Εἷς ἂλλος διαπρεπής οἰκονομολόγος, ὁ S. Todd Lowry, ἀναφέρει ὃτι ὁ Πλάτων εἰς τόν «Γοργίαν» δίδει τόν ὁρισμόν τῆς Χρηματιστικῆς ὡς «τῆς τέχνης τῆς ἀπαλλαγῆς ἀπό τήν πενίαν καί τῆς δημιουργίας πλούτου». Κατά τόν Πλάτωνα τό οὐσιῶδες εἰς τήν Οἰκονομίαν δέν εἶναι ποῖα μέσα θά μετέλθῃ τις διά νά πλουτίσῃ, νοουμένου βεβαίως ὃτι ταῦτα εἶναι καθ’ ὃλα νόμιμα, ἀλλά ποῖοι εἶναι οἱ τελικοί σκοποί τῆς ἐπιδιώξεως τοῦ πλούτου. Καί ὡς ἀναφέρει ὁ Πλάτων εἰς τούς Νόμους του ὁ κυριώτερος σκοπός τοῦ πλούτου εἶναι ἡ ἀνθρωπίνη εὐδαιμονία, δηλ. ἡ εὐτυχία, καί ἡ καλυτέρα ποιότης ζωῆς, ἀγαθά ὃμως τά ὁποῖα δέν δύνανται νά ἐπιτυγχάνωνται μόνον μέ τόν ὑπέρμετρον πλοῦτον.
Δι’ αὐτό, δηλ. διά τήν ἀντιμετώπισιν τῶν ἐκ τοῦ Πλούτου καί τῆς Πενίας προβλημάτων, ὁ Πλάτων εἰς τούς Νόμους του καί αὐτός, ὡς ἂλλοτε ὁ Σόλων, ὑποστηρίζει τήν θέσιν τῆς ὑπάρξεως εἰς τήν πολιτείαν πολύ αὐστηρᾶς ἀγορανομίας, τῆς ὁποίας ὁ σκοπός εἶναι ἡ καταπολέμησις τῆς κερδοσκοπίας ἐκ τῶν τόκων καί τῶν ἂνευ λόγου ἀνατιμήσεων τῶν ἀγαθῶν.
Ἓν ἂλλον οἰκονομικόν θέμα, τό ὁποῖον κατά τόν Γάλλον οἰκονομολόγον Léon Robin ἀπησχόλησε μεγάλως τόν Πλάτωνα, εἶναι ἡ Σχέσις Ἐδάφους καί Πληθυσμοῦ, ἢτοι τό Πληθυσμιακόν Πρόβλημα εἰς μίαν Οἰκονομίαν. Διότι διά νά ἐπιτευχθῇ ἡ ἰδεώδης καί ἐπιζητουμένη ποιότης ζωῆς καί νά ὑπάρξῃ ἡ τάξις εἰς τήν κοινωνίαν, θά πρέπῃ νά ὐπάρξῃ σταθερός ρυθμός ἀναπτύξεως καί ἡ ὀρθή ἀναλογία πρός τόν «ἀντίστοιχον ῥυθμόν ἀναπτύξεως τοῦ πληθυσμοῦ», ὡς διασαφηνίζει ὁ Ἀ. Κανελλόπουλος.
Ἀναπόφευκτος Συσχετισμός τῶν Κοινωνικο-οἰκονομικῶν Ἰδεῶν τοῦ Πλάτωνος μέ ἐκείνας τοῦ Κάρλ Μάρξ: Διά τόν σκοπόν αὐτόν θά πρέπῃ πρῶτον νά ἲδωμεν ἐν περιληπτικῇ ἀναλύσει τάς κυριωτέρας κοινωνικο-οἰκονομικάς ἰδέας τοῦ Πλάτωνος:
α) Κατά πρῶτον ὁ Πλάτων δέχεται ὃτι τά οἰκονομικά θέματα εὑρίσκονται εἰς ἀλληλοεξάρτησιν μέ τάς κοινωνικάς καταστάσεις, αἱ ὁποῖαι μέ τήν σειράν των ἐξαρτῶνται κατά μέγα μέρος ἐκ τῶν φυσικῶν φαινομένων, ὡς ἀκριβῶς ἐπίστευον καί οἱ ἀρχαιότεροί του Προσωκρατικοί φιλόσοφοι (Ἡράκλειτος κτλ.). Καί βεβαίως ἐκ τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων σοφῶν ὁρμώμενοι καί οἱ νεώτεροι Εὐρωπαῖοι φιλόσοφοι, ὡς ὁ Adam Smith, ὁ Karl Marx κ.ἂ.
β) Ὁ Πλάτων ἐπίσης ἐθεώρει ὃτι «ἡ ἐργασία ἀποτελεῖ τό βασικόν κόστος τῶν προϊόντων καί τό κύριον στοιχεῖον τῆς ἀξίας του». Αὐτήν τήν ἂποψιν τήν εὑρίσκομεν καί εἰς τήν Οἰκονομικήν Ἀνάλυσιν τοῦ Marx!
