Με δεδομένη τη συνεχιζόμενη απαξίωση, την αποσιώπηση και αρκετές φορές διαστρέβλωση της προσφοράς του έργου αλλά και του πολιτικού ήθους του Ιωάννη Καποδίστρια είναι νομίζω ιδιαίτερα σημαντική η σημερινή εκδήλωση η αφιερωμένη στην Άμυνα της Λευκάδας.
Ο Καποδιστριας κατά τους υβριστές του.
Οι συνήθεις χαρακτηρισμοί εναντίον του Καποδίστρια από τους εχθρούς του «Αυταρχικός,συγκεντρωτικός, άκαπνος κόμης, εκφραστής της πεφωτισμένης δεσποτείας, και συνεπής υπερασπιστής των συμφερόντων της τάξης του και του Ρωσικού δεσποτισμού, δεν ήθελε την επανάσταση, αλλά όταν αυτή εξερράγη την υπηρέτησε με ανιδιοτέλεια. Όμως, έπεσε θύμα του συγκεντρωτισμού του, των αδυναμιών του, της άγνοιας της Ελληνικής πραγματικότητας, της εχθρότητας που δημιούργησε παραγκωνίζοντας και αγνοώντας σημαντικές οικογένειες, της πολιτικής των αδελφών του, και τελικά της σύγκρουσης του και της βεντέτας του με την πανίσχυρη και ηρωική οικογένεια των Μαυρομιχαλέων
Δύο συνειδητά αποσιωπούμενες, κατά τη γνώμη μου, ιστορικές στιγμές καθοριστικής προσφοράς του Ιωάννη Καποδίστρια στην προετοιμασία του 21 είναι η Άμυνα της Λευκάδας και η Μεγάλη σύναξη των Οπλαρχηγών το Πάσχα του 1819 στην Κέρκυρα.Δύο στιγμές που συνδέονται μεταξυ τους γιατι συνδέουν καθοριστικά τους Ελληνες οπλαρχηγούς με τον Καποδίστρια και τον Καποδίστρια με την προετοιμασία του 21.
.Η σημερινή εκδήλωση είναι αφιερωμένη στην Άμυνα της Λευκάδας.
(Για την σημασία της εποποιίας της Λευκάδας ακόμα και η βραβευμένη με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ αφιερώνει 2 προτάσεις. Στην αμυνα της Λευκάδας που πήρε διαστάσεις πανελλήνιες. Οι δυνάμεις του Έθνους ενωμένες συνεργάζονται για την αντιμετώπιση του κοινού εχθρού.)
Αφού παρουσιάσω την Άμυνα της Λευκάδας και την σημασία της , τον ρόλο του Καποδίστρια σε αυτήν , θα σας παραθέσω και την απαξίωσή της, την αμφισβήτηση ,την παραποίηση της ιστορικής πραγματικότητας, όπως αυτή επισήμως διακινείται στην χώρα μας, στην επιστημονική κοινότητα , και παραδίδεται στις επόμενες γενιές.
ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΩΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην Άμυνα της Λευκάδας παρουσιάζεται ο Ελληνικός παράγων, το Ελληνικό Έθνος αποφασιστικά μάχιμο, υπολογίσιμη δύναμη στη διαμόρφωση των εξελίξεων στην Αδριατική τη Βαλκανική το Αιγαίο και αυτό μόλις 37 χρόνια μετά από την καταστροφική αποτυχία της εξέγερσης των Ορλωφικών (1770 στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου 1768-1774) και μόλις 19 χρόνια από την εκτέλεση του Ρήγα Φεραίου.
Η άμυνα της Λευκάδας αποτελεί αγωνιστική συνέχεια αυτών των γεγονότων. Στην Κέρκυρα είνσαι ζωντανή αυτή η αγωνιστικη παράδοση. Πρέσβης της Ρωσίας είναι ο Λυμπεράκης Μπενάκης, ο γιός του Παναγιώτη Μπενάκη, ηγέτη των Μανιατών στο αποτυχημένο κίνημα των Ορλωφικών. Στην Άμυνα της Λευκάδας μετέχει σε ηγετικό ρόλο ο συνεργάτης του ΡΉΓΑ Χρ. Περραιβός, ΟΧρ. Περραιβός είναι εκτός των άλλων διορισμενος, από τον Καποδίστρια δάσκαλος στη Δημόσια σχολή της Τενέδου στην Κερκυρα. Στην Κέρκυρα ο Περραιβός θα επανεκδώσει τον Θούριο του Ρήγα. Από την Κέρκυρα μαζί με τον Ανδρέα Ιδρωμένο θα καταγγείλει στο Πανελλήνιο τους προδότες του Ρήγα.
Στην άμυνα της Λευκάδας συναντάμε συγκροτημένες ένοπλες εθνικές δυνάμεις, τους διάσπαρτους οπλαρχηγούς που συνεργάζονται υπό ενιαία εθνική ηγεσία που μπορούν να αντιπαρατεθούν κατά μέτωπο με τον εχθρό και μάλιστα νικηφόρα.
Παρατηρούμε:
• Τη διαμόρφωση πυρήνα μάχιμου εθνικού στρατού και στόλου.
• Διαμόρφωση σχέσεων και δεσμών μεταξύ των Ελλήνων οπλαρχηγών.
