Οἱ μελετηταί Ernesto Lama εἰς τό ἒργον του « L’economico e le finanze di Atene di Senofonte» ὡς καί οἱ Barry Gordon καί Jacques Wolf πιστοποιοῦσι τήν ἂποψιν καί θέσιν τοῦ Ξενοφῶντος εἰς τό ἒργον του αὐτό, ὃτι ἐπεβάλλετο, ὃπως ὑπάρξωσιν οἰκονομικαί μεταρρυθμίσεις εἰς τάς Ἀθήνας, ὂχι μόνον εἰς τήν ἐσωτερικήν δημοσιονομικήν πολιτικήν τῆς πόλεως, ἀλλά καί εἰς τήν ἐξωτερικήν πολιτικήν ταύτης διά τῆς ἐγκαταλείψεως τῶν πολέμων καί τῆς ἐπεκτατικῆς πολιτικῆς. Μόνον κατ’ αὐτόν τόν τρόπον ἡ πόλις τῶν Ἀθηνῶν θά ἐπανείρχετο εἰς τήν κερδοφορίαν καί εὐημερίαν. Νά σημειώσωμεν ἐδῶ, ὃτι αὐτήν τήν οἰκονομικήν νοοτροπίαν ἀκριβῶς ἠκολούθησαν καί οἱ οἰκονομολόγοι τοῦ 20ου αἰῶνος, διά νά ἐπανέλθῃ ἡ καταστραφεῖσα παντοιοτρόπως κατά τόν Β΄ Παγκόσμιον Πόλεμον ἀνθρωπότης καί πάλιν εἰς τήν Ἀνάπτυξιν καί τήν Πρόοδον, ὡς ἐζήσαμεν τά γεγονότα ὃλοι οἱ σύγχρονοι τοῦ καταστροφικοῦ αὐτοῦ πολέμου καί τῆς μεταπολεμικῆς ἐποχῆς.
Ἐπανερχόμενοι εἰς τούς «Πόρους» διαπιστώνομεν, ὃτι ἀπομακρυνόμενος ὁ Ξενοφῶν ἀπό τήν ἰδιωτικήν Μικροοικονομίαν καί εἰσελθών πλέον εἰς τήν ἐξέτασιν τῶν οἰκονομικῶν θεμάτων ἀπό τῆς εὐρυτέρας δημοσίας καί κοινωνικῆς σκοπιᾶς των, ἢτοι ἐκείνην τῆς Μακροοικονομίας, ἀναποφεύκτως διευρύνει τούς ὁρίζοντάς του ἀπό τό ἰσχύον μέχρι τότε σύστημα τῆς πόλεως-πολιτείας εἰς τό νά περιλαμβάνωσι τόν εὐρύτερον Ἑλληνικόν χῶρον καί ἐπικράτειαν, θεωρουμένων τούτων πλέον ὑπ’ αὐτοῦ ὑπό τήν ἒννοιαν τοῦ Κράτους.
Εἰς τούς «Πόρους» ἐπίσης θίγει τό θέμα τοῦ Κεφαλαίου εἰς τήν Οἰκονομίαν, ὡς ἐπίσης τό θέμα τῆς «Φθινούσης Ἀποδόσεως» (Ἀγγλ.: Law of Diminishing Results, Γαλλ.:Loi des Rendements Décroissants), ὃτι δηλ. ἡ κατ’ ἐπίτασιν αὒξησις τῆς καταβολῆς ἐργασίας δέν συνιστᾷ καί συνεχῆ αὒξησιν τῆς ἀποδόσεως, μάλιστα δέ πέραν ἑνός ὁρίου δύναται νά ὁδηγῇ κατ’ ἀναλογίαν καί εἰς πτῶσιν τῆς ἀποδόσεως.
