Βουλγαρία
H Βουλγαρία διαθέτει 3,7 εκατομμύρια hectares καλλιεργήσιμης γης.
Με πρωτοβουλία του Βουλγάρικου Σοσιαλιστικού κόμματος κρίθηκε το 2014 ως αντισυνταγματική, από το ανώτατο δικαστήριο της χώρας η απαγόρευση πώλησης αγροτικής γης σε υπηκόους της Ε.Ε. Σύμφωνα με την μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η κατάσταση στη Βουλγαρία είναι παρόμοια με αυτήν της Ρουμανίας, Το 30-40% της καλλιεργήσιμης γης ανήκει ήδη σε ξένες εταιρείες.
Ουκρανία
Η Αρπαγή του Σιτοβολώνα της Ευρώπης. Η αρπαγή της αγροτικής Ουκρανίας.
Η Ουκρανία διαθέτει 320.000.000.στρέματα καλλιεργήσιμης γης. Το ένα τρίτο της καλλιεργήσιμης γης της Ε.Ε. Eίναι ο παραδοσιακός σιτοβολώνας της Ευρώπης, ανήκει στους πρώτους παγκόσμιους εξαγωγείς δημητριακών, κριθαριού καλαμποκιού.
Σήμερα οι υπό ξένη ιδιοκτησία αγροτική γη στην Ουκρανία ξεπερνά τα 20.000.000. στρέμματα .(πηγή Οakland Ιnstitute.8/5/2015 και Land Matrix july 2014 και Απρ 2015). Στα τέλη του 2015 η Ουκρανική κυβέρνηση ετοίμασε την δημοπρασία 11.000.000 acres. O Γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας,Nikolai Patruchev κατήγγειλε τις Δυτικές επενδύσεις στη αγροτική οικονομία της Ουκρανίας και συγκεκριμένα τις επενδύσεις τις σχετικές με γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα ως απειλή παγκοσμίων διαστάσεων και ως απειλή για την ίδια την Ουκρανική γεωργία. (Τhe Washington Post Απριλίου 15/2015)
Η Ουκρανία αποτέλεσε στρατηγικό στόχο κατάκτησης, για τη ΜΟΣΑΝΤΟ, όχι μόνο για την έκταση της καλλιεργήσιμης γης, που διαθέτει, αλλά και για την ποιότητα των εδαφών της. Τα εδάφη της θεωρούνται από τα γονιμότερα στην Ευρώπη κι’ ακόμα, με τα φθηνά εργατικά της χέρια, τις δυνατότητες μαζικής παραγωγής, με τη χρήση μεταλλαγμένων σπόρων και χωρίς οικολογικές ευαισθησίες και περιορισμούς σε κρατικό επίπεδο, μπορεί να χτυπήσει, τόσο, την ακριβή και επιδοτούμενη ευρωπαϊκή γεωργία, όσο και να τσακίσει, ότι έχει απομείνει από την ανεξάρτητη οικογενειακή Ευρωπαϊκή αγροτική παραγωγή. Στις επενδύσεις και στην επιρροή στην Ουκρανία συναγωνίζονται όλοι οι γίγαντες της αγροτικής βιοτεχνολογίας ,τροφίμων και ενεργείας των ΗΠΑ.
Το δάνειο των $ 17 δις. που έδωσε το Δ.Ν.Τ τον Απρίλη του 2014, στην Ουκρανία, δόθηκε με όρους το άνοιγμα, της Ουκρανίας, στους μεταλλαγμένους σπόρους και την άρση της απαγόρευσης πώλησης αγροτικής γης σε ξένους. Το εν λόγω δάνειο αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στην αμαρτωλή ζωή του ΔΝΤ. Ποτέ δεν είχαν δοθεί δάνεια σε χώρες σε εμφύλια σύρραξη και σε αποδεδειγμένη απόλυτη αδυναμία αποπληρωμής. Το εν λόγω δάνειο έχει χαρακτηρισθεί ανοικτή συμμετοχή του ΔΝΤ στο νέο ψυχρό πόλεμο και στήριξη της στρατηγικής των αμερικανικών αγροτοχημικών και αγροτοβιομηχανικών πολυεθνικών στην Ουκρανία.(Oakland Institute report,july 2014.World Bank and IMF, behind the UKRAINIAN Crisis.), Επίσης από τα $ 3.2 δις που του Δ.Ν.Τ. που εκταμιευτήκαν στην Ουκρανία αρχές Μαΐου του 2014, τα 3,1 είχαν φτάσει σε off shore παραδείσους κατά τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου.2( πηγή, John Helmer, “Ukraine Takes Another $1.39 Billion from International Monetary Fund–$3 Billion in IMF Cash Already Sent Offshore–Insiders Suspected in Heist,” Dances with Bears, September 3, 2014).
Κατά την διάρκεια του Ουκρανό-Αμερικανικού Business Forum του Ιουλίου του 2015 ο Ουκρανός πρωθυπουργός δήλωσε έτοιμος για την πώληση Ουκρανικών κρατικών επιχειρήσεων σε Αμερικάνικες επιχειρήσεις, με διαφανείς διαδικασίες. Επίσης στο ίδιο Forum,συμφωνήθηκαν Αμερικανικές επενδύσεις στον Αγροτικό τομέα ύψους $ 1,5 δις, με έμφαση στην παραγωγή σπόρων για την γεωργία. O Αμερικανικός γίγαντας Dupont Pioneer ανήγγειλε στις 20/12/ 2012 ως μια από πολλές επενδύσεις του στην Ουκρανία, την επένδυση $40.000.000. για μονάδα παραγωγής σπόρων στην περιοχή Stasi της Poltava. Η Αμερικάνικη Cargil διατηρεί δυο εργοστάσια παραγωγής ηλιέλαιου, σιλό και είναι μέτοχος, από το 2014, στο μεγαλύτερο Ουκρανικό αγροτοβιομηχανικό συγκρότημα Ukrlandfarming, μετά από αγορά του 5% των μετοχών αξίας $200.000.000. Η εταιρεία είναι η 8η παραγωγός αγροτικών προϊόντων στον κόσμο και η πρώτη παγκοσμίως στην παραγωγή αυγών. Βέβαια παραμένουν και ντόπιοι ολιγάρχες, Latifundisti, όπως τους αποκαλούν οι ντόπιοι, με εκατομμύρια στρέμματα.
