με την αγιαστήρα του
και με τη βρεχτήρα του!»
Ενώ ο κόσμος πιστεύει:
«Άγιασαν τα νερά παν τα παγανά»
Παλιά έβγαιναν και παρέες από παιδιά με το σικλάκι ή το πιγκιόνι χωρίς τον παπά και άγιαζαν τα σπίτια και τα μαγαζιά. Ως συνήθως οι νοικοκυρές έριχναν μέσα στην κανάτα μεταλλικά νομίσματα.
Τα κάλαντα των Φώτων
Τα κάλαντα των Φώτων δεν έχουν τη δημοτικότητα που έχουν αυτά των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς .Βέβαια, βγαίνουν κάποιες παρέες και τα λένε. Έχουν τύπο πανελλήνιο που είναι κι αυτός βυζαντινής καταβολής.
«Ήρτανε τα Φώτα και οι Φωτισμοί
και χαρά μεγάλη κι οι αγιασμοί.
Ήρτε κι η Κυρά μας Πι-γής-Πι-γής
σπάργανα βασταίνει, κερί κρατεί
και τον Άη Γιάννη παρακαλεί
Αφέντη μ’αη Γιάννη και Βαφτιστή,
κάμε τον Υιό μου Θεού παιδί…..»
Η νηστεία του Αγιασμού
Την ημέρα του αγιασμού η εκκλησία μας την έχει μέρα νηστεία και κάθαρσης.
Μαγειρεύουν στα σπίτια νηστίσιμα φαγητά, αλλά τρώνε το λάδι. Δε λείπουν βέβαια την ημέρα αυτή οι λουκουμάδες και τα τηγανόψωμα. Φτιάχνουν παντού τσιγαρίδια (χόρτα γιαχνιστά), που και ο παπάς όταν έλθει για τον αγιασμό, μπορεί να δοκιμάσει μια πιρουνιά.
Η μέρα των Φώτων
Η άλλη μέρα από του αγιασμού είναι των Φώτων. Ο Κεφαλλονίτης εκτιμά πολύ αυτή τη γιορτή και τη θεωρεί ισάξια της Λαμπρής. Αυτό φαίνεται από τη γνωστή φράση του «κάθε Φώτα και Λαμπρή».
Το πρωί όλος ο κόσμος είναι στην εκκλησία, έχουν δε στο νου τους οι ενορίτες να δώσουν τον επίσημο μποναμά στον ιερέα τους, «την μάντσια του».
Στις περισσότερες εκκλησίες του νησιού μας οι ιερείς με τους επιτρόπους έχουν στήσει ένα ωραίο πάρκο της Βάπτισης, όσο μπορούνε πιο καλλιτεχνικό.
Επιστρατεύουν κάθε λογής πρασινάδες, ελατόκλαρα, φοίνικες και μούσκλια, ακόμη και κλαριά με πορτοκάλια για να κοσμήσουν όσο γίνεται επιβλητικά το πάρκο. Παλιά κάποιοι ιερείς έβρισκαν ελατόχορτο από τον Αίνο και έστρωναν την επίπεδη επιφάνεια του πάρκου. Πάνω στο πάρκο και στα πλαϊνά του οι πιστοί είχαν τοποθετήσει τα δοχεία τους για να βάλλουν μέσα τον αγιασμό τους.
Για τους Κεφαλλονίτες το άγιασμα των υδάτων είναι πολύ σημαντικό, γιατί ως λαός ναυτικός έχει το νου του στραμμένο στη θάλασσα. Γι’ αυτό λέει: « να πέσει ο Σταυρός στη θάλασσα, να αγιάσουν τα νερά, να ταξιδεύουν καλύτερα τα καράβια».
Η Βάφτιση στο Αργοστόλι και στο Ληξούρι
Την ημέρα των Φώτων γίνεται βάφτιση μετά την πρωινή λειτουργία όπου υπάρχουν δεξαμενές νερού. Επίσης στο Αργοστόλι εκεί κοντά στη εκκλησία της Σισσιώτισσας, στο σημείο που αρχίζει η Γέφυρα. Το πάρκο (εξέδρα για τον Δεσπότη και τους επισήμους )είναι στρωμένο με πευκιά (χαλιά) και ντυμένο με φοινικόκλαρα και έλατα.