Ἂλλα θέματα πού ἒθιξεν εἰς τούς «Πόρους» του, ἦτο τό θέμα συνεργασίας μεταξύ ἰδιωτῶν και κράτους εἰς ἒργα κοινῆς ὠφελείας καί εἰς βιομηχανίας ἀπαιτούσας μεγαλυτέρας τῶν συνήθων προσπαθείας καί ἒξοδα, ὡς π.χ. εἰς τήν ναυτιλίαν (κατασκευή μεγάλων τριήρεων καί ἐμπορικῶν πλοίων), εἰς τά μεταλλεῖα (ἀργύρου, χρυσοῦ, σιδήρου κτλ.), τήν ὁπλοποιΐαν, τήν κατασκευήν κτιρίων κτλ. Εἶναι πασιφανέστατον, ὃτι ἐδῶ ὁ Ξενοφῶν ἀναφέρεται καί ἐννοεῖ τάς λεγομένας ὑφ’ ἡμῶν σήμερον « Joint Ventures » μεταξύ ἰδιωτῶν καί κράτους. Διά τούς συμμετέχοντας δέ εἰς αὐτάς ἰδιώτας προέτεινε ὑψηλά ποσοστά κέρδους. Ἐπίσης ὃσον ἀφορᾷ τήν ἀμοιβήν διά τήν καταβαλλομένην ἐργασίαν προέτεινεν, ὡς συμβαίνει καί σήμερον, «ποσοστόν εἰς τούς συμπράττοντας ἐπί τῆς ἀξίας παραγωγῆς ἢ ἐπί τῶν κερδῶν».
Συγκεκριμένως ἐπί τοῦ σημείου αὐτοῦ ἀναφέρει: «Ἀπό τίποτε δέν θά ἀποκομίσωσι τόσον καλόν ἀπόκτημα, ὃσον ἀπό τήν περίπτωσιν, πού θά προκαταβάλλωσι (μέ τήν πολιτείαν) διά τόν σχηματισμόν κεφαλαίου, πρᾶγμα πού φαίνεται πῶς εἶναι τό κατ’ ἐξοχήν σταθερόν (ἀσφαλές) καί μακροχρονιώτατον ἀπό τά ἀνθρώπινα δημιουργήματα».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Κτῆσιν δέ ἀπ’ οὐδενός ἂν οὓτω καλήν κτήσαιντο, ὣσπερ ἀφ’ οὗ ἂν προτελέσωσιν (μετά τῆς πόλεως) εἰς τήν ἀφορμήν, ὃ δοκεῖ τῶν ἀνθρωπίνων ἀσφαλέστατόν τε και πολυχρονιώτατον εἶναι»).
Μεταξύ τῶν εἰσηγήσεων τοῦ Ξενοφῶντος εἰς τούς «Πόρους» του, εἶναι «ὃπως ἐξετάζωνται τάχιστα αἱ ἐπί μέρους ὑποθέσεις τῶν ἐμπόρων, οὓτως ὣστε νά μήν ἐμποδίζηται νά ἀποπλεύσῃ ὃποιος θέλει, οἱ δέ ἒμποροι καί ναυτικοί νά τιμῶνται ἰδιαιτέρως ὃσοι μέ ἀξιόλογα πλοῖα καί ἐμπορεύματα προσφέρουν ὢφελος εἰς τήν πόλιν … καί βεβαίως ὃσον περισσότεροι (ἒμποροι) ἒρχονται καί ἐγκαθίστανται, εἶναι φανερόν ὃτι τόσον περισσότερον θά αὐξάνωσι καί αἱ εἰσαγωγαί καί αἱ ἐξαγωγαί καί αἱ ἀποστολαί καί αἱ πωλήσεις καί αἱ μισθοδοσίαι καί τά κέρδη».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «… ὃστις δικαιότατα καί τάχιστα διαρροίη τά ἐμφίλογα (τοῦ ἐμπορίου), ὡς μή ἀποκωλύεσθαι ἀποπλεῖν τόν βουλόμενον, … ἀγαθόν δέ καί καλόν τιμᾶσθαι ἐμπόρους καί ναυκλήρους, οἳ ἂν δοκῶσιν ἀξιολόγοις καί πλοίοις καί ἐμπορεύμασιν ὠφελεῖν τήν πόλιν … Ὃσῳ γε μήν πλείους (ἐμπόρους) εἰσοικίοιντό τε καί ἀφικνοῖντο, δῆλον ὃτι τοσούτῳ ἂν πλέον καί εἰσάγοιτο καί ἐξάγοιτο καί ἐκπέμποιτο καί πωλοῖτο καί μισθοφοροῖτο καί τελεσφοροίη»).
