ή οποιασδήποτε άλλης πρότασης να προηγηθεί ουσιαστικός δημόσιος διάλογος, αφού ο δημόσιος χώρος μιας πόλης ανήκει σε όλους, κατοίκους και επισκέπτες της.
Από τα έως σήμερα δημοσιοποιημένα στοιχεία, η μελέτη ανάπλασης προβλέπει μία κυκλική πλατεία, στο κέντρο της οποίας τοποθετείται μία συμβολική αναπαράσταση πλοίου. Ένα τμήμα της θα είναι δενδροφυτεμένο, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της θα είναι στρωμένο με πλάκες.
Δυστυχώς, η πρόταση αυτή στερείται ταυτότητας, αφού θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε παραθαλάσσια πόλη. Επιδιώκει με αμφίβολης αισθητικής μέσα (απομίμηση καραβιού) να τονίσει μονοσήμαντα την ναυτική παράδοση της πόλης, την στιγμή που ήδη αυτή προβάλλεται από το υφιστάμενο γλυπτό του Ναύτη. Στην πραγματικότητα, το σύμβολο του καραβιού δεν προσδίδει τίποτα στη συλλογική μνήμη των κατοίκων της Σάμης, αφού υποδηλώνει το αυτονόητο, την λειτουργία δηλαδή της Σάμης ως λιμένος. Αντιθέτως, στην κεντρική πλατεία της πόλης αρκετά άλλα θέματα θα άξιζε να προβληθούν, όπως για παράδειγμα η ιστορική διαδρομή της πόλης, η καταστροφή και η ανοικοδόμηση, η μετανάστευση ή η συμβολή προσωπικοτήτων προερχόμενες από την ευρύτερη περιοχή. Βέβαια, η τελική απόφαση θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα διαλόγου με την τοπική κοινωνία, ενώ η καλλιτεχνική της έκφραση είναι πρωτίστως θέμα εικαστικού, συνεπικουρούμενου βέβαια από τον αρχιτέκτονα-μελετητή της πλατείας.
Αμφισβητώντας, όμως, την αξία της αναπαράστασης του πλοίου στο κέντρο της πλατείας, αμφισβητείται ένας βασικός άξονας της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, η οποία δομείται γύρω από αυτό. Ένας ακόμα αμφισβητήσιμος άξονας της μελέτης είναι το προτεινόμενο κυκλικό σχήμα της πλατείας. Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς πόσα επιτυχημένα παραδείγματα κυκλικών πλατειών υπάρχουν στην Ελλάδα, αλλά είναι μάλλον δύσκολο να βρεθούν τέτοια παραδείγματα. Ακόμα και η Ομόνοια – εμβληματικό παράδειγμα κυκλικής πλατείας – έχει απωλέσει προ πολλού το κυκλικό σχήμα της, ενώ σύμφωνα με την μελέτη-πρόταση του Ιδρύματος Ωνάση (Re-Think Athens) σύντομα πρόκειται να αποκτήσει σχήμα ορθογώνιο. Ειδικά στην περίπτωση της Σάμης, δεδομένου του περιορισμένου διαθέσιμου χώρου, η προτεινόμενη πλατεία θα θυμίζει περισσότερο κυκλική διασταύρωση παρά πλατεία.
Ένα ακόμα αμφιλεγόμενο σημείο της μελέτης σχετίζεται με την αίσθηση που θα αποκομίζει ο θεατής κοιτώντας από την δενδροφυτεμένη πλευρά της πλατείας τα τοιχία που συνθέτουν την αναπαράσταση πλοίου. Το αισθητικό αυτό ζήτημα γίνεται ακόμα σοβαρότερο σε περίπτωση που παρεμποδίζεται η απρόσκοπτη θέαση της θάλασσας, κάτι που όμως δεν μπορεί να συναχθεί με ασφάλεια από τα διαθέσιμα στοιχεία.
Τέλος, στην παρουσίαση της πρότασης αποτελεί παράληψη το γεγονός ότι δεν συμπεριλαμβάνεται τοπογραφική μελέτη, ώστε να είναι σαφής η σχέση της προτεινόμενης πλατείας με τα παρακείμενα κτήρια και τους οδικούς άξονες. Η παράμετρος αυτή είναι κομβικής σημασίας τόσο για το αισθητικό αποτέλεσμα της παρέμβασης, όσο και για την εύρυθμη λειτουργία της πόλης (π.χ. διαχείριση κυκλοφορίας κατά του θερινούς και όχι μόνο, μήνες).
Η Σάμη χρειάζεται ένα συνολικό σχέδιο αναβάθμισης του δημόσιου χώρου της, συμπεριλαμβανομένων της κεντρικής «πλατείας» όπου και το μνημείο με το γλυπτό άγαλμα του Ναύτη, της πρώην (;) πλατείας Κωνσταντακάτου, της πλατείας πίσω από το Δημοτικό Σχολείο, της πλατείας έμπροσθεν του Δικαστικού Μεγάρου και του υπό κατασκευή Αρχαιολογικού τοπικού Μουσείου καθώς και ολόκληρου του παραλιακού μετώπου. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν χρειάζεται αποσπασματικά έργα βασισμένα σε αμφισβητήσιμες μελέτες, τα οποία ενδεχομένως θα υποβαθμίσουν αντί να αναβαθμίσουν την εικόνα της πόλης. Ειδικά σε εποχές αντίξοες όπως η σημερινή, οι λιγοστοί διαθέσιμοι πόροι θα πρέπει να αξιοποιούνται σε έργα πνοής, τα οποία η Σάμη έχει απολύτως ανάγκη και τα οποία θα πρέπει να εξασφαλίζουν την συναίνεση της τοπικής κοινωνίας.
Δρ. Κωνσταντίνος Κουτσαδέλης
Αρχαιολόγος
via https://www.facebook.com/pages/Ionian-center/374634972606441?hc_location=timeline
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 25.11.2014