γ) Ἂλλη ἂποψις τοῦ Πλάτωνος εἶναι ὃτι ὁ Οἰκονομικός Παράγων, ὡς τόν ἀναφέρει εἰς τήν «Πολιτείαν» του, προσδιορίζει τάς κοινωνικάς ἐξελίξεις καί τά πολιτικά συστήματα, ἡ αἰτία δέ τῆς ἐναλλαγῆς τῆς θεσμικῆς δομῆς μιᾶς κοινωνίας, ὀφείλεται εἰς τάς οἰκονομικάς συνθήκας καί εἰς τήν πάλην πλουσίων καί πτωχῶν. Ὁ Marx ἀποκαλεῖ τόν ἀνταγωνισμόν αὐτόν, «ἀνταγωνισμόν τῶν ἀστῶν καί προλεταρίων».
δ) Κατά τόν Πλάτωνα μία βασική αἰτία τῆς ἀνατροπῆς καί ἀλλαγῆς ἑνός καθεστῶτος εἶναι ἡ Ἰδιοκτησία: Ὃμως ἐκτός τοῦ ὃτι ἡ Ἰδιοκτησία εἶναι ὁ βασικός παράγων τῶν κοινωνικῶν καί πολιτικῶν ἐξελίξεων, εἶναι αὓτη ταὐτοχρόνως καί ὁ παράγων ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος προκαλεῖ τήν ἀστάθειαν εἰς τά καθεστῶτα, τάς διαταραχάς εἰς αὐτά μέχρι καί ἀνατροπῆς των.
Ὡς ἐκ τούτου ὃταν διορθωθῇ καί ἐξισορροπηθῇ ἡ δημιουργουμένη ἀνισορροπία εἰς τήν Ἰδιοκτησίαν, ἣτις εἰς τήν κοινωνίαν προκαλεῖ τήν συνεχῆ τριβήν καί πάλην μεταξύ τῶν ἐχόντων καί μή ἐχόντων, τότε, ὡς ἐξηγεῖ ὁ Πλάτων εἰς τήν «Πολιτείαν» του, ἐπέρχεται ἡ κοινωνική γαλήνη, ἡ ἠρεμία καί ἡ σταθερότης.
Τά Πέντε Πολιτεύματα κατά Πλάτωνα:
Κατά τόν μέγαν φιλόσοφον ὑπάρχουσι πέντε εἲδη Πολιτευμάτων καί εἰς αὐτά ὑπάρχει ἡ ἀκόλουθος διαδοχή: Ἀριστοκρατία, Τιμοκρατία ἢ Τιμαρχία, Ὀλιγαρχία, Δημοκρατία καί Τυραννία. Κατωτέρω θά ἐξετάσωμεν ἐν συντομίᾳ τήν κατά τόν Πλάτωνα ἐξέλιξιν τῶν Πολιτευμάτων αὐτῶν καί τήν σχέσιν καί ἐπίδρασίν των ἐπί τῶν οἰκονομικῶν πραγμάτων καί ἀντιστρόφως. Εἰς αὐτά θά παρατηρήσωμεν ὃτι ἡ μεταβολή εἰς τό κάθε πολίτευμα προέρχεται ἀπό τήν τάξιν πού μετέχει εἰς τήν ἐξουσίαν, ὁπότε μέσα εἰς αὐτήν τήν Πολιτείαν δύναται εὐκόλως νά δημιουργηθῇ στάσις. (Ἐνῷ ὃταν ὑπάρχῃ ὁμόνοια καί ἠρεμία, εἶναι ἀδύνατον νά κλονισθῇ τό πολίτευμα).
Κατωτέρω ἀκολουθεῖ σύντομος ἀνάλυσις τῶν κατά τόν Πλάτωνα πέντε Πολιτευμάτων:
Ἀριστοκρατία: Ὡς ἡ ἰδία ἡ λέξις μᾶς ἐπεξηγεῖ πρόκειται περί τῆς «κυριαρχίας τῶν ἀρίστων», ἢτοι τό πολίτευμα ἐκεῖνο εἰς τό ὁποῖον κυβερνοῦσιν ἂνθρωποι, τούς ὁποίους ἀναγνωρίζουσιν ὃλοι διά τήν ἀξίαν των, τήν σοφίαν, τήν μόρφωσιν καί τήν εὐγενῆ καταγωγήν των καί, ὡς ἐκ τούτου, οἱ πολῖται τούς διορίζουσι εἰς τά ἀνώτατα πολιτειακά ἀξιώματα. Ὁ Πλάτων θεωρεῖ τό πολίτευμα αὐτό, ὃτι θά ἠδύνατο νά θεωρηθῇ τό ἰδεῶδες διά τήν διακυβέρνησιν ἑνός εὐνομουμένου κράτους, δηλ. τό νά κυβερνᾶται τοῦτο ὑπό τῶν φιλοσόφων, τῶν ἀνθρώπων τοῦ πνεύματος.
