α) Κόστος Παραγωγῆς – Ἐργασία:
Ἒχομεν λοιπόν εἰς τούς «Νόμους» τήν διατύπωσιν μιᾶς πρώτης θεωρίας τοῦ Πλάτωνος, αὐτήν τοῦ «Κόστους Παραγωγῆς». Κατ’ αὐτήν ἡ Ἐργασία προσδιορίζεται ὡς «τό κύριον στοιχεῖον τῆς ἀξίας»: Κατωτέρω δέ παρατίθενται ὡρισμέναι ἀρχαί, αἱ ὁποῖαι κατά τόν Πλάτωνα πρέπει νά διέπωσι τήν ἐργασίαν. Οὓτω μᾶς λέγει:
«Ἐάν κάποιος τεχνίτης σκοπίμως δέν ὁλοκληρώσῃ στόν καθωρισμένον χρόνον μίαν ἐργασίαν, πού ἒχει ἀναλάβει, …… πρέπει, συμφώνως μέ ὃσα προβλέπει ὁ νόμος διά τήν περίπτωσίν του, νά πληρώσῃ τό ἀντίτιμον τοῦ ἒργου, πού δέν ὡλοκλήρωσε, καί νά τό ξαναφτιάξῃ ἀπό τήν ἀρχήν ἐντός τῆς ὡρισμένης προθεσμίας ἂνευ πληρωμῆς». Ἐπίσης «ὁ νόμος ὑποδεικνύει εἰς αὐτόν πού ἀναλαμβάνει μίαν ἐργασίαν … νά μήν ἐπιδιώκῃ ὑπερβολικήν ἀμοιβήν διά τάς ὑπηρεσίας του, ἀλλά νά ἐκτιμᾷ ταύτας συμφώνως μέ τήν ἀξίαν των».
Καί περαιτέρω: «εἰς μίαν πόλιν ἐλευθέρων ἀνθρώπων, ποτέ ὁ τεχνίτης δέν πρέπει νά χρησιμοποιῇ τήν τέχνην του, διά νά ἐκμεταλλευθῇ καί ἐξαπατήσῃ τούς πολίτας. Εἰς τήν περίπτωσιν αὐτήν ὁ ἠδικημένος μπορεῖ νά ζητήσῃ τήν δίωξιν τοῦ ἐνόχου».
Καί ἀλλαχοῦ ὃμως: «Ὃποιος παραλάβει ἓν ἒργον ἀπό κάποιον τεχνίτην χωρίς νά καταβάλῃ τό ἀντίτιμον στόν συμπεφωνημένον χρόνον, θά πρέπῃ νά πληρώσῃ τά διπλά».
Συνεχίζων ὁ Πλάτων περαιτέρω τάς ἀπόψεις του διά τήν Ἐργασίαν, τόν βασικόν αὐτόν οἰκονομικόν συντελεστήν, θεωρεῖ ταύτην «θεμέλιον τῆς εὐημερίας» νοουμένου ὃτι «οἱ ἐργαζόμενοι θά κάνουν ὀρθῶς τό καθῆκον των». Ἐκεῖνο τό ὁποῖον «ὑποβαθμίζει καί ἐξευτελίζει τήν ἐργασίαν εἶναι ὁ χαρακτήρ τῶν ἀνθρώπων». Διότι μέ ἐλαχίστας ἐξαιρέσεις οἱ περισσότεροι ἂνθρωποι συμπεριφέρονται εἰς τόν τομέα αὐτόν ἀπρεπῶς.
