Ὁ ἀντίκτυπος ταύτης διήρκεσεν ἐπί πολλάς δεκαετίας καί αἰῶνας ἀκόμη, ἀφοῦ καί σήμερον διαπιστώνομεν τοῦτο μέ τάς ἐπαναστατικάς ἐξεγέρσεις πρός ἀνατροπήν τῶν ἀπολυταρχικῶν καθεστώτων πλείστων χωρῶν, τῶν λαῶν των ἀπαιτούντων τήν ἐπιβίωσιν ὡς καί τήν ἰσότητα τῶν πολιτῶν των. Ἒτσι κατά πρῶτον καί εἰς τήν ὑπόλοιπον Εὐρώπην, λόγω τῆς ἐπιδράσεως τῶν ἐπαναστατικῶν ἀρχῶν τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως καί τῶν νεοφανῶν ἀντιλήψεων της, ἡ ὃλη μορφή πλείστων κρατῶν ταύτης ὡς καί ἡ πολιτική καί κοινωνική συγκρότησις τούτων σταδιακῶς μετεβλήθη πρός τάς νέας αὐτάς ἰδέας. Σήμερον δέ, μετά ἀπό δύο καί ἡμίσεις αἰῶνας, βλέπομεν σχεδόν τά ἲδια ἀκριβῶς γεγονότα συμβαίνοντα εἰς τόν Ἀραβικόν κόσμον καί χώρας.
Ἂς εἲδωμεν ὃμως μερικά παραδείγματα τῶν πρώτων ἀντιδράσεων ἐν Εὐρώπῃ:
α) Ἀγγλία: Εἰς τό Yorkshire ριζοσπάσται ἐργαζόμενοι, παρ’ ὃλα τά πολλά προνόμια πού εἶχον ἢδη ἀποδοθῆ εἰς τήν ἐργατικήν τάξιν ἀπό τούς προηγουμένους αἰῶνας, ἀπήτησαν ἓν νέον πρόγραμμα πολιτικῶν μεταρρυθμίσεων, τό ὁποῖον ἡ Ἀγγλική Κυβέρνησις ἠναγκάσθη νά ἐφαρμόση ἒστω καί μέ τόν βραδύν συντηρητικόν Ἀγγλικόν τρόπον καθ’ ὃλην τήν διάρκειαν τοῦ 19ου αἰῶνος.
β) Ἰρλανδία: Ἐδῶ ὁ τοπικός στρατός προέβαλε καί ἐπέτυχε πολιτικάς διεκδικήσεις, ὡς περισσοτέρας ἐλευθερίας κατά τό ἐκλέγειν καί ἐκλέγεσθαι, αὒξησιν τῶν ἐξουσιῶν τοῦ Κοινοβουλίου τοῦ Δουβλίνου, πολιτικήν καί θρησκευτικήν αὐτονομίαν.
γ) Ὁλλανδία: Ὑπῆρξεν ἐξέγερσις κατά τοῦ Αὐστριακοῦ Κυβερνήτου των διαρκέσασα τέσσαρα ἒτη.
δ) Βέλγιον: Οἱ πατριῶται ἀγωνισταί ἐπανεστάτησαν κατά τῶν μέτρων τοῦ Αὐτοκράτορος τῆς Αὐστρίας, Φραγκίσκου Ἰωσήφ Β΄, ὑπό τήν ἐξουσίαν τοῦ ὁποίου ἀνῆκε τό Βέλγιον, ζητοῦντες τήν ἀνεξαρτησίαν τῆς χώρας των, τήν ὁποίαν καί ἐπέτυχον τό 1790 διά τῆς δημιουργίας τῶν «Ἡνωμένων Βελγικῶν Κρατῶν».
