Είμαστε εδώ για να αναλογιστούμε, πολίτες και Πολιτεία, τι χρωστάμε στο σημερινό μας νεκρό και πώς θα αξιοποιήσουμε το Λόγο και την Πράξη του.
Οι δύο αρετές, που αρμονικά δεμένες κυριαρχούν στην ιστορία της χώρας μας, θαυμάζονται και τραγουδιούνται, αποτυπώνονται και πραγματώνονται στις μεγάλες και στις μικρές πράξεις του λαού μας, στα πολεμικά και στα ειρηνικά του έργα είναι η λεβεντιά και η παλληκαριά. Αυτές οι δυο αρετές ήταν και τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Σπ. Λουκάτου. Λεβέντης και παλληκάρι ο ίδιος, όμορφος δηλαδή εξωτερικά και εσωτερικά, με παράστημα αρμονικό και με ψυχή γενναία, μπήκε στο στίβο της ζωής και από νωρίς έδωσε τις μάχες του στους κάμπους και τα βουνά του νησιού του εναντίον των ξένων κατακτητών για τη λευτεριά της πατρίδας και την αξιοπρέπεια του λαού μας, κατάγγειλε την υποτέλεια και τον ωχαδερφισμό, επαίνεσε τη σεμνότητα και τη συνέπεια, ανέπτυξε μέσα από την εργατικότητα, την επίμονη έρευνα και την ευσυνειδησία τις εκπαιδευτικές και επιστημονικές του αρετές.
Με άλλα λόγια ήρθε αντιμέτωπος με την ιστορία και έγραψε ο ίδιος ιστορία, προκάλεσε τον καιρό του και ξεπέρασε τον εαυτό του. Έκανε το Λόγο Πράξη και μετουσίωσε την Πράξη σε Λόγο.
Ο Σπ. Λουκάτος υπήρξε πάνω απ’ όλα ένας αγωνιστής. Με προγονικές φιλελεύθερες, ριζοσπαστικές αρχές – πρόγονός του υπήρξε μαχητής κατά της Αγγλικής Προστασίας – πήρε το βάφτισμα του αγώνα, όταν το φθινόπωρο του 1931, με την ευκαιρία εξέγερσης των Κυπρίων κατά της αγγλικής κατοχής του νησιού, 16χρονος τότε μαθητής του Γυμνασίου, μαζί με συμμαθητή του έγραψε με κόκκινη μπογιά σε τοίχους και δρόμους γύρω από το Σχολείο του αντιβρετανικά και φιλοκυπριακά συνθήματα. Το νερό είχε μπει στο αυλάκι.
Αναντικατάστος ο ρόλος του στη συγκρότηση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) Κεφαλονιάς-Ιθάκης, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος. Κινήθηκε δραστήρια και αποτελεσματικά στους τομείς δράσης του. Τα κείμενά του στον αντιστασιακό τύπο της Κατοχής και της Απελευθέρωσης αποπνέουν δυναμισμό, εθνική περηφάνεια και αισιοδοξία.
Τρεις τουλάχιστο φορές σώθηκε από βέβαιο θάνατο στα κατοχικά χρόνια: γλύτωσε, μαζί με άλλους συναγωνιστές του το εκτελεστικό απόσπασμα των Γερμανών χάρη στα ηρωικά παλλαϊκά συλλαλητήρια του Απριλίου του 1944, κατόρθωσε να ξεφύγει από τον ασφυκτικό θανατηφόρο εχθρικό κλοιό στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Αίνου το καλοκαίρι του 1944, κατόρθωσε να επιζήσει μετά από σοβαρότατο τραυματισμό του μέσα στο ΕΛΑΝίτικο καράβι «Αι-Δημήτρης, έξω από το Λεσίνι της Αιτωλοακαρνανίας. Αλλά και μετά την απελευθέρωση υπήρξε στόχος δολοφονικής απόπειρας από παρακρατικά εγκληματικά στοιχεία του νησιού. Κι αυτή η ανώμαλη πολιτική κατάσταση τον έσπρωξε στην πλήρη από τον έξω κόσμο του Αργοστολιού απομόνωση – απομόνωση βέβαια που υπήρξε παραγωγική, καθώς εκείνη την περίοδο έγραψε σε μια πρώτη μορφή την ιστορία της Κατοχής και Αντίστασης στα νησιά μας.