• Συγκροτημένο πυρήνα Εθνικής ηγεσίας. Αδελφοποίηση Καποδίστρια Κολοκοτρώνη Ιγνατίου.
• Εδραίωση της σχέσης Καποδίστρια οπλαρχηγών,
• Βάθεμα στις σχέσεις Καποδίστρια – Ιγνατίου, ως διδύμου που από 1814 θα ηγηθεί της Φιλομούσου Εταιρείας…
• Η άμυνα της Λευκάδας λειτουργεί ως καταλύτης στην διαμόρφωση πολυ-επίπεδης συνεργασίας μεταξύ Ελληνικής και Σέρβικης ηγεσίας, μεταξύ Ελλήνων και Σέρβων Οπλαρχηγών.
Αυτή την συνεργασία θα την τιμήσει ο Καποδίστριας και την περίοδο που υπηρετεί στη Στρατιά του Δούναβη (επισκόπησις σελ. 24 και Δεσποτόπουλος σελ. 26)[1] και κατά το Συνέδριο της Βιέννης και στη συνέχεια όταν στο πλαίσιο αναδιαπραγμάτευσης με την Τουρκία της συνθήκης του Βουκουρεστίου εισηγείται στον Αυτοκράτορα την στρατηγική της ιδρύσεως 3 ομόσπονδων ηγεμονιών Μολδαβίας, Βλαχίας, Σερβίας, ως πρώτο βήμα για την απελευθέρωση των λαών της Βαλκανικής και προοπτικά της Ελλάδος (Δεσποτόπουλος 26, επισκόπησις).
Σε αυτό το σημείο επιτρέψτε μου να επισημάνω, ότι η Στρατηγική του Καποδίστρια αποτελεί, αποκαλύπτει, εκφράζει συνέχεια, ομοιότητα, εν πολλοίς ταυτότητα με την στρατηγική του Υψηλάντη για την ευρύτερη περιοχή Μολδοβλαχίας Σερβίας. Προοπτική σταδιακής αποδυνάμωσης του τούρκικου παράγοντα στην χερσόνησο του Αίμου. Προοπτική που διεύρυνε τα όρια και τις προοπτικές επιτυχημένης δράσης του Ελληνισμού.
Επίσης την στρατηγική συνεργασίας με τους Σέρβους θα την τιμήσουν και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και οι Φιλικοί.
Οι βασικές ενότητες της παρουσίασης που ακολουθεί.
1.Η άμυνα της Λευκάδας.
2.Η εποποιία της άμυνας της Λευκάδας και η σημασία της.
3.Η προετοιμασία της άμυνας της Λευκάδας.
4.Η παλλαϊκή πανιόνια κινητοποίηση για την οχύρωση της Λευκάδας και η πανελλήνια υπό τον Καποδίστρια συστράτευση στο όλοεγχείρημα.
5.Η οργάνωση της άμυνας της Λευκάδας ως οχύρωση μιας αποβατικής βάσης και οι στοχεύσεις του β΄ μετώπου στα μετόπισθεν του Αλή.
6.Περιγραφές του νικηφόρου αποτελέσματος (Χιώτης, Καποδίστριας κλπ.).
7.Βαλκανικό και διεθνές πλαίσιο της άμυνας της Λευκάδας.
8.Ο Γαλλο-ρωσικός ανταγωνισμός στις Ηγεμονίες (Μολδοβλαχία) και στην Αδριατική.
9.1806-1807 η άμυνα της Λευκάδας ως η καταλληλότερη εποχή του εθνικού ξεσηκωμού.
10.Ο Καποδίστριας παραδίδει την Λευκάδα.
11.Η συνέχεια της άμυνας της Λευκά
Η Άμυνα της Λευκάδας.
Η άμυνα της Λευκάδας δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί νικηφόρο και ελπιδοφόρο προανάκρουσμα του 1821. Νικηφόρο, γιατί οι μάχες που εντάσσονται στο πλαίσιο της έληξαν νικηφόρα και με ταπεινωτική ήτα και παράλυση των δυνάμεων του Αλή Πασά και των Γάλλων του Ναπολέοντα που τους στήριζαν ως ειδικοί στα πυροβόλα όπλα και στρατιωτικοί σύμβουλοι. Αποτελεί θρίαμβο στο επίπεδο των μαχών για να προδοθεί στο επίπεδο της διεθνούς διπλωματίας ,στη συνθήκη του Τιλσίτ, συνθήκη, μεταξύ Τσάρου Αλεξάνδρου της Ρωσίας και του Ναπολέοντα, κατά την οποία δεν παραχωρήθηκαν απλά τα Ιόνια στη Γαλλία, αλλά παραχωρήθηκαν ως προσωπικό κτήμα στον Ναπολέοντα.
Η Εποποιία της Λευκάδας και η σημασία της (επιτρέψτε μου τον όρο).
Ως εποποιία της Λευκάδας χαρακτηρίζω τα γεγονότα που κορυφώνονται στην Λευκάδα και στην απέναντι ηπειρωτική Ελλάδα κυρίως από την 27 Μαΐου του 1807, που φθάνει ο Καποδίστριας στη Λευκάδα, μέχρι την υπογραφή της συνθήκης του Τιλσίτ, (25 Ιουνίου 1807/7 Ιουλίου) και την 9 Σεπτεμβρίου του 1807 όταν υποβιβάζεται, η Επτανησιακή σημαία, χωρίς τιμές, από τα Κερκυραϊκά φρούρια, για να υψωθεί η Γαλλική, μετά την συνθήκη του Τιλσίτ.
