Έχω συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια διεθνή και εθνικά. Ετούτο όμως ήταν διαφορετικό και πρωτόγνωρο. Αυτή του η διαφορετικότητα δεν είχε σχέση με την άριστη οργάνωσή του, ούτε με τις ανακοινώσεις-ομιλίες που έγιναν, ούτε με την συμμετοχή «βαρέων ονομάτων» πανεπιστημιακών και ερευνητών από όλον τον κόσμο σχετικών με τις εξερευνήσεις –κυρίως στον Ειρηνικό-, ούτε με την πολυτέλειά του που διήρκησε όλο το τριήμερο των εργασιών, κι ούτε με τον μεγάλο αριθμό ατόμων που χωρίς απουσίες και τις τρεις ημέρες με το ίδιο ενδιαφέρον συμμετείχαν, πέντε βασικά στοιχεία που, έτσι κι αλλιώς, το χαρακτήριζαν. Η διαφορετικότητά του ήταν στην ιδιαίτερη συγκινησιακή ατμόσφαιρα που χάρισε σε όλους τους συμμετέχοντες, κυρίως τους προσκεκλημένους.
Μετά από πρόσκληση του Εξοχότατου Πρέσβη της Ισπανίας στην Ελλάδα κ. Enrique Viguera, του Συμβούλου Ακόλουθου σε θέματα Πολιτισμού αξ. κ. Juan Saenz de Heredia, και του Υπουργείου Άμυνας της Ισπανίας συμμετείχα εκπροσωπώντας την Ελλάδα στο Συνέδριο Primus Circumdedisti me που έλαβε χώρα στο Valladolid, στο Πολιτιστικό Κέντρο Miguel Delibes από τις 20 έως και τις 22 Μαρτίου 2018. Το Συνέδριο αυτό διοργανώθηκε από το Υπουργείο Άμυνας, Πολεμικό Ναυτικό και στην επιστημονική διοργάνωση επικεφαλής ήταν το Instituto de Historia y Cultura Naval, ενώ ο άξονάς του αφορούσε στον πρώτο περίπλου της γης με τους Maggelano και Elcano που υπεγράφη ακριβώς 500 χρόνια πριν, στις 22 Μαρτίου 1518 στο Valladolid.
Από την πλευρά του Πολεμικού Ναυτικού επικεφαλής ήταν ο ναύαρχος Ignacio Horaca Rubio και από την επιστημονική οργάνωση Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο δρ. Carlos Martinez Shaw, ομότιμος καθηγητής της Σύγχρονης Ιστορίας και μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας της Ιστορίας της Ισπανίας. Την Επιστημονική Επιτροπή αποτελούσαν τα εξής ιδρύματα: University of Valladolid, Simancas History Institute of Valladolid, Centre for American Studies “Casa de Colón” of Valladolid, Publishing Unit of the Junta de Castilla y León, Valladolid, Museo de las Ferias Foundation, Medina del Campo, General Archive of Simancas, General Archive of the Indies, Archive of the Basque Country, Royal Academy of History, Royal Academy of History, Naval History University of Murcia, Ateneo University of Manila Philippines, National Autonomous University of Mexico, Pontifical Catholic University of Peru, La Plata University Argentina, National University of Taiwán, National Tsing Hua University Taiwán, Military History Commission of the Ministry of Defence CEHISMI και Naval History and Culture Department.
Το συγκινησιακό και τόσο καθοριστικό σημείο του όλου συνεδρίου ήταν στο ότι τότε, το 1518, στην όλη εξερεύνηση ενεπλάκησαν 21 χώρες, είτε ως πληρώματα, είτε ως νέοι τόποι ανακάλυψης. Έτσι και σήμερα, στο συνέδριο αυτό κλήθηκαν κι έλαβαν μέρος 21 χώρες: Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Μεξικό, Κούβα, Βραζιλία, Χιλή, Περού, Αργεντινή, Πράσινο Ακρωτήριο, Νότιος Αφρική, Αμερική, Ινδονησία, Ταϋλάνδη, Φιλιππίνες, Κίνα, Ιαπωνία, Μολούκες, νησιά Τσιάο, Βόρνεο (Μπρουνέϋ, Μαλαισία).