Το θέαμα πάνω στη Γέφυρα, στην παραλία και μέσα στις βάρκες που στολισμένες σφυρίζουν εορταστικά, είναι γραφικό και η βάφτιση γίνεται πανηγυρικά με το χαρούμενο παίξιμο της Φιλαρμονικής. Παλιά ύστερα από τη βάφτιση γινόταν εξόρμηση στα ελατόκλαρα και στις πρασινάδες του πάρκου ποιος θα τις πάει στο σπίτι του για το καλό του χρόνου και να προφυλάσσονται από θαλασσινό κίνδυνο.
Έπειτα από τη βάφτιση στο Αργοστόλι έρχεται ο Μητροπολίτης μας με το φέρυ -μπωτ στο Ληξούρι. Αράζει το φέρυ-μπωτ, γιομίζει κόσμο, ιερείς, επισήμους και το σώμα της Φιλαρμονικής και «σηκώνει» πόρτα, ώστε να τοποθετηθεί απέναντι από την παραλία που βρίσκεται ο πολύς κόσμος. Γίνεται η βάφτιση, αμολούν περιστέρια και τέσσερις πέντε νεαροί πέφτουν στα κρύα νερά για να βρούνε το σταυρό.
Βάρκες, καΐκια και κάθε λογής πλεούμενο κορνάρει ως ένδειξη χαράς και συμμετοχής. Έπειτα γίνεται και άλλη βάφτιση στο κέντρο του Ληξουρίου, κοντά στην πλατεία , όπου είναι η Δημόσια Βρύση. «Το ρίξιμο του Σταυρού» δηλαδή Βάπτιση γίνεται και σε άλλα μέρη του νησιού, όπως στη Σάμη, στην Πεσσάδα, στα Ζόλα, στους Πετανούς, στον Πόρο και αλλού όπου κοντά υπάρχει δεξαμενή νερού ή θάλασσα.
Ριζοσπαστικά κάλαντα των Θεοφανείων (1854)
Τα ξεχασμένα Ριζοσπαστικά κάλαντα των Θεοφανείων του νησιού μας που χρονολογούνται από το 1854. Πρόκειται για σπάνιο μονόφυλλο που εξέδωσε το τότε Τυπογραφείο Κεφαλληνίας «Η ΣΑΛΠΙΓΞ». (Επίσης σώζονται και τα άλλα δυο μονόφυλλα με τα κάλαντα Χριστουγέννων του τυπογραφείου «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ» 1854 και Πρωτοχρονιάς «τυπογραφείο Η ΣΑΛΠΓΞ» ). Ανακοίνωση για τα τρία μονόφυλλα με θέμα «Ριζοσπαστικά Κάλαντα Δωδεκαημέρου Κεφαλληνίας» εξεδόθησαν από τον υπογράφοντα το κείμενο, στον τόμο που εκδόθηκε από την Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών «Λαογραφία- Εθνογραφία στα Επτάνησα» (σ.σ. 551-560), (Πρακτικά συνεδρίου ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ 27-29 ΜΑΪΟΥ 2005) ΜΝΗΜΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΩΤ. ΛΟΥΚΑΤΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 2008.
Η μεταφορά του ποιητικού κειμένου των καλάντων από το μονόφυλλο κρατήθηκε ως έχει με εξαίρεση το πολυτονικό σύστημα, λόγω του υπολογιστή. Τα έντονα γράμματα μαύρα γράμματα είναι οι ριζοσπαστικοί στίχοι. Στο μονόφυλλο αυτό δε συμβαίνει, απεναντίας όλο το ποιητικό κείμενο είναι ενιαίο στην τυπογραφική του μορφή.
ΕΓΚΩΜΙΟΝ
ΕΙΣ ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ
ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.
«Καλησπερίζω άρχοντες κι’ αν ήναι ορισμός σας,
Χριστού την θείαν βάπτισιν να’ πω στ’ αρχοντικό σας.
Μετά την γέννησιν Χριστού π’ απέρασε και πάγει,
Και μετά ’μέρας δεκατρείς ενεφανίσθη πάλιν.