Το Mint Press (10/2/2015) με τίτλο Corporations are The New Conquistadors: Ukraine, τεκμηριώνει την άμεση στήριξη της κυβέρνησης των ΗΠΑ, στη δράση των πολυεθνικών της για τον έλεγχο της Ουκρανικής Γεωργίας και την μετατροπής σε ελεγχόμενη από το ολιγοπώλιο των μεταλλαγμένων σπόρων. Επίσης καταγράφει τις μεθόδους που χρησιμοποιούν τα χρόνια απαγόρευσης πώλησης της γης ,για την παράκαμψη της σχετικής νομοθεσίας, όπως π.χ, ενοικιάσεις αρχικά, αγορές, μειοψηφικών πακέτων σε ντόπιες εταιρείες και τράπεζες γης.
( Ενδεικτικές Διεθνείς Επενδύσεις σε γη, στη Ουκρανία . Table 1: Foreign Investments in Agriculture in Ukraine12 Company. Country. Land area (ha).
Trigon Agri Denmark 52,679./ Public Investment Fund (PIF) of Saudi Arabia, Saudi Al Rajhi Group, Almarai Co. Saudi Arabia 33,000./ Renaissance Group Russian Federation 250,000./MK Group Serbia 50,000./ Glencore Xstrata PLC Switzerland 80,000./ Sintal Agriculture Plc Cyprus 146,800 /Agrokultura AB Sweden 68,700./ AgroGeneration France 120,000./Kernel Holding S.A. Luxembourg 405,000./ MCB Agricole Austria 96,000./ Mriya Agro Holding Public Limited Cyprus 298,000 / Total 1,600,179).
Ουκρανία. Ο μεγάλος αγρότης της Κίνας εκτός συνόρων: (και το μήλο της Έριδας Ρωσίας, Κίνας, ΕΕ και USA). Στις Ιουλίου 2015 οι Financial Times δημοσιοποίησαν ότι η Ουκρανία έχει καταστεί ο μεγαλύτερος εξαγωγέας καλαμποκιού στην Κίνα. Με το 5% της Ουκρανικής γης εκχωρημένο στη Κίνα, για αγροτικές καλλιέργειες, η Κίνα αποτελεί βασικό συντελεστή στις Ουκρανικές εξελίξεις και η Ουκρανική γη, βασική συνιστώσα στις ισορροπίες που εξαρτώνται και καθορίζονται από τις εξελίξεις στην Ουκρανική .
Ο ΝΕΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ ΣΕ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ.
Το παγκόσμιο αγροτοδιατροφικό σύστημα από την παραγωγή μέχρι την εμπορία και την μεταποίηση κυριαρχείται από 4 μεγάλες εταιρείες καθιερωμένες ως το της παγκόσμιας αγοράς. Ο τίτλος αποτελείται από τα αρχικά των εταιρειών, Archer Daniels Midland (ADM), Bunge, Cargill and Louis Dreyfus. Τώρα στην παγκόσμια αγορά εισέρχεται δυναμικά και απειλητικά, η Noble agri, ελεγχόμενη από Κινέζικη COFCO.
Ετήσιες αγορές γής: Η Land Matrix από τους παγκόσμιους πρωταγωνιστές στον αγώνα υπεράσπισης της οικογενειακής και κοινοτικής αγροτικής καλλιέργειας, τεκμηριώνει ότι πριν του 2008 οι παγκόσμιες αγορές γης έφταναν τα 9.000.000 acres (1 acres = 4στρέματα) ΕΤΗΣΙΩΣ. Με βάση έρευνα της παγκόσμιας Τράπεζας του 2012, που παραθέτει η Μatrix το 2009 οι αγορές εκτινάχτηκαν στα 138.000.000 acres (1 acre= 4 στρέμματα). Μεγαλύτερο θύμα στην αρπαγή είναι όπως τονίσαμε, η Μαύρη Αφρική.
Βέβαια η αρπαγή άνυδρης θα ήταν απολύτως ασύμφορη γι’ αυτό και η αρπαγή γης συνδυάζεται με την αρπαγή υδάτινων πόρων. Κατά το περιοδικό Scientific American 12/2/2013 τα αποθέματα νερού που αρπάζονται κάθε χρόνο υπολογίζονται σε 454 δις. κυβικά μέτρα. Επενδυτές από 7 χώρες, τις ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Ινδία, την Βρετανία, την Αίγυπτο την Κίνα, το Ισραήλ, έχουν θέση υπό τον έλεγχο τους το 60% αυτών των υδάτινων πόρων. Οι αγορές γης από αμερικανικά συμφέροντα τον Ιανουάριο του 2016, υπολογίζονται σε 166.680 hectares (πηγή statista-the statistics portal./ 1 hectare=10 στρέμματα). Μόνον ο Βασιλικός οίκος της Σαουδικής Αραβίας, από τους μικρούς παίκτες στην παγκόσμια αρπαγή γης αγόρασε μέχρι το 2014 έκταση ενός 1.000 000 εκταρίων (ένα εκτάριο ισούται με 10 στρέμματα) στην Αιθιοπία το Μαρόκο, το Σουδάν, τη Σενεγάλη το Μαλί.
Η Κίνα: Το Κινέζικο Υπουργείο Εμπορίου ανακοίνωσε το 2014 οτι 300 κινέζικες εταιρείες παραγωγής αγροτικών προϊόντων ,αλιείας, εκμετάλλευσης δασών, δραστηριοποιούνται σε 46 χώρες ανά τον κόσμο. Το κινέζικο υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης ανακοίνωσε ότι μέχρι το 2013, κρατικές κινέζικες εταιρείες αλλά και ιδιωτικές εκμεταλλεύονταν 230.000 εκτάρια γης στο εξωτερικό (1 εκταριο=10 στρέμματα)
Η γη και οι ιδιοκτήτες της
Στην Αγγλία το 69% της γης ανήκει στο 0,6 του πληθυσμού. Ενώ το 80% (των περίπου 64.000.000) του Αγγλικού πληθυσμού ζει σε πόλεις το και το 99% δεν έχει ιδιόκτητη γη.