β) Ἡ Ἀξία τῶν Ἀριθμῶν: Εἰς ἓν ἂλλο σημεῖον τῶν Νόμων ἐπισημαίνεται ἡ Ἀξία τῶν Ἀριθμῶν, ἢτοι ἒχομεν τάς ἀρχάς τῆς σημερινῆς ἐπιστήμης τῆς Στατιστικῆς καί τῆς σήμερον λεγομένης Οἰκονομετρίας. Καί μᾶς λέγει ὁ Πλάτων: «Ὁ νομοθέτης πρέπει φυσικά νά γνωρίζῃ τάς ἰδιότητας τῶν ἀριθμῶν, διά νά δύναται νά ξεχωρίζῃ ποῖος ἀπ’ αὐτούς εἶναι χρήσιμος εἰς ὃλας τάς πόλεις (πολιτείας). Τοιοῦτος ἀριθμός εἶναι ἐκεῖνος πού δύναται νά ἐπιδέχηται συνεχεῖς διαιρέσεις». Διά τόν Πλάτωνα «ὁ ἰδεώδης ἀριθμός εἶναι ὁ 5040. … Αὐτός ὁ ἀριθμός εἶναι πολύ χρήσιμος εἰς τά συμβόλαια, τάς συναλλαγάς, τούς φόρους καί τάς χορηγήσεις, ἀφοῦ διαιρεῖται 59 φοράς καί μάλιστα μέ ὃλους τούς ἀριθμούς ἀπό τό ἓν μέχρι τό δέκα».
Καί εἰς ἂλλο σημεῖον τῶν «Νόμων»: «Πραγματικῶς, διά τήν δημοσίαν καί ἰδιωτικήν οἰκονομίαν, ἀλλά καί δι’ ὃλας τάς τέχνας, κανείς ἂλλος κλάδος τῆς ἐκπαιδεύσεως δέν ἒχει τόσον μεγάλην ποικιλίαν ἐφαρμογῶν ὃσον τά Μαθηματικά. Τό σημαντικώτερον ὃμως εἶναι ὃτι ξυπνᾷ τούς ὀλιγώτερον ἐξύπνους καί ἀμαθεῖς καί τούς κάνει νά μαθαίνωσιν εὐκόλως, τούς αὐξάνει τήν μνήμην καί τήν εὐφυΐαν εἰς τοιοῦτον σημεῖον, ὣστε νά προοδεύωσιν εἰς τήν ζωήν των χάριν εἰς αὐτήν τήν θαυμαστήν ἐπιστήμην (τῶν Μαθηματικῶν)».
γ) Γεωργία – Καλλιέργεια Γῆς: Μία τρίτη οἰκονομική παρατήρησις τοῦ Πλάτωνος εἰς τούς «Νόμους» του εἶναι ἡ Γῆ καί ἰδιαιτέρως ὁ Κλάδος τῆς Γεωργίας καί τῆς Καλλιεργείας τῆς Γῆς. Διά τόν Πλάτωνα εἶναι ὁ βασικώτερος Συντελεστής Παραγωγῆς. Ὡς ἀναφέρει ὁ Ἀ. Κανελλόπουλος, ἡ Γεωργία εἰς τόν Πλάτωνα ἀποκτᾷ τήν «μορφήν ἠθικο-οικονομικοῦ δόγματος». Ὡς ἐκ τούτου ὁ Πλάτων μᾶς λέγει ἐπί λέξει: «Δι’ αὐτόν τόν λόγον ὑποστηρίζομεν, ὃτι δέν πρέπει νά ὐπάρχῃ εἰς τήν πόλιν χρυσάφι ἢ ἀσήμι οὒτε πλουτισμός ἀπό χειρωνακτικάς ἐργασίας, τοκογλυφίας καί κακά ἐπαγγέλματα (ὡς ἡ πορνεία – σήμερον θά προσέθετε καί τά ναρκωτικά). Χρειάζονται μόνον τά προϊόντα τῆς Γεωργίας, ἀλλά καί αὐτά ἐντός ὁρίων, ὣστε νά μή λησμονῇ κανείς τόν σκοπόν, διά τόν ὁποῖον ἐφηυρέθησαν τά χρήματα». (Ἀρχαῖον κείμενον: «Λέγομεν δέ μήτε χρυσόν δεῖν μήτε ἂργυρον ἐν τῇ πόλει, μήτε αὖ χρηματισμόν πολύν διά βαναυσίας καί τόκων μηδέ βοσκημάτων αἰσχρῶν, ἂλλ’ ὃσα γεωργία δίδωσι καί φέρει, καί τούτων ὁπόσα μή χρηματιζόμενον ἀναγκάσειεν ἀμελεῖν ὧν ἓνεκα πέφυκε τά χρήματα»).
