ανεδείχθη ο συνασπισμός των κρατών, εν τούτοις ο συγκεκριμένος πόλεμος κατεγράφη ιστορικά ως ο πόλεμος στον οποίο η Βρετανία υπέπεσε σε σωρεία στρατηγικών λαθών και επέδειξε στρατιωτική ανωριμότητα και ανύπαρκτη υποστήριξη. Παράλληλα όμως είναι ο πρώτος πόλεμος στον οποίο ανεπτύχθησαν στρατιωτικά νοσοκομεία – υπήρξαν πολεμικοί ανταποκριτές και πραγματοποιήθηκε χρήση τηλεπικοινωνιακών μέσων.
Το «παράδοξο» της συμμετοχής του βασιλείου της Σαρδηνίας στον πόλεμο έγκειται στο γεγονός ότι ο βασιλέας της Σαρδηνίας Βίκτωρ Εμμανουήλ, προκειμένου να κερδίσει την εύνοια της Γαλλίας εν όψει της ενοποίησης της Ιταλίας υπό τις διαταγές του, απέστειλε εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από 18.000 στρατιώτες, οι οποίοι διακρίθηκαν στην μάχη της Σεβαστουπόλεως.
Στον Κριμαϊκό πόλεμο συμμετείχαν και Έλληνες εθελοντές, όπου 1.000 άνδρες περίπου με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Πάνο Κορωναίο πολέμησαν στην πλευρά των Ρώσων κατά την πολιορκία της Σεβαστουπόλεως, καθώς και το Ελληνικό τάγμα του Μπαλακλάβα που συμμετείχε στην ομώνυμη μάχη και το οποίο αποτελείτο από Έλληνες που ζούσαν στην περιοχή.
Ιστορικό
Ο πόλεμος ξεκίνησε ως μια διαμάχη μεταξύ των Ρώσων Ορθόδοξων μοναχών και των Γάλλων Καθολικών, όσον αφορά στο προβάδισμα στους ιερούς τόπους της Ιερουσαλήμ και Ναζαρέθ. Ο Τσάρος Νικόλαος Ι της Ρωσίας διεκδίκησε το δικαίωμα να προστατεύσει την Χριστιανική κοινότητα και κτίσεις στους Αγίους Τόπους και προκειμένου να υποστηρίξει τις θέσεις του μετακίνησε στρατεύματα στην Βλαχία και Μολδαβία (σημερινή Ρουμανία) οι οποίες ήσαν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ρωσικός στόλος στη συνέχεια κατέστρεψε ένα τουρκικό στολίσκο στην Σινώπη της Μαύρης Θάλασσας. Σε μια πρώιμη έξαρση προπαγάνδας, η Γαλλο-Ρωσσική διαμάχη για τους Αγίους Τόπους στην Παλαιστίνη μετετράπη στην άμεση αιτία του Κριμαϊκού πολέμου.
Εκείνη την χρονική περίοδο η Τουρκία έλεγχε την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, και μεγάλα τμήματα της Μέσης Ανατολής. Η Υψηλή Πύλη (μουσουλμάνος κυβερνήτης της Τουρκίας) είχε δώσει προνόμια για την προστασία των Χριστιανών και των ναών στους Αγίους τόπους σε πολλά κράτη. Αυτό εξηγεί την ύπαρξη τόσων πολλών εκκλησιών στον έλεγχο των προσκυνημάτων στο Ισραήλ έως και σήμερα. Εκείνη την εποχή η Γαλλία και Αγγλία είχαν εξασφαλίσει συγκεκριμένες δεσμεύσεις από τους Τούρκους έναντι των άλλων κρατών. Το συμφέρον της Γαλλίας στην Παλαιστίνη είχε υποκινηθεί από μια εγχώρια κρίση το 1840-1841 και ο Ναπολέων ΙΙ το «προώθησε» επειδή στηρίχθηκε στην υποστήριξη ομάδων κληρικών της Γαλλίας. Το 1850 ο Ναπολέων ΙΙΙ ζήτησε την αποκατάσταση των προνομίων του 1740 στους Γάλλους Καθολικούς . Αυτό σήμαινε ότι οι Γάλλοι ήθελαν το «κλειδί» της Εκκλησίας της Γεννήσεως στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ και το δικαίωμα να τοποθετήσουν ένα ασημένιο αστέρι στην γενέτειρα του Χριστού στη Βηθλεέμ. Οι Γάλλοι απείλησαν με στρατιωτική δράση εάν η «Υψηλή Πύλη» δεν έδιδε λύση και οι Ρώσοι αντίστοιχα απείλησαν να καταλάβουν την Μολδαβία και την Βλαχία.