Στη Σκωτία: 500 άνθρωποι κατέχουν την μισή χώρα. Η Σκωτία θεωρείται η χώρα με την μεγαλύτερη συγκέντρωση ιδιοκτησίας γης στον αναπτυγμένο κόσμο.
Στις ΗΠΑ, H συνολική έκταση γης είναι 2τρις 300 εκατομμύρια acres με πληθυσμό 315.000.000. Ο αριθμός των αγροτικών επιχειρήσεων μεταξύ των ετών 1935 -2012 συρρικνώθηκε από 6,8 εκατομμύρια σε 2.000.000. Κατά υπολογισμούς του οργανισμού Farm Aid, το 2012, κάθε εβδομάδα,300 oοικογένειες εγκαταλείπουν τα κτήματα τους.
Στις ΗΠΑ: Oι μαύροι των ΗΠΑ αποτελούν το 14,3% του πληθυσμού( στατιστική του 2014) και κατέχουν λιγότερο από το 1% της αμερικανικής γης. Μεταξύ του 1910 και 1992 η ιδιοκτησία γης από τους μαύρους μειώθηκε από 15.000.000 acres, σε 2 εκατομμύρια 400.000 acres.
Παράλληλα. οι 5 μεγάλοι γαιοκτήμονες των ΗΠΑ κατέχουν 9.000.000 acres γ(1 acre=4 στρέμματα) ενώ τα 46.000.000 εκατομμύρια των μαύρων, έχουν συνολικά 8.000.000 acres. Πρώτοι μεταξύ των 5 είναι οι δυο τιτάνες των Αμερικανικών και διεθνών ΜΜΕ., o John Malone με 2.200.000 acres και Τed Turner (o ιδρυτής του CNN) με 2.000.000 acres. Μια λευκή μειοψηφία μερικών οικογενειών κατέχει το 98% της ιδιωτικής γης στις ΗΠΑ (856.000.000 acres) και εκμεταλλεύεται το μεγαλύτερο μέρος, από επίσης τεράστιο ποσοστό γης (27% του συνόλου) που ελέγχεται από Ομοσπονδιακή Αμερικάνικη κυβέρνηση. Ότι δεν συμπεριλαμβάνεται στα εθνικά πάρκα και στις προστατευόμενες περιοχές. Το 80% του Αμερικανικού πληθυσμού, κάτοικοι πόλεων και προαστίων, είναι στοιβαγμένοι στο 3% της Αμερικανικής γής. ( Τthe Land Report magazine). Στους Ινδιάνους έχει, προς το παρόν, παραμείνει το 2% ‘αμερικανικής’ γης. Στους Ινδιάνους έχει απομείνει το 2%. Στην Αμερικανική αγορά, των σύνολο των εισροών (προμηθειών σπόρων, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων), στις αγροτικές επιχειρήσεις ολιγοπωλείται από 3 εταιρίες, την Monsanto, την Du Pont, την Novartis.
Αμερικανικές αγορές γης και νερού ανά τον κόσμο.
Παράλληλα με την εσωτερική υπερ-συγκέντρωση στις ΗΠΑ, παρά την υπερεπάρκεια καλλιεργήσιμης γης, οι Αμερικανικές εξαγορές γης και νερού ανά τον κόσμο εντείνονται, δίνοντας το στίγμα και τις στοχεύσεις του ανταγωνισμού
Σύμφωνα με το Scientific American,(12/2/2013), Οι ετήσιες αγορές γης, μεταξύ των ετών 2000-2008,από αμερικανικές εταιρείες ανά τον κόσμο συμποσούνται 2.050.000.000.στρεμματα. Από το 2009 οι ετήσιες αγορές έφτασαν 1.380.000.000.στρέμματα ετησίως. Οι αγορές γίνονται κατά 60% σε χώρες όπου η πείνα και ο υποσιτισμός βασιλεύουν. Οι εκτεταμένες αγορές γης, από το Σουδάν στην Ινδονησία, σε περιοχές που μαστίζονται από φτώχεια αναγκαστικά διευρύνουν το χάσμα ανάμεσα στις αναπτυγμένες και τις χώρες.
Η αρπαγή νερού από πολυεθνικές ανέρχεται σε 454 δις κυβικά μέτρα ετησίως και αντιστοιχεί στο 5% της παγκόσμιας ετήσιας κατανάλωσης νερού.
H διατήρηση της προνομιακής θέσης προϋποθέτει διασφάλιση ελέγχου συνεχώς και περισσότερης αγροτικής γης, υδάτινων πόρων, προϋποθέτει προβάδισμα στη χημική βιομηχανία και την αγροτική βιοτεχνολογία. Η συνεργασία των δυο τομέων επίσης έχει καθοριστικά αποτελέσματα στον διεθνή ανταγωνισμό, όπως για παράδειγμα η συνεργασία μεταξύ Dupont και Dupont Pioneer Σε αυτό τον αγώνα η μικρή μεμονωμένη αγροτική επιχείρηση δεν μπορεί να επιβιώσει. Η πρόσφατη συγχώνευση των δυο γιγάντων της αγροτοχημικής Αμερικανικής Βιομηχανίας αποκαλύπτει τις τερατώδεις και επικίνδυνες διαστάσεις της υπερ-συγκέντρωσης όχι μόνον στη αγροτική γη αλλά και τις επιχειρήσεις που τροφοδοτούν την γεωργία.
Στην αγροτοχημική (agrochemicals) βιομηχανία, 6 εταιρείες ελέγχουν το 75% της παγκόσμιας αγοράς. Εξ αυτών οι 4, Du Pont, Monsanto, και Dow είναι Αμερικανικές και 2 δυο Γερμανικές η Βayer και η Basf και η Syntega, Ελβετική.