Η εποποιία της Λευκάδας αποτελεί ουσιαστικά την κορύφωση των πολύ-επίπεδων διεργασιών και προσπαθειών εθνικής (ανά)-συγκρότησης που συντελούνται στα Επτάνησα από την ίδρυση τους, ως του πρώτου ανεξάρτητου νεοελληνικού Κράτους στα 1800. (21 Μαρτίου, με την Συνθήκη της Κων/λης μεταξύ Ρωσίας και Ο.Α. Συνθήκη που αργότερα αναγνώρισε τόσο η Μεγάλη Βρετανία όσο και η Γαλλία).
Αναφέρομαι σε κορύφωση γιατί η Εποποιία της Λευκάδας δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει ως ένα μεμονωμένο επεισόδιο, ως κεραυνός εν αιθρία.
Κατέστη δυνατή ως ένας κρίκος με σαφή προϊστορία και προετοιμασία, όπως επίσης ως ένας κρίκος με συνέχεια και συνέπειες.
Η σημασία της άμυνας της Λευκάδας γίνεται κατανοητή αν φωτιστεί το ευρύτερο Βαλκανικό και διεθνές πλαίσιο εντός του οποίου είναι ενταγμένη.
Σε αυτή την αλυσίδα ο Καποδίστριας μετέχει ενεργά μετά την επιστροφή του από την Ιταλία στα 1797.
Δείγματα αυτής της ανάμειξης:
• Δημιουργεί την εταιρεία των Φίλων με την άφιξή του στην Κέρκυρα .
• Αναλαμβάνει την δύσκολη αποστολή της καταστολής των διαλυτικών, του νεοσύστατου κράτους, ένοπλων συγκρούσεων ανάμεσα στις ηγετικές φάρες της Κεφαλονιάς.
• Ζει τα χρόνια των συνταγματικών δημιουργικών ανατροπών στην Κέρκυρα, και από τα 1803 μετέχει επισήμως ως ηγετική μορφή συγκρότησης της Επτανήσου Πολιτείας, στην ένταξη των κατατρεγμένων οπλαρχηγών στο Ρώσικο στρατό του Ιονίου και τον στρατό της Επτανήσου.
Παρά το γεγονός ότι η ίδια η αλληλογραφία του Καποδίστρια, με την Επτανησιακή Γερουσία, (ΑΡΧΕΙΟΝ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ τόμ. Β΄, Κέρκυρα 1978) τεκμηριώνει σε ημερήσια σχεδόν βάση, τα όσα ηρωικά και μεγαλειώδη συνέβησαν, ήταν αδύνατο να προκύψουν αυτά τα κοσμογονικής σημασίας για την Εθνική μας ιστορία, γεγονότα ΜΟΝΟΝ στο διάστημα ενός μηνός. Μόνον στο διάστημα της παρουσίας του Ιωάννη Καποδίστρια στην Λευκάδα.
Κατά συνέπεια η κατανόηση της εποποιίας της Λευκάδας προϋποθέτει έρευνα, και τεκμηρίωση στις ακόλουθες ενότητες :
• Στην Προετοιμασία της,
• Στην Οργάνωση της οχύρωσης σε κοινωνικό και στρατιωτικό επίπεδο ,στην αποκάλυψη του παλλαϊκού χαρακτήρα της,καιτελικά στην πραγματική της στόχευση .
• Στο βαλκανικό και διεθνές πλαίσιο εντός του οποίου εντάσσεται και με το οποίο συνδέεται,
• Στη συνέχεια και στις επιπτώσεις της.