Η αδύναμη «Υψηλή Πύλη» έκανε το καλύτερο που μπορούσε υπό τις συνθήκες αυτές και απάντησε θετικά σε αμφότερα τα αντίπαλα μέρη. Όμως η διπροσωπία της Τουρκικής διπλωματίας σύντομα απεκαλύφθη, με συνέπεια οι Γάλλοι να στείλουν το πολεμικό πλοίο «Καρλομάγνος» στην Κωνσταντινούπολη και μια μοίρα στον κόλπο της Τρίπολης. Τον Δεκέμβριο του 1852, οι Τούρκοι μη έχοντας άλλη επιλογή, υπέκυψαν στις απαιτήσεις των Γάλλων. Ίσως να φαίνεται αφελές σήμερα το γεγονός ότι διαφώνησαν δύο αυτοκρατορίες για «τα κλειδιά» μιας εκκλησίας, όμως η συγκεκριμένη δεν ήταν μια τυχαία εκκλησία. Εκτός αυτού, το θρησκευτικό θέμα δεν ήταν ο ουσιαστικός παράγοντας της Γαλλο – Ρωσικής διαμάχης.
Η Γαλλία ήθελε να σπάσει η ηπειρωτική συμμαχία που την είχε παραλύσει επί μισό αιώνα. Τον Οκτώβριο του 1853 Τουρκία η αντιδρά κηρύσσοντας τον πόλεμο στη Ρωσία. Ο Αγγλο – Γαλλικός στόλος διεισδύει περαιτέρω στα στενά και αγκυροβολεί στον Βόσπορο. Εν τω μεταξύ τον Νοέμβριο έξω από την ακτή της Σινώπης, στην Μαύρη θάλασσα, ο τουρκικός στόλος ηττάται από τους Ρώσους. Τον Ιανουαρίο του 1854 ο Αγγλο – Γαλλικός στόλος έπλευσε στον Εύξεινο Πόντο. Η Γαλλία, Αγγλία και Τουρκία, συστήνουν επίσημη Συμμαχία.
Όταν τα Ρωσικά στρατεύματα διέσχισαν το Δούναβη, ο πόλεμος κατά της Τουρκίας μετετράπη σε πόλεμο κατά του Ευρωπαϊκού Συνασπισμού. Αυτή ακριβώς ήταν η τροπή των γεγονότων την οποία ο τσάρος Νικόλαος είχε προσπαθήσει τόσο σκληρά να αποφύγει. Το Μάρτιο του 1854 η Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στη Ρωσία, προς υποστήριξη της Τουρκίας της οποίας το ναυτικό είχε υποστεί σοβαρή ήττα από τον Ρωσσικό στόλο στον Εύξεινο Πόντο. Ο λόρδος Raglan, διοικητής της βρετανικής δύναμης, στρατοπέδευσε στη Βάρνα στη δυτική ακτή της Μαύρης Θάλασσας και έλαβε οδηγίες για εκδήλωση ενεργειών όσον αφορά στην πολιορκία της Σεβαστούπολης, εκτός αν με τις πληροφορίες που είχε στην διάθεσή του το εν λόγω εγχείρημα δεν επρόκειτο να στεφθεί με επιτυχία.