Το αγωνιστικό του ήθος δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Και στα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του συνέχισε με ποικίλους τρόπους και μέσα από διάφορες κάθε φορά μορφές να αγωνίζεται ασυμβίβαστα και ανυποχώρητα για την κατοχύρωση της εθνικής μας ανεξαρτησίας, την ενδυνάμωση της δημοκρατίας και την προώθηση της κοινωνικής προόδου. Πάντα βρισκόταν κοντά στο μαχητικό λαϊκό κίνημα, το οποίο θαύμαζε και τιμούσε. Και πάντα είχε βασικό του στήριγμα έναν αξιοθαύμαστο άνθρωπο, τη σύντροφο της ζωής του, την αγαπημένη μας κ. Ρένα.
Ωστόσο, το μετακατοχικό κράτος τον «επιβράβευσε» για τον αντιστασιακό του αγώνα απολύοντάς τον από τη δημόσια εκπαίδευση, όπου υπηρετούσε προπολεμικά. Και αργότερα οι μηχανισμοί του μετεμφυλιακού κράτους υπονόμευσαν τη σίγουρη πανεπιστημιακή του σταδιοδρομία, μέσα από την οποία μπορούσε να προσφέρει ακόμη περισσότερα στο φοιτητόκοσμο της χώρας μας.
Ο Σπ. Λουκάτος υπήρξε σπουδαίος δάσκαλος και καλός παιδαγωγός. Στα Σχολεία της Μέσης και στις Σχολές της Ανώτερης Εκπαίδευσης μαζί με την επιστημονική γνώση δίδασκε τους μαθητές και τους σπουδαστές του και δημοκρατία και αλληλεγγύη και ανθρωπιά και ήθος. Ιδιαίτερα στα χρόνια της εφτάχρονης δικτατορίας οι σπουδαστές του θυμούνται με αγάπη και ευγνωμοσύνη τον καθηγητή τους με τον πατριωτικό και αγωνιστικό του λόγο.
Ο Σπ. Λουκάτος σπούδασε την ιστορική επιστήμη και την υπηρέτησε με συνέπεια. Έγνοια του ήταν η μελέτη και ανάδειξη ορόσημων/σταθμών του λαϊκού κινήματος της γενέτειράς του, χωρίς βέβαια να εγκαταλείψει την έρευνα και τη μελέτη της ελληνικής και ευρύτερα της βαλκανικής ιστορίας. Περισσότερες από 15 αυτοτελείς εκδόσεις και περισσότερες από 260 μελέτες συνιστούν τον καρπό των ερευνητικών και συγγραφικών του προσπαθειών, που αναφέρονται στην Επανάσταση του 1821, στο όραμα της Βαλκανικής Ομοσπονδίας και την πρακτική του αποτύπωση κατά το 19ο αιώνα, στο επτανησιακό ριζοσπαστικό κίνημα, στο πρωτοσοσιαλιστικό κίνημα στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη, στην περίοδο του Μεσοπολέμου και στην Εθνική Αντίσταση και τον Εμφύλιο (στην Ελλάδα και στην Κεφαλονιά και Ιθάκη).
Το χρέος μας είναι μεγάλο απέναντι στο σημερινό μας νεκρό. Ο καλύτερος τρόπος να τιμήσουμε την προσφορά του ένας είναι: να τον έχουμε οδηγό στη σύγχρονη ζωή μας, γιατί στο πρόσωπο του Σπ. Λουκάτου ενοποιήθηκαν η θεωρία και η πράξη, και να αναδείξουμε το συγγραφικό του έργο.
Η τοπική επιστημονική κοινότητα οφείλει να τιμήσει ξεχωριστά την προσφορά του. Οφείλει να μελετήσει το ερευνητικό/συγγραφικό του έργο, να το αναδείξει και να το συνεχίσει.
Η τοπική εκπαιδευτική κοινότητα οφείλει να βρει τρόπους προσέγγισης του έργου του και μύησης των μαθητών στα βιβλία του, για να γνωρίσουν τη νεότερη και σύγχρονη τοπική μας ιστορία.