H αδυναμία ακόμα και της μεσαίας αμερικάνικης αγροτικής επιχείρησης να επιβιώσει, από τον, άγριο και αθέμιτο, ανταγωνισμό των μεγαθηρίων του κλάδου, καταγγέλλεται από την Εθνική Οργάνωση Οικογενειακών Αγροτικών Επιχειρήσεων (N.F.F.C), σε όλα τα διεθνή Forum, με χαρακτηριστική την συμμετοχή τους στο Porto Allegre το 2010. Iστορική παραμένει η παρέμβαση του προέδρου της N.F.F.C. Bill Christison, ιδιοκτήτη 2.000 acres, για την επερχόμενη εξαφάνιση της μικρομεσαίας αγροτικής επιχείρησης παγκοσμίως. O εν ενεργεία πρόεδρος (Αφρο-Αμερικάνος,BEN Burkett), και πρόεδρος των συνεταιρισμένων οικογενειακών αγροτικών επιχειρήσεων, του Μισισιπή, καταγγέλλει ότι οι Μέγα-φάρμες, εντός των ΗΠΑ, και οι εισαγωγές, στις ΗΠΑ, από Αμερικανικής ιδιοκτησίας αγροτικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό, οδηγούν την αμερικανική αγροτική επιχείρηση στην εξαφάνιση. Καταγγέλλει ότι οι συμφωνίες, στον παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, είναι κομμένες και ραμμένες στα μέτρα των Μέγα-αγροτικών Επιχειρήσεων. Όταν η υπερ-συγκέντρωση προχωράει χωρίς έλεος στο Ευρωπαϊκό βορρά και σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν υπάρχει περίπτωση να υπάρξει έλεος για τον Ευρωπαϊκό νότο, για τον Έλληνα μικρό αγρότη.
Έλεγχος τροφίμων: Απ το χωράφι και το στάβλο, στο πιάτο, στο πιρούνι.
Ο έλεγχος της αγροτικής γης αποτελεί έναν κρίκο στην αλυσίδα έλεγχου ολοκλήρου του κυκλώματος της αγροτοδιατροφικής αλυσίδας. Ολόκληρη η κτηνοτροφία από την παραγωγή γενετικά τροποποιημένων σπόρων κτηνοτροφών, στην παραγωγή λιπασμάτων φυτοφαρμάκων, για την για τις καλλιέργειες κτηνοτροφών, βελτιωμένων ειδών ζώων, μέχρι την εκτροφή το σφάξιμο και την επεξεργασία του κρέατος, βρίσκεται στα χέρια ενός ολιγοπωλίου και σε πολλές περιπτώσεις ενός ολιγοπωλίου αλληλοδιαπλεκομένων επιχειρηματικών ομίλων. Δυο χαρακτηριστικά του έλεγχου και της διαπλοκής αποτελούν η κοινοπραξία Cargil – Monsanto και η κατάσταση στη παραγωγή την επεξεργασία, την διακίνηση του καφέ. Η κοινοπραξία μεταξύ της Cargil, του πρωταγωνιστή στην παγκόσμια εμπορία σιτηρών και της Monsanto, πρωταγωνιστή σους μεταλλαγμένους σπόρους στοχεύει την ηγεμονία στη βιοτεχνολογία. Kαρπός αυτής της, 50/50, κοινοπραξίας είναι η Renessen. Στον καφέ, οι παραγωγοί του, ανά τον κόσμο, ανέρχονται σε 25.000.000 οικογένειας, (με, τουλάχιστον, τέσσερα άτομα ανα οικογένεια). Οι καταναλωτές υπολογίζονται σε τουλάχιστον 500.000.000.Τρείς εταιρείες κατέχουν το 40% του ψησίματος του καφέ πέντε κατέχουν το 55% της εμπορίας. Ο ετήσιος τζίρος από την πώληση του καφέ υπολογίζεται στα $ 70 δις, από αυτά μόνον $5 δις φτάνουν στις χώρες παραγωγής του καφέ. Η ζήτηση καφέ καλπάζει, τα κέρδη του ολιγοπωλίου, πολλαπλασιάζονται, οι τιμές αγοράς από τον παραγωγό, και αμοιβής των εργαζομένων στην παραγωγή, μειώνονται, ενώ οι τιμές για τον καταναλωτή ανεβαίνουν. Η Nestle συμμετέχει σε όλες τις διαδικασίες (ψησίματος, παραγωγής) και από το 2010 έχει μπει και στην μαζική, δική της, παραγωγή με συμβόλαια παραγωγής, δικιά της εκπαίδευση στους παραγωγούς και μάλιστα με δική της ποικιλία δέντρων . Αυτού του αιδούς ο έλεγχος καθιστά αναπότρεπτη την εξαφάνιση της μικρομεσαίας αγροτικής – αγροτοκτηνοτροφικής, επιχείρησης.
Aπό το 2014 η Monsanto, η Du Pont, και η Syntega κατείχαν το 53% της παγκόσμιας αγοράς σπόρων και οι Αμερικανικού ελέγχου εταιρείες, κατείχαν το 73% της παγκόσμιας αγοράς. (Seed, by, Τhe Center for Food Safety & Save our Seeds). Στη Βρετανία η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής βελτιωμένου είδους χοίρων, συγχωνεύτηκε με την επίσης Βρετανική, μεγαλύτερη μονάδα παραγωγής βελτιωμένου είδους μοσχαριών κρεατοπαραγωγής, για να δημιουργήσουν την Βρετανική Genus plc In. Το ίδιο συμβαίνει και στην πτηνοτροφία αφότου στις ΗΠΑ η εταιρεία Du Pont Pioneer, από την παραγωγή μεταλλαγμένων σπόρων προχώρησε και στη δημιουργία , που μεγαλώνει περισσότερο και γρηγορότερα αγώνας δρόμου για υβριδική παραγωγή και η συγκέντρωση των επιχειρήσεων στον κλάδο καλπάζει. Μεταξύ των ετών 1989,και 2006, ο παγκόσμιος αριθμός παραγωγής από μειώθηκε από 11 σε 4, οι παραγωγοί υβριδίων σε γαλόπουλα, περιορίστηκαν από 10 σε 3, στις χήνες, επίσης, από 10 σε 3 και στις πάπιες απέμειναν 2. Το 2005, η μεγαλύτερη, στον κόσμο, μονάδα παραγωγής βελτιωμένου είδους χοίρων, συγχωνεύτηκε με την μεγαλύτερη μονάδα παραγωγής βελτιωμένου είδους βοδινού κρέατος, για να δημιουργήσουν την Βρετανική Genus plc In. Το ίδιο συμβαίνει και στην πτηνοτροφία αφότου στις ΗΠΑ εταιρεία Pioneer, δημιούργησε ειδικά υβρίδια σε σπόρους προχώρησε και στη δημιουργία , που μεγαλώνει περισσότερο και γρηγορότερο. Κατά συνέπεια η δεν είναι δυνατόν να ανταγωνιστεί την . Μεταξύ των ετών 1989 και 2006, ο παγκόσμιος αριθμός παραγωγής υβριδίων μειώθηκε από 11 σε 4. Τρείς είναι οι παραγωγοί υβριδίων σε γαλόπουλα, στις χήνες από 10 σε 3,και στις πάπιες απέμειναν 2 (Agropoly, BERNE DECLARATION, THE BATLE OF GIANTS).