Ἐξ ἂλλου ὁ Πλάτων θεωρεῖ, ὃτι μόνον εἰς τήν Γεωργίαν καί ὁ νοῦς καί τό χέρι ἐκπαιδεύονται καλῶς, ἐνᾧ κατά τάς ἂλλας χειρωνακτικάς ἐργασίας θεωρεῖ, ὃτι αὗται εἶναι μειωτικαί ἀφοῦ μηχανικῶς ἐκτελοῦνται χωρίς νά σκέπτηται ὁ ἐργαζόμενος. Δι’ αὐτό πρός ἐξισορρόπησιν εἰσηγεῖται «οἱ μέν στοχασταί συχνά νά ἐργάζωνται καί οἱ ἐργάται συχνά νά σκέπτωνται».
δ) Κεφάλαιον καί Καταμερισμός Ἐργασίας: Δύο ἂλλοι βασικοί οἰκονομικοί συντελεσταί κατά τόν Πλάτωνα, ὡς ἢδη ἐγνωρίσαμεν καί εἰς τό Α΄ Μέρος τῆς μελέτης ταύτης, εἶναι τό Κεφάλαιον καί ὁ Καταμερισμός Ἐργασίας. Ἰδιαιτέρως τό Κεφάλαιον δέν τό θεωρεῖ ὃτι σκοπός του εἶναι αἱ ἀπολαύσεις, ἀλλά οἱ παραγωγικοί σκοποί. Εἰς τούς Νόμους του ἀναφέρει, ὃτι ἐάν ἀποκαλυφθῇ ὃτι εἷς ἰδιώτης ἐπιστρέφει εἰς τήν πατρίδα του φέρων δι’ ἲδιον σκοπόν ξένον νόμισμα, τότε τό νόμισμα αὐτό θά πρέπῃ νά κατάσχηται ἀπό τό δημόσιον («… νόμισμα δέ ἂν ποθεν ἒχων ξενικόν οἲκαδε ἀφίκηται περιγενόμενον, τῇ πόλει αὐτό καταβαλλέτω πρός λόγον ἀπολαμβάνων τό ἐπιχώριον»).
Ἐξ ἂλλου εἰς τούς Νόμους του ὁ Πλάτων ἀποκαλεῖ τό «χρῆμα» ὡς «σύμβολον ἀλλαγῆς» καί ἐξηγεῖ τόν σκοπόν τῆς λειτουργίας του: Ὃλα αὐτά, λέγει, ἀπαιτοῦν τήν ὓπαρξιν ἑνός νόμου, πού δέν θά ἐπιτρέπῃ εἰς κανένα ἰδιώτην νά ἒχῃ εἰς τήν κατοχήν του χρυσάφι ἢ ἀσῆμι, ἀλλά μόνον τά ἀπαραίτητα χρήματα διά τάς καθημερινάς συναλλαγάς του μέ τούς τεχνίτας καί τήν πληρωμήν τῶν δούλων … (Ἀρχαῖον κείμενον: «Πρός τούτοις δ’ ἒτι νόμος ἓπεται πᾶσι τούτοις, μηδ’ ἐξεῖναι χρυσόν μηδέ ἂργυρον κεκτῆσθαι μηδένα μηδενί ἰδιώτῃ, νόμισμα δέ ἓνεκα ἀλλαγῆς τῆς καθ’ ἡμέραν, ἣν δημιουργοῖς τε ἀλλάτεσθαι σχεδόν ἀναγκαῖον, καί πᾶσιν ὁπόσων χρεία τῶν τοιούτων μισθούς μισθωτοῖς καί δούλοις ἀποτίνειν»).