Καί ἐρωτᾷ ὁ Πλάτων τόν Γλαύκωνα: Γνωρίζεις λοιπόν καμμίαν ἂλλην ζωήν, πού νά περιφρονῇ τά πολιτικά ἀξιώματα ἐκτός ἀπό αὐτήν τῆς ἀληθινῆς φιλοσοφίας; (Ἀρχαῖον κείμενον: Ἒχεις οὖν βίον ἂλλον τινά πολιτικῶν ἀρχῶν καταφρονοῦντα ἢ τόν τῆς ἀληθινῆς φιλοσοφίας;).
«Λοιπόν», ἐρωτᾷ ὁ Πλάτων, «διά νά ἒχῃ ὁ ἁπλοῦς ἂνθρωπος ἂρχοντα ὃμοιον μ’ ἐκεῖνον ἀπό τόν ὁποῖον ἐξουσιάζεται ὁ τέλειος ἂνθρωπος, δέν πρέπει νά εἶναι ὑπήκοος τοῦ τελείου, πού καί αὐτός ἒχει μέσα του ἂρχοντα τό θεῖον …, ἐπειδή εἶναι διά κάθε ἂνθρωπον συμφερώτερον νά κυβερνᾶται ἀπό ἂρχοντα θεῖον καί σοφόν … , διά νά γίνωμεν ὃσο τό δυνατόν ὃλοι ὃμοιοι μεταξύ μας καί φίλοι, ἀφοῦ θά μᾶς ἐξουσιάζῃ ὃλους ὁ ἲδιος ἂρχων;»
Καἰ ἀλλαχοῦ εἰς τήν Πολιτείαν ὁ Πλάτων τονίζει, ὃτι μόνος ὁ ἒχων ὡς ἂριστον φύλακα τόν λόγον (τήν λογικήν) ἐν συνδυασμῷ μέ τήν μουσικήν (ἁρμονίαν) θά γίνῃ ὁ ἰσόβιος σωτήρ τῆς ἀρετῆς, ἐάν αὓτη ὑπάρχῃ μέσα εἰς αὐτόν πού τήν κατέχει: (Ἀρχαῖον κείμενον: «…ἀρίστου φύλακος: Λόγου μουσικῇ κεκραμένου· ὃς μόνος ἐγγενόμενος σωτήρ ἀρετῆς διά βίου ἐνοικεῖ τῷ ἒχοντι»).
Καί ἀλλαχοῦ ἀναφέρει: Ἑπομένως καί εἰς τήν ἀπόκτησιν χρημάτων …. δέν θά τόν θαμπώνῃ ὁ ὂγκος τοῦ πλούτου, πού τόν μακαρίζουν οἱ πολλοί, διά νά ζητῇ καί αὐτός νά τόν αὐξήσῃ ἐπ’ ἂπειρον, αὐξάνων ὃμως συγχρόνως ἀπ’ ἂπειρον καί τά κακά πού τόν συνοδεύουν.
Ὃμως, λέγει ὁ Πλάτων, παρ’ ὃλον ὃτι εἰς τήν Ἀριστοκρατίαν ἒχουσιν ἐπιλεγεῖ οἱ ἂριστοι καί σοφοί διά νά ἂρχωσιν, ἐν τούτοις φθάνει κάποτε ἡ στιγμή πού δέν ἐπιτυγχάνουσι πλέον, παρ’ ὃλον ὃτι οὗτοι θά χρησιμοποιήσωσι, ὡς πάντοτε, τήν ἀνωτέραν λογικήν των μαζί καί αὐτάς τάς ἀνεπτυγμένας αἰσθήσεις των.
Ἐπεξηγῶν δέ ὁ Πλάτων τήν θέσιν του διά τήν ἐξέλιξιν τοῦ Πολιτεύματος ἀπό τήν Ἀριστοκρατίαν εἰς τήν Τιμοκρατίαν θεωρεῖ ὃτι «διά κάθε τί πού γίνεται, δηλ. γεννᾶται, ὑπάρχει ἡ φθορά του ἢ ἐν τέλει τοῦτο ἀναποφεύκτως θά καταλήξῃ εἰς τήν φθοράν του». Μόνον ὃ,τι δέν γεννᾶται, δύναται νά ἀποφύγῃ τήν φθοράν. Καί αὐτή ἡ διαδικασία, λέγει ὁ Πλάτων, δέν ἀφορᾷ μόνον τά ῥιζωμένα εἰς τήν γῆν φυτά (φυτοῖς ἐγγείοις), ἀλλά καί τά ἐπί τῆς γῆς ζῷντα (ἐν ἐπιγείοις ζῲοις), δηλ. ὑπάρχει ἡ φθορά καί εἰς τούς ἐπί τῆς γῆς ζῶντας ὀργανισμούς. Ὡς ἐκ τούτου ἡ φθορά αὓτη ἐπηρεάζει καί τούς ἀνθρώπους καί τά πολιτεύματα, τά ὁποῖα τούς διέπουσι.