Οι βασικοί ομιλητές ήταν 16 (8 την πρώτη μέρα και 8 την δεύτερη) και κάλυψαν όλο το θέμα για τον πρώτο περίπλου. Ήταν δε οι κάτωθι με τις εξής εισηγήσεις:
“Ο πρώτος περίπλους και η πρώτη παγκοσμιοποίηση” από τον Serge Gruzinski. École des Hautes Études en Sciences Sociales και Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών του Παρισιού.
“Ανάμεσα στην Νότια Θάλασσα και στον Ειρηνικό τον 16ο αι. ” από τον Rafael Sagredo Baeza, του Καθολικού Ποντιφικού Πανεπιστημίου της Χιλής.
“Η ανακάλυψη της Νότιας Θάλασσας από την ξηρά, 1513-1525″ από τον Bethany Aram, του Πανεπιστημίου “Pablo de Olavide“, της Σεβίλλης.
“Οι Φιλιππίνες και η άφιξη των Ισπανών”, από τον Francis Navarro Medina, του Πανεπιστημίου Ateneo της Μανίλλα, Φιλιππίνες.
“Μαγγελάνος: μεταξύ Σεβίλλης και Βαγιαδολίδ” από τον Juan Gil, Spanish Royal Academy, Μαδρίτη.
“Ο Fernando de Magallanes και η Πορτογαλία”, από τον José Manuel García. Gabinete de Estudios Olisiponenses, Municipal Chamber of Lisbon, Πορτογαλία.
“Juan Sebastián Elcano. Από Ναύτης, ήρωας”, από τον Salvador Bernabéu Albert. School of Hispanic-American Studies, Σεβίλλη.
“Η εξερεύνηση Magellan-Elcano “, από την Carla Rahn-Philips. Πανεπιστήμιο της Minnesota, ΗΠΑ.
“Η Αρμάδα των Νησιών Μολούκες”, από τον Francisco Fernández González. Polytechnic University της Μαδρίτης.
“Οι ταξιδιώτες των ωκεανών”, από τον Pablo Emilio Pérez–Mallaina., Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης.
“Οι Μολούκες. Τα οικονομικά στοιχεία της εξερεύνησης 1518-1529”, από τον Sergio Sardone, Πανεπιστήμιο της Νάπολη ‘Federico II’, Ιταλία.
“Οι χρονικογράφοι της εξερεύνησης”, από την Consuelo Varela. School of Hispanic-American Studies, Σεβίλλη
“Χαρτογραφία της εξερεύνησης”, από την Carmen Manso Porto. Spanish Royal Academy of History,
“Μαγγελάνος. Οι πρώτες εικόνες των Νέων Κόσμων”, από τον ichard Kagan. John Hopkins University, Baltimore, Maryland, ΗΠΑ.
“Το Άγιο Παιδί της Cebu και ο ευαγγελισμός στις Φιλιππίνες”, από τον Blas Sierra de la Calle, του Μουσείου Oriental Agustino του Βαγιαδολίδ.
“Η συνθήκη της Σαραγόσα το 1529 και το ιστορικό και νομικό πλαίσιό της “, από τον Miguel Luque Talaván, Complutense Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
Στο τέλος των εισηγήσεων της πρώτης ημέρας έκανα την τοποθέτησή μου, για την οποία ήμουν καλεσμένη, αναφορικά με τα νέα τεκμήρια που φέρνουν τον Juan de Fuca από την σφαίρα του μύθου στην σφαίρα της πραγματικότητας. Το θέμα αυτό εξέπληξε πολλούς Ισπανούς-και όχι μόνο- ιστορικούς καθώς αρνούνται την ύπαρξή του βασιζόμενοι σε ιστορικό του 19ου αι. που έχει χαρακτηρίσει την ανακάλυψή του ως «Απόκρυφη» (με την έννοια της φανταστικής). Τους ανακοίνωσα πως τα μέχρι στιγμής τεκμήρια που έχω βρει τον φέρνουν ως τον πρώτο Ευρωπαίο στον ΝΔ Καναδά κι έθεσα τον εαυτό μου και τα έγγραφα αυτά στη διάθεσή τους για ερωτήσεις κι ό,τι άλλο κρίνουν αναγκαίο. Ο επικεφαλής της οργανωτικής επιτροπής καθηγητής δρ. Carlos Martinez Shaw με συνεχάρει θερμά, μου έδωσε τα προσωπικά στοιχεία του για να είμαστε σε επαφή και μου είπε πως πρέπει κάτι ξεχωριστό να κάνουμε για το θέμα αυτό. Την ίδια ανταπόκριση είχε η τοποθέτησή μου και από άλλους ερευνητές και καθηγητές, αλλά και από τον ναύαρχο κ. Ignacio Horaca Rubio, στον οποίο δώρισα στο τέλος το βιβλίο μου για τον Juan de Fuca με ιδιαίτερη αφιέρωση για το Υπουργείο Άμυνας της Ισπανίας.