ε) Γερμανία: Οἱ παραρρήνιοι Γερμανικοί πληθυσμοί ἐν μέσω τῶν στρατιωτικῶν συγκρούσεων ἀρχίζουσι νά ἀφυπνίζωνται εἰς τά νέα δόγματα τῆς Ἐλευθερίας. Ἀπό τήν Μασσαλίαν φθάνει εἰς Ἀλσατίαν σῶμα στρατοῦ ἂδοντος τόν καινούριον ἐθνικόν ὓμνον τῆς Γαλλίας – τήν περίφημον Μασσαλιώτιδα (La Marseillaise) τοῦ Rouget de l’Isle (Ρουζέ ντέ λ’ Ἲλ). Ὑπό τό πνεῦμα τῆς Μασσαλιώτιδος οἱ Γάλλοι ἀγωνισταί μέ τάς πρώτας νίκας των εἰς τό πεδίον τῶν μαχῶν εἰς τά ἀνατολικά σύνορα καλοῦν συνεχῶς τούς ἀντιμαχομένους των Γερμανούς μέ τάς φράσεις: «Συνενωθῆτε μέ τήν Γαλλίαν! Ἀφυπνισθῆτε ἀπό τόν λήθαργόν σας! Ἀνδρειωθῆτε καί γίνετε ἐλεύθεροι Γερμανοί, ἀδέλφια καί φίλοι τῶν Γάλλων!»
στ) Ἑλβετία: Εἰς τήν Γενεύην ἐξηγέρθησαν οἱ κάτοικοί της καί προέβαλον διεκδικήσεις διά περισσότερα καί ποιοτικώτερα πολιτικά δικαιώματα.
ζ) Πολωνία: Εἰς τήν Πολωνίαν οἱ εὐγενεῖς ἀπήτησαν ἀπό τόν Στανίσλαον Πονιατόφσκι καθιέρωσιν ἑνός πλέον φιλελευθέρου Συντάγματος κατά τό πρότυπον τῶν διακηρύξεων τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως.
Γενικαί Παρατηρήσεις: Τό γενικώτερον ἀποτέλεσμα τῆς Ἐπαναστάσεως ἦτο διά τήν Γαλλίαν ἡ ἀνατροπή τῆς βασιλείας καί ἡ ἐγκαθίδρυσις τῆς Δημοκρατίας εἰς τήν χώραν. Μέ τήν ἀνατροπήν αὐτήν τόσον ὁ δημόσιος ὃσον καί ὁ ἰδιωτικός βίος ἐν Γαλλίᾳ ἒλαβον τελείως διαφορετικήν μορφήν.
Μερικαί χαρακτηριστικαί ἀρχαί τῆς νέας τάξεως ἦσαν ὃτι: α) Καθιερώνετο σαφῶς ἡ ἀρχή ὃτι αἱ κυβερνήσεις ὀφείλουσι νά ἀντλῶσι τήν ἐξουσίαν των ἀπό τήν ἒγκρισιν τῶν ἐκλογέων, οἱ ὁποῖοι πρέπει νά ἐκλέγωσι τούς Ἀντιπροσώπους των ἐλευθέρως, καί β) ὃτι οὐδείς φόρος ἐπιβάλλεται εἰς τόν λαόν ἂνευ τῆς ἐγκρίσεως τῶν Ἀντιπροσώπων τούτου.
Ἓν ἀξιοσημείωτον τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως εἶναι ὃτι παρ’ ὃλον πού εἰς τήν Ἀγγλίαν, οἱ πολῖται ἀπέκτησαν ἀρκετούς αἰῶνας πρό τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως βασικῶς τά ἲδια κοινωνικά καί πολιτικά δικαιώματα, ἐν τούτοις κατά πρῶτον λόγον μόνον ἡ Γαλλική Ἐπανάστασις ἀπέκτησεν ἰδιαίτερον ἐκτόπισμα, φήμην καί αἲγλην εἰς ὁλόκληρον τόν κόσμον μαγνητίζουσα κατά τούς τελευταίους δύο καί ἡμίσεις αἰῶνας τούς λαούς εἰς τούς ἀγῶνάς των διά κοινωνικήν ἀνέλιξιν καί οἰκονομικήν εὐημερίαν. Αἱ Ἑλληνική καί Ἀμερικανική Ἐπαναστάσεις, ἀπέκτησαν ἐπίσης διεθνῆ ἀκτινοβολίαν, ὃμως αὗται διεξήχθησαν ἐναντίον ξένων κατακτητῶν πρός ἀπαλλαγήν ἀπό αὐτούς.