Τιμοκρατία ἢ Τιμαρχία: Εἶναι ἐκεῖνον τό πολίτευμα εἰς τό ὁποῖον τά ἀξιώματα δίδονται «κατ’ ἐκτίμησιν τῆς περιουσίας ἑνός ἑκάστου». Δηλ. ἡ διαχείρησις τῶν κοινῶν ἐνεργεῖται ὑπ’ ἐκείνων τῶν πολιτῶν, οἱ ὁποῖοι «τά μέγιστα τιμήματα κέκτηνται».
Ἀναλύων ὁ Πλάτων τήν Τιμοκρατίαν πιστοποιεῖται, λέγει, ὃτι κατ’ αὐτήν ἀρχίζει ἡ ροπή πρός τήν δημιουργίαν καί ἀποθήκευσιν τοῦ πλούτου καί τήν διά τῆς κατοχῆς τούτου ἀπόλαυσίν του. Οὓτω ἀρχίζει νά διαμορφώνηται μία πρώτη κατάστασις ἐντάσεως μεταξύ πλουσίων καί πτωχῶν.
Χαρακτηριστικῶς λέγει ὁ Πλάτων: Ἀντί οἱ ἂνθρωποι, νά γίνωσι φίλαρχοι καί φιλόδοξοι (δηλ. νά καταγίνωνται εἰς εὐγενεῖς σκοπούς καί ἃμιλλαν), κατήντησαν φιλάργυροι καί φιλοχρήματοι, καί ἐπαινοῦσι καί θαυμάζουσι τόν πλούσιον καί τόν ὁδηγοῦσιν εἰς τήν ἐξουσίαν, ἐνᾧ τόν πτωχόν τόν περιφρονοῦσιν. (Ἀρχαῖον κείμενον: «Ἀντί δή φιλονίκων καί φιλοτίμων ἀνδρῶν φιλοχρηματισταί καί φιλοχρήματοι τελευτῶντες ἐγένοντο, καί τόν μέν πλούσιον ἐπαινοῦσίν τε καί θαυμάζουσι καί εἰς τάς ἀρχάς ἂγουσι, τόν δέ πένητα ἀτιμάζουσι».
Ὁ Ξενοφῶν ἀποκαλεῖ τό πολίτευμα αὐτό «πλουτοκρατίαν», ὁ δέ Πλάτων θεωρεῖ, ὃτι τό σύστημα αὐτό ὁδηγεῖ σύν τῷ χρόνῳ ἀναποφεύκτως εἰς τήν Ὀλιγαρχίαν. Κατά τόν Μεσαίωνα τό τότε «φεουδαρχικόν» σύστημα θά ἠδύνατο κάλλιστα νά θεωρηθῇ ὃτι ἀπετέλει μίαν μορφήν Τιμοκρατίας.
Ὀλιγαρχία: Συνεχίζων ὁ Πλάτων ἐπεξηγεῖ: Ὀλιγαρχία εἶναι τό Πολίτευμα, τό ὁποῖον στηρίζεται εἰς τά πλούτη καί μέσα εἰς αὐτό οἱ πλούσιοι ἒχουν τήν ἐξουσίαν, ἐνᾧ εἰς τόν πτωχόν δέν ἐπιτρέπεται νά συμμετέχῃ (Ἀρχαῖον κείμενον: «Τήν ἀπό τιμημάτων πολιτείαν, ἐν ᾗ οἱ μέν πλούσιοι ἂρχουσιν, πένητι δέ οὐ μέτεστιν ἀρχῆς»).
Ἐκεῖνο τό ὁποῖον εἰς τήν Τιμοκρατίαν ἐνεφανίζετο ἁπλῶς ὡς ῥοπή ἢ τάσις, τώρα εἰς τήν Ὀλιγαρχίαν μεταβάλλεται εἰς πραγματικήν ἀναμέτρησιν καί πάλην μεταξύ πλουσίων καί πτωχῶν, ἀφοῦ πλέον οἱ πλούσιοι θέτουσιν ὡς σκοπόν των «τήν ἐπιδίωξιν τοῦ κέρδους καί τήν σώρευσιν κεφαλαίου διά τό κέρδος καί τό κεφάλαιον».