Ἐκ τῶν ἀνωτέρω βλέπομεν ὃτι ὁ Πλάτων θεωρεῖ τό χρῆμα «ὡς μέσον ἀνταλλαγῆς καί ὡς μέσον πληρωμῆς». Εἶναι δέ ἐναντίον τῆς μεγάλης ἀνισότητος μεταξύ πλουσίων καί πτωχῶν. Δι’αὐτόν τόν λόγον, ὡς εἲδομεν, εἶναι ἐνάντιος τῆς συσσωρεύσεως χρυσοῦ καί ἀργύρου ὑπό τῶν ἰδιωτῶν καί εἶναι ὑπέρ τῆς ἐπιβολῆς αὐστηρῶν μέτρων, πού περιορίζουσι τήν κατοχήν των. Ὁ χρυσός καί ὁ ἂργυρος πρέπει νά χρησιμοποιῶνται μόνον ἐκτός τῆς πολιτείας. Ἐντός τῆς πολιτείας εἶναι αὐτά αἰτία νά ὁδηγῶσι τούς πολίτας εἰς ἀχόρταγον ἐπιθυμίαν πλουτισμοῦ (Ἀρχαῖον κείμενον: «ἀπληστίαν») καί ἐπίσης προθύμους νά μετέλθωσι κάθε μέσον καί τρόπον νόμιμον ἢ παράνομον, διά νά γίνωσι πλούσιοι. Δέν τούς νοιάζει ἐάν κάτι εἶναι σύμφωνον ἢ ἀντίθετον μέ τόν θεϊκόν νόμον, ἀπηγορευμένον ἢ ἀνήθικον… (Ἀρχαῖον κείμενον: «… πᾶσαν μέν τέχνην καί μηχανήν καλλίω τε καί ἀσχημονεστέραν, ἐθέλειν ὑπομένειν πάντα ἂνδρα, εἰ μέλλει πλούσιος ἒσεσθαι, καί πρᾶξιν πράττειν ὃσιόν τε καί ἀνόσιον καί πάντως αἰσχράν, μηδέν δυσχεραίνοντα …»).
Δι’ αὐτό θεωρεῖ τό χρῆμα ὡς τό μέσον εὑρέσεως τῆς πραγματικῆς ἀξίας τῶν προϊόντων. Θεωρεῖ δέ τόν συμβάλλοντα εἰς τήν ἐξεύρεσιν ταύτης, δηλ. τῆς πραγματικῆς ἀξίας τῶν προϊόντων, ὡς εὐεργέτην. Καί ἐρωτᾷ ὁ Ἀθηναῖος τόν Κλεινίαν εἰς τούς Νόμους. Δέν πρέπει νά θεωρῆται εὐεργέτης, ὁποιοσδήποτε συμβάλλει στήν ἲσην καί ἀνάλογον κατανομήν τῶν ἀγαθῶν, ὃταν αὐτά εἶναι ἂνισα καί δυσανάλογα; (Ἀρχαῖον κείμενον: «Πῶς γάρ οὐκ εὐεργέτης πᾶς ὃς ἂν οὐσίαν χρημάτων ὡντινωνοῦν, ἀσύμμετρον οὖσαν καί ἀνώμαλον, ὁμαλήν τε καί σύμμετρον ἀπεργάζηται;»).
Καί ἐπίσης ὁ Πλάτων δέν ἀναγνωρίζει εἰς τό χρῆμα, ὃτι ἒχει παραγωγικήν ἱκανότητα, δηλ. τόκον εἰς τόν δανείζοντα. Ἂς σημειωθῇ ὃτι καί ὁ Ἀριστοτέλης ἒχει ταὐτόσημον ἂποψιν διά τό χρῆμα.
ε) Ἐμπόριον καί Δασμοί: Ὃσον ἀφορᾷ τό Ἐμπόριον ὁ Πλάτων τό ἀποκαλεῖ Ἀλλαγήν ἢ Ἀγοραστικήν. Τό διαχωρίζει δέ εἰς τήν Αὐτοπωλικήν, δηλ. τήν πώλησιν τῶν προϊόντων τῶν κατασκευαστῶν των, καί εἰς τήν Μεταβλητικήν, δηλ. τήν ἀνταλλαγήν τῶν προϊόντων μέ ἂλλα. Τήν Μεταβλητικήν δέ τήν διαχωρίζει εἰς Καπηλικήν, ἢτοι τήν ἀνταλλαγήν τῶν προϊόντων ἐντός τῆς πολιτείας, καί τήν Ἐμπορικήν, ἣτις ἀφορᾷ τό ἐξωτερικόν ἢ ἐξαγωγικόν ἐμπόριον.