Η προετοιμασία της Άμυνας της Λευκάδας
Για τις προ του 1807 επαφές μεταξύ Καποδίστρια και Οπλαρχηγών που καταλήγουν και στην συγκέντρωση των κλεφταρματωλών στη Λευκάδα γνωρίζουμε, (χάρις στα απομνημονεύματα του Ν. Κασομούλη, που πρώτο-εκδόθηκαν το 1939), ότι ο Καποδίστριας είχε απευθυνθεί σε πολλούς σημαντικούς οπλαρχηγούς ήδη πριν τα τέλη του 1806, σε μια σύναξη αρματολών που οργανώθηκε στην Κέρκυρα, καλώντας τους από τότε στη Λευκάδα που κιντύνευε:
«…Στην αρματωλική σύναξη στην Κέρκυρα, άγνωστη, ως τώρα, βρέθηκε κι’ ο φοβερός Κατσαντώνης… Η συνάντηση εκείνη τόσων παλληκαριών, που έγινε, κατά τα μέσα ή τέλη του 1806, έδωσε την ευκαιρία στον Καποδίστρια να τους καλέσει όλους στη Λευκάδα, που κιντύνευε πολιορκημένη από τον Αλή πασά…» [Κασομούλης, σελ. 60][2]
Στην Κέρκυρα το 1806 δεν βρέθηκε μόνο ο φοβερός Κατσαντώνης, αλλά και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος θυμόταν: «…εκεί γνωριστήκαμε με τους Μποτσαραίους, έκαμα το Μάρκο αδερφοποιτό…» [Σταματόπουλος, σελ. 75][3]. Είχε φτάσει στην Κέρκυρα κυνηγημένος, έχοντας μόνος αυτός, διαφύγει την εξόντωση των Κολοκοτρωναίων [Βακαλόπουλος, σελ. 410][4]. Από μια τέτοια σύναξη δεν θα μπορούσαν να λείπουν, οι οπλαρχηγοί του κύριου όγκου των Σουλιωτών, που είχαν συρρεύσει στην Κέρκυρα, όταν έπεσε το Σούλι (1803) και ιδίως οι Μποτσαραίοι. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Βλαχογιάννη:
«…Έζων δε τότε εν Επτανήσω, υπέρ τους 1300 κλέφται, οίτινες μετά των Κατσαντωναίων και πολλών άλλων ελθόντων εκ της στερεάς, εκινήθησαν κατά το έτος τούτο (1805) συνωμοτικώς καθοδηγούμενοι υπό του Ιγνατίου και του Λευκαδίου ιατρού Λουδοβίκου Σωτήρη, παλαιού και ικανοτάτου πράκτορος της Ρωσίας…»
[Βλαχογιάννης, σελ. 182 – Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας, σελ. 50-1][5]
Η εκτίμηση αυτή είναι μάλλον μετριοπαθής. Τον χειμώνα 1805/1806 υπηρετούσαν υπό ρωσικές διαταγές 1.354 Σουλιώτες και 359 Χειμαριώτες, οι οποίοι μάλιστα αποτέλεσαν τμήμα μεραρχίας του ρωσικού στρατού που έδρασε στην Ιταλία [Βακαλόπουλος, σελ. 412][6].Υπάρχουν καταγραφές για Λεγεώνα των Σουλιωτών,1803,Λεγεώνα των Χειμαριωτών 1805, Λεγεώνα των Ηπειρωτών στην Κεφαλλονιά, των Πελοποννησίων στη Ζάκυνθο συγκροτημένη μεταξύ του 1804-5. Στη Ζάκυνθο, 600 Μανιάτες στρατολογήθηκαν υπό τον Μανιάτη μαγιόρο (ταγματάρχη) Πιέρο Γρηγοράκη, βετεράνο του γαλλικού στρατού [ΧιώτηςΙστορία, σελ. 339][7]. Το 1807 ο Κολοκοτρώνης ήξερε κι ένα δεύτερο «πελοποννησιακό» τάγμα στη Ζάκυνθο, υπό τον Αναγνωσταρά [Κολοκοτρώνη Απομν. Σελ. 56-57)[8].
Η προετοιμασία δεν αφορά μόνον στην συγκέντρωση στρατιωτικών δυνάμεων στην Λευκάδα. Γίνεται σε όλα τα επίπεδα και περιλαμβάνει και τις απέναντι των Ιονίων ακτές. Στην Ιστορία της Εκπαιδεύσεως εν Επτανήσω[9] διαβάζουμε ότι ο Χριστόφορος Περραιβός και Ανδρέας Ιδρωμένος με άδεια από την υπηρεσία τους, στην Δημόσια Σχολή της Τενέδου, μεταβαίνουν δια υποθέσεις των στην Πάργα…. .Νομίζω ότι βάσιμα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η άδεια των 2 συγκεκριμένων ατόμων, την συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, για τον συγκεκριμένο τόπο, πρέπει να ενταχτεί στο πλαίσιο της συνωμοτικής δράσης που αναφέραμε προηγουμένως. Η από κοινού δράση των 2 (διορισμένων από τον Καποδίστρια στην Σχολή της Τενέδου) δασκάλων στην καταγγελία ανά το Πανελλήνιο των προδοτών του Ρήγα αποτελεί τεκμήριο του ως άνω συμπεράσματος. (ΚΕΡΚΥΡΑΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΟΜΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ, ΚΕΡΚΥΡΑ 1955. ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΙΔΡΩΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΡΑΙΒΟΥ,σελ 55).
Αυτή η προετοιμασία, που είναι ουσιαστικά προετοιμασία του Ελληνισμού για ξεσηκωμό, καταγράφεται από πολλές και διάφορες πηγές όπως :
• Χιώτης Απομνημονεύματα, σελ. 869 – Φιλήμων Φιλική Εταιρεία, σελ. 105. «Ό μητροπολίτης Ιγνάτιος, που είχε καταφύγει στην επτανησιακή πρωτεύουσα το 1805, μαζί με τον Λευκάδιο γιατρό Λουδοβίκο Σωτήρη, συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια για την οργάνωση εξέγερσης στις μεσημβρινές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η συνωμοτική δράση του Ιγνάτιου δεν είναι άγνωστη και σε ξένους παρατηρητές, όπως ο Πουκβίλ, ενώ γίνεται αποδεκτή κι απ’ τη σύγχρονη ιστορική έρευνα. Γράφει ο Πουκβίλ στα 1824.