«Τιμωμένου δή πλούτου ἐν πόλει καί τῶν πλουσίων, ἀτιμωτέρα ἀρετή τε καί οἱ ἀγαθοί», δηλ. Ἀφοῦ λοιπόν θά ἐκτιμᾶται εἰς μίαν πολιτείαν ὁ πλοῦτος καί οἱ πλούσιοι, τότε ἡ ἀρετή καί οἱ καλοί θά περιφρονῶνται περισσότερον. Εἰς τήν Ὀλιγαρχίαν οἱ πλούσιοι καθορίζουσιν τήν καταβολήν ἑνός χρηματικοῦ ποσοῦ ὡς προϋπόθεσιν διά νά ἂρχῃ τις, διατάζοντες οὗτοι (οἱ πλούσιοι) ἐκ τῶν προτέρων νά μή μετέχῃ εἰς τά πολιτικά ἀξιώματα αὐτός πού ἡ περιουσία του δέν φθάνει τό καθωρισμένον ὑπ’ αὐτῶν ποσόν.
Εἰς τήν Ὀλιγαρχίαν ἐπικρατεῖ ἡ ἐξαθλίωσις τοῦ λαοῦ καί ἡ συγκέντρωσις τοῦ κεφαλαίου εἰς χεῖρας τῶν ὀλίγων ἀρχόντων. Τό σύστημα δέ αὐτό τό ὁποῖον ὁ Μάρξ τό ὀνομάζει «καπιταλισμόν» ὁ Πλάτων ἀποκαλεῖ Ὀλιγαρχίαν.
Οὓτω εἰς τήν κοινωνίαν εἰσέρχεται τό λεγόμενον μέ σημερινούς ὃρους «καπιταλιστικόν πνεῦμα», τό ὁποῖον χαρακτηρίζει φανερῶς πλέον ἡ ἀντιπαράθεσις μεταξύ πλουσίων καί πτωχῶν. Ἡ ἀντίδρασις δέ τοῦ λαοῦ πρός τό σύστημα αὐτό καί ἡ ἀπόρριψις τῆς Ὀλιγαρχίας ὑπ’ αὐτοῦ ὁδηγεῖ τά τοιαῦτα πολιτεύματα εἰς τήν Δημοκρατίαν.
Δημοκρατία: Αὓτη προέρχεται, ὡς μόλις εἲδομεν, ἐκ τῆς ἀνατροπῆς τῆς Ὀλιγαρχίας ὑπό τοῦ λαοῦ, ἢτοι τῶν πτωχοτέρων τάξεων, πρός βελτίωσιν τῆς ἐξαθλιώσεώς των καί τῆς ἀνασχέσεως τῆς διαρκῶς αὐξανομένης συγκεντρώσεως κεφαλαίου ὑπό τῶν πλουσίων. Σκοπός δέ τῶν πτωχοτέρων εἶναι ἡ ἀναζήτησις τοῦ πλούτου ὑπ’ αὐτῶν ἐντός τοῦ νέου αὐτοῦ Δημοκρατικοῦ πολιτεύματος.
Ἡ μεταβολή εἰς τό πολίτευμα προέρχεται ἀπό τάς τάξεις τοῦ λαοῦ, ὃταν μέσα εἰς τήν Πολιτείαν δημιουργηθῇ στάσις. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπον ἡ Δημοκρατία ἐπιβάλλεται διά μιᾶς οἰκονομικῆς ἐπαναστάσεως – οἱ μέχρι τότε πλούσιοι ἂρχοντες τίθενται ἐκτός πολιτικῆς διακυβερνήσεως καί ἀπομακρύνονται (πλειστάκις βιαίως) καί οἱ πτωχοί διαμοιράζονται τόν πλοῦτον τῶν ἐχόντων. Τοὐναντίον ὃμως, λέγει ὁ Πλάτων, ὃταν εἰς ἓν Πολίτευμα ὑπάρχῃ ἡ ὁμόνοια, ἡ ἠρεμία καί ἡ ἁρμονία, εἶναι ἀδύνατον νά κλονισθῇ ἡ Πολιτεία.
