Στις 5 Νοέμβριου 1815. η Αγγλία και η Ρωσία υπογράφουν στο Παρίσι ειδική συνθήκη, σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα τίθενται υπό την «προστασία της Αγγλίας» με την ονομασία Ηνωμέναι Πολιτείαι των Ιονίων Νήσων. Ετσι άρχισε η «Αγγλοκρατία»[1]στα Επτάνησα που τελείωσε με Ένωση με την Ελλάδα το 1864 H Σημαία του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων η οποία περιλαμβάνει την αγγλική και την σημαία της Επτανήσου Πολιτείας.
Μετά από την παραίτηση του Ναπολέοντα (1814) και τη συνθήκη του Παρισιού (1815), τα Ιόνια Νησιά αποτέλεσαν «ενιαίον κράτος ελεύθερον και ανεξάρτητον» με την επωνυμία «Ηνωμέναι Πολιτείαι των Ιόνιων Νήσων» (Ιόνιον ή Ιονικόν Κράτος) με έδρα την Κέρκυρα και κάτω από τη άμεση και «αποκλειστική προστασία» της Μεγάλης Βρετανίας. Τα νησιά ρύθμιζαν την οργάνωσή τους ύστερα από την έγκριση της «Προστατεύουσας Δύναμης». Ένα πολιτικό σχήμα που διήρκεσε μέχρι την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, το 1864. Ο Καποδίστριας ,ως αντιπρόσωπος της Ρωσίας, συνετέλεσε αποφασιστικά στην δημιουργία του κράτους αυτού και απέτρεψε την αξίωση της Αγγλίας σε άμεση προσάρτηση των Επτανήσων σαν αποικίας της. Ότι δεν επέτυχαν οι Άγγλοι με την συνθήκη το επέβαλαν με την βία και την τρομοκρατία. και δημιούργησαν ένα «προτεκτοράτο»
Μετά την υπογραφή της συνθήκης, (5 Νοεμβρίου 1815) η Αγγλία έστειλε διοικητή-αρμοστή στα Επτάνησα τον στρατηγό Θ.Μαίτλαντ (Thomas Maitland), ο οποίος επέβαλε μέσα σε κλίμα ουσιαστικής κατοχής το σύνταγμα του 1817, που καθιέρωνε τυπικά το κοινοβουλευτικό πολίτευμα στο Ιόνιο Κράτος και διατηρούσε την ομοσπονδιακή μορφή του κράτους. Στην ουσία όμως όλες οι εξουσίες περιέρχονταν στον αρμοστή και πολλά από τα συνταγματικά δικαιώματα, που ο λαός των Επτανήσων είχε αποκτήσει με τη σύσταση της Επτανήσου Πολιτείας, καταργήθηκαν. Δικαίωμα ψήφου είχαν οι «ευγενείς[2]» και οι εισοδηματίες και κάτοχοι πανεπιστημιακών πτυχών και όχι ο λαός Αυτό το πολιτικό σχήμα, η τυπική ανεξαρτησία υπό την «προστασία» των Άγγλων, ήταν στην πραγματικότητα η πιο σκληρή αποικιοκρατία[3]. Ο μέγας Ριζοσπάστης και αγωνιστής Π. Πανάς[4] έγραψε ότι το Σύνταγμα του 1817 ήταν « εντεχνον πολιτικόν κατασκεύασμα χαλκευθέν εν μέσω φοβεράς τρομοκρατίας υπό του αρμοστού Μαιτλάνδου και εμπαικτικώς «Σύνταγμα του 1817» τιτλοφορηθέν εδέσμευε χείρας τε και πόδας του Ιονίου λαού και παρέδωκεν αυτόν εις την αυθαίρετον εξουσίαν του αρμοστού ,ούτινος η διαταγή απετελει τον ανώτατον του μικρού εκείνου κρατους νόμον» [5]