Συνεχίζων εἰς τούς «Πόρους» του ὁ Ξενοφῶν, ἐνᾧ ὡς εἲδομεν εἰς τόν «Οἰκονομικόν» του (Α΄ ΜΕΡΟΣ τῆς μελέτης) μᾶς ἐξήγησε τόν Νόμον τῆς Φθινούσης Ἀποδόσεως μέ τά παραδείγματα τῆς τιμῆς τοῦ σίτου καί τοῦ οἲνου, ὃταν ὑπάρχῃ ὑπέρμετρος παραγωγή των, μᾶς ἐξηγεῖ περαιτέρω ὁ Ξενοφῶν, ὃτι ἐν ἀντιθέσει εἰς τήν περίπτωσιν τῶν σπανίων μετάλλων καί κυρίως τοῦ ἀργύρου (καί τοῦ χρυσοῦ) ὁ Νόμος τῆς Φθινούσης Ἀποδόσεως ἐξαιρεῖται τοῦ ἀνωτέρω νόμου, πού ἒχει τήν ἐφαρμογήν του εἰς τά εἲδη τῆς ἀμέσου καθημερινότητος, ὡς τῶν τροφίμων καί τῶν κοινοτέρων ἀγαθῶν, τῶν συνήθους χρήσεως μετάλλων καί ἂλλων γενικῆς ζητήσεως προϊόντων.
Ἐξηγεῖ δέ τοῦτο ὁ Ξενοφῶν μέ τά κάτωθι παραδείγματα: «Ὃταν σκάβουν καί ἀναζητοῦν ὀλίγοι ἂνθρωποι, τότε νομίζω πῶς μικραί ποσότητες ἀνακαλύπτονται, ἐνᾧ ὃταν εἶναι πολλοί, τά κοιτάσματα τοῦ ἀργύρου ἀναφαίνονται εἰς πολλαπλασίας ποσότητας… Ἐξ ἂλλου, ὃλοι οἱ κτηματίαι θά μποροῦσαν νά ἀναφέρωσι πόσα ζεύγη ζώων καί πόσοι ἐργάται εἶναι ἀρκετοί διά τό χωράφι των• ἂν κάποιος προσθέσει περισσοτέρους ἀπό τούς ἀναγκαίους, θεωροῦνται ζημία … Ἀντίθετα, ὃσο πιό πολύ ἀσῆμι φαίνεται νά ὑπάρχῃ, τόσον περισσότεροι προσέρχονται στήν ἐργασίαν αὐτήν … Ἀντίθετα κανείς ποτέ δέν ἀπέκτησεν ἀρκετόν ἀσῆμι, ὣστε νά μή χρειάζηται ἂλλο πιά. Καί ἐάν κάποιοι ἀποκτήσουν πάρα πολύ, ἐξορύσσοντες τό ὑπόλοιπον, εὐχαριστιοῦνται τό ἲδιον μέ τό νά τό χρησιμοποιοῦν».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Καί γάρ δή ὃταν μέν ὀλίγοι ὀρύττωσι καί ζητῶσιν, ὀλίγα οἶμαι καί τά χρήματα εὑρίσκεται• ὃταν δέ πολλοί, πολλαπλασία ἡ ἀργυρῖτις ἀναφαίνεται … Ἒτι δέ οἱ μέν ἀγρούς κεκτημένοι πάντες ἒχοιεν ἂν εἰπεῖν ὁπόσα ζεύγη ἀρκεῖ εἰς τό χωρίον καί ὁπόσοι ἐργάται•ἢν δ’ ἐπί πλέον τῶν ἱκανῶν ἐμβάλλῃ τις, ζημίαν λογίζονται• … Ἀργυρῖτις δέ ὃσῳ ἂν πλείων φαίνηται καί ἀργύριον πλέον γίγνηται, τοσούτῳ πλείονες ἐπί τό ἒργον τοῦτο ἒρχονται …. Ἀργύριον δέ οὐδείς πω οὓτω πολύ ἐκτήσατο ὣστε μηκέτι προσδεῖσθαι• ἂλλ’ ἢν τισι γένηται παμπληθές, τό περιττεῦον κατορύττοντες οὐδέν ἧττον ἣδονται ἢ χρώμενοι αὐτῷ»).