Ἂς παραβάλωμεν ἐδῶ τήν θέσιν τοῦ Πλάτωνος καί ἐκείνην τοῦ Μάρξ διατί ἡ Ὀλιγαρχία ὁδηγεῖ εἰς τήν Δημοκρατίαν. Ὁ Πλάτων ἀναφέρει εἰς τήν Πολιτείαν του, ὃτι ἐντός τῶν ὀλιγαρχικῶς διοικουμένων πόλεων (πολιτειῶν) ἀναγκάζουσι κάποτε ἀρκετούς ἀνθρώπους μέ εὐγενικήν φύσιν νά γίνωσι ζητιάνοι («πένητας ἠνάγκασαν γενέσθαι»). Κάθηνται δέ αὐτοί (οἱ πένητες) μέσα εἰς τήν πόλιν μερικοί χρεωστοῦντες, ἂλλοι ἒχοντες χάσει τά πολιτικά δικαιώματά των καί κάποιοι ἂλλοι καί τά δύο, μέ μῖσος καί ἐπιβουλήν ἐναντίον αὐτῶν πού ἀπέκτησαν τήν περιουσίαν των, ἐπιθυμοῦντες τήν πολιτικήν ἀνατροπήν. Δηλ. ὁ Πλάτων βασίζεται κυρίως εἰς τήν διαπίστωσιν, ὃτι εἰς τό ὀλιγαρχικόν πολίτευμα ἡ ἀλλαγή θά προέλθῃ ἐκ τῆς λόγῳ τῆς πενίας «σωρεύσεως τῆς ἀθλιότητος». Ἢτοι εἰς τόν Πλάτωνα ὑφίσταται ὡς αἲτιον κατά κύριον λόγον ὁ ἠθικός καί ἀνθρωπιστικός παράγων. Ἐνᾧ ὁ Marx βασίζει τήν περί τῆς «πάλης τῶν τάξεων» θεωρίαν του κατά κύριον λόγον εἰς τήν συσσώρευσιν τοῦ κεφαλαίου εἰς τούς ὀλίγους. Δέν χρειάζεται, πιστεύω, καμμία ἐξήγησις, εἰς τό ποῖος ἀντέγραψε τάς ἰδέας ποίου; Εἶναι αὐτονόητον! Ὁ Marx ἐπανέλαβεν εἰς μέγιστον βαθμόν τάς ἀπόψεις τοῦ Πλάτωνος, ὡς αὗται παρατίθενται εἰς τό ἒργον τοῦ ἀρχαίου φιλοσόφου «Πολιτεία», διατυπώνων οὗτος (ὁ Μάρξ) τήν «θεωρίαν» του περί τῆς «πάλης τῶν τάξεων»!
Ὃμως ὁ Πλάτων βλέπει ὃτι συνεχιζομένης τῆς διακυβερνήσως διά τοῦ πολιτεύματος τῆς Δημοκρατίας καί αὐτή σταδιακῶς φθείρεται καί τό Σύστημα δίδει τήν θέσιν του εἰς τήν λεγομένην Τυραννίαν.
Τυραννία (μέ σημερινούς ὃρους Δικτατορία): Ποῖοι παράγοντες συμβάλλουσιν εἰς τό νά ὁδηγηθῇ ἓν Πολίτευμα ἀπό τήν Δημοκρατίαν εἰς τήν Τυραννίαν; Οἱ ἐπιβιώνοντες ἐκ τῆς ἀνατροπῆς τῆς Ὀλιγαρχίας πλούσιοι σταδιακῶς συνασπίζονται καί ἀντιδροῦσιν. Οἱ πολῖται αὐτοί ἐπιλέγουσιν ἓνα νέον ἀρχηγόν καί προστάτην (τόν τύραννον), ὃστις προβάλλει πρός τόν λαόν κατ’ἀρχάς ἓν πολύ φιλικόν καί φιλολαϊκόν πρόσωπον. Μεταξύ τῶν πρώτων ἐνεργειῶν του εἶναι νά προβῆ εἰς νέαν διανομήν γαιῶν καί κατάργησιν χρεῶν καί πράττει τό κάθε τί διά νά φανῇ ἀρεστός εἰς τόν λαόν καί προστάτης αὐτοῦ.
Ὃμως τήν Τυραννίαν καταργοῦσι σύν τῷ χρόνῳ οἱ ἲδιοι οἱ δημιουργούμενοι κατά τήν διάρκειαν της οἰκονομικοί παράγοντες καί ἂλλαι καταστάσεις. Ἂς ἲδωμεν πῶς ἐξηγεῖ ὁ Πλάτων ὃτι φθάνει τό πολίτευμα εἰς τό σημεῖον τῆς παρακμῆς του:
Ὡς μᾶς λέγει ὁ Πλάτων «(τύραννος) ταῖς μέν πρώταις ἠμέραις τε καί χρόνῳ προσγελᾷ καί ἀσπάζεται πάντας, ἐν ᾧ περιτυγχάνῃ», δηλ. ὁ τύραννος τάς μέν πρώτας ἡμέρας καί τόν πρῶτον καιρόν χαμογελάει πλατιά καί ἀγκαλιάζει ὃλους ὃσους συναντήσει. Ἀκόμη δέ δίδει ὑποσχέσεις πολλάς, καί κατ’ ἰδίαν καί δημοσίως, ἀπαλλάττει ἀπό τά χρέη τούς πτωχούς καί μοιράζει τήν γῆν εἰς τόν λαόν καί εἰς τούς ἰδικούς του καί ὑποκρίνεται πώς εἶναι συγκαταβατικός καί πρᾶος.