Βέβαια οι κίνδυνοι για την βιοποικιλότητα είναι άλλο θέμα, που είναι αδύνατον να παρουσιαστεί και αυτό, στο πλαίσιο αυτής της μελέτης. H περιγραφείσα υπέρ-συγκέντρωση ολοκληρώνεται με την, έντονα ολιγοπωλιακή, πραγματικότητα στις αλυσίδες διάθεσης αγροτικών προϊόντων και τροφίμων. Έτσι η στρατηγική του ελέγχου, από το χωράφι, το στάβλο, μέχρι το πιάτο και το πιρούνι γίνεται πραγματικότητα. Για παράδειγμα το 75% του παγκόσμιου εμπορίου δημητριακών και σόγιας ελέγχεται από 4 εταιρείες. (Την Cargil, με τζίρο, τo 2003,$136 δις και προσωπικό 142.000,την ADM με τζίρο $ 89 δις και προσωπικό 31000,την Bung,με τζίρο $31 δις και προσωπικό 35.000,την Dreyfus με τζίρο $ 63 δις και προσωπικό 22000 άτομα. Από τα 1991 μπήκε και η Κινεζική Cofco στην παγκόσμια εμπορία δημητριακών με την αγορά του 51% των μετοχών Ολλανδικής Midera, εταιρείας με τζίρο $32,και προσωπικό 120.000, με την εξαγορά της Noble Agri που προανέφερα).
Oι ολιγοπωλιακά οργανωμένες αλυσίδες των Super Market σήμερα αποτελούν ισχυρότερες κρατών και μάλιστα ανεπτυγμένων. Η αλυσίδα Wal Μart με 2.100.000, υπαλλήλους και τζίρο 408 δισ. Υπολογίζεται ότι έχει μεγαλύτερο ετήσιο τζίρο από το ετήσιο ακαθάριστο προϊόν της Σουηδίας, που κατατάσσεται 33η στις 180 πλέον ανεπτυγμένες.( ΒΕΡΝΕ DECLARATION ECO-NEXUS). Το Wal Mart, αποτελεί τον μεγαλύτερο διανομέα τροφίμων βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των εταιρειών με τον μεγαλύτερο παγκόσμιο τζίρο, μαζί με τις εταιρείες πετρελαίου όπως η Exxon, η Mobil,η Royal Dutch Shell,BP. ). Για παράδειγμα ολιγοπωλιακού ελέγχου στην αγορά. Τo 2012, το 76%,της διανομής στην Αγγλία ελεγχότανε από 4 μόνον αλυσίδες( Tesco 29.5 %, Asda 17.5 %, Sainsbury, 16.7 %, Morrisons 12.3 %).Το ίδιο συμβαίνει την Γερμανία. Στην Γαλλία το ποσοστό είναι 56% στην Ισπανία, ελάχιστα κάτω από το 50% (The Observer 5/10/2014).
To καθεστώς διακίνησης τροφίμων στην Ε.Ε ενώ αναγνωρισμένα βρίσκεται σε ολιγοπωλιακό καθεστώς η Ε.Ε δεν κάνει τίποτε για την αντιμετώπιση αυτού του καθεστώτος. Οι όποιες ενισχύσεις σε επίπεδο παραγωγής, και παραγωγών, χωρίς απελευθέρωση των δυνάμεων της μικρομεσαίας, αγροτικής, αγροτοκτηνοτροφικής παραγωγής, από τον ολιγοπωλιακό στραγγαλισμό των αλυσίδων διάθεσης, (και με δεδομένο τον ανταγωνισμό από τις Μέγα –βιομηχανικές φάρμες) δεν θα έχουν αποτέλεσμα ούτε για τον παραγωγό, ιδιαίτερα τον μικρό παραγωγό, ούτε για τον καταναλωτή.
Η Ευρωπαϊκή πολιτική των επιδοτήσεων στην υπηρεσία της υπέρ-αρπαγής γης (Οι μεγάλοι γίνονται μεγαλύτεροι και οι μικροί πεθαίνουν).
Η πολιτική επιδοτήσεων αποτελεί αναπόσπαστο οργανικό κομμάτι της πολιτικής υπερ-συγκέντρωσης της γης. Ένα μικρό δείγμα στοιχείων αρκεί για την επιβεβαίωση αυτής της θέσης. Η Βασίλισσα της Αγγλίας, και από τους μεγαλύτερους γαιοκτήμονες της χώρας, για παράδειγμα, έλαβε 7.000.000 λίρες αγροτικές επιδοτήσεις την τελευταία δεκαετία. Ο Δούκας του WESTMINSTER,έλαβε 6.000.000 στην δεκαετία και 914.000 για το 2014.O Sir Richard Sutton έλαβε αγροτική επιδότηση για 2014. 1,8 εκατομμύρια λίρες. Στην Ισπανία το 75% των επιδοτήσεων κατέληξε στο 16% των αγροτών. Στην Ουγγαρία το 72% των επιδοτήσεων εισπράχτηκε από το 8,6% των αγροτών. Οι μεγαλύτερες σε έκταση φάρμες βρίσκονται στην Τσεχία και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στο διάστημα των 10 ετών (2003-2013) η μέση έκταση, ανά αγροτική εκμετάλλευσης, αυξήθηκε από 117 στρέμματα το 2003 σε 161 στρέμματα το 2013. Η ανοδική αυτή τάση είναι εμφανής σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ πλην της Κύπρου. Το 2013, η υψηλότερη μέση χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση ανά εκμετάλλευση καταγράφηκε στην Τσεχία (με 1.330 στρέμματα), στο Ηνωμένο Βασίλειο (936 στρέμματα), στη Σλοβακία (807 στρέμματα), στη Δανία (675 στρέμματα). Αντιθέτως, εκτάσεις κάτω των 100 στρεμμάτων ανά εκμετάλλευση κατά μέσο όρο καταγράφηκαν στη Μάλτα (12 στρέμματα), στην Κύπρο (31 στρέμματα), στη Ρουμανία (36 στρέμματα), στη Σλοβενία (67 στρέμματα), στην Ελλάδα (68 στρέμματα) και στην Ουγγαρία (95 στρέμματα).