Πρέπει ἀκόμη νά ἀναφερθῆ, ὃτι ὁ Ξενοφῶν ἐθεώρει τότε τόν χρυσόν κάπως δευτερευούσης σημασίας ἐν συγκρίσει πρός τόν ἂργυρον. Εἰς τό θέμα αὐτό ἲσως οὗτος νά παρασύρηται ἀπό τό γεγονός, ὃτι εἰς τήν ἀρχαίαν Ἑλλάδα ἀνέκαθεν ὑπῆρχεν ἡ ζήτησις διά τόν ἂργυρον λόγῳ τῶν ἐκτεταμένων ἀργυρούχων μεταλλείων τά ὁποῖα ὑπῆρχον.
Ἓν ἂλλο πολύ ἀξιόλογον ἒργον τοῦ Ξενοφῶντος εἶναι τά «ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ» του. Ὁ Ἓλλην οἰκονομολόγος Ἀ. Κανελλόπουλος θεωρεῖ τόν Ξενοφῶντα ὡς τόν πρωτοπόρον ἐκεῖνον οἰκονομολόγον, ὃστις συνέδεσε τήν «δημοσίαν οἰκονομίαν μέ τήν κοινωνικήν οἰκονομίαν». Κατά τόν ἲδιον οἰκονομολόγον «πρόκειται διά μίαν κατάκτησιν εἰς τήν ὁποίαν μόλις πρό μερικῶν δεκάδων χρόνων «κατώρθωσαν» οἱ σύγχρονοι οἰκονομολόγοι νά ἀντιληφθῶσι καί συνδυάσωσι καί πάλιν τάς δύο αὐτάς οἰκονομίας». Μάλιστα ὁ ἲδιος οἰκονομολόγος (Ἀ. Κανελλόπουλος) ἐπεξηγεῖ τήν θέσιν τοῦ Ξενοφῶντος ὃσον ἀφορᾷ τά δημοσιονομικά ὡς ἑξῆς: «Αὒξησις τῶν Δημοσιονομικῶν Ἐσόδων σημαίνει αὒξησιν τοῦ συνολικοῦ Ἐθνικοῦ Εἰσοδήματος». Δι’ αὐτόν τόν λόγον ὁ Ξενοφῶν ἐπιδιώκων τόν περιορισμόν τῆς ὑφέσεως, ἣτις ἠκολούθησε τόν Πελοποννησιακόν Πόλεμον, εἰσηγεῖται εἰς τά «Ἀπομνημονεύματα» του πλείστους νέους παραγωγικούς κλάδους.
Εἰς τόν 3ον τόμον τοῦ ἒργου αὐτοῦ ὁ Ξενοφῶν μᾶς λέγει διά τοῦ Σωκράτους, ὃτι ὁ νεαρός πολιτικός Γλαύκων διά νά καταστήσῃ τήν πόλιν του (τάς Ἀθήνας) πλουσιωτέραν, θά πρέπῃ νά αὐξήσῃ τά ἒσοδά της. Καί αὐτό ἐπιτυγχάνεται τότε καί μόνον, ὃταν γνωρίζῃ ὁ πολιτικός πῶς καί ἀπό ποῦ νά αὐξήσῃ τούς πόρους τῆς πόλεώς του. Μόνον μέ αὐτήν τήν γνῶσιν: «Λέγω δέ ὃτι ὂχι μόνον γίνεται ἡ πόλις (ἡ πολιτεία) εὐπορωτέρα εἰς τά χρήματα, ἀλλά καί εὐπειθεστέρα καί καλύτερα πειθαρχημένη καί ἱκανωτέρα εἰς τόν πόλεμον».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Οὐ μόνον ἂν χρήμασιν εὐπορωτέραν τήν πόλιν εἶναι, ἀλλά καί εὐπειθεστέραν καί εὐτακτοτέραν καί εὐπολεμωτέραν γενέσθαι»).