Ὁ Πλάτων εἶναι ἐναντίον τῶν δασμῶν, διότι τό χρῆμα δι’ αὐτόν χρησιμεύει διά τήν ἐξίσωσιν τῶν ἀξιῶν καί τήν ἱκανοποίησιν τῶν ἀναγκῶν. Ἐξ ἂλλου ὁ Πλάτων δέν εἶναι ἐνάντιος αὐτοῦ καθ’ ἑαυτοῦ τοῦ ἐμπορίου καί ἰδίως τῆς καπηλικῆς, δηλ. τοῦ λιανικοῦ ἐμπορίου. Τά θεωρεῖ μέν χρήσιμα, ἀλλά ὁ λόγος διά τόν ὁποῖον εἶναι πολύ συγκρατημένος καί μέ ἀμφιβολίας ἒναντι αὐτῶν εἶναι διότι ἐμπεριέχουσι τήν δυνατότητα μεγάλου κέρδους, τό ὁποῖον διά τόν Πλάτωνα εἶναι ἀπαράδεκτον. Ὡς λέγει ὁ Πλάτων, μόνον μία μικρή μερίδα ἀνθρώπων, ὀλιγάριθμος καί μέ πολύ καλήν ἀνατροφήν … διατηρεῖ τήν ἐγκράτειάν της, ὃταν παρουσιασθῇ ἡ εὐκαιρία νά κερδίσῃ χρήματα καί προτιμᾷ τό μέτριον (κέρδος) ἀπό τό πολύ. Οἱ περισσότεροι ἂνθρωποι ὃμως συμπεριφέρονται ἐντελῶς ἀντίθετα. Οἱ ἀπαιτήσεις τους εἶναι πάντα βίαιαι καί παραβλέπουσι τήν εὐκαιρίαν μετρίων κερδῶν εἰς τήν προσπάθειαν των νά ὠφεληθῶσιν ὃσον γίνεται περισσότερον.
(Ἀρχαῖον κείμενον: Σμικρόν γένος ἀνθρώπων καί φύσει ὀλίγον καί ἂκρᾳ τροφῇ τεθραμμένον, … καρτερεῖν πρός τό μέτριον δυνατόν ἐστιν, καί ὃταν ἐξῇ χρήματα λαβεῖν πολλά, νήφει … τό τοῦ μέτρου ἐχόμενον τά δέ τῶν ἀνθρώπων πλήθη πᾶν τοὐναντίον ἒχει τούτοις, δεόμενά τε ἀμέτρως δεῖται καί ἐξόν κερδαίνειν τά μέτρια, ἀπλήστως αἱρεῖται κερδαίνειν …»).
Πρός ἐξυγίανσιν τοῦ λιανικοῦ ἐμπορίου ὁ Πλάτων εἰσηγεῖται, ὃτι οἱ «νομοφύλακες» καί οἱ «ἀγορανόμοι», δηλ. οἱ ἐπιβλέποντες εἰς τήν ἐφαρμογήν τῶν νόμων καί διά τήν προστασίαν τῆς ἀγορᾶς εἰς τήν πολιτείαν, θά πρέπῃ νά εἶναι πολύ αὐστηροί καί νά καταρτίσωσι, ἀφοῦ συσκεφθῶσι μέ τούς εἰδήμονας, τάς ἀναγκαίας τιμάς καί τό λογικόν κέρδος, τό ὁποῖον πρέπει νά ἒχῃ ὁ ἒμπορος. Μέ αὐτά τά μέτρα, λέγει ὁ Πλάτων, ἲσως τό λιανικόν ἐμπόριον ἀποδειχθῆ ὠφέλιμον διά τούς πολίτας («καί σχεδόν οὓτως ἂν καπηλεία τά μέν ὠφελοῖ ἑκάστους»).