Όμως παρά το γεγονός ότι διέθετε ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τη Ρωσική δύναμη στην Κριμαία, ο λόρδος Raglan θεώρησε καθήκον του να υπακούσει στην εντολή και έτσι ξεκίνησε προετοιμασίες για να εισβάλει στην χερσόνησο. Τον Σεπτέμβριο τα βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα αποβιβάσθηκαν σε μια παραλία βόρεια της Σεβαστούπολης και κατευθύνθηκαν προς τον στόχο. Σημειώνευαι ότι ο ηλεκτρικός τηλέγραφος είχε ήδη εφευρεθεί πριν αρκετά χρόνια και ήδη επικοινωνούσαν μεταξύ τους οι περισσότερες πόλεις της Ευρώπης. Υπήρχε ήδη ένας τηλεγραφικός σταθμός στη Βάρνα και όταν οι Σύμμαχοι κατέλαβαν την Μπαλακλάβα, ανέπτυξαν ένα υποθαλάσσιο καλώδιο κατά μήκος της Μαύρης θάλασσας από την Βάρνα έως την Μπαλακλάβα, σε απόσταση 340 μιλίων, συνδέοντας τους επικεφαλής των στρατευμάτων με το Λονδίνο και το Παρίσι. Έτσι ο Γάλλος αρχιστράτηγος ενημέρωνε συνεχώς τον Ναπολέοντα ΙΙΙ, ο οποίος επεδείκνυε έντονο ενδιαφέρον για την εκστρατεία.
Ο Βρετανός διοικητής αντιστράτηγος Sir James Simpson, που είχε διαδεχθεί τον λόρδο Raglan, ταλαιπωρείτο με διοικητικά ζητήματα ήσσονος σημασίας προερχόμενα από το Whitehall, χωρίς να διαθέτει επαρκές προσωπικό για την αντιμετώπιση τους…..σχολιάζοντας ότι «ο τηλέγραφος κατέστρεψε τα πάντα». Όταν η παραδουνάβια εκστρατεία του Gorchakov κατέληξε σε καταστροφή, ο λόρδος Palmerston, νέος πρωθυπουργός της Αγγλίας (από το Φεβρουάριο 1855) σε μια προσπάθεια να χτυπήσει τη Ρωσία στο μαλακό υπογάστριο, εισηγήθηκε την διεξαγωγή της εκστρατείας.
Οι μάχες
Οι σημαντικότερες μάχες που διεξήχθησαν κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο ήσαν οι ακόλουθες:
Η μάχη της Σινώπης (30 Νοεμβρίου 1853)
Ρωσικά πολεμικά πλοία υπό τις διαταγές του ναυάρχου Πάβελ Ναχίμοβ βύθισαν στολίσκο των Οθωμανών στο λιμάνι της Σινώπης στην βόρεια Ανατολία.
Πολιορκία του Πετροπαβλόσκ (30-31 Αυγούστου 1854)
Η πολιορκία ήταν η κύρια μάχη στο θέατρο επιχειρήσεων του Ειρηνικού, κατά την οποία επεκράτησαν οι Ρωσικές δυνάμεις.
Μάχη της Άλμα (20 Σεπτεμβρίου 1854)
Η εν λόγω μάχη θεωρείται η πρώτη μάχη του πολέμου όπου οι συμμαχικές δυνάμεις επεκράτησαν των Ρωσικών.
Πολιορκία της Σεβαστουπόλεως (25 Σεπτεμβρίου 1854 έως 8 Σεπτεμβρίου 1855)
Η πολιορκία διήρκεσε περίπου ένα έτος και είχε τα περισσότερα θύματα από όλες τις συγκρούσεις του πολέμου. Η πρωτεύουσα της Κριμαίας αλώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις οι οποίες εντούτοις προσμετρούσαν περισσότερες απώλειες απ’ ότι οι ηττηθέντες Ρωσικές (130.000 έναντι 100.000) απόδειξη της σθεναράς αντίστασης των πολιορκουμένων.