Η τοπική πολιτική εξουσία οφείλει να ακούσει και να υλοποιήσει αιτήματα εκτύπωσης ανέκδοτων μελετών του Σπ. Λουκάτου, γιατί υπάρχουν ακόμη αρκετές και αξιόλογες ανέκδοτες συγγραφές του, που δεν πρέπει να μένουν καταχωνιασμένες στο συρτάρι.
Εμείς θα κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας, για να φέρουμε το έργο του Σπ. Λουκάτου κοντά στους μικρούς και μεγάλους Κεφαλονίτες, που τόσο αγάπησε και που γι’ αυτούς αγωνίστηκε Η τοπική κοινωνία, οι συμπολίτες μας, όλοι μας πολλά έχουμε να μάθουμε από τις μελέτες του.
Σεβαστέ μας Δάσκαλε,
Με τη ζωή και τη δράση σου σηματοδότησες την αδιάκοπη θέληση για ζωή, τη διαρκή αγωνιστική ετοιμότητα, τον ποθητό στόχο της επιστημονικής έρευνας και μελέτης από τη σκοπιά της κοινωνικής προόδου.
Όπως λεβέντικα και παλληκαρίσια έζησες σε όλη σου τη ζωή, έτσι λεβέντικα και παλληκαρίσια μας αποχαιρέτησες. Δε λιγοψύχισες, γιατί ήξερες ότι κι αυτός ήταν ένας αγώνας κι όφειλες να σταθείς όρθιος. Όρθιος και με καθαρή τη σκέψη μας αποχαιρέτησες.
Κι αφού διέτρεξες έναν αιώνα ζωής, αφού πολέμησες σε βουνά και σε πόλεις, αφού δίδαξες σε σχολεία και μίλησες σε συνέδρια μέσα κι έξω από την Ελλάδα, ξαναγυρνάς, για να μείνεις για πάντα εδώ, απ’ όπου ξεκίνησες, στα πατρικά χώματα, για τα οποία αγωνίστηκες και κινδύνεψες, για τα οποία έγραψες και ξανάγραψες. Ξαναγυρνάς μόνιμα στην πατρική γη – ήταν μόνιμη έγνοια σου – αφού προηγουμένως είχες φροντίσει με πολλή επιμέλεια και στοργή να στείλεις στο χωριό καταγωγής σου τα «παιδιά» σου, τα βιβλία σου δηλαδή. Τα κρατά κοντά του πια το Πολιτιστικό Κέντρο «Παναΐτ Ιστράτι» των Φαρακλάτων. Έδειχνες έτσι το δρόμο της επιστροφής σου, και έμμεσα συμβούλευες όλους εμάς να μην ξεχνάμε το χωριό μας, το πατρικό μας σπίτι, την αφετηρία της ζωής μας.
Αγαπημένε μας Δάσκαλε,
Φεύγεις, αφού πρώτα μας δίδαξες πατριωτισμό και αγωνιστικότητα, εργατικότητα και επιστημοσύνη, αξιοπρέπεια και ήθος.
Φεύγεις, αφού πρώτα τίμησες τους συναγωνιστές σου της Εθνικής Αντίστασης με το τετράτομο για την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο έργο σου, ολοκληρώνοντας έτσι το αγωνιστικό και συγγραφικό σου καθήκον.
Φεύγεις, αλλά αφήνεις πίσω σου ένα πλούσιο έργο, εθνικό, πολιτικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό, επιστημονικό, πνευματικό.
Φεύγεις, αλλά μας αφήνεις το παράδειγμά σου, τη μαχητικότητά σου, την ευγένεια και τη γλυκύτητα του χαρακτήρα σου.
Φεύγεις, για να μείνεις για πάντα κοντά μας. Και τούτο, γιατί μπορεί να σε νίκησε ο χάρος, νίκησες όμως εσύ το θάνατο με τη τις πράξεις σου, με το έργο σου.
Κι έτσι το στερνό αντίο, που σήμερα ήρθαμε εδώ για να σου δώσουμε, γίνεται τώρα καλωσόρισμα, καλωσόρισμα σίγουρο και οριστικό.
Σε καλωσορίζουμε, λοιπόν, και σε κρατάμε για πάντα ζωντανό στη σκέψη και την καρδιά μας.
Δράπανο, 19-9-2014
Πέτρος Πετράτος
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 19.9.2014