Ἐκ τῶν ἀνωτέρω συνάγεται ὃτι ὁ Πλάτων δέν δέχεται τό σύγχρονον οἰκονομικόν ἀξίωμα ὃτι «ὁ σκοπός τοῦ Ἐμπορίου εἶναι τό Κέρδος». Τό Ἀγγλο-Σαξωνικόν λεγόμενον «we are in business for profit» κατήντησε σήμερον εἶδος «εὐαγγελίου» διά τούς τραπεζίτας καί τῆς κρίσεως των διά τάς ἐπιχειρήσεις κατά πόσον εἶναι «ἂξιαι» ἢ ὂχι. Τό ἐμπόριον διά τό κέρδος τοῦ ἐμπορίου ἀποτελεῖ, ὡς ἀναλύει τόν Πλάτωνα ὁ Ἀ. Κανελλόπουλος, μίαν παρεξήγησιν μέσων καί σκοπῶν καί εἶναι ἀντίθετον ὂχι μόνον πρός τά ὀρθά οἰκονομικά, ἀλλά καί πρός τήν ἠθικήν. Ἐπίσης κατά τόν Πλάτωνα δέν ἒχει μελετηθῆ καί ἡ ἐπίδρασις ὡρισμένων ἐπαγγελμάτων ἐπί τοῦ χαρακτῆρος τῶν ἀνθρώπων, οὒτε καί ἡ σημασία τῆς ἐκπαιδεύσεως.
Εἰς ἂλλο σημεῖον ὁ Πλάτων λέγει: «Θέλω νά εἰπῶ ὃτι μπορεῖ νά ὑπάρξῃ εὐτυχία μαζί μέ ἀρετήν, ἀλλά ἀποκλείεται νά συμβαδίσωσιν ἡ ἀρετή μέ τόν μεγάλον πλοῦτον …. Ἀντίθετα, ὁ πολύ ἐνάρετος δέν μπορεῖ νά εἶναι καί πάρα πολύ πλούσιος. Διατί; Διότι, θά τοῦ ἀπαντούσαμεν, τό κέρδος ἀπό τήν χρησιμοποίησιν ἀδίκων μεθόδων εἶναι πάνω ἀπό τό διπλάσιον ἐκείνου πού πραγματοποιεῖται μόνον μέ δίκαια μέσα». (Ἀρχαῖον κείμενον: «Σχεδόν μέν γάρ εὐδαίμονας ἃμα καί ἀγαθούς ἀνάγκη γίγνεσθαι, πλουσίους δέ αὖ σφόδρα καί ἀγαθούς ἀδύνατον …. Ἀγαθόν δέ ὂντα διαφόρως καί πλούσιον εἶναι διαφερόντως ἀδύνατον. «Τί δή;» Ὃτι, φαῖμεν ἂν, ἣ τε ἐξ ἀδίκου κτῆσις πλέον ἢ διπλασία ἐστίν τῆς ἐκ τοῦ δικαίου μόνον»).
Κατά τόν οἰκονομολόγον Trever (Albert Augustus), εἰς τό βιβλίον του περί τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς οἰκονομικῆς σκέψεως, αἱ περιοριστικαί θέσεις τοῦ Πλάτωνος ἐπί τοῦ ἀνεξελέγκτου ἐμπορίου εἶχον ὡς σκοπόν τήν παρεμπόδισιν τοῦ ὑπερμέτρου πλούτου καί τῆς ὑπερμέτρου πτωχείας, ἀλλά ἡ ἐπιδίωξις πάντοτε τοῦ μέσου ὃρου. Βλέπομεν ὃτι μετά ἀπό 2500 χιλιάδας ἒτη αἱ ὡς ἂνω θέσεις καί προβληματισμοί τοῦ Πλάτωνος ἀπασχολοῦν τήν ἀνθρωπότητα μέχρι σήμερον …
στ΄) Σχέσις Πληθυσμοῦ καί Εἰσοδήματος: Ὡς ἀνεφέρθη καί εἰς τήν «Πολιτείαν» τοῦ Πλάτωνος εἰς τό Α΄ Μέρος τῆς μελέτης ταύτης, ὑπάρχει ἐκτενής ἀναφορά εἰς τήν σχέσιν πληθυσμοῦ καί εἰσοδήματος, δηλ. δέν πρέπει νά ὑπάρχωσιν εἰς μίαν κοινωνίαν ἀνεξέλεγκτοι γεννήσεις, ἀλλά πρέπει νά ὑπάρχῃ ἓν πρόγραμμα εἰς αὐτήν, οὓτως ὣστε νά ἐξισορροπῶνται οἱ δύο ὡς ἂνω βασικοί παράγοντες.
