Ταχύτατα αναπτύσσεται γυναικείο κοινόβιο, στο οποίο προσέρχεται να μονάσει κατά θαυμαστό τρόπο (διάσωση από ναυάγιο) το έτος 1639 η Ελληνορουμανίδα Πριγκίπισσα Ρωξάνη μετονομασθείσα σε Ρωμυλία μοναχή, θυγατέρα του Πρωτοσπαθάριου της Μολδοβλαχίας Ζώτου Τσιγαρά και εγγονή του Ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Πέτρου Βοεβόδα. Εκτός από τη μεγάλη περιουσία της, κινητή και ακίνητη, αφιερώνει στη Μονή έναν ανεκτίμητο πνευματικό θησαυρό προερχόμενο από το ’γιο Όρος: το ιερό λείψανο εκ του δεξιού ποδός (πέλμα) του Αποστόλου Ανδρέου. Το πέλμα, απεξαρθρωμένο από τον αστράγαλο, φέρει κανονικά επάνω του τη σάρκα του Αγίου, το αίμα του αποξηραμένο, καθώς επίσης είναι εμφανής η οπή από το καρφί της σταύρωσης του Αγίου. Η δε ευωδία του είναι χαρακτηριστική και εξαιρετικά έντονη. Έκτοτε η Μονή λειτουργεί αδιάκοπα ως Γυναικεία Κοινοβιακή.
Στη Μονή μπορεί επίσης κανείς να επισκεφθεί το Εκκλησιαστικό Μουσείο, το οποίο από το έτος 1988 με τη μέριμνα του νυν Μητροπολίτη κ.κ. Σπυρίδωνος ιδρύθηκε και στεγάζεται στο παλαιό Καθολικό της Μονής, το οποίο είναι και το μόνο που διεσώθει από τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1953. Στην πρώτη αίθουσα (χώρος λιτής) βρίσκονται οι αποτοιχισμένες τοιχογραφίες του Ιερού Ναού της Μονής Ταξιαρχών Μηλαπιδιάς. Στα εκθέματα της αίθουσας περιλαμβάνονται το σάβανο του Εθνομάρτυρα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε’, το επιτραχήλιο του Αγίου Νεκταρίου και το υποκάμισο του Αγίου Παναγή (παπά-Μπασιά).
Ο χώρος του κυρίως Ναού σώζεται ακέραιος στην αρχική του μορφή. Το τέμπλο είναι έργο των αρχών του 17ου αιώνα με αξιόλογες εικόνες. Τα θωράκια του τέμπλου, με θέματα από το Πάθος του Χριστού, είναι έργα του ιερέως Θεόδωρου Πουλάκη, ενώ τα βημόθυρα που παριστάνουν τους τρεις Ιεράρχες είναι έργα του ιεροδιάκονου Αθανασίου Αννίνου. Οι τοιχογραφίες μέχρι τους σεισμούς του 1953 ήταν καλυμμένες με ασβέστη καθότι το 1832 διεκόπη προσωρινά η λειτουργία της Μονής από τους ’γγλους, με σκοπό την ίδρυση προτεσταντικού σχολείου μέσα στο χώρο του Ναού και απώτερο στόχο να πληγεί η Ελληνορθόδοξη αυτή εστία, που επηρέαζε αρνητικά τα πολιτικά πράγματα της εποχής εναντίον της Αγγλοκρατίας. Μετά την αναστήλωση του κτιρίου, έγινε καθαρισμός και συντήρησή τους. Στο βόρειο νάρθηκα εκτίθενται τα κειμήλια της Μονής και εικόνες της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κεφαλληνίας. Ανάμεσά τους σημαντική θέση κατέχει ο πίνακας με τις προσωπογραφίες του ζεύγους Τσιγαρά και της θυγατέρας τους μοναχής Ρωμυλίας.
Σε πλαϊνές προθήκες σώζονται πέντε εργόχειρά της, εξαιρετικής τέχνης, αριστουργήματα χρυσοκεντητικής και μικροτεχνίας. Σε άλλη προθήκη εκτίθεται η ποιμαντορική ράβδος και το ’γιο Ποτήριο του Αρχιεπισκόπου Κεφαλληνίας Νικοδήμου Β’ Μεταξά, σημαντικότατης προσωπικότητας του 17ου αιώνα, ο οποίος ίδρυσε το πρώτο τυπογραφείο σε ελληνικό χώρο, στην Κωνσταντινούπολη.