Καί ἐρωτᾷ ὁ Σωκράτης καί πάλιν τόν νεαρόν πολιτικόν Γλαύκωνα: «Πές μου λοιπόν ἀπό ποῦ προέρχονται τώρα τά εἰσοδήματα τῆς πόλεως καί ποῖα εἶναι αὐτά; Ὣστε … ἐάν κάποια εἶναι ὀλίγα, νά τ’ αὐξήσῃς καί ἐάν κάποια δέν εἰσπράττωνται, νά τά εἰσπράξῃς».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Λέξον δή ἐκ τίνων νῦν αἱ πρόσοδοι τῇ πόλει καί πόσαι τινές εἰσι; … Ἳνα εἰ μέν τινες αὐτῶν ἐνδεῶς ἒχουσιν, ἐκπληρώσῃς, εἰ δέ παραλείπονται, προσπορίσῃς»).
Καί συνεχίζει νά ἐρωτᾷ ὁ Σωκράτης τόν Γλαύκωνα: «… Πές μας τάς δαπάνας τῆς πόλεως• διότι … θά ὑπολογίζῃς νά κόψῃς τάς περιττάς». (Ἀρχαῖον κείμενον: «… τάς γε δαπάνας τῆς πόλεως ἡμῖν εἰπέ• δῆλον γάρ ὃτι … τάς περιττάς ἀφαιρεῖν διανοεῖ»).
Εἰς τήν ἀνωτέρω φράσιν ἐμπερικλείεται τό αἰώνιον θέμα τῆς «περικοπῆς τῶν περιττῶν δαπανῶν» ὑπό τῶν Κρατῶν, εἰς τάς ὁποίας περιλαμβάνεται βεβαίως καί τό θέμα τῆς Φοροδιαφυγῆς.
Καί μετά ὁ Σωκράτης μεταθέτει τάς ἐρωτήσεις του πρός τόν Γλαύκωνα εἰς τά δημοσιονικά θέματα, διότι καί αὐτά εἶναι ἀναγκαῖον, ὃπως τά γνωρίζῃ ὁ καλός πολιτικός. Καί θέτει τήν ἐρώτησιν πρός τόν Γλαύκωνα: «… Ἀλλά ἒχεις σκεφθῆ διά πόσον χρόνον εἶναι ἀρκετόν τό σιτάρι πού παράγει ἡ χώρα μας νά τήν τρέφῃ ὃλην … διά νά μή σοῦ ξεφύγῃ αὐτό καί ἒχει κάποτε ἒλλειψιν ἡ πόλις, ἀλλά γνωρίζων νά μπορῇς νά συμβουλεύῃς καί βοηθῇς τήν πόλιν καί νά τήν σώζῃς;».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Ἂλλ’ ἒσκεψαι, πόσον χρόνον ἱκανός ἐστιν ὁ ἐκ τῆς χώρας γιγνόμενος σῖτος διατρέφειν τήν πόλιν … ἳνα μη τοῦτό γε λάθῃ σέ ποτε ἡ πόλις ἐνδεής γενομένη, ἀλλ’ εἰδώς ἒχῃς ὑπέρ τῶν ἀναγκαίων συμβουλεύων τῇ πόλει βοηθεῖν τε καί σῴζειν αὐτήν»).
Εἶναι δέ, τοῦ λέγει καί πάλιν ὁ Σωκράτης, διακεκριμένος πολιτικός ἐκεῖνος πού ξεχωρίζει διά τάς καλάς γνώσεις του τῶν θεμάτων αὐτῶν: «… καί θά βρῇς ὃτι ὃσοι εἶναι ἒνδοξοι καί θαυμάζονται ἀνήκουσι σέ ὃσους ἒχουν πάρα πολλάς γνώσεις, ἐνᾧ ὃσοι εἶναι κακόφημοι καί περιφρονοῦνται ἀνήκουσιν εἰς τούς πλέον ἀμαθεῖς».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Εὐρήσεις ἐν πᾶσιν ἒργοις τούς μέν εὐδοκιμοῦντάς ὂντας, τούς δέ κακοδοξοῦντάς τε καί καταφρονουμένους ἐκ τῶν ἀμαθεστάτων»).