«…Σοβαρώς μαρτυρείται, ότι ο Ιγνάτιος υπήρξε τότε, η ζώσα εστία μιας νέας κατά της Τουρκίας, πατριωτικής συνωμοσίας, ήτις εξυφάνθη εν Κερκύρα, υπό την σκέπην των ρωσικών αρχών, αι οποίαι είχον αντιληφθεί καλώς ότι ο Ιεράρχης ούτος ήσκει ακαταμάχητον επιρροήν επί όλων σχεδόν των κλεφταρματωλών της Ελλάδος…»
[Pouqueville, 275][10]
«…Εν Κερκύρα ο Ιγνάτιος περιβαλλόμενος υπό της στοργής των Ρώσων και του γενικού σεβασμού των Ελλήνων και συνεργαζόμενος μετά του Ιωάννου Καποδίστρια, του πληρεξουσίου της Ρωσίας Γεωργίου Μοντσενίγου και του Ρώσου ναυάρχου Σινιάβιν, ανέπτυξεν έξοχον δράσιν εν τη πεποιθήσει ότι βοηθών τους Ρώσους και προσελκύων τους Έλληνας εις το πλευρό αυτών, εξυπηρέτει την ελληνικήν υπόθεσιν…»
[Μνημεία Ελληνικής Ιστορίαςσελ,50].
Αυτή η προπαρασκευαστική δραστηριότητα είναι προϋπόθεση της πρόσκλησης που απηύθυνε ο Καποδίστριας στους αρματολούς, στα μέσα ή πιθανότερα τα τέλη του 1806, να συνδράμουν στην εκστρατεία της Επτανήσου Πολιτείας στη Λευκάδα την επόμενη άνοιξη, αλλά και της ίδιας της αρματολικής σύναξης της Κέρκυρας.
Τα Ιόνια πριν από το 1807 είναι τόπος συγκέντρωσης και καταφυγής όλων των ανυπόταχτων και μαχόμενων Ελλήνων. Ορμητήριο κατά του Αλή Πασά.
Αυτόν τον ρόλο αναγνωρίζει και καταγγέλλει ο Σουλτάνος σε διάβημα του στις 5/1/1807 : «Η Αυλή της Πετρουπόλεως κατέστησε τας Επτά νήσους κέντρον ενώσεως όλων των αποστατών του Σουλτάνου κατοικούντων τας πλησιχώρας της Ρούμελης επαρχίας. Τούτους δε λάθρα προσελκύουσα φανερώς οδηγεί και φέρει ως ληστάς και ολετήρας. Πάσαν δε ραδιουργία μετεχειρίσθη προς διέγερσιν των λαών εκείνων κατά του Αλή Πασά». (Π.Χιώτης ,Τομ. Γ΄, σελ. 872)[11].
Την οικία του Καποδίστρια την χαρακτηρίζει πανδοχείο οπλαρχηγών ο Ιωάννης Φιλήμων. (Φιλική Εταιρεία, σελ.128 )[12]
Η Παλλαϊκή, Παν-Ιόνια κινητοποίηση για την Οχύρωση του Νησιού και Πανελλήνια επιστράτευση για την οργάνωση της άμυνας αλλά και της αντεπίθεσης :
Ο ίδιος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης επισημαίνει τον χαρακτήρα Εθνικής πανστρατιάς που έλαβε η άμυνα της Λευκάδας:
«…Όλα τα στρατεύματα, τα καπετανάτα, τα κλέφτικα της Ρούμελης είχαν καταφύγει εις την Επτάνησο από τον ίδιο τον κατατρεγμό τον εδικό μου. Εδοκίμασα και εγώ να υπάγω εις την Αγία Μαύρα όπου ευρίσκοντο όλοι αυτοί…»[13]
Και συνεχίζει, ο Γέρος του Μοριά, πως με την προτροπή του Αναγνωσταρά, των Πετμεζαίων και του Γιαννάκη Κολοκοτρώνη, ο ίδιος, αντί να ενταχθεί στις δυνάμεις του πεζικού, αγόρασε κανονιοφόρο πλοίο και συμμετείχε στον θαλάσσιο αγώνα [Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα, σελ. 56-7][14]. Άρα, παρότι ο Κολοκοτρώνης είχε ήδη συνδεθεί με τον Παπαδόπουλο [βλ. παρακάτω], ο οποίος παρίστατο, κατά τον Καποδίστρια, στο συμπόσιο, δεν έχουμε σαφή μαρτυρία για την παρουσία του στις επιχειρήσεις στην Λευκάδα αυτή καθαυτήν, αλλά σε συνδυασμένες με την Λευκάδα, επιχειρήσεις στη Θάλασσα. Ένας κατάλογος συμμετεχόντων οπλαρχηγών που παραθέτει ο Χιώτης έχει ως εξής: «Αδελφοί Κατσαντώναι, Περραιβός, Νότης Μπότσαρης, Νάστος Ζέρβας, Τζούμας Ζέρβας, Κώστας Χορμόβας, Κουρούσης, Μ. Δαγκλής, Καλόγερος, Κώστας Δεσπότης, Κ. Στράτος, Κω. Στράτος, Μήτσος Κοντογιάννης, Γιάννης Κολοβελώνης, Γιάννης Μπουκουβάλας, Γεώργιος Γρίβας, Αποστόλης Λεβεντάκης, Χρίστος Θώμης, Γιαννάκης Γκούστης, Κόγκας Κατσιμπέλης, Τζίμας, Νάστος Παντούλας, Διαμαντής Τζίμας, Τζίνος Κώστας, Αποστόλης Χαρμούρας, Γιαννάκης Κουτζουκόπουλος, Καβαδίας Χρυσοσπάθης, Φωτομάρας Δίπλας». ( Τον πληρέστερο και εντυπωσιακό κατάλογο των συμμετεχόντων στην Εποποιία της Λευκάδας με αξιοθαύμαστη τεκμηρίωση μας έχει παραδώσει ο N.C.Papas στο έργο του Greeks in Russian Militaryservice in the late eighteenth and early nineteenth centuries. Thessaloniki [Institute for Balkan Studies = Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου] 1991[15]. Τον κατάλογο αναδημοσιεύσαμε στο Κερκυραϊκό Περιοδικό Δημιουργικής Αναζήτησης και Ανατροπής «Ναι» Τεύχος 12 το καλοκαίρι του 2007.