Το μέγα έγκλημα των Άγγλων ήταν μεταξύ πολλών ότι το 1819 «πούλησαν» την Πάργα στον Αλή Πασά των Ιωαννίνων έναντι 150.000 λιρών στις 17/5/1817.[6] Περίπου τέσσερεις χιλιάδες Πάργιοι, «εγκαταλείπουν την πόλιν, παραλαβόντες μόνον τα ιερά οστά των προγόνων των· (κατά την συναφθείσαν συμφωνία οι Πάργιοι δεν εδικαιούντο να πάρουν ουδέ φύλλον δένδρου)»…… ,μετανάστευσαν στα Ιόνια Νησιά και κυρίως στην Κέρκυρα. Εκεί ενεπόθεσαν σε διάφορους Ναούς προς φύλαξη, τα κειμήλιά τους, με την ελπίδα της επιστροφής αυτών στην πρέπουσα θέση τους μια μελλοντική ημέρα απελευθέρωσης της πατρίδας τους. Η αισχρή πράξη ξεπουλήματος των Άγγλων κατηγορήθηκε σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και έδωσε αφορμή σε Ευρωπαίους καλλιτέχνες να απεικονίσουν την φυγή των προσφύγων[7]. Η πρώτη σημαντική καταγραμμένη εξέγερση γίνεται από χωρικούς της Λευκάδας το 1819[8] Παρόμοια επεισόδια, με αφορμή ένα εκκλησιαστικό ζήτημα, ξέσπασαν στη Ζάκυνθο, όπου έσπευσε από τη Μάλτα ο Μέτλαντ για να αποκαταστήσει την τάξη. Υποκινητής της εξέγερσης θεωρήθηκε ο Αντώνιος Μαντινέγκος, που καταδικάστηκε σε 12ετή φυλάκιση και βαρύ πρόστιμο.
Οι Επτανήσιοι[9] είχαν ενεργή ανάμιξη[10] στην Ελληνική Επανάσταση του 1821[11] Στη Φιλική Εταιρεία εντάχθηκαν και πολλοί Κεφαλονίτες της διασποράς, όπως τεκμηριώνεται από τους ονομαστικούς καταλόγους των Φιλικών. Οι περισσότεροι ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στη Μολδοβλαχία και την Κωνσταντινούπολη, όπως οι Παναγής Ροσόλυμος, , Διονύσιος Κοντούρης, Νικόλαος Λυκιαρδόπουλος, ο γνωστός ζωγράφος και αρχιτέκτονας Γεράσιμος Πιτσαμάνος και ο Μεταξάς Βαλλιάνος. Τα μεγαλύτερα ονόματα των Κεφαλλήνων αγωνιστών είναι αυτά των αδελφών Ανδρέα και Κωνσταντίνου Μεταξά και του Ευάγγελου Πανά. Πριν από την έναρξη της Επανάστασης είχε συγκροτηθεί και δρούσε στην Κεφαλονιά Εφορεία της Φιλικής Εταιρείας, η οποία είχε επαφή με την αντίστοιχη της Αχαΐας. Από τους πρώτους Φιλικούς στο νησί αναφέρονται οι Σπαρτινοί αδελφοί Ηλίας, Ευαγγελος (ως Ευαγγέλης Πανάς εμφανιζεται στις πηγές) και Δανιήλ Πανάς .. Όλοι αυτοί, αγνοώντας τα τρομοκρατικά μέτρα της Αγγλοκρατίας, εμψυχώνουν τους συμπολίτες τους και εργάζονται θαρραλέα για τη συγκέντρωση και αποστολή χρημάτων και πολεμοφοδίων, για τη στρατολόγηση εθελοντών, για την περίθαλψη και στέγαση των προσφύγων και των οικογενειών τους. Αξιοσημείωτη μάλιστα υπήρξε η συμπαράσταση των Κεφαλονιτών στους Σουλιώτες πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει στο νησί μετά την παράδοση της Κιάφας (Ιούλιος 1822). Η επίσημη πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας ήταν φιλοτουρκική, επειδή θεωρούσαν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορούσε να θέσει φραγμό στα επεκτατικά σχέδια των Ρώσων στη νοτιοανατολική Ευρώπη[12]. Οι Άγγλοι[13] βλέποντας την οργανωμένη στρατιωτική και οικονομική συμβολή των