Τρωτά τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως καί Διδάγματα ἐξ αὐτῆς: Ὃμως, ὡς εἶναι γνωστόν, δέν ἦσαν ὃλα ἂμεμπτα κατά τήν διεξαγωγήν τῆς Ἐπαναστάσεως. Ἐν τῆ προσπαθείᾳ ἑδραιώσεώς της ὑπῆρξαν αἱματηραί ἐσωτερικαί συγκρούσεις, διαμάχαι καί ἀκρότητες. Ἡ ἐπικράτησις τῶν ἐπαναστατικῶν θεωριῶν εἶχεν ὡς ἀποτέλεσμα τήν ἀνατροπήν τότε – εὐτυχῶς μόνον ἐπί μικρόν χρονικόν διάστημα πολύ ὀλίγων ἐτῶν – πλείστων ὑγιῶν θεσμῶν καί ἠθικῶν ἀξιῶν, ἐπί τῶν ὁποίων ὀφείλουσι νά ἑδράζωνται καί νά διοικῶνται αἱ κοινωνίαι τῶν ἀνθρώπων καί ἑκάστη ὑγιής πολιτεία, ὡς π.χ. ὁ σεβασμός πρός τήν ἀνθρωπίνην ζωήν καί τήν θρησκείαν, ἡ ἐλευθερία τῆς σκέψεως καί δράσεως τῶν ἀνθρώπων κ.ἂ.
Ἀναγιγνώσκοντες καί μελετῶντες τάς ἀλληλοδιαδεχομένας ἐξελίξεις κατά τήν Γαλλικήν Ἐπανάστασιν μερικά ἀπό τά βασικά διδάγματα, τά ὁποῖα δυνάμεθα νά ἀντλήσωμεν ἀπό τά διάφορα διαδραματισθέντα γεγονότα εἶναι τά κάτωθι:
Ἡ βία ἀνεξαρτήτως σκοποῦ (καλοῦ ἢ κακοῦ) καί κινήτρων γεννᾶ καί φέρει πάντοτε τήν ἀντιβίαν, πού καί αὐτή μέ τήν σειράν της ὁδηγεῖ εἰς χαώδεις καί ἀνεξελέγκτους καταστάσεις. Ὁ πόλεμος φέρει τόν πόλεμον, αἱ πολεμικαί προετοιμασίαι φέρουσι τάς ἀντιστοίχους εἰς τό ἀντίπαλον στρατόπεδον καί τό ἀβέβαιον ἐνσπείρει καί πολλαπλασιάζει τήν ἀβεβαιότητα. Αἱ πολιτικαί καί οἰκονομικαί ἀτασθαλίαι ὁδηγοῦσιν εἰς τήν ἀναρχίαν καί τάς ἀλλεπαλλήλους κρίσεις. Ἡ ἒλλειψις συνέσεως ὁδηγεῖ εἰς ἀτυχεῖς καί ἐπιπολαίους ἐνεργείας μέ ἀπρόβλεπτα ἀποτελέσματα.
Ὡς πολύ ὀρθῶς ἐτονίσθη ὑφ’ ἑνός ἱστορικοῦ ἀναλυτοῦ τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως «ἡ συστηματική καί καθολική ὑπονόμευσις ἑνός καθεστῶτος καί ἡ βιαία ἀνατροπή τούτου διά τῆς ἐξεγέρσεως τοῦ ὂχλου, ὁ ὁποῖος ὃταν φανατισθῆ εἶναι δυσκολώτατον νά χαλιναγωγηθῆ, ὁδηγεῖ εἰς καταστρεπτικά ἀποτελέσματα, ἀφοῦ ὑπό τά ἐρείπια τοῦ ἀνατρεπομένου καθεστῶτος καλύπτονται συνήθως καί οἱ ἀνατρεπόμενοι ἡγεμόνες ἀλλά καί οἱ ἐπαναστατοῦντες ὑπήκοοι».