Την τελευταία ημέρα, μετά το κλείσιμο των εργασιών που έγινε στο κέντρο Miguel Delibes από τους κ.κ. Shaw, ναύαρχο Rubio και cpt Federico de la Puente Maroto, ο βασιλιάς Φίλιππος Στ’ παρέθεσε δεξίωση για τους συμμετέχοντες στο συνέδριο, στο μοναστήρι Nuestra Signora del Prado, με την παρουσία του ΥΠΕΞ κ. Alfonso Dastis, του Υπουργού Εσωτερικών κ. Juan Ignacio Zoido, της Υπουργού Άμυνας κ. Maria Dolores de Cospedal, του Προέδρου της Junta Castilla y Leon κ. Juan Vicente Herrera, και όλων των επικεφαλής του Ναυτικού, του Στρατού και της Αεροπορίας.
Οι εκδηλώσεις καλύφθηκαν από τα ΜΜΕ και προωθήθηκαν σε όλον τον κόσμο. Στα διαλείμματα του συνεδρίου συζητούσαμε με τους εισηγητές για τους ιδιαίτερους τόπους μας, προσπαθώντας να ανακαλύψουμε εάν εκείνο το πρώτο καθοριστικό ταξίδι «ζει» ανάμεσά μας. Πέραν ορισμένων συνηθειών που διαδόθηκαν από τους Ισπανούς και τους μισσιονάριους του καθολικισμού στις νέες χώρες, ως Ελληνίδα και ως Κεφαλλονίτισσα -γνωρίζοντας στο μέτρο του δυνατού την ντοπιολαλιά μας-, βρήκα τη δύναμη της γλώσσας μας –Ελληνικής και τοπικής- να έχει εισβάλλει παντού. Ως παράδειγμα φέρω το ρήμα πατώ (που υπάρχει με την ίδια έννοια και πολλά παράγωγα σε Φιλιππίνες, Μολούκες, Μαλαισία κ.α.), αλλά και «κεφαλλονίτικες» λέξεις –με λατινική-βενετσιάνικη ρίζα- (που απαντούν με την ίδια έννοια στην Ινδοκίνα π.χ. μαρτέλλο, κάβολε, κάμποτο). Λόγω περιορισμένου βάρους στο αεροπλάνο, είχα πάρει μαζί μου μόνον ένα βιβλίο, όμως είχα αγοράσει μάντολες που τις έδωσα στους νέους φίλους μιλώντας για την Κεφαλλονιά. Με τον καθηγητή δρ. Shaw συζητήσαμε κάμποση ώρα και με εντυπωσίασε γιατί μιλούσε με θέρμη για την Ελλάδα την οποία έχει επισκεφθεί. «Η χώρα που γέννησε τον δυτικό πολιτισμό» μου είπε και με συγκίνησε μιλώντας τόσο παραστατικά για την Ολυμπία, τους Δελφούς, τις Μυκήνες, τον Παρθενώνα.