Μάχη της Μπαλακλάβα (25 Οκτωβρίου 1854)
Εντάσσεται στα πλαίσια της πολιορκίας της Σεβαστουπόλεως και το αποτέλεσμά της ήταν αμφίρροπο (χωρίς νικητή). Η εν λόγω μάχη κατεγράφη για ένα από τα πλέον διάσημα και τραγικά συμβάντα όλων των ιστορικών μαχών…..την επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας, όπου κατόπιν παρερμηνείας των διαταγών η Βρετανική ταξιαρχία ελαφρού ιππικού αντί να καταδιώξει μια Ρωσική πυροβολαρχία που υποχωρούσε επιτέθηκε σε διαφορετική πυροβολαρχία στην πρώτη γραμμή πυρός….με αποτέλεσμα να υποστεί βαρύτατες απώλειες (αποδεκατίσθηκε) και να υποχωρήσει ατάκτως.
Μάχη του Ίνκερμαν (5 Νοεμβρίου 1854)
Εντάσσεται στις μάχες κατά την πολιορκία της Σεβαστουπόλεως και η νίκη των συμμαχικών δυνάμεων ήταν καίριας σημασίας καθότι έκαμψε το ηθικό των Ρωσικών δυνάμεων.
Μάχη της Ευπατόριας (17 Φεβρουαρίου 1855)
Ήταν η αμέσως σημαντικότερη μάχη του Κριμαϊκού πολέμου μετά την πολιορκία της Σεβαστουπόλεως όπου νικητές ανεδείχθησαν οι συμμαχικές δυνάμεις.
Μάχη του ποταμού Τσερνάγια (25 Αυγούστου 1855)
Η μάχη διεξήχθη στις όχθες του ομώνυμου ποταμού μεταξύ Ρωσικών και συμμαχικών δυνάμεων (Γάλλοι – Οθωμανοί – Σαρδήνιοι) όπου νικητές ανεδείχθησαν οι δεύτεροι.
Ναυμαχίες στην θάλασσα του Αζόφ (Μάιος έως Νοέμβριος 1855)
Στις ναυμαχίες που διεξήχθησαν στην θάλασσα του Αζόφ ο Γαλλικός – Αγγλικός και Οθωμανικός στόλος κατέστρεψε ολοσχερώς τον αντίστοιχο Ρωσικό.
Πολιορκία του Καρς (Ιούνιος έως Νοέμβριος 1855)
Η εν λόγω πολιορκία ήταν η τελευταία μάχη που διεξήχθη κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο όπου οι Ρωσικές δυνάμεις κατενίκησαν τις Αγγλο – Οθωμανικές.
Απώλειες
Οι απώλειες κατά την διάρκεια του πολέμου ήσαν τραγικές σε αμφότερα τα στρατόπεδα. Οι συμμαχικές δυνάμεις υπέστησαν απώλειες της τάξεως των 350.000 ανδρών και οι Ρωσικές 230.000 άνδρες. Στις απώλειες περιλαμβάνονται και τα θύματα από ασθένειες – επιδημίες (τύφος, ελονοσία, κ.λ.π) οι οποίες παρουσίαζαν έξαρση, λόγω της ελλιπούς νοσοκομειακής υποστήριξης. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο διεκρίθη και η νοσοκόμα Φλόρενς Ναϊτινγκέιλ η οποία κατέβαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες στην οργάνωση νοσοκομειακών σταθμών και την περίθαλψη τραυματιών.
Η συνθήκη των Παρισίων
Η συνθήκη των Παρισίων υπεγράφη μεταξύ των αντιπάλων στις 30 Μαρτίου του 1856 και καθόριζε την Μαύρη θάλασσα ως ουδέτερη περιοχή απαγορεύοντας την κατασκευή οχυρωματικών έργων, καθώς και την παρουσία στρατού, επιφέροντας καίριο πλήγμα στην επιρροή της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή. Επιπλέον αποδόθηκε η νότια Βεσσαραβία (περιοχή μεταξύ των ποταμών Δνείστερου και Προύθου) από την Ρωσία στην Μολδαβία και επιπλέον η Ρωσία παραιτήθηκε του δικαιώματος της προστάτιδας των Ορθοδόξων.