Ἂποψις τοῦ γράφοντος εἶναι ὃτι τόσον ὁ ἂνθρωπος ὡς μονάς ὃσον καί αἱ κοινωνίαι ὡς σύνολον ἓνα καί μόνον γνώμονα καθ’ ὃλας τάς ἐνεργείας των ὀφείλουσι νά ἒχωσι – τήν μετριοπάθειαν. Ὃταν οἱ ἂνθρωποι κατά τήν ἐπιδίωξιν τῶν ἰδεῶν καί σκοπῶν των ἐκφεύγωσι τῶν ἀρχαίων ῥήσεων: «Μέτρον ἂριστον» τοῦ Κλεοβούλου, «Μέτρω Χρῶ» τοῦ Πιττακοῦ καί «Μηδέν ἂγαν» τοῦ Σόλωνος, ὃταν αἱ κοινωνίαι ἐκφεύγωσιν αὐτῶν τῶν σωφρόνων ρήσεων τῶν τριῶν ἐκ τῶν ἑπτά σοφῶν τῆς Ἀρχαίας Ἑλλάδος, τότε ἀναποφεύκτως χάνουσαι τό Μέτρον ὁδηγοῦνται πρός τάς ὑπερβολάς καί τάς ἀκρότητας.
Ταὐτοχρόνως ὃταν οἱ ἂρχοντες δέν προσπαθῶσι μέ κατανόησιν νά γνωρίσωσι τάς εὐαισθησίας τῶν συνανθρώπων ὑπηκόων των, δέν ἀντιμετωπίζωσιν ἐγκαίρως τά παρουσιαζόμενα προβλήματα καί δέν ἐπιδιώκωσιν εἰλικρινῶς νά ἐπιτυγχάνωσι τόν συγκερασμόν τῶν διϊσταμένων ἀπόψεων, ἀλλά τοὐναντίον οὗτοι ὡς ἡγέται προσπαθῶσι νά ἐκμεταλλεύωνται παντοιοτρόπως καί νά καταπιέζωσι τούς ἐν ἐνδείᾳ εὑρισκομένους πολίτας των, τότε, ὡς ἐπανειλημμένως εἲδομεν εἰς τήν Ἱστορίαν καί σήμερον ἐπίσης διαπιστώνομεν, οἱαδήποτε ἂλλη ἀντιμετώπισις τῶν ἀνακυπτόντων θεμάτων καί προβλημάτων καί πάλιν ἀναποφεύκτως καί μέ μαθηματικήν ἀκρίβειαν ὁδηγεῖ εἰς μεγάλας ἐντάσεις, συγκρούσεις, αἱματοχυσίας ἀκόμη δέ καί εἰς ἀνεξελέγκτους θηριωδίας καί ἀκρότητας.
Αὐτά, κατά τόν γράφοντα, εἶναι τά μεγάλα δίδαγματα τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως ἀνεξαρτήτως τῆς τελικῶς ἐπιτευχθείσης ἱστορικῆς, κοινωνικῆς καί πολιτικῆς ἐξελίξεως. Οὐδείς σκοπός δύναται νά δικαιολογῆ καί ἐπιτρέπῃ τά οἱαδήποτε βίαια μέτρα καί μέσα τῶν διϊσταμένων πλευρῶν, τά ὁποῖα θέτουσι καί καθιστᾶσιν αὐτομάτως ἐκτός νομιμότητος τόσον τούς λαμβάνοντας ταῦτα ὃσον καί τάς βιαίας ἐνεργείας εἰς τάς ὁποίας προβαίνουσιν οἱ ἀντιδρῶντες καί ἀνταπαντῶντες εἰς αὐτά.
Λάμπης Γ. Κωνσταντινίδης
Εστάλη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ, 23.7.2013