Παρακολούθησα με προσοχή τις εισηγήσεις, κράτησα σημειώσεις κι έβγαλα αρκετές φωτογραφίες. Αναζήτησα, μέσω ερώτησης, νέα – το τόνισα- νέα στοιχεία για αυτόν τον σπουδαίο Έλληνα πιλότο Φραντζίσκο Άλμπο, ή για όποιον άλλο Έλληνα συμμετέχοντα υπήρχαν. Δεν πήρα όμως απάντηση. Η συμμετοχή των Ελλήνων ήταν καθοριστική σε αυτόν τον πρώτο περίπλου, η συμφωνία του οποίου υπεγράφη στις 22 Μαρτίου 1518 στο Βαγιαδολίδ από τον Κάρολο Κουΐντο, τον Μαγγελάνο και τον χαρτογράφο Ruy Faleiro. Ξεκίνησαν πέντε πλοία (Trinidad, San Antonio, Conception, Santiago και Victoria) με 239 ναυτικούς στις 10 Αυγούστου 1519 για να ανακαλύψουν, με πορεία προς τη Δύση, «las islas de la Especieria», τα νησιά των μπαχαρικών, στην Ασία. Μετά από απίστευτες περιπέτειες και έχοντας κάνει τον γύρο του κόσμου (Ισπανία, Ν. Αμερική, νησιά Άπω Ανατολής, Ν. Αφρική, Ισπανία), επέστρεψαν στις 8 Σεπτεμβρίου 1522 αφού χάθηκαν 221 άνδρες, τέσσερα πλοία, και σκοτώθηκε από ντόπιους στις Φιλιππίνες ο Μαγγελάνος. Τον περίπλου έφερε εις πέρας o Juan Sebastian Elcano και ανάμεσα στους 17 επιζώντες ήταν δυο από τους Έλληνες ναυτικούς: ο Nicolo Griego από την Νάπολη της Ρωμανίας (Ναύπλιο) και ο Francisco Albo από την Χίο που ήταν και ο πιλότος στο πλοίο που επέστρεψε, στο Victoria. Τα δε στοιχεία που άφησε στο ημερολόγιό του είναι σπουδαία –επιστημονικά αναλυόμενα- καθώς περιγράφει με ακρίβεια την πορεία, πέφτοντας «έξω» μόνο δυο μοίρες.
Kλείνοντας την αναφορά στην εμπειρία μου αυτή, θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον καλό μου φίλο σπουδαίο Ελληνιστή, βραβευμένο συγγραφέα και ντοκιμαντερίστα Pedro Olalla. Μπορεί εγώ από το 1992 να «ταλαιπωρούμαι» με τον Juan de Fuca –και μαζί να «ταλαιπωρώ» και τόσους άλλους π.χ. Αγγελική Χιόνη, Κώστα Βαγγελάτο, Εύα Παπαδάτου, Γιάννη Μπάρδη για να αναφέρω ως παράδειγμα κάποιους-, όμως ο Pedro, μεταφράζοντας το βιβλίο μου στην Ισπανική, πίστεψε στον de Fuca, παράλληλα με μύησε στα του ισπανικού πολιτισμού και με έκανε να αγαπήσω την πατρίδα του που δέχθηκε τον κεφαλλονίτη Φωκά και μετά τον απέρριψε. Ο Pedro σε ομιλία που έκανε στο Αργοστόλι, στις 4 Αυγούστου 2017, κατά τα αποκαλυπτήρια της προτομής του de Fuca, και μετά από αναφορά του στην ιστορία της αχαριστίας των Ισπανών –κυρίως την εποχή των ανακαλύψεων-, είπε το συγκλονιστικό πως: «ο Juan φορτίζεται με την αδικία της λήθης τού να μην έχει δεόντως μνημονευθεί από την Ιστορία. Στην περίπτωσή του δεν πρόκειται μόνο για την Ιστορία της Αχαριστίας, πρόκειται για την αχαριστία της Ιστορίας». Αποκάλεσε δε τον Φωκά: «δίχως αμφιβολία τον πιο σημαντικό Έλληνα για την ιστορία της Ισπανικής Αυτοκρατορίας, πιθανόν εξίσου με τον συμπατριώτη του τον Γκρέκο». Αυτό ακριβώς που είπε τον περασμένο Αύγουστο ο καλός φίλος το διαπίστωσα μετά το πέρας της τοποθέτησής μου, όταν με πλησίασαν τόσο σπουδαίοι άνθρωποι για να μάθουν για τον Κεφαλλονίτη ναυσιπλόο.
Πόσο αλήθεια συγκινητικό είναι το γεγονός πως στο συνέδριο βρέθηκα εξ αιτίας ενός Έλληνα πιλότου από τη Χίο που υλοποίησε μέχρι πέρας τον πρώτο περίπλου, του Άλμπο, και μίλησα για έναν Έλληνα πιλότο από την Κεφαλλονιά που είναι ο πρώτος Ευρωπαίος που έφθασε στον Ν.Δ. Καναδά, για τον Ιωάννη Φωκά ή Juan de Fuca!
Ευρυδίκη Λειβαδά