Επτανήσων στον αγώνα κατά των Τούρκων, πήραν σκληρά αποθαρρυντικά μέτρα. Όταν κηρύχθηκε η Επανάσταση, ο Μέτλαντ, προκειμένου να εμποδίσει τη συμμετοχή των Επτανησίων στον Αγώνα, έταξε προθεσμία επιστροφής σε όσους είχαν αναμειχθεί σε στρατιωτικές ενέργειες στην ηπειρωτική Ελλάδα και δήμευσε τις περιουσίες εκείνων που αρνήθηκαν να συμμορφωθούν. Με την κήρυξη της επανάστασης, η αγγλική διοίκηση τις 7 Ιουνίου 1821, δημοσιεύει προκήρυξη[14] με την οποία «Διορίζονται όλοι οι υπήκοοι Ιόνιοι να μην πάρουν κανένα μέρος, μήτε εις βοήθειαν μήτε εναντίον, ούτε του ενός ούτε του άλλου από τους πολεμούντας, είτε δια θαλάσσης είτε διά ξηράς»
Οι Επτανήσιοι και ιδίως οι Κεφαλλήνες αγνόησαν την απαγόρευση. Σημαντική θεωρείται η συμβολή των Κεφαλλονιτών στη μάχη του Λάλα[15] (9-13 Ιουνίου 1821), όταν οι ναυτικοί Γεράσιμος Μουσούρης, Ευαγγελής Πανάς από τα Σπαρτιά, Ανδρέας και Κωνσταντίνος Μεταξάς οργανώνουν εθελοντικά σώματα μαχητών και διαφεύγουν στην Πελοπόννησο. Εκεί ενώνονται με Ζακυνθινούς εθελοντές και συμβάλλουν αποφασιστικά στη νικηφόρα έκβαση της μάχης. Η νίκη των Ελλήνων στο Λαλα σήμανε το τέλος της επιβολής των Λαλαίων στην περιοχή και άνοιξε τον δρόμο για την άλωση της Τριπολιτσάς. Αξιζει να αναφέρουμε ότι ο Πανάς Ευάγγελος είχε περαιτέρω σημαντική στρατιωτική δράση υπήρξε επικεφαλής στρατιωτικού σώματος 150 Κεφαλλονιτών μαζί με τους Γεώργιο Τυπάλδο-Κοζάκη, τον Σπύρο Αμπατιέλο, και Διον. Ορφανό πήρε μέρος στην πολιορκία και παράδοση της Μονεμβασίας 23 Ιουνίου 1821 και του Νεοκάστρου 7 Αυγούστου 1821. Στις 18/7/1821 οι Άγγλοι δήμευσαν την περιουσία του Πανά σε εκδίκηση για την δράση του.
Ο επτανησιακός ριζοσπαστισμός[16], υπήρξε ένα σημαντικό[17] λαϊκό αντιστασιακό δημοκρατικό κίνημα, αγνών ιδεολόγων που στόχο είχε την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και ξεκίνησε με την έντονη αντίδραση των Επτανησίων στην αποικιοκρατική και αυταρχική συμπεριφορά των Άγγλων κατά την διάρκεια της αγγλοκρατίας (1815-1864). γεννήθηκε με την αυταρχική πολιτική των πρώτου Αρμοστή και την στάση του στη Ελληνική Επανάσταση και κορυφώθηκε με την επανάσταση του Σταυρού το 1848 ,της Σκάλας 1849[18] . Η Φιλική Εταιρεία υπήρξε ο σπόρος του επτανησιακού ριζοσπαστισμού και αγώνες των Επτανησίων στην Ελληνική Επανάσταση έφεραν την ληξιαρχική πράξη γέννηση του χωρίς να λησμονούμε όμως ξεσήκωμα των Λευκαδιτών του 1819 και των Ζακυνθηνών.
ΑΝΤΩΝΗΣ Π.ΑΡΓΥΡΟΣ
[1] Βλ. Γ.ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ» Τόμος Β’ σελ. 59-150 εκδ 1988 Αργοστόλι
[2] Δεν είναι παράξενε που στις τοπικές επαναστάσεις οι εξεγερμένοι χωρικοί συνήθως στέφονταν αρχικά στο λεγάμενο «αρχοντολόι» και μετά στους δυνάστες τους Βρετανούς.
