείας ξεπέρασε -μέσω υπεράνθρωπης δοκιμασίας- την γήινη φύση και βάδιζε προς την ουράνια. Ειδοποιούσε τους αδύναμους για τις επιδρομές των θεριών της θάλασσας που τότε συχνότατα μάτωναν την Μεγαλόνησο; Μόνον η άγια Του ψυχή γνωρίζει. Φωτακάδο, Νιό Χωριό, Κάμποι, Βρύσες και Περιβόλια είναι πέντε μέρη που η παράδοση θέλει να έχει ασκητεύσει, διδάξει και παρηγορήσει τους φτωχούς ορθόδοξους νησιώτες.
-Η Ζάκυνθος ήταν για αυτόν προθάλαμος θέωσης. Θα αναζήτησε τον συμμελετητή και φίλο των εφηβικών χρόνων Ρουσάνο ο οποίος όμως ακολουθούσε την δική του μοναχική πορεία μακριά από τη γενέτειρα του. Ασκήτευσε κι εκεί «ως άσαρκος εν σαρκί» σε δυο σπηλιές απόκρημνες κι απομονωμένες οι οποίες έβλεπαν όμως κι αυτές τη θάλασσα. Αγνάντευε την Κεφαλλονιά που εσωτερική ανάγκη και Θεία Γνώση θα τον οδηγούσε αμέσως μετά εκεί όπου, πλούσιος από βιώματα σχηματοποίησε και ολοκλήρωσε το μεγάλο σχέδιό Του για το οποίο γνώριζε πως ήταν ταγμένος: την ίδρυση ρωμαίικου κοινοβίου.
Η ζωή Του ήταν ένας συγκλονιστικός κύκλος δεμένος με τα μεγάλα στοιχεία της φύσης: την πέτρα και το νερό. Σπηλιές, θάλασσα και πηγάδια. Στην ασκητική πορεία Του εν γένει σκαρφάλωνε σε βουνά, εκεί όπου αγριοπούλια κι άγγελοι φτεροκοπούν αδιάκοπα. Επέλεγε μέρη επιβλητικά, τόπους ανάτασης ψυχής όπου το δέος παραλύει τα γόνατα. Τα μάτια Του αναζητούσαν πάντα και παντού τη θάλασσα. Από μικρά ή μεγάλα ανοίγματα, από κοντά ή από μακριά. Έτσι έκανε και όταν βρέθηκε στην Κεφαλλονιά. Εγκαταστάθηκε στα Σπήλια, παράθυρο ανοιχτό προς το γαλάζιο της θάλασσας. Λάξευσε στην πέτρα κλίνη, δημιούργησε στέρνα να μαζεύει νερό που στάλαζε από τον βράχο σαν αγίασμα. Κατά παράδοση τον κατέτρεξε με αναμμένο δαυλό (σύμβολο ειδοποίησης κινδύνου) κάποιος Μερκούριος κι έτσι αναγκάστηκε να αναχωρήσει.
Η αναζήτηση νερού με τρόπο θαυμαστό και το άνοιγμα πηγαδιών αστείρευτων ήταν θέματα ζωτικά για τον Μεγάλο Άγιο. Η πράξη όμως αυτή, για τα δεδομένα της εποχής, επισφράγιζε θέματα ιδιοκτησιακά. Ίσως αυτός να ήταν ο λόγος που ορισμένοι, κατά παράδοση, τον εξεδίωκαν. Έτσι έγινε και στα Λιβαθινάτα (Σάμη) και στα Χαρεράτα (Ελειός) όπου μέχρι σήμερα υπάρχουν πηγάδια του Αγίου.
Στα περιζωσμένα από βουνά Ομαλά έκλεισε για τον Αγιορείτη, Σιναΐτη και Αγιοταφίτη άγιο ταξιδευτή ο μέγας κύκλος της θάλασσας. Εφάρμοσε ό,τι τον δίδαξαν ιερές μορφές που συνάντησε στην πολυπλάνητη πορεία Του, κι ό,τι τον δίδαξε αυτή καθ’ εαυτή η πορεία Του: άσκηση, ρωμαίικο κοινόβιο, προσφορά ψυχής στις διαστάσεις του ανθρώπου κι αγιότητας στα μέτρα των ουρανών.