Στο Μουσείο ακόμα εκτίθενται δύο χειρόγραφες επιστολές του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, του έτους 1777.
Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου είναι ο Αρχιεπισκοπικός Σάκκος Κεφαλληνίας, κεντημένος από τη μοναχή Θεοδώρα Κανάλη από το χωριό Μεταξάτα, στο διάστημα από το 1715 έως το 1721 και με θέματα από τον Κύριο Ιησού Χριστό ως “’μπελο” στην πρόσθια όψη και την Θεοτόκο ως “Ρίζα του Ιεσαί” στην οπισθία.
Η Μονή πανηγυρίζει δύο φορές το έτος: 30 Νοεμβρίου επί τη μνήμη του Αποστόλου Ανδρέου και την Παρασκευή της Διακαινησίμου επί τη μνήμη της Ζωοδόχου Πηγής που είναι και η Δευτέρα Προστάτις της Μονής.
Μετά την Αρχιερατική Λειτουργία ακολουθεί τιμητική λιτανεία του λειψάνου του Αποστόλου Ανδρέου και της θαυματουργού εικόνος της Θεομήτορος-Ζωοδόχου Πηγής (του έτους 1560) καθώς και της εικόνος της ευρέσεως “Παναγία Μηλαπιδιώτισσα” (του 11ου αιώνα) και των άλλων θαυματουργών Αγίων λειψάνων της Μονής, μέχρι του παρεκκλησίου του Αγίου Νικολάου Σκαρδαμπέλη και εν συνεχεία παρατίθεται στους πιστούς πλουσία τράπεζα την οποία με ιδαίτερη φροντίδα και αγάπη έχουν ετοιμάσει οι μοναχές.
Μικρότερη πανήγυρις τελείται στις 15 Αυγούστου (Κοίμηση της Θεοτόκου) με την συμμετοχή Κυπρίων αδελφών προσκυνητών. Την ημέρα αυτή, προ του κομψοτάτου και ωραιοτάτου Επιταφίου της Θεομήτορος ψάλλονται κατανυκτικά τα εγκώμια εις την Μετάσταση της Θεομήτορος και ακολουθεί περιφορά του πρωτότυπου ολοστόλιστου με ευωδιαστά άνθη επιταφίου.
Στη Μονή βρίσκονται και ανήκουν τα εξής παρεκκλήσια:
Α) Αρχαγγέλων
Β) Αγίου Νικολάου Σκαρδαμπέλη
Γ) Αγίων Αικατερίνης και Παρασκεύης
Ε) Παναγίας Ελεούσης – “’Αξιον Εστί”
ΣΤ) Παναγία Κοκκιλιώτισσα
Οπότε και γίνονται “μικροπανήγυρεις” στη μνήμη των Αγίων.
Στη Μονή τελούνται ανελλιπώς οι ακολουθίες του νυχθημέρου κατά το Αγιορείτικο Τυπικό. Κάθε Κυριακή τελείται Θεία Λειτουργία όπως και στις μεγάλες εορτές και πολύ τακτικά τελούνται αγρυπνίες.
Οι μοναχές ασχολούνται με την υφαντουργία, την ιερορραπτική, την αγιογραφία, τη χειροτεχνία και τη φιλοξενία, καθώς επίσης και τις αγροτικές καλλιέργειες και τους κήπους.
Στη Μονή επίσης λειτουργεί και εργαστήριο συντήρησης φορητών εικόνων. Η Μονή από ετών, παρ’ όλες τις δυσκολίες έχει αναπτύξει πλούσια φιλανθρωπική και ιεραποστολική δράση. Η εν Χριστώ αγάπη και η ευγένεια καθρεπτίζεται στα πρόσωπα των μελών της αδελφότητας και αποπνέει άρωμα Ορθοδόξου πνευματικότητας και ταυτοχρόνως αποτελεί πόλο έλξεως κάθε αγωνιζομένου Χριστιανού.
ΣΗΜ. Μηλαπιδιά ονομάστηκε η περιοχή όπου και η σημερινή Μονή λόγω του μοναδικού αυτού δέντρου που φύεται στην περιοχή, της μηλαπιδιάς, δένδρου που προέρχεται από τη διασταύρωση μηλιάς και αχλαδιάς και στη ρίζα του οποίου βρέθηκε η ομώνυμος εικόνα της Παναγίας.
Ιερά Μητρόπολις Κεφαλληνίας