Οι αγροτικές επιδοτήσεις στις ΗΠΑ, περίπου $20 δις ετησίως είναι πολύ περισσότερο σκανδαλώδεις από αυτές της Βρετανίας. Οι 10 μεγαλύτεροι αποδέκτες επιδοτήσεων λαμβάνουν το 77% των επιδοτήσεων από το 1995 … Οι επιδοτήσεις στις ΗΠΑ χαρακτηρίζονται από ολόκληρο το φάσμα του Αμερικανικού τύπου ως , ή κοινωνικό κράτος για τους πλούσιους. Το διαδίκτυο βρίθει στοιχείων. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα είναι το ακόλουθο. Σύμφωνα με το Economist,(Φεβρουαρίου 14/2015), μεταξύ των ετών 2007-2011,$ 3.000.000.δοθηκαν σε που δεν είχαν καμιά απολύτως παραγωγή. Μεταξύ των ετών 2008-2012 $ 10.600.000.δοθηκαν σε αγρότες που είχαν αποβιώσει. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ευρωπαϊκής στατιστικής υπηρεσίας, μία στις τρεις εκμεταλλεύσεις της ΕΕ βρίσκονται στη Ρουμανία, καθώς ανέρχονται σε 3,7 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεις και αποτελούν το 33,5% του συνόλου της ΕΕ. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Πολωνία με 1,4 εκατομμύρια αγροτικές εκμεταλλεύσεις και ακολουθεί η Ιταλία με 1 εκατομμύριο φάρμες.
Σύμφωνα με στοιχειά της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας. Από το 2003 μέχρι το 2013, ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων μειώθηκε σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, εκτός από την Ιρλανδία στην οποία αυξήθηκαν κατά 2,9%. Στο διάστημα των δέκα ετών ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων μειώθηκε πάνω από το ήμισυ στη Σλοβακία (-67,1%) και στη Βουλγαρία (-61,8%). Μεγάλες μειώσεις καταγράφηκαν στην Ιταλία (-48,6%), στην Εσθονία (-47,9%), στη Τσεχία (-42,6%), στη Λιθουανία (-36,9%), στην Ουγγαρία (-36,5%), στη Λετονία (-35,4%), στην Πολωνία (-34,2%) και στο Ην. Βασίλειο (-34,0%).
Ο άλλος δρόμος: Αν δεν δώσουμε και παραδείγματα δημιουργικής άμυνας και αντεπίθεσης, αν δεν παρουσιάσουμε και χαρακτηριστικά παραδείγματα της, οικουμενικών διαστάσεων, αντίστασης στην επιχειρούμενη κατάλυση του δικαιώματος του ανθρώπου στη γη και το νερό, τότε θα λειτουργούσαμε ως προαγωγοί της υποταγής, της υποταγής ως μονόδρομου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα επιτυχούς δημιουργικής άμυνας, επιτυχημένου άλλου δρόμου: Παραθέτω 5 χαρακτηριστικά(2 παραδείγματα από την γειτονική Ιταλία,2 από την Ισπανία και 1 από την Γερμανία).
To θαύμα του συνεταιριστικού κινήματος της Ιταλικής περιοχής Εmilia Romagna. Η Ευρωπαϊκή περιοχή με τη βαθύτερη οικονομική δημοκρατία στην Ευρώπη. Η κοινωνία και οικονομία που απόδειξε ότι το δεν μόνο όμορφο αλλά βιώσιμο και κερδοφόρο. Mια περιοχή με 4.400.000 κατοίκους από τους οποίους 1 στους 12 είναι αυτοαπασχολούμενος, η διατηρεί μια μικρή επιχείρηση. Διαθέτει το τρίτο στη σειρά καλύτερο G.D.P από τις περιοχές της Ε.Ε. Τόσο η περιοχή όσο και η Μπολόνια το κέντρο της ευρύτερης περιοχής κατέχουν τους υψηλότερους δείκτες ποιότητας ζωής στην Ε.Ε. Η περιοχή που το 1940 ήταν από τις φτωχότερες της Ιταλίας. Η περιοχή που μπορεί να εναρμονίζει τρεις παραδοσιακά αντιτιθέμενες πολιτικά και πολιτισμικά κοσμοθεωρίες. Μια ισχυρότατη παράδοση και επιρροή του κουμμουνιστικού κόμματος όσο και εξ ίσου ισχυρότατες επιρροές της καθολικής εκκλησίας και της δεξιάς. Μια κοινωνία και μια πνευματική και πολιτική ηγεσία που αξιοποιεί ότι καλύτερο τις προσφέρει η καθολική και κουμμουνιστική της παράδοση για να κτίσει μια ένα μοντέλο κοινωνικής αλληλεγγύης υπεύθυνης συμμετοχής και συνεργασίας, για να αντιμετωπίσει τον αντικοινωνικό ατομικισμό . Μια περιοχή όπου η συνεργασία εργαζομένων, επιχείρησης, τοπικής αυτοδιοίκησης δίνει καρπούς. Η περιοχή συγκεντρώνει σοβαρότατο ενδιαφέρον έρευνας και μελέτης .Αρκεί να τονίσουμε ότι το 85 % των κοινωνικών υπηρεσιών στην περιοχή προσφέρονται από τους συνεταιρισμούς. (Learning from Emilia Romagna’s cooperative economy. An interview with Vera Zamagni, economic historian).