Η εν λόγω συνθήκη ίσχυε μέχρι το 1871 όταν η Γαλλία ηττήθηκε από την Πρωσία. Όταν η Πρωσία και άλλα Γερμανικά κρατίδια ενώθηκαν για να σχηματίσουν την Γερμανική αυτοκρατορία, ο αυτοκράτορας της Γαλλίας, Ναπολέων ΙΙΙ καθαιρέθηκε προκειμένου να σχηματισθεί η 3η Γαλλική Δημοκρατία. Κατά την διάρκεια της θητείας του, ήταν υπέρμαχος των Βρετανικών θέσεων και είχε αντιταχθεί έναντι της Ρωσίας όσον αφορά στο Ανατολικό ζήτημα, παρόλο που η ανάμειξη της Ρωσίας στην Οθωμανική αυτοκρατορία, ουδόλως έπληττε τα συμφέροντα της Γαλλίας.
Αργότερα μετά την θεσμοθέτηση της Δημοκρατίας, η Γαλλία εγκατέλειψε τις αντιρρήσεις της έναντι της Ρωσίας. Ενθαρρυμένη η Ρωσία από την απόφαση της Γαλλίας και υποστηριζόμενη από τον Γερμανό υπουργό Όττο φον Βίσμαρκ, αποκηρύττει τις ρήτρες που αφορούσαν στην Μαύρη θάλασσα και καθώς η Μεγ. Βρετανία δεν μπορούσε μόνη της να υποστηρίξει τις ρήτρες…..η Ρωσία ελλιμενίζει στόλο στην Μαύρη θάλασσα.
Παρόλο που ο «τιμωρημένος» της συνθήκης των Παρισίων ήταν η Ρωσία, εντούτοις μακροπρόθεσμα ο πραγματικά χαμένος ήταν η Αυστρία, η οποία έχοντας εγκαταλείψει την συμμαχία με την Ρωσία και όντας διπλωματικά απομονωμένη, ηττήθηκε στον Αυστρο – Πρωσικό πόλεμο χάνοντας την επιρροή της στις περισσότερες Γερμανόφωνες περιοχές. Με την Γαλλία τώρα εχθρική προς την Γερμανία και σύμμαχο με την Ρωσία, η οποία ανταγωνιζόταν την Αυστρο – Ουγγρική αυτοκρατορία ως προς τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια έναντι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, άρχισαν να θεμελιώνονται οι διπλωματικές συμμαχίες οι οποίες τελικά θα οδηγούσαν στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο.
Συμπεράσματα
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος σηματοδότησε την αναβάθμιση της Γαλλίας στη θέση των υπερδυνάμεων της ηπείρου και την αντίστοιχη υποβάθμιση της τσαρικής Ρωσίας. Επιπλέον απετέλεσε μια από τις κύριες αιτίες κατάρρευσης της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας, της δύναμης που είχε κυριαρχήσει και τηρούσε ισορροπίες στην Ευρώπη από το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 και συμπεριελάμβανε, Γαλλία, Ρωσία, Αυστρία και την Βρετανική αυτοκρατορία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η όλη υπόθεση είχε σαφή αντιρωσικό προσανατολισμό. Δεν αποτελεί επομένως έκπληξη, ότι η Ρωσία παρέμεινε εχθρική προς τον συνασπισμό και ιδιαίτερα την Βρετανία. Επιπλέον η συνθήκη των Παρισίων έδωσε αφορμή ώστε να παρουσιασθεί στην Ρωσία έξαρση του Σλαβοφιλικού κινήματος.
Χείλων
Φωτογραφία: Ο Σ/χης Πάνος Κορωναίος και η Ελληνική λεγεώνα στον πόλεμο της Κριμαίας
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 17,3,2014, Β. Λορεντζάτος