Περιγραφές της Παν Ιόνιας Παλλαικής κινητοποίησης:
Η ΠΑΛΑΙΚΗ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΧΙΩΤΗ:
Από όλα τα νησιά είχαν σταλεί εργάτες και υλικά. Η Ζάκυνθος, εκτός από εκατό έμπειρους τεχνίτες, έστειλε κι’ εξακόσια ογδόντα κυπαρίσσια και τριακόσια καλάθια για μεταφορική χρήση. Η Κεφαλληνία, τριακόσιους εργάτες κι’ έξι χιλιάδες πασσάλους. Στη Λευκάδα, σχεδόν όλα τα κυπαρίσσια – και δεν ήταν λίγα – τα έκοψαν κι έφτιαξαν πασσάλους. […]
[στο ίδιο, σελ. 171-2][16].
Ο Χιώτης έχει καταγράψει στοιχεία για τους στρατιώτες, τους επίστρατους και τα υλικά που στάλθηκαν στη Λευκάδα απ’ τα νησιά της Πολιτείας – υπερτονίζοντας, (ως Ζακύνθιος) τη συμβολή της Ζακύνθου. Έχει διακρίνει, άλλωστε, την κρίσιμη συμβολή του νέου τακτικού στρατού, «εργαζομένου όλου του μηχανικού, φερθέντος εκ Κερκύρας», κάτι που διασταυρώνεται με όσα γνωρίζουμε για τη δραστηριότητα του κερκυραίου επικεφαλής του Σώματος Μηχανικού, λοχαγού Ιωάννη Παρμεζάν.
Η αφήγηση του Χιώτη διαγράφει με σαφήνεια το περίγραμμα μιας πάνδημης προσπάθειας του ομοσπονδιακού κράτους και των Επτανησίων˙ μιας προσπάθειας που προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά παλλαϊκής άμυνας:
«Η Λευκάς ήδη απρόβλεπτος πάσης αμύνης, έπρεπε να τύχη της προσδεομένης οχυρώσεως. Διακόσιοι πεντήκοντα μόνοι στρατιώται Ρώσσοι, και ογδοήκοντα Αλβανοί άτακτοι και απηνείς συνίστων την φρουράν αυτής. Ολίγα δε πλοία, μικρά και σαθρά εφύλαττον το τέναγος. Αλλ’ ο πληρεξούσιος προλαμβάνων τα μέτρα πάσης προφυλακής απέστειλε τον γραμματέα του κράτους I. Καποδίστριαν, όπως προβλέψει τα περί οχυρώσεως εφοδιάση προσηκόντως τα φρούρια αυτής.
Ο γραμματεύς ούτος φθάσας ηρεύνησε την κατάστασιν της νήσου, συμβουλευόμενος υπό αξίων μηχανικών. Επεσκευάσθη το φρούριον προσετέθησαν προμαχώνες, και οπλίσθησαν με τα οφειλόμενα κανόνια. Κατά δε το τέναγος απέναντι της Χερσοννήσου ωκοδομήθησαν δύο οχυρώματα, το μεν καλούμενον Αλέξανδρος, το δε Κωνσταντίνος, εργαζομένου όλου του μηχανικού, φερθέντος εκ Κερκύρας. Ακολούθως κατεσκευάσθη στρατόπεδον, περιταφροθέν δια πασσάλων κοπέντων εκ των δένδρων του δάσους της Κεφαληνίας, εργασθέντων των Κεφαλλήνων προθύμως και αμισθί…
Ο επιτηρητής Καποδίστριας, καθ’ οδηγίαν Γάλλου τινός μηχανικού υπό την υπηρεσίαν της Ρωσίας, όπως προλάβει μελλούσας προσβολάς κατά της νήσου, επροσπάθη, να νησιώση όλον το τέναγος εκείνο, δι’ ου μάλλον χερσούται η Λευκάς προς την στερεάν. Επί τούτο κατεσκάφθη βαθεία τάφρος, έως δύο μιλλίων μήκους, και περί αύτην υψώθη πρόχωμα περιφραττόμενον διά πασσάλων και δρυφάκτων. Χωρικοί, πολίται, παίδες και γύναια με αξίνας ανά χείρας, αγαλλόμενοι και αμισθί ειργάζοντο, ενώ το εχθρικόν πυρ παρηνώχλη τας εργασίας ημέραν και νύκτα.
