Μονομαχία Ακαδημίας και ΥΠΕΞ στα κανάλια

Η αιτία είναι ότι προβλέπει νέο, διευρυμένο ρόλο για το Ινστιτούτο, αλλά και το μεταφέρει στην αποκλειστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του υπουργείου Εξωτερικών, ενώ μέχρι σήμερα ήταν συναρμόδια γι’ αυτό δύο υπουργεία (Παιδείας και Εξωτερικών). Συγκεκριμένα, στο εξής το Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας δεν θα προάγει μόνο τις βυζαντινές και μεταβυζαντινές σπουδές, αλλά θα φροντίζει και για «την ανάδειξη των εν γένει φιλολογικών, ιστορικών και άλλων συναφών πτυχών του ελληνικού πολιτισμού, καθώς και την δι’ αυτών προαγωγή της πολιτιστικής διπλωματίας μέσω διοργάνωσης, μεταξύ άλλων διεθνών εκδηλώσεων, σεμιναρίων και εκθέσεων, και την παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων».

Όλο αυτό το τελευταίο η Ακαδημία Αθηνών το εξέλαβε ως καταστρατήγηση του επιστημονικού χαρακτήρα του Ινστιτούτου. Και αντέδρασε πρώτη υποστηρίζοντας ότι οι νέες ρυθμίσεις το μετατρέπουν σε ένα είδος «πολιτιστικού κέντρου». Γι’ αυτό και απέστειλε επιστολή στον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, την οποία υπογράφουν ο πρόεδρος της Θανάσης Βαλτινός και ο γενικός γραμματέας της Βασίλειος Πετράκος. Η Ακαδημία ζητά να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία του περίφημου -και μοναδικού στο εξωτερικό- ελληνικού ερευνητικού κέντρου.

Στην ίδια γραμμή βρίσκεται και η Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία (μελετητές της βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης), που σε ψήφισμά της ζητά από την κυβέρνηση να σεβαστεί την «ανεξαρτησία του μόνου ερευνητικού ιδρύματος της Ελλάδας στο εξωτερικό και να ενισχύσει τη λειτουργία του μέσω της διασύνδεσής του με το υπουργείο Παιδείας, την Ακαδημία Αθηνών και τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα».

Πέραν της οποιασδήποτε αλλαγής του χαρακτήρα του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, η αντίδραση της Ακαδημίας Αθηνών οφείλεται και στην προτεινόμενη συρρίκνωση του δικού της ρόλου στη στελέχωση και λειτουργία του. Μέχρι τώρα η Ακαδημία πρότεινε έναν επιστήμονα αναγνωρισμένης αξίας, ειδικό στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές σπουδές, και αυτός διοριζόταν διευθυντής από τους συναρμόδιους υπουργούς Παιδείας και Εξωτερικών. Στο εξής, θα προτείνει απλώς κατάλογο τεσσάρων μελών-υποψηφίων για την Εποπτική Επιτροπή του Ινστιτούτου, και από αυτούς θα επιλέγεται από τον υπουργό Εξωτερικών ένας μόνο. Επιπλέον, δημιουργείται μια νέα θέση, του Προέδρου του Ινστιτούτου, στον οποίο θα υπάγεται ο διευθυντής.

Είναι φανερό ότι η μάχη γύρω από τον χαρακτήρα (αλλά και τον έλεγχο) του Ινστιτούτου Βενετίας έχει μπροστά της δρόμο, πόσο μάλλον που, όπως υποστηρίζει η Ακαδημία Αθηνών, κάθε μεταβολή στο ισχύον καθεστώς απαιτεί και συμφωνία με την ιταλική κυβέρνηση. Διότι το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας ιδρύθηκε το 1951 κατόπιν πολιτιστικής συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, που είχε υπογραφεί το 1948. Το 1953 το Ινστιτούτο απέκτησε την κινητή και ακίνητη περιουσία της ιστορικής Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Βενετίας, με μόνο όρο να αναλάβει το ελληνικό κράτος τη συντήρησή της. Στεγασμένο στην πρώην Φλαγγίνειο Σχολή, άρχισε να λειτουργεί το 1958, αφού προηγήθηκε ευρύ πρόγραμμα αναστηλώσεων και επεμβάσεων στα κτίρια της Κοινότητας.

Από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του σκοπός του Ινστιτούτου ήταν η έρευνα και η παραγωγή μελετών πάνω στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο με κύριο αντικείμενο την ιστορία των ελληνικών περιοχών που βρίσκονταν κάτω από λατινική κυριαρχία. Τα ιταλικά και κυρίως βενετσιάνικα αρχεία ήταν και είναι η βασική πηγή των Ελλήνων υποτρόφων, έξι συνολικά κάθε χρόνο, που με δωρεάν στέγη και μηνιαία αποζημίωση γράφουν σε ένα διάστημα τριών χρόνων τις μεταπτυχιακές τους διατριβές, οι οποίες υποχρεωτικά δημοσιεύονται.

Το Ινστιτούτο έχει μεγάλη περιουσία. Τριάντα πέντε ακίνητα, μεταξύ αυτών μνημεία μεγάλης αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής αξίας, όπως ο ναός του Αγίου Γεωργίου, το Μουσείο του Ινστιτούτου και η ίδια η Φλαγγίνειος Σχολή, αλλά και 300 εικόνες, 250 αντικείμενα και σκεύη θρησκευτικής λατρείας και συλλογή χειρογράφων. Πρόσφατα μάλιστα ψηφιοποιήθηκε μέρος των θησαυρών της βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου (http://www.institutoellinico.org/english/archivio/index.html) και είναι στη διάθεση του χρήστη του διαδικτύου πολύτιμα έγγραφα αλλά και εικόνες.