Οὓτω βλέπομεν εἰς τό πλέον ὣριμον ἒργον του, τούς «Νόμους», νά προτείνωνται ὑπό τοῦ Πλάτωνος δημογραφικαί πολιτικαί, ὡς π.χ. ὁ ἒλεγχος τῶν γεννήσεων. Συγκεκριμένως ἀναφέρει ὁ Πλάτων: Ἐάν ὑπάρχωσι πολλά παιδιά, θά λαμβάνωνται μέτρα ἐλέγχου τῶν γεννήσεων. Ἐν ἀντιθέσει θά πρέπῃ νά ἐνθαρρύνωνται εἰς τούς νέους αἱ γεννήσεις διά τῆς παρακινήσεώς των μέ ἀπονομήν τιμῶν εἰς αὐτούς καί διά τῶν νουθεσιῶν τῶν πλέον ἡλικιωμένων. (Ἀρχαῖον κείμενον: «μηχαναί δ’ εἰσίν πολλαί καί γάρ ἐπισχέσεις γενέσεως οἷς ἂν εὒρους ᾖ γένεσις, καί τοὐναντίον ἐπιμέλειαι καί σπουδαί πλήθους γεννημάτων εἰσίν τιμαῖς τε καί νουθετήσεσι πρεσβυτῶν περί νέους διά λόγων νουθετητικῶν ἀπαντῶσαι, αἳ δύνανται ποιεῖν ὃ λέγομεν»).
Ἐάν δέ ὑπάρξῃ ὑπερπληθυσμός τοῦ ἰδεώδους διά τόν Πλάτωνα βασικοῦ ἀριθμοῦ τῶν 5040 οἰκογενειῶν μποροῦμεν νά καταφύγωμεν εἰς τήν παλαιάν ἐπινόησιν, δηλ. εἰς τήν δημιουργίαν ἀποικιῶν, αἱ ὁποῖαι θά ἀναπτύσσωσι στενούς δεσμούς μέ τήν μητρόπολίν των. (Ἀρχαῖον κείμενον: «ἂν … ἐπίχυσις δέ ὑπερβάλλουσα ἡμῖν πολιτῶν …, τό παλαιόν πού ὑπάρχει μηχάνημα, ἐκπομπή ἀποικιῶν, φίλη γιγνομένη παρά φίλων»).
Ἐπιστέγασμα καί πεμπτουσία τῶν σκέψεων τοῦ Πλάτωνος εἶναι ἡ εὐτυχία καί ἡ εὐδαιμονία ὃλων τῶν τάξεων καί τῶν πολιτῶν τῆς πολιτείας. Καί αὐτό ἐκφράζεται ἐπιγραμματικῶς διά τῆς κάτωθι φράσεώς του: Πρέπει νά πείθωμεν τούς πολίτας νά γίνωνται ἂριστοι εἰς τό ἒργον καί τήν τέχνην, τήν ὁποίαν ὁ καθείς ἐξ αὐτῶν ἐπιτελεῖ. Ἒτσι, ἀφοῦ μεγαλώνει ὃλη ἡ πόλις καί διοικεῖται καλῶς, πρέπει νά ἀφήσωμεν τάς τάξεις νά συμμετέχωσιν εἰς τήν εὐδαιμονίαν, συμφώνως πρός τόν τρόπον πού ἡ φύσις προσφέρει εἰς τήν κάθε μίαν. (Ἀρχαῖον κείμενον: «… τούς δέ πολίτας, πειστέον, ὃπως ὃτι ἂριστοι δημιουργοί τοῦ ἑαυτῶν ἒργου ἒσονται, καί οὓτω συμπάσης τῆς πόλεως αὐξανομένης καί καλῶς οἰκιζομένης ἐατέον ὃπως ἑκάστοις τοῖς ἒθνεσιν ἡ φύσις ἀποδίδωσι τοῦ μεταλαμβάνειν εὐδαιμονίας»).
Λάμπης Γ. Κωνσταντινίδης
Eστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 10.5.2016