Καί συνοψίζει ὁ Ξενοφῶν διά τοῦ Σωκράτους, ὃτι διά τούς ἀνωτέρω λόγους ἡ γνῶσις τῶν οἰκονομικῶν θεμάτων εἶναι ἀπαραίτητος εἰς τούς πολιτικούς, ὡς ἐξῆς: «Ἐάν λοιπόν ἐπιθυμῇς νά κερδίσῃς καλήν φήμην καί θαυμασμόν εἰς τήν πόλιν, προσπάθησε νά κατορθώσῃς ὃσο τό δυνατόν καλύτερα ὃσα θέλῃς νά πράξῃς».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Εἰ οὖν ἐπιθυμεῖς εὐδοκιμεῖν τε καί θαυμάζεσθαι ἐν τῇ πόλει, πειρῶ κατεργάσασθαι ὡς μάλιστα τό εἰδέναι ἃ βούλει πράττειν»).
Ὁ Ξενοφῶν εἰς ἂλλο ἐκλεκτόν σύγγραμμά του, τό «ΚΥΡΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ», προβαίνει εἰς πλείστας ἀναφοράς ἐπί τοῦ θέματος τῶν δικαίων ἀνταλλαγῶν καί τοῦ ἀμοιβαίου ὠφέλους, ὡς εἰς τήν περίπτωσιν διευθετήσεως τῆς ἐδαφικῆς διαμάχης μεταξύ τῶν Ἀρμενίων καί Χαλδαίων, ὡς καί τῆς διαφορᾶς τῶν ἀνομοιογενῶν χιτώνων τῶν δύο παίδων κ.ἂ.
Ἐπίσης ἀναφέρεται εἰς τήν περίπτωσιν τῆς «ἐλαστικότητος τῆς ζητήσεως τοῦ χρήματος» διά τῆς φράσεως: «Θέλω διαρκῶς περισσότερα πράγματα» (Ἀρχαῖον: «ὀρέγομαι ἀεί πλειόνων»).
Εἰς τό ἒργον του «ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ» ὁ συγγραφεύς διά τοῦ Σωκράτους ἀναφέρεται καί πάλιν εἰς τό θέμα τῆς ζητήσεως τοῦ χρήματος καί παρατηρεῖ: «Βλέπω πολλούς ἰδιώτας οἱ ὁποῖοι ἒχουσι πολλά χρήματα, ἀλλά νομίζουσιν ὃτι εἶναι τόσον πτωχοί, ὣστε νά καταβάλλωσι κάθε κόπον καί νά διατρέχωσι κάθε κίνδυνον, διά νά ἀποκτήσωσι περισσότερα».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Ὁρῶ γάρ πολλούς μέν ἰδιώτας, οἳ πάνυ πολλά ἒχοντες χρήματα οὓτω πένεσθαι ἡγοῦνται, ὣστε πάντα μέν πόνον, πάντα δέ κίνδυνον ὑποδύονται, ἐφ’ ᾧ πλείω κτήσονται»).
Καί εἰς ἂλλο σημεῖον λέγει ὁ Σωκράτης: «Μαθαίνω μάλιστα ὃτι μερικοί τύραννοι ἒχουν τόσην δίψαν χρημάτων, ὣστε κάνουν πολύ χειρότερα ἀπό τούς πιό ἀπόρους».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Αἰσθάνομαι δέ καί τυράννους τινάς, οἳ οὓτω πεινῶσι χρημάτων, ὣστε ποιοῦσι πολύ δεινότερα τῶν ἀπορωτάτων»).
Καί συνεχίζει καί πάλιν διά τοῦ Σωκράτους: «Καί φυσικά εἶναι πολύ πιό δίκαιοι αὐτοί πού ἐπιδιώκουν τήν οἰκονομίαν κυρίως, παρά τά πολλά χρήματα. Γιατί ἐκεῖνοι πού ἀρκοῦνται σέ ὃσα ἒχουν, ἐλάχιστα ὀρέγονται τά ξένα χρήματα».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Ἀλλά μήν καί πολύ δικαιοτέρους γε εἰκός εἶναι τούς εὐτέλειαν μᾶλλον ἢ πολυχρηματίαν σκοποῦντας. Οἷς γάρ μάλιστα τά παρόντα ἀρκεῖ ἣκιστα τῶν ἀλλοτρίων ὀρέγονται»).