Το δεύτερο Ιταλικό παράδειγμα αναφέρεται σε μια Ένωση Ιταλικών καταναλωτικών συνεταιρισμών την Coop Italia με τον πρώτο συνεταιρισμό της Ένωσης ιδρυμένο στα 1854. Μόνον η Coop Italia μια ένωση 105 καταναλωτικών συνεταιρισμών απασχολεί σήμερα 52.948 υπαλλήλους έχει 8.100.000 συνεταιρισμένα μέλη, λειτουργεί 1400 Super markets και κρατάει τη πρώτη θέση σε μερίδιο της αγοράς ανταγωνιζόμενη επιτυχώς τις πολυεθνικές του κλάδου.
Δυο Ισπανικά Παραδείγματα: To των Βάσκων. Η Συνομοσπονδία εργατικών συνεταιρισμών , σε ζωή από το 1956, δραστηριοποιείται σήμερα σε βιομηχανική παραγωγή, τραπεζικές υπηρεσίες, έρευνα και γνώση, διάθεση προϊόντων. Δημιούργημα τελειοφοίτων τεχνικού κολεγίου της πόλης Modragon. Η Μondragon αποτελεί ένα μοντέλο συμμετοχικής οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας, στηριγμένο στη ισότιμη συνεργασία, ισότιμων συνεργαζομένων-μετόχων. Κάθε μέλος μια ψήφος. Πέραν της συμμετοχικής ιδιοκτησίας η Μοdragon διασφάλισε και το συμμετοχικό management. Την εκλογή των διευθυντών από τους εργαζομένους. Από το επίπεδο της παραγωγής μέχρι το επίπεδο οργάνωσης της πανεπιστημιακής παιδείας κυριαρχεί το συνεργατικό πρότυπο. Η χρηματοδότηση της έρευνας και των νέων επιχειρήσεων διασφαλίζεται από την συνεργατική τραπεζική πίστη, και τα ταμεία ασφάλισης. Oι 147 εταιρείες (2014),οι 80.000, εργαζόμενοι, η επιτυχής αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και η αντιμετώπιση της ανεργίας με ποσοστά στο 50% εκείνων της υπόλοιπης Ισπανίας δείχνουν τα χαρακτηριστικά βιωσιμότητας του εγχειρήματος. Η αλυσίδα των καταστημάτων λιανικής πώλησης της Μondracom με την επωνυμία Eroski αποτελεί την από ιδρύσεως της πλέον αναπτυσσόμενη αλυσίδα στην Ισπανία. Η Eroski διαθέτει, 115, Yper Markets,1042 Super Markets,Mε υπηρεσία πωλήσεων on line,me 280 τουριστικά γραφεια.44 καταστήματα αθλητικών ειδών, κλπ κλπ. αποτελεί ένα ακόμα δείγμα των δυνατοτήτων του συμμετοχικού μοντέλου.
To των Καταλανών. (Το θαύμα της BARCELONA, BARCHA).
Το θαύμα της ποδοσφαιρικής ομάδας, Barcelona δεν είναι άπλα και μονοδιάστατα αθλητικό. Αναγνωρίζεται διεθνώς ως απόλυτα πτυχωμένο και βιώσιμο συμμετοχικό μοντέλο επιχειρηματικής και οργανωτικής διακυβέρνησης. Είναι ένα επίσης μακροχρόνια και πολυεπίπεδα δοκιμασμένο μοντέλο αειφορίας κερδών, αθλητικών επιτευγμάτων κοινωνικής προσφοράς.
Από την Γερμανία: νομίζω ότι άξιζε να παρατεθεί το θαύμα των Συνεταιριστικών Τραπεζών.
Η Εθνική Γερμανική Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών, διαθέτει 1078 μελη.190.000 προσωπικό και 30.000.000 πελάτες. Οι ιστορικές Volksbanken και Raiffeisenbanken δεν είναι απλά και μονοδιάστατα δανειστές. Συνεργάζονται με τοπικές επιχειρήσεις, συμβουλεύουν αποτελούν το σύστημα χρηματοδότησης ,διακίνησης χρήματος και αποταμίευσης της μικρομεσαίας Γερμανικής επιχείρησης. Για παράδειγμα τα χορηγηθέντα δάνεια από τις συν/κές Γερμανικές τράπεζες το 2014 ανήλθαν σε 482 δις euro και οι καταθέσεις σε 591 δις. Με την πρόσφατη συνένωση των δυο κεντρικών Γερμανικών συνεταιριστικών τραπεζών της DZ και της WGZ ,Bank δημιουργείται ο τέταρτος σε δανειοδοτική δύναμη φορέας στη Γερμανία.
Τα κινήματα μαχητικής αντίστασης στις βίαιες εξώσεις αγροτών, στην Αφρική ,την Λατινική Αμερική, την Ασία, η οργανωμένη αντίσταση αγροτών στη Ρωσία, τα κινήματα καταγραφής του προβλήματος και κινημάτων παγκόσμιας ευαισθητοποίησης, όπως η GRAIN,OXFAM, το Oakland Institute,το Transnatiοnal Institute, Friends of the Earth International, Land Rights Now,Βack Yard Seed Savors, η Διεθνής Οργάνωση Μικροκαλλιεργητών,La Via Campesina, δίνουν καθημερινά το παρών, στους αγώνες επί τόπου, επί του διαδικτύου στα δικαστήρια, στον ΟΗΕ, και τα όργανά του. Δίνουν την μάχη για την υπεράσπιση και απελευθέρωση αντιστεκομένων αγροτών, που χαρακτηρίζονται και διώκονται ως τρομοκράτες.
Συμπερασματικά: Στον απόηχο των Ελληνικών αγροτικών κινητοποιήσεων.