[3] Βλ Γεωργίου Αλισανδράτου «Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός επιμέλεια Γ,Μοσχόπουλος εκδ Εταιρείας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, Αργοστόλι 2006
[4] Από τα Σπαρτιά Κεφαλληνίας
[5] Βλ Σ. Λουκάτος «Η Επτανησιακή Πολιτική Σχολή των Ριζοσπαστών» εκδ Σύνδεσμος Φιλολόγων Κεφαλονιάς- Ιθάκης ,ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 2009
[6] Βλ. Δ.Κοκκινου «Ελληνική Επανάστασις» Εκδ Μέλισσα, 1974
[7] Εικόνα: «Oι πρόσφυγες της Πάργας». Έργο του Francesco Hayez, 1831
://
[9] Βλ. Τσιτσέλης « Η Κεφαλληνιακά Σύμμικτα»Αθήνα , 1904
[10] Βλ. Λουκάτος Σπ., « Κεφαλονίτες και Θιακοί , μαχητικοί πρωτοπόροι κατά την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία» Κεφαλληνιακά Χρονικά ,τα Α , (1976) σ 51-63,
[11] Βλ. Π Χιώτης, « Ιστορία του Ιονίου Κράτους από της συστάσεως αυτού μέχρις Ενώσεως» ( έτη 1815-1864)
[12] Κατά τον ιστορικό C.W. Crawley (The Question of Greek Independence. Α study of British policy in the Near East 1821-1833, Cambridge 1930, p. 5.), οι Άγγλοι υπήρξαν επί τρεις γενεές φιλότουρκοι απλώς και μόνο επειδή μισούσαν τους Ρώσους. Την ίδια στιγμή φοβόντουσαν μήπως αναβιώσει ο γαλλικός κίνδυνος και επιδίδονταν σε περίπλοκους διπλωματικούς ελιγμούς προκειμένου να εξασφαλίσουν ρυθμιστικό ρόλο στη μεταβατική περίοδο που θα ακολουθούσε μια ενδεχόμενη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
[13] Οι Άγγλοι μάλιστα έστησαν στα Επτάνησα ως και παράρτημα ελέγχου της διακινούμενης αλληλογραφίας που διηύθυνε στο Λονδίνο η αρμόδια υπηρεσία της Lombard Street. Με τον τρόπο αυτόν η Αγγλία ήταν η καλύτερα ενημερωμένη, και λόγω παράδοσης στην οργάνωση των μυστικών της υπηρεσιών,
[14] Βλ. Προκήρυξη Ιόνιο Κράτος Τ. 23, αριθ. 232
[15] Ο Κωνσταντίνος Μεταξάς στο βιβλίο του “ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΕΚ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ” “ΕΚΔ ΒΕΡΓΙΝΑ” αναφέρει ότι ο Ευαγγέλης Πανάς ήτο εμποροπλοίαρχος ,ήτο μέλος της Φιλικής Εταιρίας ,πρώτος αναχώρησε με 100 οπλοφόρους για την επαναστατημένη Πελοπόννησο με δυο κανόνια και τους ώπλισε με δικες του δαπάνες και το μετέφερε με το πλοίο του.Ο Πανάς υπογράφει ως συναρχηγός της κατά Λαλαιων εκστρατείας στην σχετική διακήρυξη. Κατά τη μάχη του Λαλα ο Πανάς και Σπαρτινός Ονούφριος Λυκιαρδόπουλος ηταν υπεύθυνοι του πυροβολικού.
[16] Βλ. Π.Πανά «Ριζοσπάσται και βελτιώσεις εν Επτανήσω»
[17] Βλ Πετρος Πετρατος: (2006) Επιστημονικό συνέδριο: Η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα 1864 – 2004, Βουλή των Ελλήνων [εισήγηση]
[18] Βλ Παξιμαδοπουλλου-Σταυριανού ,Εξεγέρσεις της Κεφαλονιας κατά τα ετη 1848 και 1849 έκδοση Εταιρείας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών 1980