Στο σιγίλλιον του Πατριάρχου Κυρίλλου Ε΄του Καρακάλου (1756) διαβάζουμε στην 2η παράγραφο: «όστις και προσελθών τότε τω Οικουμενικώ θρόνω ανέθετο επί το έχειν δια παντός την διαμονήν αδιάσειστον…». Ο Άγιος ζήτησε από το Πατριαρχείο να γίνει η μονή Σταυροπηγιακή. Είτε ταξίδευσε εκεί είτε όχι θα συνέταξε επιστολή-αίτημα στην Κωνσταντινούπολη οπωσδήποτε μετά το 1561, έτος έκδοσης του Παραχωρητηρίου του μοναστηριού και της έκτασής του προς τον Άγιο.
«Πιστεύεται βεβαίως παρά πάσι τοις ενταύθα χριστιανοίς διαφυλαχθήναι την Νήσον ταύτην αναιχμαλώτιστον εν τω καιρώ της των Αγαρηνών μάχης δια προσευχής του αυτού Πατρός» σημειώνει ο σύγχρονος του Αγίου επίσκοπος Μαΐνης Ιερεμίας Κατσαΐτης. Εργάτης της απέραντης παλαίστρας στάθηκε ενεργητικά κοντά στους λυγμούς και στην τραγικότητα των ημερών. Σημείο συγκλονιστικό του βίου Του γιατί αποδεικνύει την αρωγή Του προς τους χριστιανούς στην Ναυμαχία των Εχινάδων, γνωστή ως Ναυμαχία της Ναυπάκτου. «Κρίκοι» υπήρξαν μαθητές του «διδασκάλου κυρ Γερασίμου», ο Ιωάννης Τσιμάρας, αλλά και ο Ιωάννης Βαπτιστής Μεταξάς, ναυμάχοι και οι δυο, των οποίων η υπογραφή κοσμεί την πρόταση διακήρυξης αγιότητας –του μεν πρώτου ως μαθητή, του δε δευτέρου ως λαϊκού-. Ευρισκόμενος, ως πνευματικός οδηγός υπεύθυνος να διαφυλάξει το ποίμνιό Του, μπροστά στην επικείμενη σύρραξη με την εχθρική Ημισέληνο, ευλόγησε κάτω από τον Σταυρό όλους τους χριστιανούς: δυτικού κι ανατολικού δόγματος. Πράξη υπέρτατη που φανερώνει καθαρότητα ψυχής κι ύψιστες αξιακές αρχές. Την πράξη Του αυτή τεκμηριώνουν και τέσσερις αγιογραφίες που φυλάσσονται στην Κεφαλλονιά: στα Κηπούρια, στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Φαρακλάτων, στον Ι.Ν. Θεοτόκου της Σάμης και στον Ι.Ν. Αγίου Παντελεήμονος στα Πουλάτα.
Συνολικά στην Επισκοπή Ζακύνθου και Κεφαλληνίας έμεινε 30 χρόνια. Ήτοι 5 στην Ζάκυνθο, 5 χρόνια και 11 μήνες στα Σπήλια και 19 στα Ομαλά. Ο Μητροφάνης σημειώνει: «Ενιαυτούς δέκα προς τοις εννέα» δηλ. 10 χρόνια επιπλέον στα 9.
Ο ασκητής των σπηλαίων και της θάλασσας σεμνά κι αθόρυβα πραγματοποίησε ριζοσπαστικές διαχρονικές τομές σε μια κοινωνία που κλυδωνιζόταν σε μια περίοδο που η ελληνορθόδοξη ρωμηοσύνη πάλευε με θεούς και δαίμονες να μην λυγίσει. Υπηρέτησε τον Θεό και τον άνθρωπο, έστησε κοινωνία αρετής και προσφοράς στα πλαίσια τα ανθρώπινα και τα υπερβατικά, ανέπτυξε ρόλο παιδευτικό και εκπολιτιστικό, εξύψωσε τη γυναίκα. Και σήμερα, αγρυπνά η ψυχή του Άγιου Άρχοντα Κεφαλληνίας –κρουνός άμετρης αγάπης- στο πλευρό όλων μας.
Ευρυδίκη Λειβαδά
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 16/8/2020 #ODUSSEIA #ODYSSEIA