Εξ’ όλων των νήσων απεστάλησαν άνθρωποι και ξύλα. Οκτακοσίους εργάτας και έως 180 κυπαρίσσους απέστειλε η Ζάκυνθος και υπέρ τους τριακοσίους κοφίνους προς χρήσιν πλεγμάτων. Έως τριακοσίους εργάτας η Κεφαλληνία και εξ χιλιάδας πασσάλους. Κατεκόπησαν άπασαι οι κυπάρισσοι της Λευκάδος.Ο επιτηρητής ενεθάρρυνε τους θλιβομένους δια την στέρησιν. Ευχαρίστως έτρεχον οι εγχώριοι φύλακες Λευκάδος εις υπηρεσίαν όπλων και οχυρώσεων.
[Χιωτης Απομνημονεύματα, σελ. 873-874 και 878-879].
Η ΠΑΛΑΙΚΗ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Από την αφήγηση του ίδιου του Καποδίστρια.
Όταν αποφασίσαμε να κάμουμε το έργο στις 7 τρέχοντος μηνός Ιουνίου, πήγα στην εξοχή κοντά στις αλυκές. Συγκεντρώθηκαν εξακόσιοι εργάτες από το νησί κι από την πόλη. Δεν έλειψε κανένας. Τότε τους έβγαλα λόγο. Γεμάτοι όλοι από τον πιο ζωηρόν ενθουσιασμό άδραξαν τα γεωργικά εργαλεία και βάλθηκαν στο έργο. Οι υπολοχαγοί μου, πολλοί κληρικοί κι εγώ ο ίδιος θέλαμε να δώσουμε το παράδειγμα στα πλήθη εκείνα, πιάνοντας πρώτοι τη σκαπάνη και σκύβοντας επάνω στο φτυάρι. Ο εχθρός που μας παρακολουθούσε μας άφησε να προχωρήσουμε στο έργο μας κι όταν άρχισε να υψώνεται το έδαφος έπιασε να μας ενοχλή με το κανόνι. Περνούν οι πρώτες σφαίρες. Οι χωρικοί ξαφνιάζονται και τρομάζουν. Δεν περιμένουν τις δεύτερες, ετοιμάζονται για τη φυγή. Βλέποντας πως ήταν αδύνατο να τους συγκρατήσω, διατάζω ν’ αποσυρθούν. Παραμένω εκεί με το μηχανικό και μερικούς από τους υπολοχαγούς. Σταθήκαμε για πολλήν ώρα κοντά στη γραμμή του έργου, θέλοντας ν’ αποδείξουμε στους αγρότες πως το κανόνι μ’ όση επιδεξιότητα κι’ αν μας εσκόπευε, δεν μπορούσε ωστόσο να μας επιτύχη. Μολαταύτα συμφωνήσαμε με το μηχανικό να διακόψουμε την εργασία στο διάστημα της μέρας και να την ξαναπιάσουμε τη νύχτα. Το φέγγος του φεγγαριού μας ευνόησε. Όχι και η ηρεμία των εργατών που τρόμαζαν μην τους χτυπήση το εχθρικό κανόνι. Συνεχίσθηκε η νυχτερινή εργασία. Ο εχθρός έρριχνε μερικές άστοχες βολές. Η μάζα όμως των εργαζομένων – βοηθούνταν συνεχώς στο διάστημα της νύχτας από πολίτες κι’ από τους πιο αξιοσέβαστους, από τους ευγενείς και κληρικούς – βλέποντας πως κι’ εγώ ο ίδιος μ’ όλους τους Κερκυραίους εθελοντές μοιραζόμαστε μαζί με τους εργάτες το νυχτέρι και τον κόπο, είχαν πολύ και καλά εργασθή. — (Έγγραφο αριθ. 4 – 18 Ιουνίου 1807)
[Λούντζης Επτάνησος Πολιτεία, σελ. 171 σημ. 2 – 172][17]
Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης χαρακτηρίζει την εποχή της Λευκάδας την ενδοξότερη για τον Καποδίστρια, εποχή. Θεωρεί ότι η ιστορία θα αναγνωρίσει την Άμυνα της Λευκάδας ως πρόλογο του 21.
(Α.Ι.ΙΔΡΩΜΕΝΟΣ σελ. 22-23)[18].
Η Οργάνωση της άμυνας ως η οχύρωση μιας -αποβατικής βάσης και οι στοχεύσεις του μετώπου στα μετόπισθεν του Αλή Πασά.
Τόσο ο Λούντζης όσο και ο Χιώτης θεωρούν, εύλογα, το οχυρωματικό έργο του 1807 ως αμυντικό εγχείρημα για την απόκρουση μιας επικείμενης επίθεσης του Αλή Πασά. Όμως, εκ των πραγμάτων αποδεικνύεται, ότι η οχύρωση της Λευκάδας δεν προετοιμάστηκε απλά ως μια αμυντική οχύρωση αλλά και κυρίως ως η διασφάλιση ενός επιθετικού οχυρού.
Όπως ενημερώνει ο ίδιος ο Καποδίστριας την Επτανησιακή Γερουσία στην επιστολή του τις 4 Ιουνίου 1807 αιματηρές και νικηφόρες μάχες υπό τον Κατσαντώνη,( με σώμα 700 ανδρών) υπό τον Κοντογιάννη, υπό τον Χριστόφορο Περραιβό, τον Κίτσο Μπότσαρη και άλλους διεξάγονταν σε περιοχές από τα Άγραφα μέχρι τη Λαμία και την Πρέβεζα.