Τότε προετοιμάζετο εν Βηθλεέμ τη πόλει,
Και τώρα παραπέμπεται Χριστός προς Ιορδάνην.
Εκεί βρέφος μικρότατον, σπήλαιον τον εδέχθη,
Κι’ εδώ ως άνδρας τέλειος στον Ιορδάνην τρέχει.
Τότε αστήρ εφαίνετο επάνω εν τω Σπηλαίω,
Και τώρα η Αγιά Τριάς τον μαρτυρεί και λέγει.
Εκεί μητέρα εβάσταζε το βρέθος στας αγκάλας,
Και άγγελοι κρατούσανε στας χείρ(ά)ας των λαμπάδας.
Εκεί ποιμένες ήκουον αγγελικόν τον ύμνον,
Και σήμερον τα ύδατα το βρέφος καταπίνουν.
Εκεί του επροσφέρανε σμύρναν, χρυσόν, λιβάνι,
Κιό Πρόδρομος την χείρα του στην κεφαλήν του βάνει.
Εκεί τον απαντήσανε τρεις μάγοι εκ Περσίδος,
Και δός μας ελευθέρωσιν εκ πάσης τυραννίδος.
Έρχόμενος ο Κύριος ως δια να πληρώση,
Των προφητών το κήρυγμα και λύτρωσιν να δώση.
Συναπαντά τον Πρόδρομον εκεί που περιπάτει,
Ξυπόλυτον κι’ ασπήτοτον την, γην είχε κρεββάτι.
Με έν δερματοκάμηλον ήτο περικλυσμένος,
Με ζώνην μιαν δερμάτηνον ήτο περιζωσμένος.
Ευθύς του λέγει ο Ιησούς∙ λέγω σου Ιωάννη,
Έλα και ακολούθα με πάμε προς Ιορδάνη,
Γιατ’ έχω χρείαν από εσέ νάλθης να με βαπτίσης,
Και με την χείρα σου την δεξιάν να με υπηρετήσης,
Εγώ αφέντη μου Θεέ κηρύττω σου τον νόμον,
Και ταις δικαίς σου εντολαίς στον κόσμον φανερόνω.
Δεν έχω πόδια να σταθώ, μάτια να τ’ ασηκώσω,
Και εις την άκραν κορυφήν το βάπτισμα να δώσω.
Ως είδε αυτόν η θάλασσα έφυγε εν αβύσσω,
Κι’ ο Ιορδάνης ποταμός εστράφη εις τα οπίσω.
Σαν άπλωσε ο Βαπτιστής το χέρι να βαπτίση,
Και στα νερά του ποταμού τον Ιησού να λούση,
Ευθύς ανοίξανε οι Ουρανοί και ο Πατήρ εφάνη,
Καλότυχα τα μάτια σου εσένα Ιωάννη.
Το Πνεύμα εκατέβαινε σαν ένα περιστέρι,
Την μαρτυρίαν εκ Πατρός προς τον Υιόν να φέρη.
Ούτος εστίν ο Ιησούς ο Λόγος ο δικός μου,
Ο ποθητός, ο εγκαρδιακός και ο αγαπητός μου.
Σήμερον πρέπει με χαράν όλοι να δεηθώμεν,
Από τους ασεβείς αυτούς να ελευθερωθώμεν.
Να ενωθώμεν όλοι μας με την Σεπτήν Ελλάδα,
Ν’ ανάψωμεν εις τους εχθρούς την διχονοίας δάδα.
Ετύραξα σ’ τον Ουρανόν, κ’ είδα τον Αγγελόν μας
Να κυνηγά με το σπαθί τον βάρβαρον εχθρόν μας.
Ετύραξα σ’ τον ουρανόν κ’ είδα ένα δυο στεφάνια,
Και με το καλονύκτισμα καλά σας Θεοφάνεια.
Και πάλ’ εματακύταξα κ’ είδα ένα δυο λαμπάδες,
Και με το καλονύκτισμα καλαίς σας εορτάδες.
ΚΑΙ ΣΕΙΣ ΕΤΗ ΠΟΛΛΑ
ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ Η ΣΑΛΠΙΓΞ.
Γεράσιμος Σ. Γαλανός
Eστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 5/1/2017