Ταὐτοχρόνως ὁ τύραννος δημιουργεῖ πολέμους. Εἰς τάς ἀρχάς διά νά ἀπαλλαγῇ ἀπό ἐξωτερικούς ἐχθρούς. Μετέπειτα ὃμως οἱ ὑποδαυλιζόμενοι ὑπ’ αὐτοῦ πόλεμοι ἒχουν διπλοῦν σκοπόν: Ἀφ’ ἑνός μέν διά νά πτωχύνωσιν οἱ πολῖται συνεισφέροντες τά χρήματά των εἰς τόν πόλεμον, ἀφ’ ἑτέρου δέ διά νά ἒχῃ ἡ Πολιτεία διαρκῶς ἀνάγκην ἀπό ἡγέτην.
Ἐκ παραλλήλου καθ’ ὃλον τό διάστημα τῆς ἀρχῆς του, ἐάν ὁ τύραννος ὑποπτευθῇ, ὃτι κάποιοι πολῖται εἰς τήν χώραν εἶναι ἀντίθετοί του, εἲτε ὃτι ἒχουσι φιλελεύθερα φρονήματα ἢ ἒχουσι κάποιαν ἰδιαιτέραν ἀξίαν καί ἱκανότητας, τότε θά προσπαθήσῃ νά εὓρῃ τά προσχήματα πού χρειάζεται διά νά τούς ἐξοντώσῃ («μετά προφάσεως ἀπολλύῃ»). Ἑπομένως ἐφ’ ὃσον ὁ σκοπός τοῦ τυράννου εἶναι νά παραμείνῃ εἰς τήν ἐξουσίαν θά πρέπῃ νά τούς ἀφανίσῃ ὃλους τούς ἀντιφρονοῦντας καί ἀξίους, μέχρις ὃτου νά μή μείνῃ κανείς, οὒτε ἀπό τούς φίλους οὒτε ἀπό τούς ἐχθρούς πού νά ἒχῃ κάποιαν ἀξίαν («ἓως ἂν μήτε φίλων μήτ’ ἐχθρῶν λίπῃ μηδένα ὃτου τι ὂφελος»). Τελικῶς εἰς μίαν Τυραννίαν, λέγει ὁ Πλάτων, μετατρέπεται ὁ λαός της εἰς δούλους, τόσον ἐκ τῆς παρακμῆς τῆς οἰκονομικῆς καταστάσεως ἐφ’ ὃσον ὁ τύραννος θά περιστοιχίζηται πλέον ἀπό ἀναξίους κόλακας καί ἀκόμη ἀπό τά πολλά ἀποτυχημένα ἀποτελέσματα τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεών του.
Μελετῶν τάς περί τούς Τυράννους ἰδέας τοῦ Πλάτωνος καί τόν τρόπον, τόν ὁποῖον μετέρχονται οὗτοι διά νά ἀνέλθωσιν εἰς τήν ἐξουσίαν καί διατηρήσωσι ταύτην, δέν ἠδυνάμην νά ἀποφύγω τήν σκέψιν μου ἀπό κάποιους ἀρχηγούς κρατῶν, ὡς τοῦ Χίτλερ, Τσάβες καί σήμερον τοῦ Ἐρντογάν. Αἱ μέθοδοί των εἶναι πανομοιότυποι τῆς περιγραφῆς τῆς Τυραννίας ὑπό τοῦ Πλάτωνος, δηλ. πρῶτον δεικνύοντες ἓν πολύ καλόν πρόσωπον πρός τόν λαόν καί μετά ἐξελισσόμενοι εἰς πραγματικούς τυράννους – δικτάτορας.
Κατακλείς: Ὡς κατακλεῖδα τῆς ὡς ἂνω συμφώνως πρός τόν Πλάτωνα ἀναδρομῆς εἰς τά πέντε Κοινωνικο-Οἰκονομικά Πολιτεύματα, θά ἦτο πρέπουσα ἡ ἀναφορά καί πάλιν εἰς τάς κατά διαπρεπεῖς οἰκονομολόγους μελετητάς διαφοράς μεταξύ τῶν δύο μεγάλων φιλοσόφων – τοῦ Πλάτωνος κατά τήν Ἀρχαιότητα καί τοῦ Marx κατά τούς τελευταίους αἰῶνας, οἱ ὁποῖοι ἀμφότεροι ἠσχολήθησαν μέ τό θέμα τῶν Κοινωνικο-Οἰκονομικῶν Πολιτευμάτων.
Ἡ κυριωτέρα διαφορά εἶναι ἡ ἑξῆς: Ὁ μέν μέγας Ἓλλην Φιλόσοφος Πλάτων, ὡς μία ἀνεπτυγμένη θερμοτέρα Μεσογειακή προσωπικότης, δηλ. μέ ἰσχυράν διάνοιαν ἀλλά καί ἰδεαλισμόν καί συναισθηματισμόν, ἀντεμετώπισε καί ἐπεξήγησε, ὡς τόν ἐμελέτησε, τόν ἀνταγωνισμόν μεταξύ τῶν πτωχῶν καί τῶν πλουσίων ὡς ἒχοντα ὑπόβαθρον πλήν τῶν αὐστηρῶς οἰκονομικῶν παραγόντων καί τό γεγονός ὃτι εἰς τήν ὃλην διαμόρφωσιν τοῦ ἀνταγωνισμοῦ αὐτοῦ τῶν δύο τάξεων ὑπεισέρχονται ἐπίσης καί οἱ ψυχολογικοί, ψυχικοί, ἠθικοί, κλιματικοί, γεωγραφικοί κ.ἂ. παράγοντες.