Ο Λούντζης, γράφει ότι «600 ανδρείοι, ηγούμενοι υπό του Κίτσου Βότσαρη και Κατσαντώνη», διεισδύουν ως την Άρτα και τα Άγραφα όπου τρέπουν σε φυγή 3.000 Αλβανούς και 700 ιππείς του εχθρού [βλ. παρακάτω].
Ο Γρηγόριος Δαφνής[19] επισημαίνει ότι «Την υπόθεση της Λευκάδας πρέπει να την εξετάσει κανείς κάτω από το πρίσμα του ρωσικού σχεδίου, που είχε για στόχο την εδαφική επέκταση της δημοκρατίας των Ιονίων νήσων στην Ήπειρο, σε συνδυασμό με το σχέδιο Νegosh, για την προσάρτηση της Αλβανίας. Στηριζόμενος στο σύνολο των αναφορών του Καποδίστρια, ο Δαφνής εκθέτει τις βάσιμες αμφιβολίες του για τον αμυντικό χαρακτήρα της εκστρατείας. Κατά τον Δαφνή οι, υπό τον Καποδίστρια, δυνάμεις της Πολιτείας επιδίδονται στην οχύρωση ενός ορμητηρίου για τις «αναγνωριστικού» χαρακτήρα διεισδύσεις των αρματολών, ως την εξαπόλυση μιας εκστρατείας τακτικών δυνάμεων με πιο σοβαρές φιλοδοξίες. Συσχετίζει αυτό το σχέδιο με τη φιλόδοξη προσπάθεια του Μαυροβούνιου Negosh να ενώσει σε μία ενιαία επικράτεια υπό την ρωσική προστασία τις οθωμανικές επαρχίες από τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη ως την Αλβανία:
«…Πριν εγκαταλείψει την Αδριατική [ο Ρώσος ναύαρχος Σινιάβιν] είχε υιοθετήσει σχέδιο που του παρουσίασε ο Μαυροβούνιος ηγέτης Πέτρος Negosh και προέβλεπε τη δημιουργία ενός κράτους που θα το αποτελούσαν η Βοσνία, η Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο και η Αλβανία και θα ήταν κάτω από την προστασία της Ρωσίας. […] Την υπόθεση της Λευκάδας πρέπει να την εξετάσει κανείς κάτω από το πρίσμα του ρωσικού σχεδίου, που είχε για στόχο την εδαφική επέκταση της δημοκρατίας των Ιονίων Νήσων στην Ήπειρο, σε συνδυασμό με το σχέδιο Νegosh, για την προσάρτηση της Αλβανίας. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, ο Σινιάβιν… έδωσε διαταγή για επίθεση κατά του Αλή πασά. Η ελληνική πλευρά δεν μπόρεσε να αρνηθεί την συνεργασία της και γι’ αυτό βρέθηκε στη Λευκάδα και ο μητροπολίτης της Άρτας Ιγνάτιος. Σε δελτίο πληροφοριών, που είχε συντάξει ο Ι. Καποδίστριας (29 Ιουνίου) αναφέρεται… […]Αυτό το δελτίο δείχνει ότι κανένας φόβος για επιθετική ενέργεια του Αλή δεν ήταν σοβαρός. Μπορούσαν οι Αλβανοί του, να κάνουν επιθετικές αναγνωρίσεις, με σκοπό να σταματήσουν ή να καθυστερήσουν τις ρωσικές προετοιμασίες. Γι’ αυτό και η Λευκάδα χαρακτηρίστηκε οχυρωμένο στρατόπεδο, που σήμαινε ότι θα γίνονταν οχυρώσεις στο νησί, για να καλύψουν τη συγκέντρωση των δυνάμεων που χρειάζονταν για τη ρωσική επίθεση. Με τις επιθετικές εξορμήσεις των αρματολών… οι Ρώσοι ήθελαν να εξακριβώσουν την αμυντική ικανότητα του Αλή στην Ακαρνανία. Ήταν προπαρασκευαστικές ενέργειες της επιθέσεως που τελικά ματαιώθηκε γιατί οι Ρώσοι νικήθηκαν από τους Γάλλους στο Friedland… και αναγκάστηκαν να υπογράψουν τη συνθήκη του Tilsit…» [Δαφνής Καποδίστριας, σελ. 202, 205][20].
(Στην συνέχεια Εξετάζοντας, το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η άμυνα της Λευκάδας θα διαπιστώσουμε τον συντονισμό της με τις εξελίξεις στις ηγεμονίες ,τις Δαλματικές ακτές την περιοχή του Ίστρου).
Κατά συνέπεια οι στοχεύσεις των Ελληνικών Αρματολικών δυνάμεων, στα μετόπισθεν του Αλή Πασά, σε αντίθεση με σχετικές μαρτυρίες, αλλά και σύμφωνα με την άποψη του Δαφνή, υπήρξαν πολύ ευρύτερες ενός αντιπερισπασμού ή κατακερματισμού των δυνάμεων του Αλή απέναντι στην Λευκάδα.
(συνεχίζεται)
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 24/12/2017