Η ανάγκη για εθνική στρατηγική επιβίωσης του Ελληνικού αγροτικού τομέα αποκαλύπτεται αδήριτη. Το ζητούμενο δεν είναι απλά μέτρα, είναι μια στρατηγική ριζωμένη στην επίγνωση της πραγματικότητας. Ο Ελληνικός αγροτικός τομέας ως έχει, δεν επιβιώνει. Αν αφεθεί στην τύχη του, αν αφεθεί στην μέχρι σήμερα πρακτική διεκδικήσεων μικροπαροχών επιβίωσης, δεν θα επιβιώσει. Το νέο μοντέλο οργάνωσης του αγροτικού μας τομέα θα καθορίσει σε μεγάλη βαθμό τις εθνικές κοινωνικές μας εξελίξεις. Κατά τη γνώμη μου, μόνον ένα αναγεννητικής κοινωνικής αλληλεγγύης, κοινωνικά απελευθερωτικής αλληλεγγύης, ένα κίνημα συμμετοχικό, συνεργατικό, συνεταιριστικό μπορεί να αποτελέσει διέξοδο ζωής για τον Ελληνικό αγροτικό τομέα. Ένα κίνημα που θα μπορεί να αναγεννήσει το συμμετοχικό ήθος και τη συμμετοχή. Τη συμμετοχή, είτε ως ενορία, είτε, ως κοινότητα, είτε ως επιχείρηση κοινοτικής -κοινωνικής οικονομίας, αδελφότητα-επιστημονικής έρευνας. Η καθιέρωση, με κάθε μέσο του αναπαλλοτρίωτου της Εθνικής γης, της μη πώλησης κρατικής, δημόσιας, και εκκλησιαστικής γης, πρέπει να αποτελέσουν άξονες μιας εθνικής στρατηγικής για τη γη και την αγροτική οικονομία. Χωρίς στρατηγικές καθολικής συμμετοχής και ουσιαστικές, νομικές αλλά και οργανωτικές παρεμβάσεις αναπτυξιακής προστασίας, της αγροτικής γης, του φυσικού μας πλούτου, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο οι παγκόσμιων διαστάσεων αρπαγές γης δεν θα σεβαστούν την Ελληνική γη. Χωρίς ανάπτυξη του κοινωνικού μας κεφαλαίου, του συμμετοχικού ήθους και πολιτισμού, στην πράξη, πέρα από ιδεολογήματα, το νέο αναγκαίο συμμετοχικό μοντέλο ανασυγκρότησης του αγροτικού τομέα δεν μπορεί να προκύψει. Ούτε με ηθικολογικές διδασκαλίες θα προκύψει . Θα προκύψει μέσα από τον και μέσα στον αποφασιστικό αγώνα για το χτίσιμο του.
Παραθέτω ενδεικτικά τους φορείς που οργάνωσαν τη συνάντηση του Αφρικανικού Κοινωνικού Forum στο DAKAR, το 2014.
MARICAM, Jokoni Maayia, ASAPSU Cote d’Ivoire, SOS Sahel International Burkina Faso, International Food Security Network, ENDA Pronat, ENDA Ruf, Collectif de Ndiael, CNCR, RADDHO, LSDH, ASRADEC, Eau Vive, COCIDEAS, Panos Institute, USE, PAEDD, Jeunesse Panafricaine, IPAR, Alternatives Niger, International Initiatives, Forum des Organisations de la Société Civile Malienne, COCIDIRAIL, FORAM, Forum pour un autre Mali, COPAGEN, ANDDH Niger, Alternatives de Développement pour la Vie sur Terre – Mali, USOFORAL. UACDDD, CNOP, OPP, CAD, LJDH), COSPE, CICMA, ISODEC Ghana, ActionAid Senegal, ActionAid Gambia.
στη Τύνιδα, το 2015, . La Via Campesina, the World Forum of Fisher Peoples (WFFP), Convergence Malienne contre l’Accaparement des Terres (CMAT), Habitat International Coalition (HIC), Coalition for the Protection of Africa’s Genetic Heritage (COPAGEN), Friends of the Earth International, Southern African Rural Women’s Assembly, GRAIN, COSPE, Comitato Italiano Contratto Mondiale sull’Acqua (CICMA), Transnational Institute (TNI), Terra Nuova, Focus on the Global South and FIAN International.
Δυο Ισπανικά Παραδείγματα: To των Βάσκων. Η Συνομοσπονδία εργατικών συνεταιρισμών , σε ζωή από το 1956, δραστηριοποιείται σήμερα σε βιομηχανική παραγωγή, τραπεζικές υπηρεσίες, έρευνα και γνώση, διάθεση προϊόντων. Δημιούργημα τελειοφοίτων τεχνικού κολεγίου της πόλης Modragon. Η Μondragon αποτελεί ένα μοντέλο συμμετοχικής οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας, στηριγμένο στη ισότιμη συνεργασία, ισότιμων συνεργαζομένων-μετόχων.Κάθε μέλος μια ψήφος. Πέραν της συμμετοχικής ιδιοκτησίας η Μοdragon διασφάλισε και το συμμετοχικό management. Την εκλογή των διευθυντών από τους εργαζομένους. Από το επίπεδο της παραγωγής μέχρι το επίπεδο οργάνωσης της πανεπιστημιακής παιδείας κυριαρχεί το συνεργατικό πρότυπο. Η χρηματοδότηση της έρευνας και των νέων επιχειρήσεων διασφαλίζεται από την συνεργατική τραπεζική πίστη, και τα ταμεία ασφάλισης. Oι 147 εταιρείες (2014), οι 80.000, εργαζόμενοι, η επιτυχής αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και η αντιμετώπιση της ανεργίας με ποσοστά στο 50% εκείνων της υπόλοιπης Ισπανίας δείχνουν τα χαρακτηριστικά βιωσιμότητας του εγχειρήματος. Η αλυσίδα των καταστημάτων λιανικής πώλησης της Μondracom με την επωνυμία Eroski αποτελεί την από ιδρύσεως της πλέον αναπτυσσόμενη αλυσίδα στην Ισπανία. Η Eroski διαθέτει, 115, Yper Markets,1042 Super Markets,Mε υπηρεσία πωλήσεων on line,me 280 τουριστικά γραφεια.44 καταστήματα αθλητικών ειδών, κλπ κλπ. αποτελεί ένα ακόμα δείγμα των δυνατοτήτων του συμμετοχικού μοντέλου.
To των Καταλανών. Το της BARCELONA, (BARCHA).
Το θαύμα της Barchelona δεν είναι άπλα και μονοδιάστατα αθλητικό. Αναγνωρίζεται διεθνώς ως απόλυτα πτυχωμένο και βιώσιμο συμμετοχικό, μοντέλο επιχειρηματικής και οργανωτικής διακυβέρνησης. Είναι ένα επίσης μακροχρόνια και πολυεπίπεδα δοκιμασμένο μοντέλο επιτυχίας.
Γιώργος Σκλαβούνος
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 10.5.2016