Ἐν ἀντιθέσει πρός τόν Πλάτωνα, ὁ Μάρξ, ὁ ὁποῖος ὡς εἲδομεν εἰς πλεῖστα σημεῖα τῶν θεωριῶν του, ἐβασίσθη, διά νά μήν εἲπω ἀντέγραψε, τάς ἀπόψεις τοῦ Πλάτωνος, ἀντεμετώπισε τόν ἀναπόφευκτον ἐν τῇ ἐξελίξει τῆς ἀνθρωπότητος ἀνταγωνισμόν μεταξύ τῶν δύο τάξεων ἀπό τῆς πλέον σκληρᾶς σκοπιᾶς τῆς σκέψεως, ἢτοι τελείως ἀπηλλαγμένον οἱουδήποτε συναισθηματισμοῦ, ὡς τήν ἀναμέτρησιν μεταξύ δύο μισητῶν ἐχθρῶν. Δηλ. ἀπό τῆς σκοπιᾶς τῆς σκληρᾶς καί ἀτέγκτου βορειοευρωπαϊκῆς ἀντιμετωπίσεως τῶν πραγμάτων, καί δή τοῦ γνωστοῦ εἰς ὃλους διά τήν σκληρότητά του Γερμανικοῦ τρόπου σκέψεως.
Ἡ προσωπική δέ ἂποψις τοῦ γράφοντος εἶναι ὃτι πρέπει νά θεωρῆται ἀτυχές, τό ὃτι αἱ ἀκραῖαι εἰς τήν σκληρότητα ἰδέαι τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Γερμανοῦ φιλοσόφου ἒγιναν τόσον εὐρέως ἀποδεκταί ὑπό τῶν ἐργαζομένων δημιουργησάντων βιαίας καί αἱματηράς ἀνατροπάς πολιτεύματος εἰς πλείστας χώρας, ἐνᾧ τοῦ Πλάτωνος, τοῦ ὁποίου εἰς μέγαν βαθμόν ἐμιμήθη καί ἀντέγραψεν τάς ἰδέας ὁ Γερμανός φιλόσοφος, καί τόν ὁποῖον (Πλάτωνα) χαρακτηρίζει τό ἢπιον καί μετριοπαθές μεσογειακόν πνεῦμα καί ἡ εὐγενεστέρα ἀντίκρυσις τῶν πραγμάτων, τά ἒργα του ἒμεινον ἁπλῶς εἰς τά ῥάφια τῶν κρατικῶν καί δημοτικῶν βιβλιοθηκῶν ἂγνωστα καί ἀζήτητα ὑπό τοῦ εὐρέως κοινοῦ. Εἶναι ἲσως καί αὐτό, δηλ. αἱ ἀπόψεις περί τῆς ἀντιπαραθέσεως τῶν δύο τάξεων, δυστυχῶς ἀκόμη μία Γερμανική νίκη!
Ἐξαίρεσιν ἀπετέλεσαν εἰς τό παρελθόν καί ἀποτελοῦσι καί σήμερον εἰς ὁλόκληρον τόν κόσμον μόνον οἱ καλλιεργημένοι ἂνθρωποι τοῦ πνεύματος, οἱ ὁποῖοι ἐπιδίδονται εἰς τήν μελέτην τῶν ἒργων τοῦ Πλάτωνος ἀντλοῦντες διαρκῶς διδάγματα ζωῆς καί πολιτειακῆς συμπεριφορᾶς ἀπό τόν πλοῦτον τῶν ἰδεῶν τοῦ μεγάλου αὐτοῦ φιλοσόφου. Δι’ αὐτό καί διαπρεπεῖς οἰκονομολόγοι καί διανοηταί διεχώρισαν τάς οἰκονομικάς θεωρίας τῶν δύο ἀνδρῶν: Ἑκείνας τοῦ μέν Marx τάς ἀπεκάλεσαν «ἱστορικόν ὑλισμόν», ἐνᾧ τάς τοῦ Πλάτωνος ἀποκαλοῦσιν «ἱστορικόν οἰκονομισμόν», καθ’ ὃτι περιλαμβάνουσι πλείστους ἂλλους παράγοντας εἰς τήν διαμόρφωσίν των, πλήν μόνου τοῦ ἀτέγκτου ὑλιστικοῦ παράγοντος.
Λάμπης Γ. Κωνσταντινίδης
(Συνεχίζεται)
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 10.5.2016