Τέλος εἰς τό ἒργον τοῦ Ξενοφῶντος «ΙΕΡΩΝ», ὃστις ὑπῆρξε τύραννος τῶν Συρακουσῶν, ὁ συγγραφεύς δίδει μεγίστην σημασίαν εἰς τά κίνητρα τῆς ἀγορᾶς πρός ἐπίτευξιν ἀνωτέρων στόχων, διότι αὐτά (τά κίνητρα καί οἱ στόχοι) εἶναι οἱ ὁποῖοι αὐξάνωσι τήν παραγωγήν, ἐπιφέρουσιν οἰκονομίας καί μείωσιν τοῦ κόστους. Ἒτσι προτείνει «ὃπως προκηρύσσονται καί ἒπαθλα εἰς τάς συναλλαγάς, εἰς τήν δικαιοσύνην, εἰς τήν γεωργίαν καί τό ἐμπόριον. Τότε θά ἀπέδιδε πολλά ἀγαθά εἰς τούς πολίτας, τά ἒσοδα θά ηὐξάνοντο καί πολύ περισσότερον ἡ σωφροσύνη θά συμπαρακολουθῇ τήν ἐργασίαν. Τό αὐτό καί τό ἐμπόριον θά ὠφελῇ τήν πολιτείαν καί πολλοί λόγῳ τῶν κινήτρων θά ἐξωρμοῦσαν νά ἐπιτελέσωσι κάποιον ἒργον μέ σκοπόν τό ἀγαθόν».
(Ἀρχαῖον κείμενον: «Οὐκοῦν εἲ τις ἆθλα προτιθείη … καί δικαιοσύνης ἐν ταῖς συμβολαίοις, … ἡ γεωργία αὐτή ἂν πολύ ἐπιδοίη, … εἰ δέ καί ἐμπορία ὠφελεῖ τι πόλιν. Καί τοῖς εἰς ταῦτα τῶν πολιτῶν ἐρρωμένων τρεπομένοις πολλά ἂν ἀγαθά περαίνοιτο• καί γάρ αἱ πρόσοδοι αὒξοιντ’ ἂν, καί ἡ σωφροσύνη πολύ μᾶλλον σύν τῇ ἀσχολίᾳ συμπαρομαρτεῖ…. Πολλούς ἂν καί τοῦτο ἐξορμήσειεν ἒργον ποιεῖσθαι τό σκοπεῖν τι ἀγαθόν»).
Κλείων τήν παροῦσαν μελέτην θά ἢθελον καί πάλιν νά τονίσω ὃτι ἡ ἂποψις τοῦ γράφοντος εἶναι ὃτι ἡ στάσις τῶν ἀρνητῶν τοῦ Ξενοφῶντος ἒναντι τοῦ παναξίου αὐτοῦ οἰκονομολόγου τῆς Ἀρχαιότητος εἶναι ὂχι μόνον ἀπαράδεκτος ἀλλά καί οὐδόλως ἀποκρύπτει τόν φθόνον καί τήν κακήν πίστιν των, διότι ἓν τόσον ἒξοχον Ἑλληνικόν πνεῦμα ἀντελήφθη ἒκτοτε ὃλας αὐτάς τάς οἰκονομικάς ἀρχάς, τάς ὁποίας ἡ ἀνθρωπότης ἢρχισε νά ἀντιλαμβάνηται μόλις τούς τελευταίους αἰῶνας.
Ἐξ ἂλλου ὁ Βέλγος οἰκονομολόγος τοῦ 19ου αἰῶνος V. Brants ἐχαρακτήρισε τά ἒργα τοῦ Ξενοφῶντος ὡς τήν «ἀρχαιοτέραν δημοσιονομικήν συγγραφήν», ἐνᾧ ὁ Ἓλλην οἰκονομολόγος Ἀ. Κανελλόπουλος ὡς «μίαν σημαντικωτάτην καί πρωτότυπον δημοσιονομικήν μεταρρύθμισιν».
Λάμπης Γ. Κωνσταντινίδης
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 24.9.2016